Kitabı oku: «Vittuladan məşhur musiqi», sayfa 2

II BÖLÜM

– diri və ölü inanclar, onların səbəb olduğu döyüşlər və Pajala kilsəsindəki inanılmaz hadisə

Səssiz dostumla tez-tez görüşməyə başladım və tezliklə onların evində qonaq oldum. Mən öyrəndim ki, onun valideynləri uzun illər əvvəl Karesuandoda Lars Levi Lestadius tərəfindən başlatılan oyanış hərəkatının üzvləridir. Lestadius kiçik bir keşiş idi, lakin onun moizələri hərarətli və az qala günahkarlar qədər küfr idi. Xüsusən də söhbət alkoqol və azğınlıqdan gedirsə. O, o qədər güclü təbliğat etdi ki, onun nəticələri bu gün də hiss olunur.

Bir Lestadian üçün sadəcə inanmaq, vəftiz olunmaq, etiraf etmək və ya pul bağışlamaq kifayət deyil. Onlar üçün iman “canlı” bir şeydir. Bir dəfə onlar qoca bir Lestadian vaizindən bu canlı inancın necə olduğunu soruşdular. Uzun müddət düşündü, sonra müdrikcəsinə dedi: “Bu, bir ömür boyu təpəyə dırmaşmağa bənzəyir”.

Ömürlük dırmaşmaq. Bunu təsəvvür etmək belə çətindir. Pajaladan Muodoslompoloya qədər dar və dolama Tornedalen yolu ilə getdiyinizi təsəvvür edin. Yayın başlanğıcıdır, hər şey canlı və yaşıldır. Yol hər cür pis havaya məruz qalan şam ağacları meşəsindən keçir; havada palçıq qoxusu və bataqlıqlardan çıxan günəş var. Çalılar xəndəklərdə çınqılları sıyırır, sonra qanadlarının yüksək səslə çırpılması ilə kolların arasında yox olur.

Qısa müddətdən sonra birinci təpəyə gəlirsən. Siz dırmaşdığınızı və baldır əzələlərinizin gərginləşdiyini görürsünüz. Ancaq bu, çox da dik bir yamac olmadığı üçün böyük bir şey deyil. Tezliklə siz təpəyə qalxaraq yumşaq ağ şimal maralı mamırı olan hündür ağacların arasından keçən düz, quru yola çıxacaqsınız.

Siz qalxmağa davam edin. Yamac gözlədiyinizdən daha uzundur. Ayaqlarınız ağırlaşır, sürətinizi azaldır və indi ümid etdiyiniz düz yolu görmək üçün səbirsizlənirsiniz.

Amma boş yerə. Yol hələ də yuxarı qalxır. Meşə hələ də eynidir; ora-bura bataqlıqlar, kolluqlar və formasız boşluqlar. Amma yamac davam edir. Sanki kimsə səni əsəbiləşdirmək üçün yolu qoparıb və görə bilmədiyin ucuna dayaq qoyub onu havada quraşdırıb. İndi isə bütün günü yoxuşa gedəcəyini düşünməyə başlayırsan. Ertəsi gün də.

Siz inadla dırmaşmağa davam edirsiniz. Günlər tədricən həftələrə çevrilir. Ayaqlarınız qurğuşun kimi ağırlaşır və düşünürsünüz ki, hansı fare bütöv bir torpağı götürüb belə tikə bilərdi. Kim olursa-olsun, bunu məharətlə idarə etdiyini könülsüz etiraf edirsən. Ancaq hər şeyin bir həddi var; Parkajokidən keçəndən sonra yol istər-istəməz düzələcək. Siz Parkajokiyə çatırsınız, amma hələ də dırmaşırsınız. Sonra Kitkiöjokidə yolun normala dönəcəyini düşünərdin.

Həftələr aylara çevrilir. Hamısı bir-bir keçir. Qar yağmağa başlayır. Sonra qar əriyir, sonra yenidən yağır. Kitkiöjoki və Kitkiöjarvi arasında siz imtina etməyə yaxınsınız. Ayaqlarınız axsayır, ombalarınız sərtləşir və enerjiniz demək olar ki, yox olur.

Ancaq nəfəs almaq və dincəlmək üçün bir müddət dayanırsan, sonra mübarizəni davam etdirirsən. Muodoslompolo uzaqda ola bilməz. Hərdən əks istiqamətdə gedən biri ilə qarşılaşırsınız, bu qaçılmazdır. İnsanlar Pajalaya sevinclə gedirlər. Bəzilərinin hətta velosipedləri var. Onlar heç vaxt pedala ehtiyac duymadan aşağı enirlər. Açığı, bu sizin şübhələrinizi artırır. Bəzi daxili münaqişələrlə də məşğul olacaqsınız.

Addımlarınız getdikcə qısalır. İllər keçir. Və sən indi oraya çox, çox yaxın olmalısan. Yenə qar yağır. Bir şey görə biləcəyinizi ümid edərək qar dənələrinin arasından baxırsınız. Uzaqda parlayan bir işığı düşünürsən. Meşə seyrəkləşir, açılır. Ağacların arasından evlər görünür. Bu kənddir! Xoşbəxtlik! Və bir addım daha atdığı kimi, qısa, titrək bir addım…

Dəfn mərasimində vaiz 'canlı iman'la necə öldüyünüzdən danışır. Buna heç bir şübhə yoxdur. Sən canlı imanla öldün, sie kuolit elävässä uskossa. Siz Muodoslompoloya gəldiniz, hamımız bunun şahidi olduq və nəhayət, mələklərin şeypurlarının müşayiəti ilə tanrının qızıl arabasında o sonsuz yamacdan enirsiniz.

