Kitabı oku: «Hophopnamə», sayfa 3

[SƏRADƏN BİR DƏLİ ŞEYTAN DEYƏR: İNSANLAR, İNSANLAR!]

 
Səradən bir dəli şeytan deyər: insanlar, insanlar!
Nədir dünyanı dutmuş elmlər, irfanlar, insanlar!?
 
 
Qanan kim, qandİran kim, nəşri-irfan eyləyən kimdir?
Sizi irşad edir görmürsünüz fəttanlar, insanlar!?
 
 
Ədəbdən, elmdən gər feyziyab olsa əvamünnas,
Düşər şə’nü şərəfdən mollalar, işanlar, insanlar!
 
 
Sevərmi əhli-istibdad millət huşyar olsun?
Buna razı olurmu bir neçə vicdanlar, insanlar!?
 
 
Ayılmış rəncbərlər, almaq istər həqqi-məşruin,
Nə yerdə qalmısız bəylər, ağalar, xanlar, insanlar!?
 
 
Mühərrirlər, müfəttinlər usanmazlar, utanmazlar,
Yazarlar hərzələr, əfsanələr, hədyanlar, insanlar!
 
 
Şərarətdən çəkib əl, xeyrə mail olmayın bir dəm,
Kəsin başlar, alın canlar, tökün min qanlar, insanlar!
 
 
Bəşərsiz, sizdə qan tökmək təbiidir, cibillidir,
Bu fitrətdən uzaqdır, şübhəsiz, şeytanlar, insanlar!
 
 
Deyilmi heyf dillərdən qübari-cəhl məhv olsun?
Neçin hər gündə qandan qopmasın tufanlar, insanlar!?
 
 
Dəmadəm nəfsi-əmmarə deməkdə “üqtülül-ixvan”,
Neçin salim qala başlar, bədənlər, canlar, insanlar?
 
 
Cəhalət pərdəsin çak etməyin, onda görərsiz kim,
Səradir cismlər, həm nəfslər, şeytanlar, insanlar!..
 

[AMALIMIZ, ƏFKARIMIZ İFNAYİ-VƏTƏNDİR]

 
Amalımız, əfkarımız ifnayi-vətəndir,
Kinü qərəzü hirs bizə ziynəti-təndir,
Əf’al yox, ancaq işimiz lafi-dəhəndir,
 
 
Dünyadə əsarətlə bütün kam alırız biz,
Qafqazlılarız, yol kəsiriz, nam alırız biz!
 
 
Əqrəb kimi neştər gücü var dırnağımızda,
İslam susuz olsa, su yox bardağımızda,
Hər küncdə min tülkü yatıb çardağımızda,
 
 
Min hiylə qurub, rütbəvü ikram alırız biz,
Qafqazlılarız, yol kəsiriz, nam alırız biz!
 
 
Qafqazlı adı aləmə ikrah-rəsandır,
Quldur, qoçumuz zülmdə məşhuri-cəhandır,
Kim dersə tərəqqi edəriz, məncə, yalandır,
 
 
Büxlü həsədə adət edib, kam alırız biz,
Qafqazlılarız, yol kəsiriz, nam alırız biz!
 
 
Biz xoşlamanıq dərsi ki, min məktəb açılsın,
Gər min də məarif sözü dünyayə saçılsın,
Məktəbdə nə hörmət ki, o samanə qaçılsın?
 
 
Meyxanədə votqa vurarız, kam alırız biz,
Qafqazlılarız, məst olarız, nam alırız biz!
 
 
Avropalı öz millətin ihya edir, etsin,
Şə’nü şərəfi-qövmünü i’la edir, etsin,
İnsanlıq adın dəhrdə ibqa edir, etsin,
 
 
Qəflətdə yatıb, ad batırıb, nam alırız biz,
Başə yumuruq zolladırız, kam alırız biz!..
 

SƏRHESAB

 
Səs ucalaşdı, qoymayın!
Millət oyaşdı, qoymayın!
Rişteyi-dərsə, məktəbə…
 
 
Cümlə dolaşdı, qoymayın!
İş yavalaşdı, qoymayın!
 
 
El uyuşub azanlara,
Gündə qəzet yazanlara,
Od vurulub qazanlara,
 
 
Qaynadı, daşdı, qoymayın!
Həddidən aşdı, qoymayın!
 
 
Tərk eləyin cavanları, -
Zərrəcə yoxdu qanları,
Sözləri doğru isə də,
 
 
Başları saşdı, qoymayın!
Çöhrə təraşdı, qoymayın!
 
