Kitabı oku: «Nar çubuğu», sayfa 5

Nar çubuğu

Həmid əsgərlikdəydi, ölkənin qərb bölgəsində, özü də Sərhəd Qoşunlarının əlahiddə zastavasında qulluq edirdi. Taleyindən də çox razıydı, xidmətindən də.

Həddi-buluğa çatmış kişi cinsindən olan vətəndaş kimi vətən qarşısında hərbi xidməti borcunu yerinə yetirməliydi, yetirirdi. Xidməti də normadaydı, heç nədən giley-güzarı yoxuydu. Yatmağa evdəki kimi hər bir şəraiti olan kazarmaları, hər zaman ətrafa ərzaq təamlarının xoş ətrini yayan yeməkxanaları, bir də on beş-iyirmi addımlıqdan sabun iyi ilə özünü bəlli edən hamamları vardı. Məşq keçmək üçün yaxşı idman şəhərciyi, voleybol meydançası ilə lap ürəklərindəndi. Ölkənin ucqarında yerləşən əlahiddə sərhəd zastavasında daha nə olmalıydı ki?

Əlahiddə zastavanın üç sərhəd məntəqəsi fəaliyyət göstərirdi. Onun ikisində sutkalıq naryad xidmət çəkirdi. Məntəqəyə naryada gedəndə özləri ilə ərzaq, bəzən quru ərzaq ehtiyatı da götürürdülər. Hava şəraitinə uyğun hərdən üç günlük getdikləri də olurdu. Amma bir məntəqə mərkəzdə yerləşirdi, naryad birbaşa zastavanın özündən təyin olunur, özündən də dəyişdirilirdi.

Hərbi xidmətə gələnə qədər Həmidin sərhəd haqqında baxışı başqaydı. O, sərhəd deyəndə başına tikanlı məftillər dolaşdırılmış hündür dirəklərdən ibarət bir hasar canlandırırdı. Həm də boş-boşuna dolaşdırılmış deyil, bir-birinə yaxın, nizamlı şəkildə, paralel və çarpaz olaraq tarım çəkilmiş tikanlı məftillərin arasından yumruq boyda bir canlı da keçə bilməzdi, mütləq ilişib qalmalıydı.

Nəhayət, hərbi xidmətdə karantini keçib sərhəd zastavasına gələndə göz işlədikcə uzanıb gedən açıq çöllərdə də ölkə sərhədlərinin müəyyənləşdirildiyinin şahidi oldu. Bu ərazilərdə sərhəd zolaqları alçaq dağların zirvəsi, kiçik təpələrin beli, dərin dərələrin dibi ilə müəyyənləşirdi.

Bəzi yerlərdə isə sərhəd düzənliklərdən keçirdi. Burada sərhəddi qorumaq üçün növbətçi sərhədçilər təyin olunurdu. Onlar müşahidə ilə sərhəddi qoruyur, hava şəraitinin müxtəlifliyinə, şıdırğı yağışlara, qızmar günəşə, şiddətli küləyə baxmayaraq təyin olunmuş marşrutdan kənara çıxa bilməzdilər. Leysan yağışında, qasırğada belə vətən sərhəddində “bitib” qalmalıydılar. Belələrinə sərhədçi dilində “canlı dirək” deyirlər.

Həmid zastava rəisindən öyrənmişdi ki, düzənlik ərazilərdə sərhədləri müəyyənləşdirmək üçün hər yüz metrdən bir kömürlə dolu kisə basdırılıb, özü də indi yox, tifağı dağılmamış Sovetlər vaxtı. Amma nə vaxt və kim tərəfindən basdırıldığını deməmişdi, görünür bunu zastava rəisi özü də bilmirdi. Zastava rəisi onu da deyirdi ki, dənizdə, göldə, havada sərhəddi cihazlar vasitəsilə müəyyənləşdirirlər. Hər yerdə dirək basdırıb tikanlı məftillər çəkmək mümkün olmur.

Həmid sərhəd haqqında çox şey öyrənmişdi burda. Odur ki, o, Sərhəd Qoşunlarının bir əlahiddə zastavasında xidmət keçdiyinə görə sevinir, qürur duyur, fərəh hissi keçirirdi.

Tapşırığına, işinə hələ uşaqlıqdan məsuliyyətlə yanaşmağı özünə vərdiş eləmişdi Həmid. Dərslərini hazırlayanda, ya həyətlərində hansısa işlə məşğul olanda kimsə yaxınlaşıb fikrini yayındırsa, ya nə isə mane olsa tez qışqırıb özündən çıxar, həmin adamı acılayıb özündən uzaqlaşdırardı. Nənəsi onun adını “nar çubuğu” qoymuşdu, “yaxın getməyin, tikanları batar” deyirdi. Əvvəllər bu ada öyrəşə, uyğunlaşa bilmirdi Həmid. Zaman keçdikcə bu ləqəbi qəbul etdi, özünə doğmalaşdırdı, hətta ləqəbi ilə fəxr edirdi.

Sərhəd zastavasının radisti əsgərlərə şifrəli adlar müəyyənləşdirəndə özü demişdi ki, onun adının qabağında “nar çubuğu” yazsın.

Burada Həmidlə bərabər ölkənin müxtəlif bölgələrindən gələn əsgərlər də xidmət keçirdi, onunla bərabər gələnlər də vardı, ondan əvvəl gələnlər də. Xidmətin qaydası beləydi, müxtəlif çağırışlı əsgərlər xidməti bir-birinə öyrədə-öyrədə ötürməliydilər.