* * *

Belə çıxır ki, dostumun adı var. Anası ona Niyla deyirdi. Onun valideynləri dindar xristianlar idi. Evlərində çoxlu uşaqlar olmasına baxmayaraq, sanki kilsədə olduğunuzu hiss etdirən tutqun bir səssizlik hökm sürürdü. Niylanın iki böyük qardaşı və iki kiçik bacısı var idi. Onlardan biri yolda idi. Hər uşaq Tanrının bir hədiyyəsi olduğundan, yaxın illərdə ailəyə yeni üzvlər qoşulacaq.

Bu qədər uşağın bu qədər sakit olması inanılmaz idi. Onların çoxlu oyuncaqları yox idi; bunlar onun qardaşlarının ağacdan oyaraq düzəltdiyi rəngsiz əşyalar idi. Balıq kimi sakit oturub onlarla oynayırdılar. Bu susqunluğun səbəbi təkcə dini qaydalarla tərbiyə edilmələri deyildi. Tomedalendə başqa belə dindar ailələr də var idi, lakin onlar o qədər də səssiz deyildilər. Bəlkə bu qədər susdular, bəlkə utandıqlarından, bəlkə hirslərindən, bəlkə də danışmağı lazımsız hesab etdikləri üçün. Onların valideynləri yalnız yemək yeyərkən ağızlarını açıblar. Bir şey istəyəndə başları və ya barmaqları ilə işarə edərdilər. Uşaqlar da onları cəlb edirdi.

Nə vaxt Niylaya baş çəkməyə gedirdim, mən də susurdum. Uşaqlar instinktiv olaraq belə vəziyyətlərdə necə davranacaq-larını intuisiyaya salırlar. Ayaqqabılarımı çıxarıb koridordakı döşəyin üstündə, sonra başımı aşağı, çiyinlərimi əyərək ayaq-larınızın ucunda mətbəxə girdim. Sallanan kreslodan, stolun altından, şkafın arasından çoxlu gözlər səssizcə mənə baxırdı. Uşaqların gözləri düz mənə baxır, sonra üzünü çevirir, mətbəxin divarlarını və ya taxta döşəməni gəzir, amma sonra həmişə mənə qayıdır. Cavab olaraq bacardığım qədər baxmağa çalışdım. Ən kiçik qızın üzü qorxudan tərpəndi, ilk dişləri ağzının açılan hissəsindən parıldayırdı. Sonra göz yaşları axmağa başladı. O, hönkür-hönkür ağlayırdı, amma hıçqırıqları belə susurdu. Yanaq əzələləri titrəyir, balaca, dolğun əlləri ilə anasının uzun ətəyindən yapışırdı. Anası evdə olsa da, başına yaylıq bağlamışdı və dirsəklərinə qədər xəmir çəninə basdırmışdılar. Qüdrətli qollarının hər hərəkətində un günəş işığında parıldayırdı. Niyla məni görməmiş kimi anasının reaksiyasını razılıq əlaməti kimi qəbul etdi. Məni iki qardaşının boltlar və qaykalar dəyişdirdiyi divana apardı. Ola bilsin ki, bu, qutunun müxtəlif bölmələrində boltlar və qoz-fındıqların dəyişdiril-məsinin mürəkkəb oyunu idi. İki qardaş getdikcə bir-birlərinə hirsləndilər və heç bir söz demədən bir-birlərinin əlindən boltlar almağa çalışdılar. Bir qoz yerə düşdü və Niyla onu tutdu. Bir göz qırpımında böyük qardaşlardan biri Niylanın əlindən tutub elə sıxdı ki, ağrıdan nəfəs ala bilmədi və qozunu şəffaf plastik qutuya atmalı oldu. Sonra digər qardaşı qutunu tərsinə çevirdi və içindəki əşyalar çırpılaraq taxta döşəməyə töküldü.

Çox qısa bir anlıq hər şey dondu. Mətbəxdəki hər bir göz böyüdücü şüşədən keçən günəş işığı kimi iki qardaşa yönəldi. Bu, filmin proyektorda ilişib qaralması, büzülməsi və sonra ağarması kimi idi. Anlaya bilməsəm də, ətrafdakı nifrəti hiss edirdim. İki qardaş birdən bir-birinin köynəyindən yapışdılar. Onun bisepsləri şişdi, iki nəhəng maqnit bir-birini çəkdi. Onların kömür kimi qara gözləri bir-birinə dikilmiş, sanki bir-birinə baxan iki güzgüdə əks olunur, bir-birlərinin gözlərində əbədi olaraq çoxalırdılar.