 
Sehri, füsunu xoşlayın,
Şairi, şe’ri boşlayın,
Məktəb ilə bu firqəninl
 
 
Bağrı badaşdı, qoymayın!
Nikbəti var, səsin kəsin!
 
 
Qarğa, dolaşdı, qoymayın!
Çox pis ulaşdı, qoymayın!
 
 
Kafir olub, vurun, vurun!
Rişteyi-ülfətin qırın!
Yazdığı şe’rini cırın!
 
 
Dinə sataşdı, qoymayın!
Küfrə bulaşdı, qoymayın!
 
 
Əqli, şüuru, fəhmi yox,
İrzü həyadə səhmi yox,
Məzhəbi, dini, rəhmi yox,
 
 
İşləri yaşdı, qoymayın!
Lap danabaşdı, qoymayın!
Qırıldı qaşdı, qoymayın!
Gözdən uzaşdı, qoymayın!..
 

AĞLAŞMA

 
Nə rəvadır əğniyalər baxa ac qalanə, ya rəb!
Bu nə söz ki, ac qalanə oluna ianə, ya rəb!
 
 
Çıxa canı ac qalanın gözünün bəbəklərindən,
Gedib işləsin, qazansın əlinin əməklərindən,
Nədir əğniyayə xeyri oların yeməklərindən?
Yeməyib acından ölsə, dəxi xoş bəhanə, ya rəb!
 
 
Mənə boylə-boylə işdə deməyin söz, ey cəmaət!
Nəyimə gərək ki, yeksər qırılıb ölür də millət?
Yaradan xudayi-raziq edəcək özü kəfalət,
Nə rəva baxam fəqirə, ürəyim bulanə, ya rəb!
 
 
Bu qəzetçilər deyilmi ki, salıb bizi bəlayə?
Elə bir iş olmamış hey verilir səda-sədayə -
Ki, gərək kömək olunsun füqərayi-binəvayə…
Elə puldu göndərilsin o yanə-bu yanə, ya rəb!
 
 
Sənə nə, evin yıxılsın, füqəra üçün yanırsan?
Atan oğlu qardaşındır, nə də hiçl bir tanırsan?!
İki gözlərimdi pulum, kişi, bir məgər qanırsan!?
Onu vermək olmur axır hər ölən-qalanə, ya rəb!
 
 
Füqəralər əğniyanın tanısın neçin yaxasın?
Əgər acdı qarnı, satsın papağın, çulun-çuxasın;
Edər əğniya də başqa işə dair öz səxasın,
Məgər azdı bəzlü bəxşi filanə, filanə, ya rəb!
 
 
Elə hey qəzet yazırsan, kişi, bircə mətləb anna!
Əməlin gör əğniyanın, yeri varsa, sonra danna!
Pulunu fəqirə versin, bəs acından ölsün Anna?
O məgər ki, Xansənəmdir, qapılar dolanə, ya rəb?!
 

TÖ’MEYİ-NƏHAR

 
Çığırma, yat, ay ac toyuq, yuxunda çoxca darı gör!
Sus, ay yazıq, fəzadəki üqabi-canşikarı gör!
 
 
Hinində daldalanma çox, həyətdə də dolanma çox,
Yiyəndəki bıçağə bax, o tiği-abdarı gör!
 
 
Gətirdiyin yumurtadan nəticə cücə gözləmə,
Qazanda qəyqanağə bax, ocaqdakı şərarı gör!
 
 
Taxıl, taxıl deyib də çox çığırma zəngəzurlu tək,
Bəyin, xanın, xanın, bəyin əlində ehtikarı gör!
 
 
Mənəm-mənəm deyənlərin inanma çox da qövlünə,
Gərəkli gündə onların qıçındakı fərarı gör!
 
 
Amandır, uyma vaizin həlavəti-kəlamına,
Əba-qəbanı qovza bax, içində zəhrmarı gör!
 
 
Bu əğniyalərin üzün görüncə ehtiyacdə,
Get, ey fəqiri-binəva, kəfən bürün, məzarı gör!
 
 
Bu inteliklərin sözün gətirmə heç aralığa,
Oları görmək istəsən, şərabı gör, qumarı gör!
 
 
Palitqadır hər işləri, alışları, verişləri,
Olarda bir əməl fəqət quru, boş iftixarı gör!
 

[VAY, VAY! NƏ YAMAN MÜŞGÜLƏ DÜŞDÜ İŞİM, ALLAH!]