Həsən də həmin zastavada xidmət edən əsgərlərdən biriydi. Əsgər yoldaşları arasında öz fağırlığı, sakitliyi ilə seçilirdi. Bəxti gətirmişdi ki, Sərhəd Qoşunlarına düşmüşdü, yoxsa intizamsız bir yerə düşsəydi çoxdan qapazaltı eləmişdilər. Həsəni öz çağırışından olan əsgər yoldaşları sevmir, onunla yoldaşlıq etmirdilər, hətta gündəlik cüt naryada, patrula yazılmağa heç kim razılıq vermirdi. Adını “uğursuz” qoymuşdular.

Zastavanın radisti gülə-gülə Həsənə “uğursuz” şifrəsini təkrar müəyyənləşdirəndə Həmid də onların yanında idi. Həsən Həmiddən üç ay tez xidmətə başlamışdı. Zastavada da hər üç aydan bir bütün döyüş hesabatları, şifrələr, yuxarıdan verilən siqnalların yerinə yetirilmə qaydaları yenilənir, şəxsi heyətə öyrədilirdi. Çünki hər üç aydan bir kimlərsə ordu sıralarından tərxis olur, onların yerinə yeniləri gəlirdi.

–Həsən, onsuz da zastavada hamı səni uğursuz kimi tanıyır. Mən burda nə yazsam belə səni “uğursuz” çağıracaqlar. Gəl, məni çaşdırma, qoy dəftərdə də belə yazım.

Radistin təklifinə Həmid dərhal etiraz elədi:

–Mən Həsənlə birlikdə naryada getməyə razıyam. Ona “uğursuz” yazmayın.

Həmid ali təhsilli əsgər idi, bir il xidmət çəkəcəkdi. Özü də psixologiyanı bitirmişdi, insanlarla belə rəftarın nəyə gətirib çıxaracağını yaxşı bilirdi.

Gələn gündən də Həsənə, onun hərəkətlərinə diqqət yetirmişdi. Kim nə deyirdi desin, Həsən bir ayrı Həsən idi, onu nahaqdan seçib Sərhəd Qoşunlarına xidmətə göndərməmişdilər. Boylu-buxunlu, canlı-cüssəliydi, ünsiyyətciliydi, amma di gəl ki, danışqanın biriydi, adamın lap zəhləsini tökənə kimi danışar, yaxasından əl çəkməzdi. Bir mənfi cəhəti də vardı, gündə yüz dəfə əlini yuyardı. Çox xudpəsənd idi, hər şeydən çimçəşərdi.

Çöpəgüləyənliyi də vardı, kim nə deyirdi, irişirdi. Yataqdan qalxandan yuxuya gedənə kimi dodağı dodağının üstünə gəlməzdi. Hamıya qarşı diqqətli

olmağa cəhd göstərsə də ondan gen qaçmağa çalışırdılar.

Həmid onu görən kimi nənəsini xatırladı. Nənəsi belə adamlara “tut ağacı” deyərdi. Tut ağacı meyvəsini kim istəsə verər, hətta meyvəsini ayaqlar altına səpərdi. Heç kim də bu, min bir dərdin dərmanı olan tutun qədir-qiymətini bilməz. Oğulsan, get nar ağacının meyvəsini dər, gör tikanları qollarında şıram açır, ya yox. Meyvəsini budaqda qurudar, qaxıc edər, amma ayaqlar altına tökməz. Bütün bunları nənəsindən öyrənmişdi Həmid. Madam ki, o, Həsənlə bundan sonra birlikdə naryada çıxmağa razılıq verirdi, elə özü də ona xoşagələn şifrə deməliydi.

–Həsənə “tut ağacı” yazın.

–Nə? “Tut ağacı”? – Radist xüsusi qəribəliklə onu süzdü.

Elə Həsən özü qarışıq orda olan bütün əsgərlər gülüşdülər, day Həmid bilmədi ki, Həsən sevincindən gülür, yoxsa, dərk etməyib çöpəgüləyənliyindən… Əsgərlərdən bəziləri bir az da qabağa gedərək dodaqaltı zümzümə etməyə başladılar: “Tut ağacııı… tut ağacı…”

Beləliklə, bir müddət keçdi. İndi Həsənlə xidmətə çıxanlar olurdu. Daha az-az hallarda Həsənlə Həmid birlikdə xidmətə düşürdülər.

Bir gün necə oldusa, yenə də onlar naryada birlikdə çıxası oldular. Həmid üçüncü posta, Həsən isə dördüncü posta təyin olundu, hər ikisi eyni növbəyə düşdü. Onların qoruduğu sərhəd zolağı adsız təpələrin beli ilə müəyyənləşirdi. Bircə kəsişmə dağının adı bəlliydi: Keşikçidağ.

Keşikçidağ deyilən çox da hündür olmayan silsilə dağlıq ərazidə ən hündür zirvə sayılırdı, orada durub durbinlə böyük bir ərazini müşahidə etmək mümkündü.

Həmin gün naryad bölgüsü, nədənsə, Həmidə çox qəribə göründü. Əslində, qəribəlik naryadda yox, zastava növbətçisinin hərəkətlərində idi. Hamı nizamla öz yerində düzülmüşdü, növbətçi isə əsəbi hərəkətlər edirdi.

–Gündəlik naryad, düzlən.

Hamı nizamnamə üzrə düzlənsə də növbətçinin xoşuna gəlmədi.

–Olmadı.

Bu komandalar bir neçə dəfə təkrarlandı. Nəhayət ki:

–Farağat!