Bu zaman anası qab-qacaq atdı. Arxasında yüngül un buludunu qoyub mətbəxi keçən bu Kometa böyük qardaşın alnına yapışdı. O, əllərindəki xəmiri yumşaq bir şəkildə silən kimi onlara hədə-qorxu ilə baxdı. O, bütün günortanı köynək düymələrini tikməyə sərf etmək niyyətində deyildi. Qardaşlar könülsüz bir-birindən ayrıldılar. Sonra ayağa qalxıb mətbəx paçasından çıxdılar.

Ana yerə düşən qab-qalxanı götürdü, əllərini yudu və xəmir qabına qayıtdı. Niyla boltu və qoz-fındıqları yığıb məmnun ifadə ilə plastik qutuya qoydu. Sonra o, mətbəxin pəncərəsindən gizli nəzər saldı.

Böyük qardaşları yolun ortasında dayanıb bir-birinin ardınca yumruqlayırdılar. Aldıqları hər zərbədə qısa saçlı başları çuğundur kimi fırlanırdı. Amma heç bir qışqırıq, söyüş yox idi. Onların dar alınları, kartof burunları, bənövşəyi-qırmızı dodaqları zərbədən zərbə alırdı. Yaşlının qolu daha uzun idi, o biri isə daim fürsət axtarır, yumruqlarını yerə salırdı. Hər iki burnundan qan axırdı, qanları hər zərbədə damla-damla damırdı. Onların yumruqları qan içində idi, amma yenə də dayanmadılar.

Niylaya və mənə təzə bişmiş darçınlı çörək və şirə verdilər. Çörəklər o qədər isti idi ki, çeynəməzdən əvvəl dişləməni bir müddət dişlərimizin arasında saxlamalı olduq. Sonra Niyla boltlar və qaykalarla oynamağa başladı. Titrəyən barmaqları ilə onları divanın üstünə atdı. Məhz o zaman başa düşdüm ki, o, bunu etmək üçün çoxdan gözləyirdi. Onları plastik qutuda müxtəlif hissələrə ayırdı, sonra qutunu tərsinə çevirdi, boşaltdı və eyni şeyi yenidən etdi. Mən ona kömək etməyə çalışdım, amma bu, o qədər də xoşuna gəlmədi. Ona görə də bir müddət sonra evi tərk etdim. Başını qaldırıb mənə baxmadı.

Qardaşları hələ çöldə idilər. Onların döyüşdükləri yerdə çınqılsız bir dairə yaranmışdı. Yenə eyni çılğın yumruqlar, eyni səssiz nifrət, lakin onun hərəkətləri indi daha yavaş, daha yorğun idi. Onların köynəkləri tərdən islanmışdı. Üzlərindəki qandan başqa, tozdan ağarmışdılar.

O an anladım ki, dəyişiblər. Onlar artıq uşaq deyildilər. Çənələri şişmiş, şişmiş dodaqlarından dişləri çıxmışdı. Onların ayaqları ayı budları kimi qısaldılmış və nəhəng idi; o qədər idi ki, şalvarının tikişləri partlayırdı. Dırnaqları qaralmışdı, əlləri isə caynaq idi. Sonra anladım ki, üzlərində olan toz deyil, saçdır. Onların gənc, oğlan sifətləri qara palto geyinmiş, saçları boyunlarından köynəklərinin içinə qədər asılmışdı.

Qışqırıb onları xəbərdar etmək istədim və qeyri-ixtiyari addım atdım.

Dərhal dayanıb mənə tərəf döndülər. Yüngülcə əyilib qoxumu almağa çalışdılar. Sonra onların üzlərində aclığı gördüm. Gözləri aclıqdan dolmuşdu. Yeməyə can atırdılar, ət istəyirdilər. Gerilədim. Arxam buz kimi idi. Ətin iyi alan bu iki yırtıcı mənə tərəf hırıldamağa başladı. Onlar getdikcə daha sürətlə getdilər və o çınqıllar dairəsindən çıxdılar. Pəncələrini yerə qazıb üstümə yüyürdülər.

Üstümdə qara bulud göründü.

Qışqırıqlarım boğuldu. Qorxu, fəryad, küncə sıxılmış donuz balasının iniltiləri.

Ding dong. Ding dong.

Kilsə zəngləri.

Müqəddəs kilsə zəngləri. Ding dong. Ding dong. Ağ paltar geymiş bir məxluq velosipedlə bağçaya girdi, aydın bir işıq şüasında çınqıl parıldadı. Heç bir söz demədən dayandı. İri əlləri ilə canavarları tutdu, boynundan tutub havaya qaldırdı və o çuğundur başlarını elə parçaladı ki, havada qığılcımlar uçurdu.

"Ata" deyə nəfəs aldılar. "Ata, ata…"

O parlaq işıq söndü; ataları oğlunu yerə yıxdı və biləklərindən tutub dırmıq kimi səpələdikləri çınqılları hamarlayana qədər qabaq dişləri üzərində irəli-geri dartdı. Bütün bunlar bitəndə hər iki qardaş hönkür-hönkür ağlayır, hönkürürdülər. Yenə uşaq idilər. Bacardığım qədər tez evə qaçdım. Cibimdə bolt var idi.

