Kitabı oku: «Юрак – аланга: бадиалар», sayfa 8
ЯМ-ЯШИЛ ДАРАХТ
(Ёш шеъримиз ҳақида ўйлар)
Қадимги форс адибларидан Иноятулла Канбунинг «Баҳори дониш» китобига кирган ҳикояларнинг бирида шундай воқеа сўзланади. Жуда баланд хурмо дарахти бўларкан. Унинг тепасига ҳеч ким чиқиб мева узолмас экан. Қўшниларнинг даъвати билан бир дадил ўспирин не машаққатлар билан дарахт тепасига чиқади. Лекин дарахтда узоқ йиллардан бери макон қурган илон ўсмирга даф қилиб қолади. Пастдагилар дод-вой қиладилар, болани қутқаришнинг чорасини тополмайдилар. Бу тўполон устига навқирон бир навкар келиб қолади. У одамлардан илонни отиб туширишга изн сўрайди ва камондан ўқ узиб, бола қошида чайқалиб турган илонни худди бошидан уриб туширади. Бола ҳалокатдан қутулади.
Мен адабий мавзу учун шу ҳикоядан бир қиёс изламоқчи бўламан. Адабиётга кириб келаётган ижодкор ёшлар сўз билан ишлаганда, сўз билан халққа хизмат қилганда, улардан мана шу навқирон навкарнинг мерганлиги, жасорати талаб этилади. Улар ажойиб санъат кучига, мураккаб ҳаёт жараёнлари қаршисида доим инсон ва ҳаёт манфаатларини ҳимоя қилиш қобилиятига эга бўлишлари зарур. Камончи моҳир бўлмасайди, у илоннинг ўрнига инсоннинг бошини янчган бўларди. Камончи жасур бўлмасайди, у қўлига камон тутмаган бўларди. Ёш ижодкорга камончининг маҳорати ва жасорати сув билан ҳаводай зарур. Қарама-қаршиликлар кураши билан тўлган мураккаб ҳаёт жараёнида ижодкорнинг сўзи ҳам, камончининг ўқидай яшаш идеалларига хизмат қилади.
Донишманд шоир Мирзо Бедил ўз рубойиларидан бирида ёзади:
Бу дунёда ҳар дам янгилик ҳавас,
Эскириб чиқади ҳар янги нафас.
Шоир ва адиб тез янгиланувчи ҳаёт ҳаваси билан қалам тебратади. Унинг таланти инсоният маданияти яратган, ўз халқининг миллий-маданий меросидан туғилган бениҳоя бой адабий анъаналарни саралайди. Улардан ўзига, ўз қарашларига яқин оҳангларни топади. Юрагига сингдиради. Мингларча фасоҳатли овозлар ичидан ўз овозини излайди. Уни топиш чинакам санъаткорларгагина муяссар бўлади. Санъаткор фақат анъаналарни қабул қилиб, ўзлаштирибгина қолмай, ўзи ҳам анъана яратиши, шу билан санъат ва инсоният ҳақидаги тушунчаларимизни бойитиши керак. Алишер Навоий муҳаббат қудрати ва тафаккур шиддатини куйлайди. Унинг шеъриятига хос шу анъана то янги замон шоирларигача ўз таъсирини ўтказиб келади. Улуғ мутафаккирнинг ғазаллари ўз динамизми, композицион бутунлиги, фикрнинг теранлиги, байтларнинг бир-бирига чамбарчас пайвандлиги билан ҳайратга солади. Мен, Навоий шеърининг шу хусусияти Ғафур Ғулом ва Зулфия каби шоирларимиз ижодида ўз аксини топган, деб ўйлайман. Улар ҳар бир шеърда кўтарилган мавзуни, инсон кечинмаларини унинг барча ёрқин қирралари билан намоён қиладилар. Ғоя ва фикр бандма-банд ўсиб боради. Ҳар бир сўз шу шеърнинг бош ғоясини очишга хизмат қилади. Уларнинг шеърида кучли композицион яхлитлик сезилиб туради. Буларни, албатта, фақат Навоийдан ўрганиш самараси, деб айтиш қийин. Лекин шоирларимиз ижодида кўринадиган шунга ўхшаш хусусиятлар Навоий анъаналарига ҳам бориб уланиши шубҳасиз.