Hamı “farağat” vəziyyətində donub qaldı, elə bil döyüş bayrağının qabağında fəxri qarovulda durublar. Kapitan sağa-sola göz gəzdirib bir müddət naryada gedən şəxsi heyətin “əsəb dayanıqlığı”nı yoxladıqdan sonra növbəti komandasını səsləndirdi:

–Azərbaycan Respublikası adından əmr edirəm: Dövlət sərhədlərinin Ceyrançöl zastavası üzrə zolağını postların tabellərinə müvafiq müdafiəyə və mühafizəyə qəbul edin.

–Oldu. Vətənə xidmət edirik. – Bir ağızdan səsləndirdilər.

Kapitanın yenə xoşuna gəlmədi, deyəsən…

–Bir də… – kapitan daha ucadan səsləndi.

–Vətənim Azərbaycana xidmət edirik!

“Bax, bu, başqa məsələ!” – Öz-özünə danışan kapitan ani olaraq gülümsündü, tez də özünü yığışdırdı. Cərgədəkilər onun reaksiyasını gözləyirdilər.

–Azad. – Kapitan bu komandanı verib dərindən nəfəs aldı. – Xəbəriniz olsun ki, mehriban qonşu bildiyimiz gürcülər erməni terrorçusu, Xocalıda bir sıra vəhşiliklər törədən Mixail Avakyana abidə ucaldıblar. Biz başa düşürük ki, bu iş Gürcüstanda yaşayan ermənilərin əməlidir. Onların əli lap yuxarılara da çata bilər. Gürcüstanda çoxlu erməni yaşayır, gürcüləşmiş, yəni sənəddə gürcü, əslində isə erməni olanlar da az deyil. Onlar çalışacaqlar ki, hazırda mehriban qonşuluq münasibətində olduğumuz gürcülərlə də araya nifaq salsınlar. Tam ayıq-sayıq olmalıyıq. Qarşı tərəfdə hər hansı bir xoşagəlməz hadisə – yəqin başa düşürsünüz də sərhədçi üçün xoşagəlməz hadisə nə deməkdir – müşahidə edən kimi mərkəzə məlumat verin.

Kapitan cibindən dəsmal çıxardıb alnının tərini sildi – aprel ayı olmasına baxmayaraq buralarda istilər tez düşmüşdü – sonra özünü cəmləşdirib komanda verdi:

–Sağaa… dönn! Xidmət yerinə… addımlaa… marş!

Ertəsi gün səhər obaşdan günəş qaranlıq pərdəni yer üzərindən qaldırıb ətrafı işıqlandırdı. Bu yerlərdə yazın havası bir başqa cür olur. Adam istəyir ki, elə göy otların üzərinə uzanıb yatsın.

Həmidlə Həsən postlarını qəbul edəndən sonra durbinlə ərazini müşahidə etdilər.

–“Naar…” – Həsən səsləndi.

–Sənə deməmişəm mənə “nar” demə?

–Noolsun e… demisən?! İndi bütün dünya ixtisarla işləyir. Bir də bizi dinləyənlər qoy dolaşıq düşsünlər.

–Bizi özümüzünkülər dinləyir, ilk növbədə. Bir rabitə mədəniyyətimiz olmalıdı, ona riayət eləməliyik.

–Oldu, cənab rəis.

–Yaxşı, söylə görüm, nə demək istəyirdin?

–Sən gürcülərdən ərazidə kimisə gördün?

–Sən gördünsə, mən də gördüm.

–Alə, bunlar nə kefqomdular. Sərhəd-zad qoruyub eləmirlər e…

–Sənə-mənə arxayındılar, ona görə. Yeri get, postunu dolaş. Diqqətli ol. Sənə gürcü lazımdır?

–Yox e… elə-belə dedim…

Həsən üzüyuxarı getdi. Onun postu üzüyuxarı təpələrin belindən keçirdi. Yarım saatdan sonra bir də görüşdülər. Bu vaxta qədər Həmid də aşağı təpələri fırlanıb müşahidəsini aparmışdı.

–Həmid…

–İndi nədi, Həsən?

–Deyirəm ki, ali təhsilliləri, adətən, kiçik komandir kursuna göndərirdilər. Sən çavuş kursuna da gedə bilərdin. Ağlın olardı, gedərdin, indi də

mənimlə bərabər gözətçi kimi postda durmazdın.

–Həsəənnn… Dəstə Qərargahında mənə təklif elədilər, özüm razılaşmadım.

–Nahaq.

–Özüm belə istədim. Mən sizdən fərqli olaraq cəmisi bir il qulluq edəcəyəm. Onun da iki ayı karantinə, andiçmə vaxtına getdi. Üç ay da kiçik komandir – çavuş kursuna getsəydim, daha sərhədçi kimi xidmət etməyə nə qalacaqdı?

–Sən mütləq sıravi əsgər kimi xidmət etmək istəyirsən?

–Bəli! Mən canlı dirək olub vətəni qorumaq, vətəni qorumağın necə şərəfli bir peşə olduğunu duymaq, dadmaq istəyirəm. Yağışlı, qarlı, çovğunlu günlərdə belə dirək olub vətən sərhəddində dikəlmək istəyirəm ki, qoy heç kim mənim vətənimə gəc baxmasın, baxmağa cəsarət eləməsin.