* * *

Niylanın atasının adı İsaq idi və o, böyük Lestadiya nəslindən idi. Gənc ikən onu dumanlı bir daxmada namaz məclislərinə sürükləyirdilər, burada tünd kostyumlu kəndlilər və yaylıqlı arvadları taxta skamyalarda oturdular. Bu daxma o qədər izdihamlı idi ki, onlar namaz qılarkən müqəddəs ruhun təsiri altına düşərək, alınları qarşıdakı adamın başına dəyərək irəli-geri yırğalanmağa başladılar. Bütün o xalalar və əmilər arasında oturmuş bu həssas oğlan onların necə dəyişdiyini seyr edərdi. Daha da dərindən nəfəs aldıqda hava nəmli və ağırlaşardı. İki təbliğçi səslərini qaldırdıqca üzlər qızarır, eynəklər dumanlanır, burunlar axmağa başlayırdı. Təbliğçilərin sözləri, həqiqəti iplə toxuyan o canlı sözlər; camaatın gözü önündə yerin altında gizlənməyə çalışan şər, xəyanət və günah tumurcuqlarını kökündən qoparar, qurdlu şalgam kimi havada silkələyirdilər. Ön cərgələrdə qızılı hörükləri qaranlıqda parıldayan balaca qız qıvrılan böyüklərin arasında oturmuşdu. İçəridəki fırtına başının üstündən köpürən kimi o, büt kimi oturub kuklasını sinəsinə sıxardı. Valideynlərinin ağladığını və yaşlı qohumlarının çevrilib əzildiyini görmək dəhşətli idi. O, əyilmiş halda oturanda hər şeyin başının üstündən axdığını hiss etdi və düşündü: Bütün günah məndədir. Mənim səhvim. Kaş ki, bir az da gözəl ola bildim. İsak isə əllərini bərk-bərk qucaqladı və hiss etdi ki, sanki onların içində çoxlu həşərat sürünür. Düşünürdü: Əllərimi açsam, hamımız öləcəyik. Əgər onların qaçmasına icazə versəm, məhv olacağıq.

İllər sonra İsak bazar günü gecəsi nazik buzun üzərinə süründü. Hər şey dağıldı, bütün müdafiəsi çökdü. Onun on üç yaşı vardı və içində şeytanın böyüdüyünü hiss etdi. Döyülməkdən daha qorxulu, özünü qorumaqdan daha çox istəklə dua məclisinin ortasında ayağa qalxmış, insanların kürəyindən yapışaraq irəli-geri yırğalanmış, sonra İsanın qucağına yıxılmışdı. Duzlu əllər alnına və sinəsinə qoyulmuşdu; O, ikinci dəfə vəftiz olundu. O, ürəyinin düymələrini açmışdı və günahlarının selində islanmışdı.

Daxmada olanların hamısı göz yaşlarına boğuldu. Böyük bir hadisənin şahidi oldular. Allah çağırmışdı. O, uşağı öz əli ilə götürüb, sonra qaytarmışdı.

Sonra ikinci dəfə titrəyən ayaqları üzərində yeriməyi öyrənəndə hamı ona dəstək oldu. Onun kök anası İsanın adı və qanı ilə oğlundan yapışdı və göz yaşları İsaqın üzünə töküldü.

Məhz o zaman qərara alındı ki, “vaiz” onun taleyi idi.

* * *

Əksər lestadiyalılar kimi İsak da zəhmətkeş oldu. Qışda ağacları kəsib donmuş çayın üstünə qalaqlayır, yazda buzlar əriyəndə onları çaydan mənsəbdəki mişarxanaya aparırdı. Yayda ailəsinin kiçik fermasında inək otarır, kartof tarlalarında işləyirdi. O, çox işləyir və az şeylə kifayətlənir, içkidən, qumardan və kommunizmdən çəkinirdi. Meşə yoldaşları tərəfindən bəzən məsxərəyə qoyulsa da, o, bunu bir növ sınaq kimi qəbul edir və səbirlə dözür, susduğu günlərdə ancaq moizə oxuyur.

Bazar günləri sauna və dualarla təmizlənər, ağ köynək, qara kostyum geyinərdi. Namaz məclisləri zamanı, nəhayət, dili çıxarılır, şərə və şərə müharibə elan edir; Tornedalenin iniltili çayları arasında birə kimi çoxalan günahkarlara, yalançılara, alçaqlara, o, küfr edənlərə, təhqir edənlərə, alkoqoliklərə, arvad əzabkeşlərinə və imnunistlərə qarşı Allahın ikitərəfli qılıncını yelləyərək qanunu və İsanın təlimini qışqırardı.

Onun qırxılmış üzü gənc və enerji dolu idi. Gözləri dərin, gözləri yaşla dolu idi. Əla siyahı ilə ictimaiyyətin diqqətini çəkərdi. Və tezliklə o, Pello bölgəsindən olan utancaq, tərbiyəli, sabun qoxulu, sadiq fin qızı ilə nişanlandı.

Ancaq uşaqlar doğulmağa başlayanda Allah onları tərk etdi. Bir gün səssizlikdən başqa heç nə qalmadı. Heç kim onun yalvarışlarına cavab vermədi.