 
Vay, vay! Nə yaman müşgülə düşdü işim, Allah!
Fəryadimə yet kim, yanıram atəşə, billah!
İslamə xələl qatmadadır bir neçə bədxah,
İstərlər ola bəndələrin taği və gümrah,
 
 
Etdim nə yaman əsrə təsadüf, aman, ey vah!
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
Məktəblər açıb eyləyin ehsanı, – deyirlər,
Məktəbdə qoyun ustulu, dasqanı, – deyirlər,
Pərpuç eləyin çubi-fələqqanı, – deyirlər,
Dişrə çıxarın həzrəti-mollanı, – deyirlər,
 
 
Molla qovula, yə’ni müəllim gələ, vah-vah!
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
Mən anlamıram kim, nola mə’nayi-müəllim?
Qırx-əlli manat pul ala hər ay müəllim?
Bir tazə üsulə ola ifayi-müəllim?
Pulları ala, söyləyə, “oxqay”, – müəllim?
 
 
Molla ona həsrətlə çəkə kuçədə ah!.. ah!..
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
Bir ildi, bir az çox da olur, yoxdu damağım,
Nə çatmır əlim bir işə, nə getmir ayağıml,
 
 
Hərdən yeni bir söz danışır oğlan – uşağım,
Taqqıldayır, Allah da şahiddi, qulağım,
 
 
Port-Artur, hürriyyəti-Mancuriya, qah-qah!..
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
And olsun ötən günlərə, divanə olublar!
İslamə də, imanə də biganə olublar!
Billahi başım çıxmayır, aya, nə olublar?
Hürriyyətə-mürriyyətə məstanə olublar…
 
 
Bah! bah… yenə bah-bah!.. yenə bah-bah!.. yenə bah-bah!..
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
Ax, ay keçən illər, nola bir də dolaneydin,
Tazə yenə beş yüz il olunca dayaneydin,
Elmi, ədəbi, fəzli, kəmalati daneydin!
Ey bildir, inişil, nola odlarə yaneydin!
 
 
Ta eyləmiyəydin də bu qafilləri agah!
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!
 
 
Bilməm nə işim vardı, başım harda qarışdı,
Elm ilə belə düşmən olan qövm barışdı,
Təcdidi-vəfa birlə məariflə sarışdı,
Rahət yata bilməm, mənə qəm muri darışdı;
 
 
Etməkmi olar bir də bu uymuşları ikrah?
Lahövlə vəla qüvvətə illa və billah!..
 

[ÖVRADIMIZ, ƏZKARIMIZ ƏFSANEYİ-ZƏNDİR]

 
Övradımız, əzkarımız əfsaneyi-zəndir,
Əfsaneyi-zən nuri-dilü ruhi-bədəndir,
Çün hübbi-nisa lazımeyi-hübbi-vətəndir,
 
 
Əhli-vətəniz, hübbi-vətən yad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!
 
 
Yox fərq bizim hündür ilə alçağımızda,
Daim görürüz iş bu qocalmış çağımızda,
Cüt-cüt durur övrət solumuzda, sağımızda,
 
 
Şəhvət quluyuz, nəfsdən imdad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!
 
 
Hər şam gərək üqdeyi-əfkar açılsın,
Fəvvareyi-iqbaldən amal saçılsın,
Hər sübh nəmaz ötmədə həmmama qaçılsın,
 
 
Təthir edərək dillərə övrad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!
 
 
Bu məşğələlər şiveyi-əşyaxi-zəmandır,
Ata-babamızdan bizə miras həmandır,
Zənn eyləmə süstüz, qanımız od kimi qandır,
 
 
Bu yolda töküb qanımızı ad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!
 
 
Sair miləl övrətlə ədalət edir, etsin,
Övrət ərə, ər övrətə rəğbət edir, etsin,
Hər kim ki, bir övrətlə qənaət edir, etsin,
 
 
Üç-dördün ötüb siğədə tə’dad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!
 
 
Tə’dadi-nisa bir hünəri-sariyəmizdir,
Tez boşluyuruz, çün bu libas ariyəmizdir,
Övrət nə demək? Xadiməmiz, cariyəmizdir!
 
 
Hərçənd alan vəqtdə azad alırız biz!
Dindarləriz, gündə bir arvad alırız biz!..
 

[HƏ, DE GÖRÜM, NƏ OLDU BƏS, AY BALAM, İDDƏALARIN?]