Бизнинг бугунги лирикамиз инсонга, унинг ташвиш ва қувончларига яқинроқ бўлиб қолди. Даврни ва халқни тўлқинлантирган ғоялар шеърда юксак ифодасини топса, халқ шу шеърни ўз ҳаётига йўлдош қилса, у билан меҳнати, севгиси, шарафи, дард-аламларида ҳамнафас бўлса, шундагина эскирмайдиган, асрларга дош берадиган янгилик яратилган бўлади.
Анъаналарга муносабат турли ёзувчиларда турлича. Баъзи адиблар фақат анъаналар доирасидагина, уларнинг чегараларидан чиқмай ижод қиладилар. Улар фақат анъаналарни давом эттирувчи ҳисобланади. Лекин бошқа бир турли адиблар бўладики, улар анъаналарга кенг ва чуқур ёндашиб, унга янгилик киритадилар, биз буни одатда новаторлик деб қараймиз.
Эркин Воҳидов ғазаллари халқимиз ўртасида кенг тарқалди. Кўпгина шоирлар унинг ғазалларига мухаммаслар ҳам боғладилар. Янги ғазаллар севиб куйланадиган бўлди. Лекин бунинг сабаби шоир мумтоз ғазалчилик анъаналарини давом эттирганидагинами, ғазаллари анъанавий образларга бойлигида ёки фақат мусиқий теранлигидами? Йўқ, гап фақат анъананинг ўзидагина эмас.
Ер васлини соғинсам, сайр этайми боғ-роғ?
Боғ-роғ сайр этганимда кўнглим ўлмас чоғроғ.
Ёрни соғинган одам кўзларига дунё қоронғи кўринади. Шеъриятимизда ёрни соғиниб дафъи савдо учун боғларга чиқиш мотиви кўп ишланган. Лирик қаҳрамон ҳам шундай қилсам, соғинчнинг шиддати пасаярмикин, дейди. Лекин шу ондаёқ бу фикрдан қайтади, «Боғ-роғ сайр этганимдан кўнглим ўлмас чоғроғ». Соғинган кўнгилда қўмсаш туйғуси шунчалар зўрки, ҳатто тароватли боғлар сайри ҳам унга тасалли беролмайди. Шоир лирик қаҳрамонда туғилган шу кайфият таъсирини борган сари кучайтириб тасвирлайди.
Ишқнинг тили Шарқда оташин лофлар тилидир. Эркин Воҳидов ўз ғазалларида шу тил элементларидан ҳам усталик билан фойдаланади ва ўқувчисини ўз қаҳрамонлари дардига шерик қила билади. Анъанага янги нафас бағишлайди. Унинг ғазаллари кенг таралганининг сабабларидан бири ҳам мана шунда.
Улуғ шоир Лермонтов «Йўқ, мен Байрон эмасман!» деб ҳайқирганда ҳам, анъанага муносабатини билдирган ва ўз овозининг янгилигини, бошқаларга ўхшамаслигини тасдиқлаган эди. Бундай новаторлик ҳиссиётини адабиётимизнинг барча атоқли намояндаларида ҳам кўриш мумкин. Улар ўз бахтларини халқнинг бахтида кўрган лирик қаҳрамон типини яратдилар. Шахс уларнинг асарларида тарихни ҳаракатга келтиради. Лекин у ўзини халқ ҳаракатидан ажратиб кўрсатмайди, балки ўз фаолиятини халқ фаолиятининг бир қисми, узвий ҳалқаси деб билади.
Мана шу тўлқин адабиётимизнинг ёш авлоди ижодида ҳам давом этаётгани қувонарлидир. Олтмишинчи йилларнинг иккинчи ярмидан бошлаб адабиётга кириб келган ва ҳозирда икки-уч китоблари чиққан ёшлар жуда кўп. Бугунги шеъриятимизда Жамол Камол ўз услубининг ёрқинлиги ва рангинлиги билан, Омон Матжон шеърининг хуш оҳанглари, майин замзамалари билан, Гулчеҳра назмининг самимияти ва дилбарлиги, Ойдин ижодининг тиниқлиги, Муҳаммад Али фикрчанлиги, Рауф ёниқ ва дардли эҳтиросга тўлиқлиги, Ҳалима оташин қатъияти, янги мавзулар, янги шакллар топиш йўлидаги саботи билан танилиб, тан олиниб турган шоирлардир.