–Deyir avazın yaxşı gəlir, Alim Qasımov kimi oxuya bilsəydin…

–Sən lağ elə…

–Ciddi sözümdür, çox maraqlı danışırsan. Bəlkə orden, medal da almaq keçir könlündən? Fikrin elə idisə Milli Orduya xidmətə gedərdin. Hər gecə snayperlə bir erməni gəbərdərdin, ordenini də alardın, medalını da…

–Mənə nə orden, nə də medal lazımdır. Mən özümə, vicdanıma sübut etmək istəyirəm ki, vətənə necə xidmət etmək lazımdır. Qoy, vicdanla yerinə yetirilən xidmət mənim qanıma, canıma hopsun, məndən sonra gələcək nəsil şəcərəmə bir vətənpərvərlik, vətənsevərlik yadigarı olsun.

–Day sənə sözüm yoxdur.

–Nə sözün ola bilər? Yeri get, postunu hərlən…

Həmid bir də baxdı ki, gürcülər tərəfdə, çox da uzaqda olmayan çılpaq təpənin başında başdan ayağa qapqara geyinmiş bir nəfər var, özü də hərəkət edir, deyəsən, onlara tərəf gəlir.

–“Tut ağacı”, “Tut ağacı”, – əlindəki radioqəbuledicinin düyməsini basdı.

–Nədi? Həm deyirsən get postu hərlən, həm də iki addım aralanmamış çağırırsan…

Həsən o tərəflərə göz gəzdirdi.

–O təpənin başındakı qara kişini görürsənmi?

–Qara kişilər biz tərəflərdə olur. O tərəflərdə qara kişi olmaz.

–Zarafatı burax, qara paltarlını deyirəm…

–Qara paltarlı keşişə oxşayır.

–Nə bildin?

–Onlarda keşişlər, kilsə xadimləri belə geyinirlər. Heç keşiş görməmisənmi?

–Diqqətli ol, gör sən tərəfə gəlir, yoxsa mən tərəfə?

–Əlbəttə ki, sən tərəfə gələcək, birinci dəfə deyil. Əvvəllər də bir-iki dəfə olub. Keşiş gəlib deyib ki, icazə verin kilsəni ziyarət eliyim.

–Siz də buraxmısınız?

–Yooxxx! Yuxarıya demişik, icazə verməyiblər. Keşiş də gözləyib, gözləyib, sonra donquldana-donquldana çıxıb gedib.

–Ara! – Bu zaman keşişin səsi Həmidi fikrindən ayırdı, Həsən də gəlib yaxınlaşmışdı, on beş-iyirmi addımlıqdaydı. – Ara, buraxın, gedim kilsəni ziyarət edim. İbadətim var, bu gün bizim əziz gündür.

–Dur! – Həmid komanda verdi.

–Ara, məndən sizə ziyan gəlməz. – Keşiş bunu deyib yoluna davam etmək, yaxınlaşmaq istədi.

–Dur, sənə deyirəm! – Həmid cəld bir hərəkətlə avtomatın qoruyucusunu açaraq zatvoru şaqqıltı ilə geri çəkdi, patronu öz yuvasına ötürdü, avtomatı atəş vəziyyətinə gətirdi.

–Əsgər, sən dəlisən? Sənin başın xarab olub? Allahın evinin yanında Allahın adamına atəş açacaqsan? Bunu etsən, cəhənnəmin odunda çıtır-çıtır yanacaqsan.

Keşiş bunu deyib əllərini göyə açdı, gürcü dilində nə isə dedi, dua edənə oxşayırdı. Sonra əli ilə göydə nə isə işarə elədi, deyəsən, üzü biz tərəfə xaç da vurdu. Öz dilində donquldana-donquldana çıxıb getdi.

–Bax, belə! – Həmid rahatlıqla dərindən nəfəs alıb avtomatın qoruyucusunu bağladı. Silahı çiyninə salıb üzüyuxarı – Həsən dayanan yerə tərəf getdi. – Bu kopoyoğlunu yola saldıq getdi, amma sonrasını bilmək olmaz, ehtiyatlı olmaq lazımdır.

–Sən ona elə bir dərs verdin ki, o, bir də qayıtmaz. – Həsən tam arxayınlıqla dilləndi.

–Bilmək olmaz. Sən öz postunu nəzarətdə saxla. İndi bizimkilər tökülüşüb gələcəklər.

–Sən demədin, mən demədim. Hardan biləcəklər?

–Sənin xəbərin yoxdurmu? Bizdə elə aparatlar var ki, sərhəd boyu bütün hərəkətlər o aparatın vasitəsilə izlənir.

–Hardadır o aparat?

–Hər yerdə – Dəstə qərargahında, Baş idarədə…

–Həsən öz postu ərazisində müşahidə yolu ilə patrulluğunu davam etdi. Həmid də aşağılar yaxşı izlənirdi deyə Keşikçidağın ətrafına fırlanır, buradan durbinlə aşağıları müşahidə edir, daha çox monastr deyilən ərazinin yaxınlığında olurdu. Keşişin bir anda bayaqkı çılpaq təpənin arxasına keçdiyinin də fərqində olmadı.

Qəflətən həmin keşiş yenidən təpənin başında peyda oldu, yanında da çoxlu adam görünürdü. Həmid onları görən kimi cəld yerə uzanıb durbinlə baxdı – dəstədə iyirmidən çox adam vardı, əksəriyyəti də yaşlı, qoca görünürdü. Cəld dinləyici qurğunun düyməsini basdı.

– “Tut ağacı”, “tut ağacı”…

–Eşidirəm. – Həsən dərhal onu cavablandırdı.

– “Mərkəz”ə xəbər ver, onlar gəlirlər…

–Kimlər?

–Görmürsənmi? Bayaqkı keşişdir, yanında da iyirmidən çox adam, gəlirlər. Təcili “mərkəz”ə xəbər ver və Keşikçidağa tərəf gəl. Bunlar, deyəsən,

bir xata eləyəcəklər.