 
Hə, de görüm, nə oldu bəs, ay balam, iddəaların?
Dutmuş idi yeri, göyü nalələrin, nəvaların…
Yoxsa qanıb da eybini boşlamısan ədaların?
Şimdi, hərif, söz həman mən deyən oldu, olmadı?
 
 
Sən demədinmi sağlamam, yox bədənimdə bir mərəz?
Mən demədimmi cövhəri-nəfsinə hirs olur ərəz?
Sən demədinmi şəxsimə əl tapa bilməyib qərəz?
Ta ki, olundu imtəhan, mən deyən oldu, olmadı?
 
 
Əncümən əhlinin, qoçaq, sən demədinmi, bir təki
Verməyəcək riza gələ ölkəmizə Ətabəki?!
Noldu ki, tez boşaldı bəs iş görən əncümən də ki?
Köhnə qapı, həman daban, mən deyən oldu, olmadı?
 
 
Sən o deyilmidin, dedin: dumdur ümidgahımız?
Mən demədimmi, var buna dumduru iştibahımız?
Bakı vəkili getdimi, oldumu dadxahımız?
Get, hələ xamsən, dolan, mən deyən oldu, olmadı?
 
 
Sən demədinmi dumada rəf’ olur ehtiyacımız?
Mən də dedimmi çox yemə, tez pozulur məzacımız?!
Qara buludlar oynaşır, indi nədir əlacımız?
Çulğalayır bizi duman, mən deyən oldu, olmadı?
 
 
Sən o deyilmidin, dedin: var bizim ittihadımız?
Mən də, yadında var, dedim: yox buna e’timadımız,
Büğzə, nifaqədir bizim qeyrətü ictihadımız?!
Pərdə açıldı nagəhan, mən deyən oldu, olmadı?
 

[EY Kİ GUYİ ŞƏRƏFİ-NƏFS BEƏDLƏSTÜ BECUD]

 
Ey ki guyi şərəfi-nəfs beədləstü becud,
Vey ki cuyi göhəri-taci-kəramət zi sücud,
Səxt bizarü məluləm mən əz in göftü şünud,
Guş kon pəndi-həkimaneyi-Lağlaği nümud,
Şərəfi-nəfs bebüxləstü ləamət, nə becud,
Hər ki in hər dü nədarəd, ədəməş beh zivücud.
 
 
Söhbət əz bəzlü səxavü kərəmü cud məkon,
Atəşi-cud məzən, ne’məti-xod dud məkon,
Müstəhəqra bekərəm naili-məqsud məkon,
Ne’mətira ki, fərahəm şodə məfqud məkon,
Ey ki dər ne’mətü nazi bekəsi cud məkon
Ki, məhaləst bedin məşğələ imkani-xülud.
 
 
Əz ğəmi-fəqr miyəndiş mədeh dil beməlal,
Abiru riz behər dər be təmənnayi-sual,
Begədayi həməca cəm’i-nümavü zərü bal,
Sən’əti piş məgirü dəri-hər xanə benal,
Ey ki dər şiddəti-fəqrivü pərişaniyi-hal,
Dözd şo kin do, sə ruzi besər ayəd mə’dud.
 
 
Zərər əz fəqr çü didi tərəfi-sud gozər,
Ğəm məxor düzdgəri kon suyi-məqsud gozər,
Hirs kon tiztər əz atəşi-Nəmrud gozər,
Xaki-rahi ki, beru migozərəd zud gozər,
Ta nənalənd zi cövri-to bemə’bud gozər
Ki, üyunəstü cüfunəstü xüdudəstü qüdud.
 
 
T ə r c ü m ə s i:
Ey deyən ki, şərəfi-nəfs ədalətdə olur,
Ya səxavət tacının dürrü ibadətdə olur.
Mənə min dərdü müsibət belə söhbətdə olur,
Qulaq as fayda sənə boylə nəsihətdə olur.
Şərəfi-nəfs paxıllıqda, cəhalətdə olur.
Bunlar olmazsa birində, niyə dünyadə qalar?
Salma heç vaxt səxavət və şərəf söhbətini,
Yandırıb kül eləmə əldə olan ne’mətini,
Görmə möhtacların ömründə bir an surətini,
Can kimi bağrına bas topladığın dövlətini.
Tutma əl bir nəfərə, pozma gözəl adətini.
Belə fürsət adama anla ki, hərdən bir olar.
Tutmasın çöhrəni qoy fəqrdə heç dərdü məlal,
Üzünün tök suyunu, dur yolun üstündə pay al.
Yığıla boynuna ta ki, bu gədalıqda vəbal,
Sənət öyrənmə məbada, iş üçün etmə xəyal
Bu zəlilliklə ki, oldun daha lap bəd əhval.
Oğru ol ki, bu işin insana çox faydası var.
Fayda axtar sənə üz versə həyatında zərər,
Dön oğurluq elə, mal yığ ki, qəmi məhv eləyər.
Becid ol öz əməlində, gününü etmə hədər.
Yeyin ol yolda, yubanma, azacıq dursan əgər,
Xalq əlindən ayılıb, xaliqə min nalə edər
O, görəndir, o, biləndir, səni hirslənsə tutar.
 