Уларни бугун ёш шоир деб атамоқ ҳам тўғри келмай қолди. Ёзувчилар сафига расман қабул қилинган адиб жамоатчилик кўз ўнгида ўз иқтидори ва салоҳиятини тасдиқдан ўтказган, ўз оригиналлигини намойиш қилган ижодкор саналади. Китобхон учун суюкли бўлиб қолган юқоридагидай шоирларда, менингча, адабиётимизнинг катта авлодига хос шижоат ва ижодий шитоб аён бўлиши керак. Тўғри, уларни кам маҳсулликда айблаб бўлмайди. Вақтли матбуот саҳифаларида ва нашриётларда уларнинг асарлари тез-тез босилиб турибди. Бироқ очиғини айтиш керак. Улар илҳомининг алангаси ҳали катта гулханлар алангасидай ловуллаётгани йўқ. Замонанинг бугунги масштаблари катта. Бу шоирларимизнинг шеърларида эса инсон, замин, замона ҳақида янги кашфиётлар, янги йўллар очадиган, том маънодаги янгилик деб баҳоланадиган тароналар орзу қилингандан кўра камроқ учрамоқда. Салоҳияти ва шоирлик ҳадди ҳеч кимда шубҳа туғдирмайдиган бу ижодкорларнинг кўплари ўттизнинг этагидан, ёшликнинг этагидан чиқди. Демак, бу ёғи камолот шотисини шеъриятнинг муаззам чўққиларига кўтармоқликнинг айни палласидир. Уларнинг олдига қўйиладиган талаблар, адабий ҳисоб-китоблар мана шу даражада бўлмоғи зарур. Биламан: насиҳатлар бериб, рецептлар кўрсатиб ҳеч қачон шеъру шоир яратиб бўлмайди. Лекин жиддий манзилларни кўзлаган танқид ва китобхонлар иқтидори шубҳасиз бўлган шоирлар олдига катта мезонлардан келиб чиқиб талаб қўйишга ҳақли. Халқ ўз шоирларидан ҳамма билган ҳақиқатларни, ҳаммага маълум гаплар ва анъанавий гўзалликларни қофияга солиб тушунтиришни эмас, юракларнинг мулкига айланадиган, жон бахш этадиган тароналарни кутади. Мен ҳам шеърга улфат тутиниб, улардан тароналар излайман. Ҳаммага маълум: нодир асар яратиш қийин. Бироқ қийин деб ўтирганнинг иши осон бўлганлигини ким кўрган? Назаримда, катта ва жиддий талаблар қўйишимиз керак бўлган шоирлар шундай талаб камроқ қўйилаётганлигидан ёки умуман қўйилмаётганлигидан анча-мунча хотиржамликка берилиб қолмоқдалар. Улар ўзларини йирик ижодий масалалар билан қийнашмаётганга ўхшайди. Энди ҳаммаси бир маромда кетаверади деган маънодаги хотиржамлик салоҳиятнинг бўйнига ташланган арқон бўлиб қолиши мумкин. Ижодий кашфиётлар йўлида мундан кўра алдамчироқ душман йўқ.
Халқ ҳақиқий шеър намуналарини кутади. Бунинг масъулиятини ҳар қадамда ҳис қилиб турмоқ ва шунинг масъулияти билан ёзмоқ ижодга равнақ бағишлайди.
Кейинги йиллар ичида шеъриятга яна талай ёшлар кириб келди. Улар ичида илк китоблари чиққан Абдулла Шер, М.Қўшмоқов, М.Бобоев, Отаёр, Ҳ.Қорабоева, Г.Бердиев, А.Қосимов сингари сўзга, шеърга шайдолиги аён кўриниб турган, лекин табиийки, бу шайдолик ҳали парвозга айланиб улгурмай турган шоирлар бор. Уларнинг биринчи китобларида олижаноб ниятлар, соғлом кайфиятлар, она юртга муҳаббат, сўз кучига ишонч равшан кўриниб туради. Гарчи биринчи китоблардан ҳали қайси анъаналар кўпроқ амалда эканлиги равшан кўринмаса-да, ҳали тугал ва ёрқин ўзига хослик шаклланиб улгурмаган бўлса-да, кўркам анъаналарнинг куртаклари бош кўтариб келаётгани аниқ. Ёшлар адабиётга шу куннинг кечинмалари билан кириб келмоқдалар.
