Kitabı oku: «Кая бара бу дөнья? / Куда катится этот мир?», sayfa 2

Сыер дуласа, аттан яман, яки Феминизмның кайбер нәтиҗәләре

Балачактагы бер мәзәк вакыйга истән чыкмый. Каяндыр өйгә кайтып кергән әбием яңа хәбәр ирештерде: «Ай Ходаем, күрше Хөснурыйларның бер тавыгы әтәч булып кычкыра башлаган, хәерлегә генә була күрсен, бәла-казага гына булмасын инде», – ди. Шөбһәләнүе йөзенә чыккан. Миңа кызык булып китте. Әтәчкә әйләнеп маташучы шул тавыкны күрәсем килеп, күршеләр ихатасын тиз генә карап та килдем. Тик күрмәдем генә. Ул вакытларда әле мин хөрмәтле хатын-кызларыбызның да кайчакларда шулай «әтәч булып кычкырасыларын», ягъни, үз вазифаларын онытып, ныклап дигәндәй, ир-ат биләмәләренә үтәсен белми идем. «Хәерлегәме соң бу?» дип тә хафаланмый идем…

Гермафродитлык синдромы

Хатын-кызларыбыз кая бара соң? Табигать кануннары белән хисаплашмыйча, ирләрне тыңламыйча, алар кая ашкына?

Телевизордан хатын-кыз культуристлар конкурсын тапшыралар. Чырайга мөлаем-күркәм генә күренгән ханым вә туташлар, мускулларын кабарта-бүлтәйтә, төрле рәвешләргә килеп, тәннәрен күрсәтәләр. Кабарган, бүлтәеп чыккан, махсус ялтыратылган беләкләр, бот-балтырлар, киң җилкә. Ә менә арт шәрифләре ирләрнеке кебек тар. Тагын да гаҗәбе – күкрәк бизенең сизелер-сизелмәслек кенә булуы. Күрәсең, анысын төрле күнегүләр, анаболиклар белән генә үстереп булмый. Бәлки, көчле җенескә ныграк охшарга тырышкан ошбу ханымнарга ул әгъзаның кечкенә булуы мәслихәттер? Бәлки, биредә мин аңлап җиткермәгән башка нәрсәләр бардыр? Әмма шунысы ачык: күкрәге нинди булуга карамастан, мондый хатын-кызның бала табарына, имезеренә, чын ана булырына ышану барыбер кыен. Андый тапшыруны карагач, ирексездән, әлеге ханымнар ир дә, хатын да булмаган урта җенес, ниндидер мутантлар, ахры, дигән шик кала.

Ярар, мондый күренешләр бер мөгез чыгару, хәзергечә әйтсәк, шоу гына булсын, ди. Ә төрле дөньякүләм ярышларда диск атучы, бер-берсе белән көрәшүче, төптән юан чыккан, төс-кыяфәтендә, рәвешендә хатын-кызлыгы шактый аз булган ирдәүкә туташлар, штангист хатын-кызлар? Гүзәл затка 100 килолы тимер күтәрү ни-нәрсәгә кирәктер? Боларын да үтерсәләр дә аңламыйм.

Тышкы кыяфәте, физик халәте белән ир-атка тартым хатыннар, бәлки, алай күп тә түгелләрдер. Чын гермафродитлар – табигать ялгышы булган ике җенесле затлар, белүемчә, тагын да азрак. Ә менә тыштан хатын-кыз булып та, үз кыланмышларын бер батырлыкка санап, ир гамәлләре кылырга ашкынган гүзәл затларыбыз ифрат та ишәйде соңгы араларда. Сүз күбрәк шулар турында иде.