Çaşqın halda dibsiz bir çuxurun başında yalvararaq inlədi. Kədər və mikrob kimi hər tərəfə yayılan şərlə dolu idi. Sırf bunun necə olduğunu öyrənmək üçün günah etməyə başladı. Ən yaxınlarına, əzizlərinə etdiyi kiçik, əhəmiyyətsiz pisliklər. Bəyəndiyini anlayanda davam etdi. Narahat kilsə üzvləri onunla oturub ciddi-ciddi danışmağa çalışsalar da, o, həmişə şeytanın ağzı ilə danışırdı. Onlar da çarəsiz qalıb İsaqdan ayrıldılar və bir daha geri qayıtmadılar.

O, özünü tərk edilmiş və boş hiss etsə də, yenə də özünü mömin hesab edirdi. O, vərdişlərini davam etdirdi və uşaqlarını İncil əsasında böyütdü. Amma o, özünü Allahın yerinə qoydu. Və bu, Lestadianlığın ən pis, ən çirkin, ən qəddar forması idi. Allahsız Lestadianizm.

* * *

Niyla elə şaxtalı bir mühitdə böyüdü. Təhlükəli mühitin əhatəsində olan hər hansı bir uşaq kimi, o, aşkar edilmədən yaşamağı öyrənmişdir. Meydançada rastlaşdığımız gün diqqətimi çəkən məqamlardan biri də bu oldu: səs çıxarmadan hərəkət etmək bacarığı. Buqələmun kimi ətrafının rəngini aldı və demək olar ki, görünməz oldu. Beləliklə, o, Tornedalenin vicdanlı sakinlərinə xas idi. Bədən istiliyinizi saxlamaq üçün bir az əyilirsiniz, ətiniz sıxılır, çiyin əzələləriniz inkişaf edir və orta yaşa çatanda ağrılar başlayır. Gəzərkən daha qısa addımlar atır, daha dayaz nəfəs alır və dəriniz oksigen çatışmazlığından bir qədər boz olur. Tornedalenin itaətkar insanları hücuma məruz qalanda heç vaxt qaçmırlar, çünki bu, mənasızdır. Onlar sadəcə bir-birinə sarılaraq təhlükənin keçməsini gözləyirlər. Tornedalendəki mədəni tədbirlərdə adi hal olan xüsusi məqsədlə görüşdükləri zaman həmişə arxada otururlar; Səhnə işıqları ilə tamaşaçılar arasında on və ya daha çox boş cərgə var, arxa sıralar isə tıxaclarla doludur.

Niylanın qollarında, xüsusən də dirsəkləri və biləkləri arasında heç vaxt tam bağlanmayan kiçik yaralar var idi. Nəhayət başa düşdüm ki, o, özünü daim qaşıyır. O, şüursuz bunu edirdi, iyrənc dırnaqları öz-özünə qollarına gedir və cızılmağa başlayırdı. Yarası qabıqlanan kimi onu deşib yuxarı qaldırır, sonra da çırtma ilə atırdı. Gah bu qabıqlar üstümə gəlir, gah da sifətində fikirli ifadə ilə yeyirdi. Hansının daha iyrənc olduğunu bilmirəm. Bizə gələndə bunu etməməsi üçün xəbərdarlıq etməyə çalışdım, amma o, yalnız mənə baxdı, gözləri o qədər məsum və çaşqın idi. Çox keçmədi ki, yenidən qaşınmağa başladı.

Yenə də Niylanın ən qəribə xüsusiyyəti danışmaması idi. Axı onun indi beş yaşı var idi. Hərdən ağzını açıb elə bil nəsə deyirdi. Boğazında hərəkət edən bəlğəm kütləsinin eşidilirdi. Boğazını təmizləyirmiş kimi elə bil ki, ağzının fişini çəkəcək. Amma o, özünü saxlayaraq qorxmuş görünürdü. Təbii ki, nə dediyimi başa düşdü, bunu görürdüm, beynində heç bir problem yox idi. Sadəcə bir şey tıxandı.

Bu susqunluqda anasının fin əsilli olması mühüm rol oynayıb. Anası əzab çəkən bir xalqın səssiz üzvü idi. Finlandiya “Qış Müharibəsi” və ondan sonrakı vətəndaş müharibəsi ilə parçalanarkən, onun qərbdəki zəngin qonşuları almanlara dəmir filizi satmaqla məşğul idilər. Qadın əzildiyini hiss edir, sahib ola bilmədiklərini uşaqlarına vermək istəyirdi. Onlar əsl və varlı isveçlilər olacaqdılar, ona görə də o, uşaqlarına ana dili Fin dili əvəzinə İsveç dilini öyrətmək istəyirdi. Lakin o, demək olar ki, isveç dilini bilmədiyi üçün sadəcə susmalı oldu.

Niyla bizə gələndə radioya qulaq asmağı xoşladığı üçün adətən mətbəxdə oturardıq. Anam bütün günü radionu açıq saxlayırdı, bu, Niylanın heç vaxt öz evində yaşamadığı gün idi. Nə oğurladığının əhəmiyyəti yox idi. Qadın Saatı, Sizin üçün prinsiplərimiz, Stokholmdan Bell Melodiyaları, dil dərsləri və kilsə xidmətləri. Bunlara heç vaxt qulaq asmazdım, bir qulağımdan girib digərindən çıxırdı. Amma Niyla radionun sadəcə səsindən, onun heç dayanmamasından böyük həzz alırdı.