Ҳалима Худойбердиеванинг ўзига хос шеърларида бош мотив – меҳнаткаш одамнинг фазилатларини улуғлаш. Шоира ўзининг эндигина камолга етиб келаётган қаҳрамонларини мураккаб олам қаршисида уйғонган ёки тўлқинга келган барча туйғулари, қарама-қаршиликлари билан тасвирлайди. Унинг лирик қаҳрамони ҳаётда қийинчиликларга дуч келиб, ўзлигини топаётган, оққорани ажратаётган, нафрат нима, ишонч нима, ғазаб нима фарқлаётган шахс. У бир шеърида ёзади:
Муаммолар бағрини шундай ёраман,
Мен ўхшаб оқ сочли онам, халқимга.
Серташвиш дунёга кириб бораман,
Дунё кирмоқдадир менинг қалбимга.
Худди шунингдек, Муҳаммадали Қўшмоқовнинг қаҳрамони ҳам ўз қалбига дунё кириб келаётганлигини ҳис қилади ва бу дунё унинг юрагида покиза бир тартиб ва интизом билан жойлашади.
Ёшлар шеъриятида инсоний туйғу ва масъулиятини ифодалайдиган бундай мисоллар анчагина. Айни чоғда уларнинг шеърлари кўп ҳолларда сунъийликлардан, сўз билан шакарпазлик қилиш ҳолларидан, фикрсизликдан, ҳиссий қашшоқликдан, чайналишдан, дудуқланишдан, саёзликдан ҳам холи эмас. Тирик дарахтнинг танасига мих қоқиб турган кишини кўрганда бу мих ўз жонига қоқилаётгандай бўладиган одамлар бор. Сўз қадрини билмай, ўйламай ишлатадиган шоир ҳам худди тирик дарахтга мих қоқаётганга ўхшайди. Чунки бадиий сўз дарахтдан ҳам тирикроқдир. Боқийроқдир. Унинг кафтида олам шовиллаб туради. Балки сўз шуни ҳис қилган одамгагина тобе бўлади…
ҲАВАСДА АЛАНГА БЎЛСАЙДИ…
Одамзоднинг табиати шундайки, у кўп онларда, баъзан ёмонликдан, баъзан яхшиликдан, баъзан дарднинг шўридан, баъзан қувончнинг зўридан тўлқинланиб шеър кайфиятига тушади: кишининг шеър ёзгиси келиб қолади. Ҳаётда ёшидан қатъи назар, мана шундай туйғуни бошидан кечирмаган одамлар камдан-кам учрайди. Шунда кўплар ўз-ўзларига бир ҳавойи қўшиқда айтилганидек, «вой ўлмасам, шоир бўлиб қолдимми?» деб савол бериб кўрадилар. Лекин шунда одам ўзига яна таскин ва тасалли бериб, йўқ, ҳали шоир бўлиб қолганим йўқ, менда бир шеър кайфияти, шоирона кайфият туғилди: бундай кўтаринки кайфият кимда туғилмаган, кимнинг бошидан кечмаган, деб айтса, ўша ондаги ўз ҳолатини тўғри баҳолаган бўлади. Бунинг аксича, кўпгина ёшлар мана шундай ўткинчи бир ҳолатга тушганларида ўзларини шоир бўлиб қолгандай тасаввур қиладилар. Ва илк туғилган туйғуларини дарҳол шеърга тушириб, шошилинч суръатда таҳририятларни чала-чулпа ёзилган шеърлар билан тўлдира бошлайдилар, маслаҳат, ёрдам сўрайдилар, босиб чиқаришни илтимос қиладилар. Албатта, бунинг ажабланадиган, ғайритабиий ёки ёмон жойи йўқ. Чунки ҳар қандай улуғ шоир ҳам ишни ҳаваскорликдан бошлаган. Ҳар қандай улуғ шоир ҳам биринчи шеърини бировга ўқиб берган, маслаҳат олган. Лекин уларнинг ҳаваскорлигини биров сезган ёки сезмай қолган, уларда ҳаваскорликнинг умри ғоятда қисқа бўлган. Ҳаваскорликнинг кўчаси кенг, лекин кисқа – у бизни қумли соҳилга олиб борадими, ё олтин соҳилга тезда маълум бўлади-қолади. Буни билишнинг йўли содда: аввало, бошқалардан бурун ўзига ўзи тўғри баҳо бера билиши, ўз кучларини тўғри чамалай олиши керак. Бошқаларнинг баҳоси эса шу ўзимиз чамалаган нарсани фақат тасдиқлайди, холос.