Ялгыш сокланганмын…

«Көчсез» җенес вәкилләренең чалбар киеп йөрүләренә барыбыз да күнектек бугай инде. Анысына бәйләнүче дә калмагандыр хәзер. Ә тәмәкегә тартылу, исерткеч эчемлекләргә битараф булмау, руль артына утырырга, машина йөртергә атлыгып тору каян килә? Офиста кичке сигезгә чаклы эшләп, кичке ашны кафеда ашаучы, гаиләне белмәгән, баланы бакмаган трудоголик хатын-кызлар күпме? Купшы гына киенгән, әмма аягында көчкә басып торган исерек хатынын каяндыр алып кайтып килүче үзе дә кызмача ирне әле кичә генә үзебезнең урамда очраткан идем. Машина дигәннән… Җырчыбыз Салават, бер интервьюсында булса кирәк, «Рулгә утырган хатын-кызларны җенем сөйми», – дигән иде. Шәхсән мин үзем дә шулайрак. Танылган артист Илдар Хәйруллин да, андый гүзәл затларга тискәре мөнәсәбәтен белдереп: «Арты белән парковкадан юлга чыгып маташа, бер кулында телефон, туктаусыз кем беләндер сөйләшә, руль тоткан икенче кулында сигарет, як-ягына да, артына да карамый, башка машиналар аңа әллә бар, әллә юк», – дип зарланды радиодан. Бала табып, иренең ай-ваена карамыйча, баланы аңа калдырып, үзе башы-аягы белән бизнеска чумган, бар хезмәткәрләрен дер селкетеп торган «әби патша» турында да бер танышым бик тәфсилләп һәм ачуы килеп сөйләп торган иде.

Ни-нәрсә соң болар? Эмансипация, «Сыер дуласа, аттан яман» диләр, шулдыр инде, күрәсең. Мондый «мутация»нең аяныч ягы тагын шунда: бу шаукым, азгынлык дип бәяләрлек мондый кыланмышлар хәзер чикләрне дә, милли традицияләрне дә аямый. Мегаполисларда, олы шәһәрләрдә туып формалаша да, йогышлы чир кебек, тирә-якка тарала. Провинцияләр дә, бераз соңарып булса да, эстафетаны тулысы белән кабул итә киләләр.

Караңгылы-яктылы шәһәр урамы буйлап җәяүләп кенә эштән кайта идем. Каршыма, нәфис адымнар белән кырт-кырт басып, талчыбыктай зифа буйлы яшь хатын-кыз килә. Чалбардан булса да, йөрешендә яшь ханымнарда гына була торган затлы җиңеллек, күркәм хәрәкәтләр. Якынайган саен, ятышлы матур киемнәре, башлыгы астыннан таралып чыккан ярым бөдрә чәчләре генә түгел, безнең татар кызларына хас киңчәрәк йөзе, мөлаем чибәрлеге дә шәйләнә. Әмма… Сокланырга өлгерә дә алмый калдым, яшь гүзәлкәй шул арада кулына тотып килгән, мин моңарчы шәйләмәгән тәмәкесенең утларын ялтыратып, капылт кына тәмләп суырып куймасынмы! Төтен боҗралары чыгарып, берни булмагандай, кырыемнан үтеп тә китте. Мизгел эчендә бар булган соклануым юкка чыкты, кәефем кырылды. Үзебезнең татар кызы бит… Тик үзебезнеке дип әйтеп буламы соң аны мондый хәлләрдән соң? Эш милләттә генә дә түгелдер. Әле ике-өч ел элек кенә безнең провинциаль шәһәрдә ачыктан-ачык тәмәке тартып баручы хатын-кызларны күреп булмый иде. Ничек тиз үзгәрә дөньялар.

Гаилә кризисы һәм бәхет формуласы

Мин, әлбәттә, бар хатын-кызларыбыз да кулыннан тәмәкесен төшерми, аракы эчә, руль артыннан чыкмый дип һич тә әйтмим. Әмма тенденция, шаукым бар, аның көчәеп маташуы эчне нык пошыра. Болай да камил булмаган җәмгыятебездә, гаиләдәге рольләр бүленеше бөтенләй үзгәреп, чүп өстенә чүмәлә дигәндәй, өр-яңа кире күренешләр, кирәкмәгән катлауланулар килеп чыгачагы хафаландыра. Гаилә исәнлеге дә шик астына алына.