Bir gün qərara gəldim: Niylaya danışmağı öyrədəcəkdim. Gözlərimiz toqquşanda özümü göstərib dedim:

"Mətt." Mən dedim.

Sonra barmağımla ona işarə edib gözlədim. O da gözlədi. Uzanıb barmağımı dodaqlarının arasına qoydum. Ağzını açdı, amma heç nə demədi. Sonra onun boğazına toxunmağa başladım. Əlim qıdıqlandığına görə itələdi.

"Niyla!" dedim və təkrar etməyə çalışdım. "Niyla, gəl, Niyla!"

Mənə dəli kimi baxdı. Mən paçamı göstərdim və "Pipi!" Mən dedim.

Kobud davrandığımı düşünüb gülümsədi. Sonra arxamı göstərdim.

"Butt! Pipi və butt!"

Başını tərpətdi və diqqətini yenidən radioya çevirdi. Barmağımla onun kürəyini göstərdim və elə bildim ki, ondan nəsə çıxır. Sonra ona sual vermiş kimi baxdım. Boğazını təmizlədi. Əsəbi səbirsizliklə gözlədim. Amma heç nə olmadı. Mən əsəbləşdim və onu tutub yıxdım.

"Onlar buna nəcis deyirlər! Buna nəcis deyin!"

Yavaşca qollarımdan qurtuldu. O, öskürdü və dilini boşaltmaq üçün dilini ağzında bükürmüş kimi göstərdi.

Sonra dedi: “Soifə”.

Nəfəsimi tutdum. Onun səsini ilk dəfə idi ki, eşidirdim. Bir uşaq üçün çox dərin və səssiz idi. Çox da xoş deyildi.

– Nə dedin?

– Qalxotunu al, akvon.

Yenə nəsə dedi. Mən təəccübləndim. Niyla danışmışdı! Danışırdı, amma mən onun dediyini başa düşə bilmirdim.

Təntənəli şəkildə ayağa qalxdı, lavaboya getdi və bir stəkan su içdi. Sonra evə getdi.

Qeyri-adi bir hadisə baş verdi. Səssizliyində, təcrid olunmuş qorxusunda hardasa Niyla özünə məxsus bir dil yaratmışdı. Heç kimlə danışmadan sözlər uydurmuş, onları bir yerə yığmış, cümlələr qurmuşdu. Yaxud dil bilən tək o deyildi. Bunun başqa izahı ola bilərmi? Beyninizin ən dərin küncündə basdırılmış qədim dil? Yavaş-yavaş əriməyə başlayan buz kimi köhnə yaddaş?

Mən nə baş verdiyini, harada durduğumu bilmədən rollarımız dəyişmişdi. Ona danışmağı öyrətmək əvəzinə o mənə öyrədirdi. Biz mətbəxdə oturub arxa fonda radioya qulaq asırdıq, anam isə bağçada uzanırdı.

O, kürsüyə işarə edərək, “Əlbəttə, çox yaxşıdır” dedi.

“Ci tio estas sego” deyə təkrar etdim.

"Vinomiqas Matti" dedi və mənə işarə etdi.

"Vinomiqas Matti" deyə itaətkar bir uşaq kimi təkrarladım.

O, “yox” demək istəyirmiş kimi başını tərpətdi.

"Mi nomagas!"

Mən səhvimi düzəltdim.

"Minomiqas Matti. Vinomigas Niyla."

O, həvəslə dilini döydü. Onun danışdığı dilin müəyyən qaydaları var idi, onlara əməl etmək lazım idi. İstədiyiniz kimi danışa bilməzdiniz.

Biz onu gizli dilimiz kimi istifadə etməyə başladıq. Bu dil özümüzü rahat hiss etdiyimiz bir məkana çevrilmişdi. Qonşuluqdakı digər uşaqların da bizdən paxıllıq və şübhə ilə yanaşdıqları açıq-aşkar görünürdü, lakin bu, həzzimizi daha da artırırdı. Anam və atam bir az narahat oldular və danışıq qabiliyyətimi itirdiyimi düşündülər. Ancaq çağırdıqları həkim onlara dedi ki, uşaqlar çox vaxt xəyali dillər yaradırlar və bu zaman keçdikcə keçəcək.

Nəhayət, Niylanın boğazındakı düyün təmizləndi. O, bizim uydurma dilimizdə danışmaq qorxusuna qalib gəldi və tezliklə İsveç və Fin dillərində də danışmağa başladı. Şübhəsiz ki, o, danışılanların çoxunu başa düşürdü və onun artıq istifadə olunmağı gözləyən böyük lüğət ehtiyatı var idi. Onun etməli olduğu tək şey onları səslərə çevirmək və bəzi ağız hərəkətləri etmək idi. Bununla belə, bunun göründüyündən də çətin olduğunu başa düşməkdə gecikmədik. Uzun müddət qəribə səslər çıxardı; Onun damağı İsveç saitlərinə və Fin diftonqlarına uy-ğunlaşmaqda çətinlik çəkirdi və o, daim tüpürcək ifraz edirdi. Gizli dilimizdən istifadə etməyi seçsə də, zaman keçdikcə Niylanın sözləri az-çox başa düşülməyə başladı. Amma o gizli dildə yenə də özünü evdəki kimi hiss edirdi. O dildə danışanda rahatlaşır, yüngülləşir, daha havalı olur.