Ҳаваскор ёшлар шеър билан бирга жўнатилган талай хатларида камтарлик билан (одоб юзасидан бўлса керак), шеърларда йўл қўйилган имло хатолари учун узр сўрайдилар. Қизиғи шундаки, одатда, ўзининг ҳатто имловий саводига ҳам ишончи бўлмаган ҳаваскорларнинг шеърлари ҳам чала-чулпа ёзилган бўлади. Бундай шеърларини таҳририятга юборган дўстларимиз ҳатто нимани қандай ёзганлари устида муҳокама, фикр юритмайдилар. Мана шу шеър, масалан, кимда қандай қизиқиш уйғотиши мумкинлиги устида ўйлаб кўрмайдилар, жилла бўлмаса, ўз ёзганларини, айтайлик, тилга тушган шеърларга қиёслаб кўрмайдилар. Ваҳоланки, бундай қиёслар ижодкор одамга кўп нарсаларни ўз-ўзидан равшан кўрсатиб беради. Кўпчилик ҳаваскорларда шеърга қизиқиш бор-у, лекин шеър одамдан чуқур билимларни талаб қилишини, кишининг хаттиҳаракатларини сўз билан ёзиладиган, сўздаги «катта» орзулар эмас, амалдаги катта орзулар бошқариб туришини англашни истамайдилар ёки англашга уриниб кўрмайдилар. Адабий жиҳатдан саводхон бўлиш зарурлигига эътибор бермайдилар. Бу шундай бир майдонки, унда тахминий билимлар билан, тахминий, фараз қилинган талант билан иш кўриб бўлмайди. Бу шеърнинг майдонига чинакам билимлар, чинакам талант керак. Одамда бундай талант бўлмаса, бу айб эмас. У кишида бошқа бир нарсага талант бўлиши мумкин. У бошқа бир соҳанинг шоирига айланиши мумкин. Буни хўб англамоқ керак.
Шуни ҳам айтиб ўтайликки, саводхонлик деганда, шеърда бўғин, туроқ, вазн, қофиялаш турларини билишнигина тушунмаслик лозим. Чунки шеър шулар билангина битмайди. Сопол лаган лойдан, сувдан ясалади. Ўчоқ алангасида тобланади. Ажиб рангин жилолар берилади ва бизнинг қўлимизга ҳашамдор ранглари, кўркам нақшлари билан етиб келади. Айтайлик, мен лаганнинг нимадан, қандай ясалишини билганим ҳолда, уни ўз қўлим билан ясай олмайман. Чунки бу ҳунарнинг чуқур сирлари менга бегона. Менинг қўлларим ўз чизиқларига лаган ясашнинг сирларини магнит тасмасига ёзиб олгандай ёзиб олмаган. Бундан ташқари, мен ўзимда лаганчиликка талант борлигига ишонмайман. Лекин шунда ҳам кўнглимни чўктирмайман. Чунки мен ясаган лаганлар офтоб юзини кўрмай турибоқ уваланиб кетишини яхши биламан. Шеър ҳам шундай. Бир ҳаваскор йигит таҳририятга шеър жўнатиб, ҳар бир сатрнинг четига: 5+6=11 деб қайд қилиб чиқибди, ўттиз қатор шеърнинг бошидан охиригача эринмасдан шу рақамлар ёзиб чиқилган. Агар бу шеърни тўртинчи синфнинг ўқувчиси ёзиб юборганда мен ажабланмасдим. Лекин уни адабиётчи бўламан деб юрган талаба ёзганки, одамни ташвишга соладигани ҳам шунда. Дўстим, ҳеч кимса сизнинг шеърингизни ўқиётганда неча бўғинли қилиб ёзган экан, деб санаб ўтирмайди. Шеър ўқиётган одам унинг оҳангига қулоқ солади, ундан юрагингизнинг тафтини уқиб олишни истайди, сиз ифодалаётган кечинмалар, фикрлар киши юрагига жизиллаб тегадими, фикр уйғотадими, йўқми, шунга қараб шеърингизга баҳо беради. Ёзувчи Сергей Сартаков: мен машинкада бир саҳифада биттагина хатога йўл қўйсам, шу саҳифани бошқатдан кўчириб ёзаман, назаримда, бу хато ҳали ишга бутун вужудим, фикри ёдим билан берилмаганлигимни бармоқ билан ниқтаб кўрсатиб тургандай бўлади, деган гапни ёзади. Улкан адибимиз Абдулла Қаҳҳор ҳам, бир саҳифада биронта сўзни ўчирмай ёзадиган бўлгунимча шу саҳифани бошқатдан кўчиравераман, деган эди. Ижодкор одамда мана шундай зўр ижодий интизом, ўз хатосини ўзи тузатишга журъат ва жасорат тарбияланган бўлиши шарт.