Язучы Батулла: «Кеше бәхетле булсын өчен, бары тик өч кенә шарт кирәк. Эшеңнән тәм табу, гаиләдә бәхетле булу һәм халкыңның ирекле булуы», – ди. Эшкә килгәндә, аның бу болгавыр заманда олы шатлык китермәве белән күпмедер килешергә дә буладыр, бәлки. Халкыбызның ирексез булуы белән дә ун татарның тугызы рәхәтләнеп килешә, һәрхәлдә, аның өчен борчылып, баш катырмый бүген. Ә менә гаиләдәге бәхетсезлек – кеше заты өчен ул инде чын фаҗига. Чөнки гаилә ул – тыл. Акча эшләп, дөнья куып, Берлинны алгандай һәр кичне өйгә, гаиләгә кайтып сыенабыз. Гаилә – күңел, җан җылысы чыганагы, ашкын яшәеш безне җилтерәткәндә, каккан-сукканда, яңаклаганда, безне сыендыручы соңгы бастион ул. Әлегә…

Гаилә институты бүгенгә үзе исән дә төсле. Әлегә Җир йөзендә миллионлаган кечкенә дәүләтләр, ягъни гаилә атлы берәмлекләр яшәп киләләр. Үз территориясе, бюджеты, үз мәнфәгатьләре, проблемалары белән. Аларның әледән-әле яңалары төзелеп тора, искеләре картая, хәтсезләре, ни кызганыч, таркалып юкка чыга. Гаиләләр таркалса да, бу кечкенә дәүләтләрдә кайчандыр булган, әмма аннан соң төрле сәбәпләр аркасында юкка чыккан мәхәббәтнең нәтиҗәсе, җимеше булган балалар кала. Статистикага карасаң, Русиядә төзелгән һәр ике гаиләнең берсе җимерелә килә, ә 30 процент бала, гомумән, никахсыз туа икән. Үтә дә күңелсез, алай гына да түгел, фаҗигале статистика. Күз алдына, гади ятимнәрдән бигрәк, шәһәр саен булган балалар йортлары, сукбай балалар, үсмерләр өчен колонияләр, урам тәрбияләгән булачак җинаятьчеләр килеп баса. Тамагы тук, өсте бөтен булса да, атасыз, йә булмаса анасыз бала – бер канатлы кош ул. Тулы канлы шәхес бары тик тигез, бәхетле, тулы гаиләләрдә генә үсә алганы барыбызга да мәгълүм. Әмма андый бәхетле балалар елдан-елга кими килә.

Мондый хәлләрне тулаем бүгенге «заманчалашкан» хатын-кызларыбызга гына, аларның тәртипсезлекләренә аударып кую бик үк дөрес булмаса да, аларның өлеше биредә шактый ук саллы дияр идем мин.

«Кытаклыйсы» урында, яки Хокуклардан баш әйләнсә

Гүзәл затларыбызның хәтсезе өзми-куймый ирләрне гаепләргә ярата. Булдыксызлыкта, ялкаулыкта, эчкечелектә, башка бәлаләрдә. Хәтта «кирәкләре юк» диючеләре дә бар. Грек мифологиясендәге амазонкалар кебек, хатын-кызларыбыз ир затларын бөтенләй кырып бетереп, ир җенесендәге яңа туган һәр баланы үтереп барырга җыенмыйлар төсле әлегә. Әмма барыбер бүгенге фикер сөрешләрендә, кыланмышларында алар заманчалык, алгарыш, Көнбатыш стандартларын булдырасылары килә. Шуңа ашкыналар. Тик цивилизацияле саналган, феминизм чәчәк аткан барлык илләрдә дә гаилә институты зур кризис кичерә бит. Үксез балалар саны бездәге кадәр булмаса да, начар демография һәм тоташ аерылышулар – шуның төп нәтиҗәсе. Кирәкме икән соң җәмгыятькә андый «булганлык»? Американы сүгеп туйдык инде, бу юлы азмы-күпме иплерәк саналучы Көнбатыш Европаны алыйк. Халык саны анда күзгә күренеп диярлек кими. Кайдадыр саклана икән, эмигрантлар яки төпләнергә өлгергән гастарбайтерлар хисабына гына булса инде. Бу цивилизацияле эгоизм, ягъни бер баладан артыкны тапмыйча, калганнарына вакыт, акча әрәм итмичә, кешенең үзе өчен генә яшәп калырга омтылуыннан гына түгел. Хатын-кызның, гаиләдән читләшеп, ир-ат хезмәт иткән барлык өлкәләргә тартылуыннан, офисларда югалуыннан, аның чалбар киеп, бармак арасына сигарет кыстырып, руль артына утыруыннан, җитәкчелеккә дәгъва итүеннән дә. Җитәкчелек дигәннән, тере, кыю фикер, актив хәрәкәтләр, тәвәккәллек, ни генә сөйләсәләр дә, ирләргә хас, аларга тиешле сыйфатлар ич. Ә менә гүзәл затларыбызга көндәлек, вак һәм бертөрлерәк эшләрне башкаруда тиңнәр юк. Һәм бу ирләр уйлап тапкан кагыйдә түгел. Бу – табигатьтән. Табигать белән бәхәсләшергә кирәкмәгәнлекне аңлыйлармы соң гүзәлкәйләребез?