[FƏ’LƏ, ÖZÜNÜ SƏN DƏ BİR İNSANMI SANIRSAN?!]

 
Fə’lə, özünü sən də bir insanmı sanırsan?!
Pulsuz kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
İnsan olanın cahü cəlali gərək olsun,
İnsan olanın dövləti, mali gələk olsun,
Hümmət demirəm, evləri ali gərək olsun;
 
 
Alçaq, ufacıq daxmanı samanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
Hər məclisi-alidə soxulma tez arayə,
Sən dur ayaq üstə, demə bir söz ümərayə,
Caiz deyil insanca danışmaq füqərayə,
Dövlətlilərə kəndini yeksanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
Fəqr ilə ğina əhlinə kim verdi müsavat?
Mə’nadə də, surətdə də var bunda münafat,
Öz fəzlini pulsuz edəməz kimsənə isbat,
 
 
Bu mümtənəi qabili-imkanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
Get vur çəkicin, işlə işin, çıxma zeyindən,
Məqsud müsavat isə ayrılma ceyindən,
Var nisbətin ərbabi-ğinayə nə şeyindən?
 
 
Bir abbasi gün muzdunu milyanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
Dövlətliyik, əlbəttə, şərafət də bizimdir,
Əmlak bizimdirsə, əyalət də bizimdir,
Divan bizim, ərbabi-hökumət də bizimdir,
 
 
Ölkə dərəbəylik deyə xan-xanmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsar?!
 
 
Asudə dolanmaqda ikən dövlətimizdən,
Azğınlıq edirsiz də hələ ne’mətimizdən,
Boylə çıxacaqsızmı bizim minnətimizdən?!
 
 
Ehsanımızın şükrünü küfranmı sanırsan?!
Axmaq kişi, insanlığı asanmı sanırsan?!
 
 
     Heç bir utanırsan?!
     Ya bir usanırsan?!
     Əlminnətü-lillah,
     Odlara yanırsan!
 

[TƏNİ-ADƏMİ ŞƏRİFƏST BE NANİ-ADƏMİYYƏT]

 
Təni-adəmi şərifəst be nani-adəmiyyət,
Nə həmin kəmalü fəzləst nişani-adəmiyyət.
 
 
Əgər adəmi be nitqəstü be ləhn sövti-dİlkeş,
Çi məyaneyi-qramafon, çi məyani-adəmiyyət.
 
 
Xörəşü plov, fisincan, xinikabi-qəndü fincan,
Həyəvan xəbər nədarəd zi xani-adəmiyyət.
 
 
Be təbiət adəmi şöv peyi-səfki-xuni-ixvan,
Rəkü xuni-adəmi xür be dəhani-adəmiyyət.
 
 
Əgər in dirəndəxuyi nəbüvəd çisan təvan kərd,
Həmə ömr cəndəbazi be zənani-adəmiyyət.
 
 
Güzərani-fə’lə didi… to sual kon, zi qeyrət
Bedər ay ta be bini güzərani-adəmiyyət!..
 
 
T ə r c ü m ə s i:²
 
 
Adamı çörəklə indi tanıyıb sayırlar insan,
Bəşərə bəzək deyildir bu zamanda elm, irfan.
Danışıqla, söhbət ilə birinə adam deyirlər,
O nə ilə fərqlənir bəs oxuyan qrammafondan?
Düzülüb plov-fisincan, döşənib otaqda süfrə,
Belə insan aləmində nə bilir nə var ki, heyvan.
Adam ol təbiətinlə, didib aləmi dağıt sən,
Bəşərin üzüb boğazın, sən öz ağzın ilə iç qan.
Belə vəhşilik, cinayət əgər olmasa birində
Nə cürə kef ilə məşğul olacaq cahanda hər an?
Necə ömr edir o fəhlə… soruş indi, qeyrətindən,
Nəzər eylə gör ki, insan dolanır necə firavan.
 