Шоир одам замонасининг энг илғор кишиларидан бўлади. Бу илғорлик юксак билим, юксак маданият деганимиз бўладики, бу нарсаларни ёшликдан қўлга кирита бормоқ, ёзмоқ қасдида қалам олганлар учун уларни эгалламоқ ҳам фарз, ҳам қарздир. Бўлмаса… келинг, ўзингизга тенгдош наманганлик Иброҳим Азимбоевнинг бир шеъридан шу «бўлмаса»га ярашадиган жавобни биргаликда ўқий қолайлик: Бўлмаса…
«Қўя тургин қўшиғингни юракни титратмаса,
Сенга мафтун ошиғингни зору зор йиғлатмаса…»
Юракни титратадиган қўшиқлар ўзи қандай ёзилади? Бу саволга таъриф бериш жуда қийин. Эҳтимол, бунинг кераги ҳам йўқдир. Чунки юракни титратадиган қўшиқ қандай ёзилишини ҳар шоирнинг ўзи билади, бунга фақат унинг қалби жавоб бера олади. Одамзоднинг юраги, бу оҳангларнинг чашмасидир. Шеър шу чашмадан отилиб чиқади.
«Ҳеч кимга айтмаган қўшиғингни айт,
Тингламоқ истайман шундай қўшиқни,
Бизлардан ўргансин одамлар ишқни,
Ҳеч кимга айтмаган қўшиғингни айт.
Бир жўшқин қўшиқни куйлармикан деб,
Мен сендан кутарман, ҳар он кутарман,
Қалбимни шу дам сўроққа тутарман,
Бир жўшқин қўшиқни куйлармикан деб», –
ёзади ўзининг шеърида гулистонлик Баҳор Холбекова. Бу шеърнинг бошидан то охирига қадар бир самимий туйғу ҳукмрон. Шу чинакам туйғу шеърга хуш оҳанг бағишлаган, уни бошқаларнинг шеъридан фарқлантириб қўйган. Қўшиқнинг қаҳрамони севиб қолган. Севиб қолганларга эса ҳамма нарса бошқача, шу севгига яраша гўзал, такрорланмас бўлишини истайдилар. Севганинг сендан қўшиқ тиласа, ҳеч кимга айтмаган қўшиғингни айтгинки, то умр бўйи ёддан кўтарилмасин, умрнинг йўлларини ўз оҳанглари билан безаб турсин. Қўшиқнинг қаҳрамони севганидан жўшқин бир куй тинглашга илҳақ. У интизор. У кутяпти:
«Бу қалбим бир нозик қўшиққа ташна,
Сен айтмадинг уни кимлардир айтди.
Қўшиқнинг қаноти синди-да қайтди,
Бу қалбим бир нозик қўшиққа ташна».
Баҳор Холбекова шеъридаги қаҳрамоннинг юраги шундоққина кўриниб турибди. Унинг қаҳрамони севгани билан бахтли бўлиши истайди. Ундан бахтиёр қўшиқлар кутади. Лекин унга ялинчоклик бегона.