Гаиләнең тоткасы да – хатын-кыз. Кайтуыңа хәләлең тәмле ашлар пешереп, якты йөз белән каршы алса, җан җылысын, назын биреп үстергән, әдәп, әхлак кагыйдәләрен сеңдергән балалар муеныңа килеп сарылса, ир заты өчен моннан да олы бәхет була алмый. Бала табу, бала багу, гаилә учагын сүндерми саклау – болары да табигать кушкан вазифалар. Гаиләләрнең сәламәтлеге, бөтенлеге дәүләттәге, җәмгыятьтәге рухи сәламәтлекнең барометры, төп күрсәткече дә ул.

Хатын-кызның бар булган көче көчсезлектә бит. Бары шуның аркасында алар – безнең өчен бетмәс илһам, мәхәббәт, соклану чыганагы ич. Әллә без, ир-атлар, көчсезләндек, вагайдыкмы? Анысы да күпмедер бардыр. Әмма «кытаклыйсы» урында «әтәч булып кычкыруның» төп сәбәбе, миңа калса, ул түгел. Җәмгыять хатын-кызларыбызга бүген шулкадәр хокуклар бирде ки, алар үзләренең социаль, биологик роле турында оныта башладылар төсле.

Бар «тамаша» феминизм аша

Гүзәл затларсыз бу фани дөнья ифрат та тонык, нурсыз, кояшсыз булыр иде. Ир затларының 99 проценты хатын-кыздагы төп өч сыйфатка мөкиббән. Беренчесе аларга Ходай тарафыннан бирелгән чибәрлек булса, икенчесе – иплелек, тыйнаклык, хатын-кызны көчле иткән көчсезлек. Өченчесе, иң мөһиме, – аларның бала җанлы, өй җанлы булулары. Уңган-булганлыклары, зирәклекләре, башка күркәм сыйфатлары да алай ук мөһим түгел.

Хокукларны киңәйтү, тигезләү, ир затларында булган бар хокукларга ия булу максатыннан чыгып, 18 нче гасырда ук башланып киткән, үткән гасыр урталарында шактый көчәйгән феминизм хәрәкәте бүген дә һөҗүмдә. Гүзәл затларыбыз бу эш белән артык мавыгып киттеләр, хокуклар дия-дия, билгеле бер чикләрне дә уздылар, дисәк, хаталанмабыз төсле. Ике-өч гасыр элек андый көрәш кирәк тә булгандыр. Ә бүген? Әгәр кайсыдыр илдә халык санын киметәсең яки ул халыкны бөтенләй бетерәсең килсә, ул илдә феминизм хәрәкәте җәелдер, диләр хәзер демография белгечләре. Шул ук белгечләр феминизмны хокуклар артудан бигрәк вазифаларны киметү көрәше дип тә бәялиләр. Хатын-кыз вазифаларын. Юк, кер юуу, ашарга пешерүне генә түгел, ә төп, табигатьтән килгән вазифа – бала табу, аны тәрбия кылуны. «Хатыннарның бөтен матурлыгы, бөтен күрке ана булуда» икәнен бүгенге туташ-ханымнарыбыз акрынлап икенче планга күчереп маташмыйлармы? Фәкать ана гына бала күңеленә беренчел мораль принципларны: нәрсә яхшы, нәрсә начар, ничек яшибез, ни өчен яшибезне дөрес итеп иңдерә алганын алар беләләрме? Ана күңеле балада түгел, «далада» икән, нарасыйны урам, фильмнар, субкультура, ягъни система, мохит тәрбиягә ала. Һәм нәтиҗәдә гипернәфесле, барысы да һәм берьюлы кирәк булган, ялтыравыклы тормышны хуп күргән, рәхәт тормыш өчен теләсә нәрсәгә, хәтта җинаятькә дә әзер фанатлар үсеп җитешә. Шундый мөнәсәбәттә тәрбияләнгән кыз бала киләчәктә чын ана була алмый инде. Гомумән, «Дом-2» дигән мәгънәсез тапшырулар караган җәмгыятьтә әхлакый гариплек, чүплеккә ташланган балалар булмый кала аламы? Акрынлап җәмгыятебез дә мең тапкыр зурайтылган «Дом-2»га, оятсыз тамашага әверелмәсме?