[NAƏHL OLANA MƏTLƏBİ ANDIRMAQ OLURMU?!]

 
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
Söz qanmıyana zor ilə qandırmaq olurmu?!
 
 
Könlüm sənə maildir əzəldən bəri, ey pul!
Olsam da nolur taətinə il-günü məşğul,
Sənlə görürəm kəndimi hər bəzmdə məqbul,
 
 
Sənsiz bu cəhan əhlin inandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Sənsiz mənim əfzuniyi-sərmayeyi-fəxrim,
Sənlə ucalır mərtəbeyi-payeyi-fəxrim,
Gər dönsə üzüm qiblədən, ey mayeyi-fəxrim,
 
 
Səndən yana göz nuru dolandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Canım üzülüb səndən ötür xəlqi soyunca,
Bir yatmamışam ta səni sənduqə qoyunca!
Derlər mənə: pul yığmayı boşla, ye doyunca!
 
 
Eşq əhlini sövdadən usandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Kasib deyiliz, sikkeyi-pulu tanırız biz,
Pul ilə olan şə’nü şüunu qanırız biz,
Bir həbbə zərər yetsə pula, odlanırız biz,
 
 
Yansın ciyərim! Dövləti yandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Sə’y eyləmişəm bir neçə il zirəkü çalak,
Hardansa keçib girimə çox sərvətü əmlak,
Bir acizə rəhm etməyib, ömr eyləmişəm pak,
 
 
İndi bu süluki yavalandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq! olurmu?!
 
 
Bunlar keçər, indi düşüb el başqa həvayə,
Pul istənilir, məktəb açılsın füqərayə,
Oğlan oxusun, qız oxusun payəbəpayə;
 
 
Kasibləri elmə ucalandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Dəxli mənə nə elm oxuya millət uşağı?!
Təhsili-kəmalat edə ya ümmət uşağı?!
Getsin işə bu tənbəlü biğeyrət uşağı!
 
 
Canım, gözüm, arifləri qandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 
 
Bizlərdə yox idi belə adət, – yeni çıxdı,
Övrətlərə tədrisi-kitabət yeni çıxdı,
İslamə xələl qatdı bu bid’ət, – yeni çıxdı,
 
 
Bu çeşməni bir növ’ bulandırmaq olurmu?!
Naəhl olana mətləbi andırmaq olurmu?!
 

[PAH ATONNAN, NƏ AĞIR YATDI BU OĞLAN, ÖLÜBƏ!]

 
Pah atonnan, nə ağır yatdı bu oğlan, ölübə!
Nə də tərpənməyir üstündəki yorğan, ölübə!..
 
 
Bu qədər qışqırığa durdu qonum-qonşu təmam,
Dəbərişməz də, veribdir, deyəsən, can, ölübə!
 
 
Demək olmaz dirilər tək yatıb, əlbət, duracaq,
Ölülər yatmağıdır, yox buna payan, ölübə!
 
 
Çox sovuqdur çıxan ahəstəcə tək-tək nəfəsi,
Bədənində donuşub, ləxtələnib qan, ölübə!
 
 
Cumuxub canına bitlər, birələr, hiss eləmir,
Çalsa əqrəb də hənuz eyləməz əmman, ölübə!
 
 
Hansı bir doktora ərz etdim onun illətini,
Dedi: çək bundan əlin, boşla, bu çoxdan ölübə!
 
 
Nə “masaj” ilə, nə “məsnui-tənəffüslə” bunun –
Və nə “dağ” ilə olur dərdinə dərman, ölübə!
 
 
Bunu hətta düşünüb cümlə müsəlman uşağı
Hər vilayətdə deyirlər: pay atonnan, ölübə!
 
 
Məzəli lap bu ki, bir parə urus “dama”ları
Qoşulub bunlara derlər ki, müsəlman ölübə!
 
 
Aman, ay Molla dayı, bir kitab açdır, fala bax,
Tapmasan çarəsini sən də de ordan: ölübə!..
 

TƏRANEYİ-ƏSİLANƏ

 
Nə soxulmusan arayə, a başı bəlalı fə’lə?!
Na xəyal ilə olubsan belə iddialı, fə’lə?!
 
 
Sənə dinmədikcə, əbləh, azıxıb yolun çaşırsan,
Qapıda dayanmayıb da, zala doğru dırmaşırsan,
Qara fə’lə olduğunda bəyü xanla çulğaşırsan,
Bəyə bizdə görməyirsən bu qədər cəlalı, fə’lə?!
 