* * *

Bazar günü Pajalada qeyri-adi bir şey baş verdi. Bu, adi bazar ibadətlərindən biri idi və həmişə olduğu kimi Vilhelm Tave minbərdə idi. Adətən kilsədə çoxlu boş skamyalar olardı, lakin həmin gün kilsə ağzına qədər dolu idi.

Bu ona görə idi ki, Pajala sakinləri ilk dəfə əsl afrikalı görəcəkdilər.

O qədər böyük maraq var idi ki, hətta Milad ərəfəsində adətən kilsəyə çox getməyən valideynlərim də kilsəyə gəlirdilər. Niyla və ailəsi növbəti sırada əyləşdilər. O, yalnız bir dəfə arxasına baxdı, lakin İsak dərhal onu dürtdü və sərt xəbərdarlıq etdi. Kilsə xalqı, o cümlədən məmurlar, meşə işçiləri və hətta bir neçə kommunist dua edirdi. Onların nədən danışdıqları çox aydın idi. Onlar fikirləşirdilər ki, qarşıdan gələn afrikalı plastinkaların üz qabığında gördükləri caz musiqiçiləri kimi qara olacaq, yoxsa bu, südlü şokoladın rəngidir?

Zənglər çalmağa başladı və keşişin otağının qapısı açıldı. Qara çərçivəli eynəyinin arxasında bir az əsəbi görünən ilk Vilhelm Tave göründü. Və onun arxasında… Parlaq keşiş paltarları… Parlaq Afrika donu geyinən, bəli…

Qara idi!

Bunu görən dərhal bazar günü məktəbinin rahibə müəllimləri arasında pıçıltı qopdu. Qəhvəyi deyil, daha çox mavimtıl qaradır. Zəncinin yanında uzun illər Afrikada missioner kimi işləməkdən üzü qaralmış və qalınlaşmış yaşlı, zəif bir diakon var idi. Kişilər başlarını qurbangaha tərəf əyərkən qadınlar təzim edirdilər. Daha sonra Tave burada iştirak edən hər kəsə, xüsusən də müharibədən zərər çəkmiş Konqodan olan qonaqlarına təşəkkür edərək rituala başladı. Konqodakı xristian icmasının təcili olaraq maddi dəstəyə ehtiyacı var idi və bu gün toplanan bütün pullar Afrikadakı bacı və qardaşlarımıza göndərilməli idi.

Sonra dini mərasim keçirilib. Amma heç kim gözünü afrikalıdan çəkə bilmədi. Nəğmələr oxunmağa başlayanda ilk dəfə idi ki, o qara dərili adamın səsini eşidirdilər. O, bütün parçaları bilirdi, sanki Afrikada eyni ilahilər oxunurdu. O, bunu bir növ ana dilində, dərin və kifayət qədər ehtiraslı səslə söylədi, kilsədəkilər isə ona qulaq asmaq üçün səslərini aşağı saldılar. Nəhayət, təbliğ etmək növbəsi ona çatanda Tave bir işarə verdi. Bu zaman hər kəsi heyrətə salan hadisə baş verdi. Afrikalı və qadın diakon minbərə çıxdı.

Tam çaxnaşma havası var idi. Biz hələ altmışıncı illərdə idik və qadınlar kilsədə oturub susmalı idilər. Tave dedi ki, diakon qonağın çıxışını tərcümə edəcək. Kürsü izdihamlı idi və qadın iribuynuzlu afrikinin yanına güclə sığırdı. Papağının altından muncuq kimi tərləyirdi. O, mikrofonu götürüb narahat gözlərlə camaata baxdı. Afrikalı isə qarşısındakı dindarları seyr edərkən sakit və tələsməz idi. Mavi-sarı sivri uclu papağı onu özündən hündür göstərirdi. Üzü o qədər qara idi ki, yalnız gözlərinin ağları görünürdü.

Daha sonra o, Bantu dilində təbliğ etməyə başladı. Onun mikrofondan istifadə etməsinə ehtiyac yox idi. Güclü və cəlbedici səsi ilə sanki meşədə kimisə çağırırmış kimi qışqırırdı.

“Uca Allahımız olan Allaha şükür edirəm”

Diakonun tərcüməsinə görə dedi.

Daha sonra mikrofon qadının əlindən düşdü. O, mikrofonu götürmək üçün əyiləndə az qala üzü üstə yıxılacaqdı və ağzından inilti qaçdı. Afrikalı onu minbərin barmaqlıqlarından yıxılmasının qarşısını aldı;

Kilsə gözətçisi hamıdan tez hərəkət etdi. O, tələsik kürsüyə çıxdı və diakonun sümüklü qolunu qalın boynuna dolayaraq, koridorda uzandı.

– Malyariya, – diakon ağır nəfəs aldı. Dərisi solğun idi və huşunu itirmək üzrə idi. Kilsə məclisinin bir neçə üzvü onu tələsik şəkildə kilsənin kənarındakı avtomobilə daşıyıb xəstəxanaya tərəf getdi.