Республикада гаилә елы да игълан ителгән иде. Хәтсез генә эшләр эшләнде, төрледән-төрле чаралар үтте. Аларны оештырган, анда катнашкан кешеләр, сүз дә юк, һәртөрле мактауга лаек. Шундый чараларның берсе булган яшь мөслимәләр конкурсында Рәшидә абыстай Исхакыйның әйткән, «ВТ»да язып чыккан сүзләре истә калган: «Булачак аналар тәрбияле булганда гына, ирләребез, балаларыбыз тәрбияле була ала». Әйе, хатын-кызлар нәфислек саклаганда, әхлаклы, ипле булганда гына, бу дөнья матур була ала. Гаиләдәге мөнәсәбәтләрнең камиллеге, гаиләнең генә түгел, җәмгыятебезнең сәламәтлеге, хәтта киләчәге алар кулында.

Табигатьтә һәр җенеснең үз роле. Әгәр тавыклар әтәчкә әйләнеп бетсә, сыерлар барысы да үгезгә әверелсә, башка шундый хәлләр булса, җирдә тормыш та калмас иде. Төрле гермафродитлык, «унисекс гомо сапиенс» ише яңа биологик төрләр – тереклек бетүгә юл ул. Әйдәгез, ирләр – чын ир, хатыннар хатын-кыз, ана, тыйнак һәм сабыр гүзәл затлар булып үз калебебездә калыйк!

2009

Ирекле мәҗбүри ясак, яки Рәхәт яшәү серләре

Бу дөньяның гаделсезлеген исбатлап тору урынсыздыр, миңа калса. Ул, ихтимал, беркайчан да гадел була алмас та. Бер акыл иясе: «Бу дөнья, без килгәндә, нинди гаделсез булса, без аны калдырып киткәндә дә ул нәкъ шундый булачак», – дип әйткән бит.

Нигә гаделсез? Күпчелек шул гаделсезлек белән килешкәнгә, гаделсез ул дөнья. Чөнки кемнәргәдер, билгеле инде, азчылыкка, гаделсезлек бик тә файдалы. Дөнья шулай корылган: шомарган азлар активлык һәм каршылык күрсәтергә иренгән яки күрсәтә белмәгән күпләр җилкәсендә утыра. Кемнәрдер, бик рәхәтләнеп, икенче берәүләр хисабына яшәп ята.