Dəstə, doğrudan da onlara yaxınlaşmaqdaydı, özü də çox sürətlə gəlirdilər, hirsli olduqları yerişlərindən görünürdü. Arada qara paltarlı keşiş nə isə deyir, dəstə xorla təkrarlayırdı, səsləri ərazini başına götürmüşdü, vahimə yaradırdılar.

–Qorxmursan ki? – Həmid Həsəndən soruşdu.

–Yooxxx! Niyə qorxmalıyam? Onlar silahsızdılar.

–Bilmək olmaz. Onların mütləq silahları ola bilər. Sən, bax o qabaqkı sivri daşın böyründə mövqe tut. Mümkün qədər dəstənin selavdan bəri

keçməyinə imkan vermə. Keçsələr, mən atəş açacağam.

–Qıracaqsan onları? – Həsən həyəcanla, bir az da vahiməli soruşdu. – Bəs qorxmursan ki, sonra bizi tutarlar?

–Ağciyər olma. Biz vətənimizi qoruyuruq…

–Axı…

–Nə axı..? Tez elə, mövqeyini tut, onlar yaxınlaşırlar.

Həsən qaçaraq gedib Həmid göstərdiyi daşın yanında özünə mövqe tutdu. Gürcülər lap yaxınlıqda idilər, qışqıra-qışqıra gəlirdilər.

–Dayanın! – Həsən ucadan səsləndi. – Ordan bəri keçə bilməzsiniz. Sizi xəbərdarlıq edirəm, bura dövlət sərhəddidir.

–Ara, sən nə deyirsən? Bizi bütün Avropa ölkələrinə buraxırlar. Sən indi bu əziz gündə bizi doğma monastrımıza, ziyarət etməyə buraxmayacaqsan?

–Siz Avropaya qaçaq getmirsiniz ki. Azərbaycana da o qaydada gəlib-gedirsiniz. Monastrı ziyarət etmək üçün mütləq dövlətin sərhəd-keçid məntəqəsindən keçməlisiniz. Bura isə qorunan sərhəd zolağıdır, burdan keçmək olmaz.

–Ara, biz tez ziyarətimizi edib qayıdacağıq. – Gürcülərdən kimsə dedi və qabağa keçib bir az da yaxınlaşmaq istədi.

–Dayanın deyirəm sizə! – Həsən çaşqınlıq içində bir də səsləndi, onun səsindəki həyəcanı Həmid hiss elədi.

Eyni vaxtda təhlükənin qaçılmazlığını hiss edib hər ikisi avtomatlarını atəşə hazır vəziyyətə gətirdilər.

Gürcülər dərəni keçməkdəydilər, Həsənin lap yaxınlığındaydılar.

–Ara, sən buralarda nə qoruyursan? Bu monastr kimindir? Əlbəttə ki, bizim. Siz bizim monastrı bizdən niyə qoruyursunuz?

–Bu monastr sizin deyil, alban monastrıdır.

–Sən alban görmüsən?

–Yoox.

–Atan, baban, dədən görübmü?

–Bilmirəm, heç vaxt soruşmamışam.

–Soruşmasan da, görsəydilər, özləri deyərdi. Sizin bir nəsil görmədiyiniz hansısa albanın abidəsini qorumağının, özü də bizdən qorumağınız

faciədir. Biz, sadəcə ibadət edib qayıdacağıq.

–Dedim ki, icazə verə bilmərik. – Həsən daha uca səslə qışqırdı.

–Niyə?

–Bura icazə verilən məntəqə deyil. Gedin, icazə verilən məntəqədən icazə istəyin. Sonra da nə qədər ibadət edirsiniz, edin. Bizim ölkə dünyada

yeganə ölkədir ki, dinlər, təriqətlər həqiqətən azaddır. Kim hansı dinə, təriqətə qulluq edirsə, etsin. Dövlət heç bir vətəndaşının işinə qarışmır.

–Ara, sənə deyirik ki, siz pis ölkəsiniz? Sənə deyirik ki, Allah icazə verəndi, siz də, biz də nə karəyik ki, icazə verməyək. – Bunu keşiş deyirdi. – Bunlar – yanındakıları göstərirdi – Allahın sadiq qullarıdı, dindar adamlardı, ibadət etmək istəyirlər.

Həsən lap çaşıb qalmışdı, bilmirdi nə etsin.

Keşiş ucadan nə isə dua oxudu, əllərini göyə açdı, sonra sol əli ilə göydə işarələr verdi, xorla duasını təkrarladılar.

–Ara, sən çəkil, biz gedib ziyarətimizi eliyək. Sənin üçün də dua edərik, Allah günahlarını bağışlayar.

Keşiş irəlilədi, o birilər də arxasınca. Onlar Həsənin on beş-iyirmi addımlığındaydılar, bəlkə bir az da yaxınlığında.

–Durun sizə deyirəm! – Həsən cingiltili səslə komanda verib ayağa qalxdı. – Yoxsa atəş açacağam.

İndi gürcülər onu aydın görürdülər.

–Tutaq ki, atəş açmaqla bizim bir-ikimizi öldürəcəksən. Bu adamlar da səni öldürəcəklər, qanına qəltan eləyəcəklər, dişləri ilə səni didəcəklər. – Bunları keşiş deyirdi, deyəsən, o da özündən çıxmışdı, əsəbləşmişdi. – Ay qanmaz, çəkil yolumuzdan!

–Biz öz torpaqlarımızı qoruyuruq. Heç kimi ərazimizə buraxa bilmərik.