 
Nə çığır-bağır salırsan, yorulub usanmayırsan,
Ədəb ilə öz məqamın tanıyıb dayanmayırsan,
Hələ köhnə paltarından qızarıb utanmayırsan,
Başına qoyub gəlirsən yekə bir motalı, fə’lə?!
 
 
Buna bax, bu sir-sifətlə danışır da bir ibarə!..
Gözüm ağrıyır edəndə bu qırılmışa nəzarə…
Gətirib buraxdı kimlər buları bizim diyarə?
Nə bilim haralı kasıb, nə bilim haralı fə’lə?!
 
 
Belə idi adət əvvəl, bəyə yalvarardı kasıb,
Nücəbaləri görəndə ayağa durardı kasıb,
İki qat olub, ədəblə bəyə baş vurardı kasıb,
Var idi vəfalı kasıb, var idi həyalı fə’lə!
 
 
Dəyişib zəmanə imdi, dolanıb bütün ümurat,
Ayağı çarıqlılar da gəlib istəyir müsavat!..
Belə əsrdə məişət bizə xoş keçərmi, heyhat?!
Ayılıb yatan cəmaət, göz açıb qapalı fə’lə!
 
 
Adə, fə’lə, sən get əlləş, sana günlərin ay olsun,
Get olarla söz danış kim, sənə fəqrdə tay olsun,
Bəşəriyyət aləmindən nəyinə görə pay olsun?
Bu deyilmi baş-qulağın, a başı havalı fə’lə?!
 
 
Bəşəriyyət axtarırsan, hanı rütbəvü cəlalın?
Mədəniyyət axtarırsan, hanı pulü mülkü malın?
Ə’zəmiyyət axtarırsan, hanı xalisən, mənalın?
Hanı taqə-taqə şalın, a cırıq çuxalı fə’lə?!
 
 
Danışırsan azğın-azğın, hanı qəsri-zərnigarın?
Hanı Anna tək barışnan, hanı Sonya tək nigarın?
Hanı məclisi-qumarın, rüfəqayi-meyküsarın?
Hanı nəş’əyi-xumarın, a qalın qafalı fə’lə?!
 
 
Əgər istəsəydi Allah, ki səni edəydi məqbul,
Bizə verdiyi tək, əlbət, sənə həm verərdi pul-mul,
Di utan ləyaqətindən, barı olma bunca məchul!
Quru-boş əl ilə umma özünə kəmalı, fə’lə!
 
 
Qələt eylə, etmə bir də belə boş xəyalı, fə’lə!
Dur itil, cəhənnəm ol, get, ürəyim daralı, fə’lə!..
 

LEYLİ-MƏCNUN

 
Ey dövlətimin zəvalı oğlum!
Ey başı ağır bəlalı oğlum!
 
 
Ey məktəbü dərsin aşinası!
Ey rişteyi-elm mübtəlası!
 
 
Şad oldum o gün ki, sən doğuldun,
Min şükr elədim ki, oğlum oldun.
 
 
Derdim ki, gözəl xələf olarsan,
Bir ailəyə şərəf olarsan.
 
 
Şüğlü hünərimi yad edərsən,
Atanı, ananı şad edərsən;
 
 
Dünyadən olursa irtihalım,
Ancaq sənə tərk olur mənalım.
 
 
Bilməzdim olursan elmə şeyda,
Şuridə edər səni bu sevda.
 
 
Bə’zi oxumuş rəfiqi-bədxah
Tədbirimi çaşdırıbmış, ey vah!
 
 
Uydum olara, səni oxutdum,
Səd heyf ki, əqlimi unutdum!
 
 
Kəsdim öz əlimlə öz ayağım,
Xamuş elədim mən öz çirağım.
 
 
Girəm bu xəta düşüb özümdən,
Göz nurimi saçmışam gözümdən.
 
 
Sən həm niyə bunca səhv edirsən,
Göz nuri kimi uzaq gedirsən?
 
 
Bunca oxudun, yorul da bari,
Bir dəf’ə buraq bu zəhrimari!
 
 
Pul qalmadı, baxmışam hesabə, -
Getdi qələmə, kağız, kitabə.
 
 
Jurnalü kitab yüz-yüz olmaz,
Bu xərc ticarətə düz olmaz.
 