Барыбыз да белгән Америка дигән ил бар бит инде. Менә шул ил нигә бик яхшы яши дисезме? Яхшы эшләгәнгә генә түгел шул менә. Яртылаш бүтән илләр хисабына көн күргәнлектән, шул калган дөньяның артына тибеп яшиләр алар. Гадиләштереп аңлатканда, менә болайрак: бик очсызга һәм күп итеп төрледән-төрле чимал кертәләр дә шуңардан әзер продукт, ягъни җиһазлар ясап, киредән теге илләргә кыйммәткә сата торалар. Күләмнәр бик зур, җитештерүчәнлек югары булу аркасында, файда триллион сумнар китерә. Һәрдаим продукт җитештереп торыр, артта калмас өчен, фәнне, технологияләрне үстерергә дә онытмыйлар. Астыртын гына үзләре ясаганны башкалар җитештермәсен, калганнар гомерлек чималчы булсын өчен дә, барысын да эшләп, майтарып торалар. Һәм бу хәлләр хәтсездән килә. Шуның аркасында икътисад аларда ифрат та көчле, сәнәгать алга киткән. Акча күп, барысына да җитә килә. «Өченче дөнья»дагы илләрнең хөкүмәтләрен сатып алырга да, төрле «төсле» революцияләр оештырырга да, «тыңлаусызларны» бомбага тотарга да мөмкин. «Кем анда янкиларның рәхәт яшәвенә каршы? Кем комачауларга батырчылык итә? Китерегез әле шуны монда!» Күпләр шым… «Кредитлар кирәкме? Рәхим итегез! Процентларын гына түләгез». Ул процентлардан килгән табыш кына йөзләгән миллиардлар белән үлчәнә. Бик күп илләрне кредит бәйлелегендә тоталар алар. Савым сыерын бәйдә тоткан төсле. Ничек симермәскә, җырлап яшәмәскә кирәк андый хәлләрдән соң? Ярты дөньядан ясак җыеп торгач. Аларның доллардан төзелгән финанс пирамидасы янында Мавроди пирамидасы – кәрләләр кәрләсе. Үзләрен, билгеле инде, алар бик тә акыллы башларга чутлыйлар. Әмма акыллары шуның чаклы гына булгандырмы, карунлана торгач, уеннан уймак – кризис китереп чыгардылар.

Мәскәү дигән башкаланы да беләбез. Ни өчен андагы уртача хезмәт хакы бүтән регионнар белән чагыштырганда өч тапкыр артыграк дип уйлыйсыз? Калган Русия, калган барлык шәһәр, авыллар чутына яшәгәнгә. Хак булса, ил акчасының 80 проценты шунда, Мәскәүдә әйләнеп йөри, ди. Илгә – 20 процент. Ул 20 процентны калган 130 миллион халыкка бүлсәң күпме килеп чыга соң?

Өч-дүрт гасыр элек барысы да ачыктан-ачык булган, ичмасам. Булган колонияләр, булган метрополия. Колонияләр эшләгән, метрополия ашаган. Бүген башкалага барып Мәскәү – метрополия дип сөйләнеп кара син, күрсәтерләр күрмәгәнеңне. Алардан да цивилизацияле, алардан да прогрессив, алардан да ныграк үз көннәрен үзләре күрүче халык Русиядә, гомумән, юк. Алар мантыйгы буенча. Алар да, америкалылар үзләрен дөнья кендегенә санаган төсле, үзләрен бик тә акыллы башларга саныйлар бит. Санамыйча соң, без санатып торгач. Боеру һәм яшәргә өйрәтүләренә, үзгәртеп кору-җимерүләренә, бетмәс реформаларына, төрле авантюралар оештыруларына чыдап, түзеп торгач. Ә нигә алар һәрчак алай кыланалар дисезме? Чөнки аларның анда тамак тук, өс бөтен. Тамак туйгач, адәми затка ни кирәк? Дөрес уйлыйсыз, тамаша, кызык кирәк. Шуңа алар аны оештырып кына торалар. Билгеле инде, бөтен ил күләмендә. Мәчегә көлке, тычканга үлем диләрме әле?

Әле тагын джипларда гына йөри торган төрле сорт җитәкчеләр, бизнесменнар бар. Ни өчен алар француз коньягы эчә, ә аңарда эшләгән эшче кибеттә очсызлы аракы сайлый дисезме? Шул ук схема. Башкалар хисабына яшәгәнгә. Паразитлыкның өченче баскычы. Әллә сез ул эшчене аена ун мең генә эшли дисезме? Ул утызны да, кырык-иллене дә эшли. Тик кем бирә аңа иллене? Уны да бик җиткән. Ә калган кырыгы? Монысы инде Маркс язган «өстәмә кыйммәт», ягъни «прибавочная стоимость», сездән безләргә мәҗбүри бүләк, тагын да шул ясак була. Ленин бабай тикмәгә генә революция ясамаган шул.