–Ay qanmaz! Siz nə qanırsınız torpaq qorumaq nədir. – Keşiş nə isə demək istəyirdi, sözünün davamını gətirmədi.

–Danışığına fikir ver, məni özümdən çıxartma.

–Buralar sizin deyil, bizim torpaqlardı. – Gürcülərdən başqa biri də söhbətə qoşuldu. Bu monastrı Gürcü çarı David Qarace tikdirib. Monastr

bizimdir, ərazilər də bizimdir.

–Siz çəkilib o tərəfləri – başqa bir gürcü əli ilə Qarayazı çöllərini göstərdi, – oraları qorumalısınız.

–Gedin, Qarabağda torpaqlarınızı qoruyun! – Gürcülərdən daha ucaboylu, dolubədənli, dəstənin içində ən böyük gövdəlisi gülərək atmaca atdı və hamısı ona qoşulub gülüşdülər, sanki, bu iki əsgəri və bu iki əsgərlə bərabər hamını məsxərəyə qoydular.

Həmid bir geriyə boylandı ki, görsün zastavadan köməyə gələn varmı. Baxdı ki, Keşikçidağın arxasındakı Keçəltəpənin yaştanında on-on beş nəfər yeniyetmə bir bayraqla onlara tərəf gəlir.

Bayrağı görcək qanı cuşa gəldi. Bu haradan çıxdı? Gələnlər kimdir, bizə niyə xəbər eləməyiblər? Bəlkə heç “Mərkəz”in də xəbəri yoxdur? Bəlkə heç olanlar barədə Həsən çatdırıb “mərkəz”ə xəbər ötürə bilməyib? Ötürübsə də, yəqin radist ciddi qəbul etməyib, fikirləşib ki, “tut ağacı”dır də, zarafatlaşır…

Radioqəbuledicinin düyməsini basdı.

– “Mərkəz”, “mərkəz”, mən “nar çubuğu”yam, qəbul…

– “Nar çubuğu”, mən “mərkəz”, qəbul…

–Təcili kömək lazımdır.

–Nə olub ki?

–Qarşı tərəfdən bir dəstə gürcü keşişlərinin rəhbərliyi ilə sərhəddi keçib monastra gəlmək istəyirlər. Bir dəstə yeniyetmə də əllərində bayraq öz

tərəfimizdən gəlirlər.

–Oldu, qəbul.

Həsənin səsi kallaşmışdı artıq, bəlkə də hirslənməkdən, qışqırmaqdan boğazı qovuşmuşdu.

–Buralar bizim torpaqlar olub. Qaytarın torpaqlarımızı. – Gürcülərdən biri qışqırdı.

–İmkan verin, rahat gəlib öz torpaqlarımızda gəzək, ibadətimizi eləyək.

–Özünüz deyirsiniz ki, başbilənləriniz də bu monastrı qəbul etmir, deyirlər alban kilsəsi olub. Deməli monastrın sizə heç bir dəxli yoxdur.

–Bəli! Bu monastr alban kilsəsidir, sizə də heç bir dəxli yoxdur. – Həsən özünü cəmləşdirib gürcüləri cavablandırdı.

–Bir vaxtlar sizinkilər kefinən Ermənistana gedib-gəlirdilər. Eşitmisənmi?

–Eşitmişəm.

–İndi də Gürcüstana gəlib-gedirlər. Bilirsənmi?

–Bilirəm.

–Ermənistanda, ya Gürcüstanda bir alban kilsəsi olduğunu eşitmisənmi?

–Eşitməmişəm.

–Heç eşitməyəcəksən də. – Keşiş sözünə azca ara verdi. – Əgər bu köpəkuşağı albanlar bütün Qafqazboyu səpələnib yaşayıblarsa, niyə nə Ermənistanda, nə də Gürcüstanda onların bircə dənə də olsun kilsəsi-monastrı qalmayıb?

–Bilmirəm.

–Heç vaxt bilməyəcəksən də.

Bunu eşitcək gürcülərin hamısı qəhqəhə çəkdilər, qarınlarını tutub uğundular.

–Ay qanmaz! – Keşiş dilləndi. – Görürsənmi sizi necə aldadıblar. Buralarda heç vaxt, heç bir alban olmayıb.

–Olub. – Həsən hirslə cavab verdi. – Albanlar burda yaşayıblar. Kilsə də onlarındı. Biz bunu tarixin mədəniyyət abidəsi kimi qoruyuruq.

–Axx… gör sizi necə də aldadıblar və siz gör necə də avamsınız. – Keşiş başını buladı. – Biz sizin gor qonşularınızıq. Siz bizim vasitəmizlə neftinizi, qazınızı beynəlxalq bazara çıxardıb satır, varlanırsınız. Bizsiz siz heç nəsiniz, blokadada qalıb acından ölərsiniz. Siz isə heç vaxt olmayan, heç vaxt münasibət qurmadığınız, tanımadığınız albanların monastrını bizdən niyə qorumalısınız. – Dərindən köks ötürdü, “lənət sənə” dedi. – Bəs yaxşı, sizin o albanlar sonra hara yoxa çıxıblar? Göyəmi çəkiliblər, yer yarılıb yerəmi giriblər, yoxsa harasa köçüb gediblər?

Həsən çaşdı, bilmədi nə cavab versin. Biz niyə alban kilsəsini iki gözümüz kimi qorumalıyıq? Albanlarla bizim nə əlaqəmiz? Doğrudan da, əgər burada albanlar yaşayıblarsa, özü də bütün Qafqaza yayılıblarsa, bəs sonra necolublar? Ola bilməz ki, bu boyda ərazidə onların tör-töküntülərindən qalmasın… Bəs onda hardadırlar? Niyə üzə çıxmırlar? Heç olmasa ildə bir dəfə turist kimi Qafqazın bu başından düşüb o başınadək gəzmir, kilsəmi deyim, monastrmı deyim, qoruduğumuz abidələrini ziyarət etmirlər..? Gürcü olanda nə olar, bəlkə düzünü o deyir?