Термизлик ёш шоир Шафоат Раҳматуллаевнинг «Кутлайман, она юртим» шеърида мана шундай интилишни кўриш мумкин.
«Маданият бешиги – Миср, Юнон, Рим билан
Тенг эрур юртим инсон камоли китобида.
Бу ҳақиқат нидосин мен оламга ўқийман,
Афросиёб наъраси, Холчаён хитобида», –
дея бошлайди у шеърини. Ёш шоир шеърини кўтаринки оҳанг билан бошлайди. Кўтаринкиликка берилиб кетиб баъзан сўзларни ўринсиз кўп ишлатади. «Нидо», «натра», «хитоб» деярли бир маъноли сўзлар икки мисра учун кўпдир. Улар шеърнинг мазмунини заифлантиради. Тошли то дарёси қаттиқ шилдирайди. Кўпиради. Унинг бу қирғоғидан наригисига ўтиш қийин. Унда теранлик ҳали йўқ. Назаримда, яхши бир руҳ билан ёзилган Шафоат Раҳматуллаевнинг шеъри шунақа сертош сой каби шалдирайди. Ёш шоир шеърининг шу оҳангига берилиб кетиб, сўзларни яхши эшитмайди, шеър эса осуда, тиниқ оҳангларни суяди.
Шафоатда шеър туйғуси бор. У шу туйғуни камолга етказиш устида кўпроқ ишлаши, шеър устида жиддий ўтириши керакка ўхшайди. Айтилмаган, айтишга зўр эҳтиёж туғилган гап одамнинг томирини оғритиб туради, дейдилар. Шоир одам халқ билан гаплашадиган, халқнинг орзу-армонларини куйлайдиган, халқнинг юрагига олижаноб туйғулари билан мурожаат қиладиган одам. Шунинг учун шеърда ҳаммага маълум гапларни гапириш, шеърсиз ҳам яхши тушунарли нарсаларни қофияга солиб ўтиришнинг бекорчиликдан фарқи йўқ. Кўпгина ёшларнинг шеърлари силлиққина ёзилган бўлади, улар ҳақида нима дейишни билмай одам қийналади. Уларнинг кўпчилигида баъзан мазмунни ҳаяжон, баъзан ҳаяжон ўрнини қуруқ фикр босиб кетган бўлади. Уларда кўпинча илгаридан айтиб келинаётган гаплар такрорланади. Сийқа, юзаки фикрларга берилиб кетиш ҳоллари учрайди.
Бошқа бир ёшларда эса бунинг аксича янги фикр айтишга уриниб, фикрни тўла чиқара олмаслик, тагдор гап айтаман деб бемаъниликка юз тутиш ҳоллари сезилади.
«Қизнинг худди кўкраги каби,
Туртиб чиқди новдадан куртак.
Сўнгра катта баргга айланди,
.... Энди унга бардош ҳам керак…»
Жўшқиннинг бу тўртлиги шунақа тагдор гаплардан. Шеър бунақа гаплардан юқорироқ тургани яхши эмасми? Ёки Норбой Рўзиевнинг «Гўзал қизда» деб аталган шеъридан қуйидагича парчага қулоқ солайлик:
«Ҳидлашсак гули нозбуй танноз
ила ул тутиб,
Сайр айласак боғда ўртада
шифон бўлса.
Васлига кониб ёрнинг сайридан
сероб бўлиб,
Шилдираб оққан суви Норбойга
ашён бўлса».
(Шеърнинг имлоси қўлёзмадагидек қолдирилади – И.Ғ).
Бу шеърдан эротик мазмун қидирилмаган чоғда ҳам, унинг суюққина ҳаволарда ёзилганлиги кўриниб турибди.
Шеър – бу юксак хаёл, катта бир дарднинг самараси бўлмаган чоғларда у мана шундай ширасиз, чучмал, ҳаётнинг илғор ғояларидан йироқ бир эрмак маҳсулига айланади. Бу шеър эмас, унинг ўлимидир.
Ҳаваскорлик яхши. Унда баланд аланга бўлса ундан ҳам яхши. Чунки ҳар қандай халқ шеъриятининг нурафшон водийлари мана шу алангалардан ёруғ бўлади.