Бик кызык сурәт килеп чыга. Без бөтен Русия, бүтән илләр белән бергә, шул мәңге туймас тамак Американы баетабыз. Америка алып бетермәгәнне Мәскәү ялмап ала. Урыннардагы эшкуарлар, директорлар, чиновниклар Мәскәү суырганнан калган канны суырып торалар. Катлы-катлы паразитлык, чыда гына. Икенче яктан, катлы-катлы күндәм үшәнлек, буйсынганлык. Без барыбыз да үшән, сүзсез донорлар, савым сыерлары һәм эш атлары шул.

Русия регионнарының исә үз кайгысы. Алар да кыбырсып алгаладылар. Суверенитетлар парады да гел милли төсмерләрдән генә тормады бит заманында. Свердловск өлкәсе губернаторы Россель төзергә җыенган Урал республикасын гына исегезгә төшерегез. Ә без, Татарстан, Мәскәү белән ассоциацияләшеп яткан вакытларда, бер каналлы налог системасы төзеп караган идек тә, әмма бик тиз «ясак түләүнең» элекке схемасына кайтардылар үзебезне. Аннан соң бөтенләй кыстылар. «Үзең турында уйлама, илең турында уйла» диделәр. Уйлыйбыз да салымнарның җитмеш-сиксән процентын Мәскәүгә озатып торабыз хәзер. Башкалар да шулай. Мәскәүдә исә җыелганны чутлап, бүлгәләп, үзләштереп торалар. Ясак «авторлары» саналучы Алтын Урда ханнары күпкә юмартрак булганнар – ун өлешнең бер өлешен генә алганнар, диләр. Мәскәү исә алай ваклашып тормый, бише белән җыя. Тик уны белән җыйсалар да, регионнар тарафыннан бүген бернинди дәгъва да, каршылык та күренми. Халык дип, ул әйбәт яшәсен дип, урындагы хакимиятләр ник михнәт чигәргә тиеш соң әле? Ахыр чиктә кан алардан түгел, халыктан алына ич.

Каршылык гаделсезлек чылбырының соңгы буынында булган гади эшче, хезмәткәрләр ягыннан да юк исәбендә. Мәскәүгә барып, шау-шу куптарганда, «ясак» түләмибез йә яртысын гына түлибез дигәндә, губернатор яки республика җитәкчесенең югалтыр әйберләре күп. Кәнәфиеннән башлап ирегенә кадәр. Хәтерләсәгез, теге буталчык елларда Хасбулатовның да безнең Президентыбызны тимер читлеккә ябып Мәскәүгә китерәсе килгән иде бит. Алла саклады. Ә менә «пролетарийлар»ның, кабат Ленин бабайны искә төшерсәк, «чылбырларыннан гайре югалтыр нәрсәләре юк». Кәнәфи дә, лимузин да, яхта да юк. Бар халыкны каталашкага да ябып куя алмыйлар. Шуңа карамастан чуваш атыдай һаман да юаш, карусыз без. Эштән башканы белмибез. Каршылык астан башланырга тиештер дә бит. Юк, кыскартсалар – «кыскарабыз», түләмәсәләр – сорамыйбыз, уң яңакка чапсалар – сулын куябыз. Русия шул бу. Крепостнойлыктан да бит биредә заманында халыкны «көчләп» патша үзе коткарган. Белүемчә, халык үзе кайбер урыннарда каршы да булган.

Аллага шөкер, безне бүген крепостной крестьяннарны саткан, алган, бүләк иткән, кәрткә оттырган кебек мәсхәрә кыла алмыйлар. Әмма авыздан тартып ала торалар. Биреп торгач ник алмасыннар? Дөресен әйтергә кирәк: Америка белән Көнбатыш Европа капиталистлары үз халыкларына ихтирам белән карыйлар. Теге «өстәмә кыйммәт» тә аларда минималь күләмдә. Шундый күләмдә, ниндидер изү, ясак турында сүз алып бармаска да була. Миллионерлар да анда, өч буын баш күтәрми тир түккәннән соң гына, миллионер була. Бездәге кебек биш-ун елда миллиардер түгел. Мэрлар да анда эшкә җәяү йөри, эш машинасында баласын мәктәпкә, хатынын бассейнга илттерми. Реформаларны да андагы халык сизми дә кала. Кайчан бездә дә шулай булачак соң?

Җавап бер һәм бик гади – халык андагы кебек булгач.

2009