–Onların nəsli kəsilib. – Qəflətən ağzından çıxdı, heç özü də bilmədi ki, hardan ağlına gəldi bunu demək.

Gürcülər bir də qəhqəhə çəkib gülüşdülər, elə bil onların da qanı cuşa gəlmişdi, bu dəqiqə qan-qan deyəcəkdilər.

–Ay tarixindən bixəbərlər! – Keşiş ucadan səsləndi. – Siz Qarabağdakı kilsələrinizi də səhv salmışdınız. Sahib çıxmaq əvəzinə albanların adına yazmışdınız. Onsuz da qoruyursunuz, öz tarixi abidəniz, xristianlığınızın xoş xatirəsi kimi qoruyardınız. Bu hərəkətiniz Allaha da xoş getmədi, sizdən alıb ermənilərə verdi.

Həsənin əli boşaldı, daha deməyə sözü qalmadı. Sən demə, ağızla əl arasında güclü bir əlaqə var, ağız danışanda, komanda verəndə əl də mükəmməl işləyir.

Həmid baxdı ki, gürcülər Həsəni lap dalana dirəyiblər. Bir az da səbrli olmağa çalışdı. Hələ ki, atəş açmağa vadar olmamışdılar. Bir də qanrılıb öz tərəflərinə baxdı ki, görsün gələnlər necoldu. Elə bu dəm zastavadan köməyə gələn yeddi nəfərlik əməliyyat qrupu gizir Nağıyevin komandası ilə üzüqoylu yerə uzanıb silahlarını atəş hazırlığı vəziyyətinə gətirdilər. Bunu görən gürcülər də özlərini yığışdırdılar, Həsəndən bir az aralanıb geridə dayandılar. Deyəsən, onlar həm də yeniyetmələrin gəldiyini, monastr qabağında toplaşdıqlarını gördülər.

Monastrın qabağına diqqətlə baxan Həmid məktəblilərin arasında olan müəllimi dərhal tanıdı – bəli, o idi, Saqif müəllim özüydü, məktəbin yeganə tarix müəllimi. Həmid Saqif müəllimlə dünən tanış olmuşdu, özü də sırf təsadüfdən. Həm də tələsik, necə deyərlər, iki daşın arasında atüstü söhbət edə, bəzi incə mətləblərə toxuna bilmişdilər.

Həmidi zastava rəisi poçtalyonun əvəzinə poçta göndərmişdi, məktubları gətirməyə. Nahar fasiləsinə düşdüyündən poçtun qabağında bir az gözləməli olmuşdu. Saqif müəllim də orada durub poçtun açılmasını gözləyən adamların arasında idi. Nədənsə Keşikçidağdan söhbət düşdü, Saqif müəllim də elə-belə, sözgəlişi məlumat verdi. Onun danışığı və danışdıqları Həmidin diqqətini çəkdi. Söhbətə müdaxilə etdi, soruşdu:

–Orada qırxadək mağara var, içində nə vaxtsa insanın yaşaması mümkün olub. Çox güman ki, ibtidai insan həmin mağaralarda yaşayıb. Deyək ki, Sovet dövründə tədqiqat işləri aparılmayıb, öyrənilməyib. Bəs indi? İndi ki, müstəqilik! İndi ki, tədqiqat aparmağa, məktəbliləri məlumatlandırmağa maneçilik törədən yoxdur…

Saqif müəllim haqlı iradların qarşısında heç nə demədi, eləcə sağollaşıb ayrıldı. İndi Saqif müəllim bunu əməli işində göstərirdi, yuxarı sinif uşaqlarından on beş nəfəri bir yerə toplayıb buraya – ekskursiyaya gətirmişdi.

Keşikçidağ monast-məbəd kompleksi barədə məlumat verirdi:

–Bu, bizim xristian tariximizin abidəsidir. Baxmayaraq ki, dördüncü əsrdən xristianlıq ləğv olunub və yeddinci əsrdən müsəlmanlığı qəbul etmişik, on birinci əsrədək insanlar olub ki, xəlvətdə gəlib bu abidə kompleksini ziyarət ediblər. Nəhayət, Atabəylər dövləti dövründə abidənin ziyarətinə qəti qadağa qoyulub. Müvəqqəti ondan istifadə edən gürcü qonşularımız öz çarları David Qurucunun rəvayətini uydurub monastrı ələ keçirməyə çalışıblar. Hətta belə bir əfsanə də quraşdırıblar. Deyirlər, guya Qafqaz dağlarının ətəyində Keşiş dağı deyilən bir dağ var. Keşiş dağının həndəvərində gürcü rahiblər və rahibələrin yaşaması üçün hücrələr qazılıb tikilibmiş. Aşağı obadan olan bir azərbaycanlı bu ərazilərdə çobanlıq edirmiş. Qoyun otaran sevdalı çoban ürəkləri yerindən oynadan tütək havaları çalarmış. Və quş yuvasını xatırladan kiçicik bir hücrədə möhnətin əlində əsir olan gözəl rahibə gürcü qızı qarğı tütəyin əfsununda çırpınarmış. Aylar, illər ötüb keçsə də həyat eşqilə alışıb yanan çöllər nəğməkarı çobanla, tərki-dünyalıq həbsxanasının məsum əsiri olan rahibə qız arasında sevgi macərası başlanmışdır. Çoban aylı gecələrdə qoyun sürüsünü örüşə aparanda tütəyini dilə gətirər, gürcü qızı isə öz dilində sevdalı çoban üçün həzin mahnılar oxuyarmış. Günlərin birində rahibə qız kiçicik bir daşa bağlandığı ağ yaylığı hücrədən aşağı atmış və çoban quş lələyi kimi fırlanan dəsmalı havada tutub açıq sinəsinə basmışdır. Sonra o, qaya aşağı sallanan kəndiri görmüş və həyat eşqi, gənclik və sevgi duyğuları amansız monastr həyatına, tərki-dünyalığa üsyan etmişdir. On dörd gecəlik Ay bədirlənən zaman ölümü göz altına alan gənc çoban kəndirdən tutaraq sıldırımlı qayanı dırmaşır. Gürcü qızının əli çobanın əlinə toxunur. Bir-birinin dilini bilməyən sevdalı aşiqlər baş-başa verib sakitcə ətir qoxuyan nəfəslərini dinləyirlər. Vüsal sevinci ilə qorxu hissi bir-birinə qarışır. Ay qüruba yaxınlaşır. Kilsə zənginin həzin səsləri eşidilir. Birdən hücrənin qapısı döyülür, baş rahibə gəlib gecə yoxlaması keçirir. Sevdalı gənclər bir-birinə sıxılırlar. Günəş sevgililəri salamlayan zaman hücrənin qapısı sındırılır və cəllad sifətli rahibə qarı içəri girir. Qəribədir, içəridə heç kəs yox idi, aşağılara açılan kiçicik pəncərənin ağzında iki göyərçin əyləşmişdi; baş rahibəni görən kimi göyərçinlər sevinclə uçub uzaqlaşırlar. Yerli adamlar deyirdilər ki, Keşiş dağının qayalıqlarında uçan göyərçin sürüləri azərbaycanlı çobanla rahibə gürcü qızının övladlarıdır.

…Həsən gürcülərin getmək üçün hazırlaşdıqlarını görəndə Həmidi səslədi:

–Deyəsən, gedirlər. Mən də yuxarı qalxımmı?

Bu zaman gürcü keşişinin yenə də bəri tərəfə baxaraq nə isə dua oxuduğunu və əli ilə göydə xaç işarələdiyinin şahidi oldular.

–Biz gecikdik, özü də çox gecikdik. – Keşiş ucadan özününkülərə deyirdi. – Sən demə, onlardan da həqiqi tarixlərini bilənlər varmış. Gedək, daha burda durub monastra həsrət-həsrət baxmağın heç faydası yoxdur.

Həsən Həmidin yanına qalxanda gizir Nağıyev onların yerinə yeni postaçılar qoymuşdu. Əslində onların dəyişilmə vaxtıydı, hələ bir az da artıq xidmət çəkmişdilər.

–Həsən olmasaydı, gürcülərin qabağını saxlaya bilməyəcəkdik. – Həmid gizir Nağıyevi məlumatlandırdı.

–Yalan deyir, Həmid olmasaydı, mən onların qabağında dura bilməzdim. Ya atəş açıb qıracaydım, ya da məni öldürüb keçib gedəcəkdilər, rəzil olacaydıq. Ona görə yaxşı deyiblər; əsgərin yaxşı döyüşçü olması üçün komandiri yaxşı olmalıdır. Həmid kiçik komandir kursuna getməsə də, bu gün mənə yaxşı komandirlik elədi.

–Yaxşı, indi zastavaya gedərik. – gizir Nağıyev mübahisəyə son qoymaq istədi. – Baş idarədən vertolyotla nümayəndə gəlir, bəlkə də bir azdan

çatar. Hadisəni onlara olduğu kimi danışmalısınız. Komandan həqiqəti bilməlidir.

Onlar zastavaya tərəf yol alanda məktəblilərin yanından ötüb keçəsi oldular. Bu zaman Saqif müəllim əsgərlərə nəzər salıb dedi:

–Uşaqlar, siz də bir müddətdən sonra əsgər olacaqsınız, vətənin keşiyində duracaqsınız. – Əli ilə Həmidi göstərdi. – Baxın, bu əsgər mənim min illik qan yaddaşımı oyatdı. Dünən cəmisi beş-on dəqiqə söhbət elədik. Bilmədim heç ölkənin hansı bölgəsindəndir. Ancaq buralarla bağlı, Qarayazı, Keşikçidağ monastr-məbəd kompleksi, Qatardağ silsiləsi, Atabəylər dövləti, Gürcü çarlığı barədə elə danışdı ki, elə bildim bu kənddə o, doğulub boya-başa çatıb, mən isə lap uzaqdan buraya müəllim işləməyə gəlmişəm.

Həmid heç nə demədi, başını aşağı saldı.

– “Nar çubuğu” ki, “nar çubuğu” … – bütün əsgər yoldaşlarının dilində bu ifadə astadan eyni vaxtda səsləndi.

–Müəllim, buyurun, danışın. İcazənizlə, biz də beş-on dəqiqə sizi dinləyək. – Gizir Nağıyevi də maraq götürdü.

Saqif müəllim əlini çoxdan çallaşmış saçına çəkib dərindən bir köks ötürdü. Bu, arxada qalmış illərin görülməmiş işlərinin köksü idi, amma bu köksü özündən başqa heç kim hiss etmədi, çünki hamının diqqəti bir anlıq zastavavaya enməkdə olan vertolyotdaydı.