Camaatın qalan hissəsi və afrikalı hələ də kilsədə idi. Camaat ah çəkdi. Tave məsuliyyəti öz üzərinə götürmək üçün irəli addım atdı, lakin qara adam minbərdə qaldı. O, dünyanın yarısını gəzib oraya gəlmişdi və Allahın lütfü ilə bu vəziyyətin də öhdəsindən gələ bildi.

O, bir az düşündü və Bantudan Savahiliyə keçdi. Afrika qitəsində milyonlarla insan bu dildə danışırdı. Təəssüf ki, Pajalada heç kim bu dili bilmirdi. Camaat boş-boş ona baxırdı. O, bir daha dilini dəyişdi və Creol I Fransız dilini sınadı, lakin o qədər özünəməxsus bir vurğu var idi ki, hətta şəhərin fransız müəllimi də onun nə dediyini başa düşə bilmədi. Qəzəblənməyə başlayırdı, bir az ərəbcə danışıb bəxtini sınadı. Sonra çarəsizlikdən o, bəzi dini görüşlərdə iştirak etmək üçün Belçikaya gedəndə öyrəndiyi flamand dilini öyrəndi.

Nəticə yenə sıfır oldu. Onun nə dediyini heç kim başa düşmədi. Dünyanın bu uzaq küncündə İsveç və Fin dillərindən başqa heç bir dil danışmırdı.

Çarəsiz bir səylə başqa bir dil sınadı. Onun səsi o qədər güclü idi ki, orqana çırpılır, uyuyan yaşlı qadını oyadır, balaca uşağı ağlamağa vadar edir və minbərdəki İncil səhifələrini uçururdu.

Bu zaman qarşımda cərgədə əyləşən Niyla ayağa qalxıb cavab verdi.

Bütün kilsəyə ölü sükut çökdü. Bütün başlar bu sayğısız veletə çevrildi. Qara kişi gözlərində parıldayan oğlana baxdı. İsak Niylanı tüğyanla yerə yıxmağa hazırlaşarkən qaradərili kişi əllərini qaldıraraq onu saxladı. Onun ovucları təəccüblü dərəcədə ağ idi. Kişinin baxışları qarşısında İsak oğlundan ayrıldı.

"Cm vi komprenas kion yoxsa diras?" – qara adam qışqırdı.

"Mi komprenas cion" Niyla cavab verdi.

"Venu ci tien, mia knabo. Venu ci tien al mi."

Niyla tərəddüdlə skamyaların arasından dəhlizə keçdi. O, elə bil qaçmağa hazırlaşırdı. Afrikalı ona yaxınlaşmaq üçün işarə etdi. Bir neçə addım atanda bütün gözlər titrəyərək Niylada idi. Pis saç düzümü və aşağı çiyinləri olan bu utancaq uşaq ayaqlarının ucunda kürsüyə yaxınlaşdı və qara kişi ona pilləkənləri qalxmağa kömək etdi. Niyla kürsünün ucundan çətinliklə görünsə də, afrikalı onu güclü qollarında qaldırıb balaca quzu kimi qucaqladı. O, titrək səslə xütbəsinə davam etdi:

"Dio nia, kiu aüskultas niajn preğojn…"

Niyla tərəddüd etmədən tərcümə etməyə başladı:

"Uca Allahımız dualarımızı eşidir. Bu gün bizə övlad göndərdin. Şükürlər olsun, Ulu Tanrım, şükür"

Niyla afrikalının dediyini başa düşdü. Pajala sakinləri sanki iflic olmuşdular.

O balaca oğlan Afrika xütbəsini sözbəsöz tərcümə edirdi. Büt kimi oturan Niylanın ailəsinin üzləri dəhşətdən gərildi. Onlar şokda idilər, Allahdan bir möcüzənin şahidi idilər. Kilsədəki bir çoxları coşğuya büründü və göz yaşlarına boğuldu. Hamı emosional idi və sinəsini yumruqlayırdı. Kilsədəki sevinc pıçıltıları tədricən böyük zümzüməyə çevrildi. Allahın əli! Möcüzə!

Nə baş verdiyini başa düşə bilmədim. O afrikalı bizim gizli dilimizi necə öyrənmişdi? Çünki Niyla ilə bizim dildə danışırdılar.

Bu hadisənin əks-sədası nəinki kilsə dairələrində sürətlə yayıldı, qəzetlərdən və televiziya kanallarından Niyladan uzun müddət müsahibə almaq təklifi verildi, lakin İsak buna imkan vermədi.

Mən də bir neçə gün idi ki, Niylanı görmədim. Sonra bir gün günorta o, hələ də çaşmış halda mətbəximizə girdi. Anam bizə sendviçlər verdi və biz onları yemək üçün oturduq. Niyla özünəməxsus davranışları ilə hər zaman olduğu kimi fonda çalan radioya qulaq asırdı. Birdən başıma bir şübhə düşdü, gedib radionun səsini artırdım.

"Gis reciudo!" İlişib qalmışam. Bu bizim gizli dilimizdi! Əvvəlcə qısa bir melodiya eşidildi, sonra diktor dedi:

"Bu gün Esperanto dərsimizi dinlədiniz."

Esperanto dərsi. Hər şeyi radiodan öyrəndi.

Yavaşca dönüb Niylaya baxdım. Pəncərədən atlayıb qaçmışdı, sanki kilometrlərlə uzaqlaşmışdı…