 
Dəftərsə beş-altı cild bəsdir.
Ey naxələfim, bu nə həvəsdir?!
 
 
Çernil, qrafil, pero, qarandaş –
İcad edəni olaydı şil, kaş!
 
 
İnsaf eləməzmisən ki, yandım,
Puli nə əzab ilə qazandım!
 
 
Bihudə işə nə xərc edirsən,
Bu könlümü hərcü mərc edirsən!
 
 
Xərcin tükənib kəsilmir ardı,
Billah, dəxi pullarım qutardı!
 
 
Xasə əridi, üzüldü canın,
Soldu gül üzün, qaraldı qanın;
 
 
Vazeh bu ki, xəstədir məzacın,
Ya rəb, kim edər sənin əlacın?!
 
 
Nə var yeyib-içməyin, nə xabın,
Təhsilədir ancaq irtikabın.
 
 
Nə seyrü səfanı xoşlayırsan,
Nə dərsü kitabı boşlayırsan.
 
 
Mırt-mırt oxuyub mırıldayırsan,
Qarğa kimi hey qırıldayırsan!
 
 
Əyyami-bəharü güldür, oğlum!
Qoyma məni qəmdə, güldür, oğlum!
 
 
Həmsinnlərin səfadə, bağda,
Həməsrlərin çəməndə, dağda.
 
 
Bə’zisi gəzib də kiştzari,
Quş əldə gözətləyir şikari;
 
 
Bə’ziləri bir tərəfdə xəlvət,
Adətcə edərlər eyşü işrət;
 
 
Bə’zisi olub qumarə məşğul,
Bə’zisi şərabə, yarə məşğul.
 
 
Hər bir nəfəri bir işdə çalak,
Hər digəri bir əməldə bibak.
 
 
Hər gün əbəveyni şad edirlər,
Hörmətlərin izdiyad edirlər.
 
 
Xoş ol əbəveynə kim, bu minval
Hər daim olur cəhanda xoşhal!..
 

[MƏZLUMLUQ EDİB BAŞLAMA FƏRYADƏ, ƏKİNÇİ!]

 
Məzlumluq edib başlama fəryadə, əkinçi!
Qoyma özünü tülkülüyə, adə, əkinçi!
 
 
Bir üzrlə hər gündə gəlib durma qapımda,
Yalvarma mənə, boynunu kəc burma qapımda,
Gahi başına, gah döşünə vurma qapımda,
 
 
Ləğv olma, ədəb gözlə bu mə’vadə, əkinçi!
Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
 
 
Xoş keçmədi il çöllüyə, dehqanə, nə borcum?
Yağmadı yağış, bitmədi bir danə, nə borcum?
Əsdi qara yel çəltiyə, bostanə, nə borcum?
 
 
Getdi mənə nə fə’ləliyin badə, əkinçi?!
Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
 
 
Aldı dolu əldən sərü samanını, neylim?
Yainki çəyirtkə yedi bostanını, neylim?
Verdin keçən il borcuna yorğamnı, neylim?
 
 
Ol indi palas satmağa amadə, əkinçi!
Lal ol, a balam, başlama fəryadə, əkinçi!
 
 
Söz açma mənə çox çalışıb, az yeməyindən,
Canın bəcəhənnəm ki, ölürsən, deməyindən!
Mən gözləmənəm, buğda çıxar, ver bəbəyindən!
 
 
Çəltik də gətir, arpa da, buğda da, əkinçi!
Yoxsa soyaram lap dərini, adə, əkinçi!
 
 
Sən hey de yoxumdur, çıxarıb canını, allam!
Vallahi ovub dideyi-giryanını, allam!
Şallağə tutub peykəri-üryanını, allam!
 
 
Öz halını sal indi özün yadə, əkinçi!
Lağ-lağ danışıb başlama fəryadə, əkinçi!
 
 
Cütçü babasan, buğdanı ver, darı yeyərsən,
Su olmasa, qışda əridib qarı yeyərsən,
Daşdan yumuşaq zəhr nədir, marı yeyərsən,
 
 
Öyrəşməmisən ət-yağa dünyadə, əkinçi!
Heyvan kimi ömr eyləmisən sadə, əkinçi!
 
 
Lakin mənim insanlıq olub vəz’i-mədarim,
Bəyzadəyəm, asayişədir cümlə qərarim,
Meysiz, məzəsiz bitməz olur şamü nəharim;
 
 
İştə belədir haləti-bəyzadə, əkinçi!
Bəyzadələrin rəsmi budur, adə, əkinçi!..