Kitabı oku: «Танланган асарлар», sayfa 2

Қалли отани излаб

Мен тушган «ИЛ-14» самолёти Тўрткўл устидан бир айланиб, аста-секин баландлай бошлади. Иллюминатордан пастга қарайман: кўнглим аллақандай беҳузур. Самолётнинг кумуш қанотлари лапанг лаган сайин дарё соҳилидаги районимиз гўё каттакон бир патнису қандайдир бесўнақай қўл уни гоҳ у ёққа, гоҳ бу ёққа қийшайтираётгандай бўлади. Даҳшатдан юрагим орқамга тортиб кетди. Пастга қарамасликка аҳд қилдим. Самолёт кулранг булутлар орасига шўнғиди. Энди атрофда фақат момиқ булутлар гўё самолётимизнинг қанотларини силаб ўтаётгандай… Аста ёнверимга қарадим. Креслолардаги одамлар парво қилмай бир-бирлари билан гаплашиб ўтирар, баъзилари бошларини юмшоқ ўриндиқнинг орқа суянчиғига ташлаб, кўзини чирт юмиб олган, баъзилари эса газета, журнал ўқир эди. Мен ҳам бирон нарса билан овуниш ниятида олдимдаги суянчиқнинг халтасидан битта газета олиб кўра бошлаган ҳам эдимки, бирдан самолётимиз пастга тушиб кетгандай бўлди. Кимдир чинқириб юборди. Нариги тарафда ўтирган бир семиз кишининг рангида қон қолмади, оппоқ оқариб, юзларига тер тошиб кетди. Менинг ҳам қутим ўчиб, жонҳолатда ўриндиқнинг ёнбошидаги чарм суянчиқни шартта ушлаб олдим. Ўпкам оғзимга тиқилиб, нафас ололмай қолдим. Ҳамма бир-бирига қараб гўё ҳеч нарса бўлмагандай, жилмайишиб қўйди. Ҳалиги семиз киши атрофга аланглаб бошини чайқади-ю, чўнтагидан дастрўмолини олиб юзларини арта бошлади…

Илгари ҳам самолётга бир марта тушганман. Лекин бундай бўлмаган эди. Унда ёнимда ойим билан дадам бўлгани учунми, билмадим, ҳеч нарса сезмаган эдим. Бу гал бир ўзим кетяпман. Ҳозир шу кетишда Нукусга қўнамиз. Кейин яна бошқа самолётга миниб Орол денгизига қараб учаман.

Ҳамма гапни ўша Маҳфуза қақилдоқ бошлади. Қаёқдаги гапларни топиб юради. У десанг бу дейди, бу десанг у дейди, айтганини қилдиради. Бундан бир ҳафта илгари мажлис бўлди. Ўша мажлисда баҳорги каникулимиз режалари муҳокама қилинди. Режа бўйича мактабимиз орқасидаги чала стадионни битирадиган, атрофига кўчат ўтқазадиган бўлдик. Розиқ деган ўртоғимиз алгебрадан чорак якунида икки олиб қолган эди. Бир-иккита бола Розиқ билан шуғулланадиган бўлди. Ниҳоят, охирги масала синфимиз сафига фахрий аъзо қабул қилиш эди. Фахрий аъзо энг донгдор кишилардан бўлиши керак экан. Кейин бу ишни то битмагунча ҳеч ким: на ўқитувчиларимиз, на синф раҳбаримиз, на етакчимиз билмаслиги керак экан. Борди-ю, биров билиб қолса, болаларнинг айтишича, қизиғи қолмайди. Бу тўғрида Маҳфузанинг ўзи гапириб, кимни фахрий аъзо қиламиз, деб қолди. Ўринбой деган бир озғин, найнов синфдошимиз қўлини кўтариб ўрнидан турди. Бўйи синф шифтига сал етмай турарди.

– Менда таклиф бор, – деб болаларга бир-бир қараб чиқди. – Анави Чиннихон опани… Механизатор, бу йил бир юз олтмиш тонна пахта терди. Қалай?

– Бўлмайди. Биласанми, қаҳрамон бўлиши керак.

Бирдан баҳс бошланиб кетди:

– Қаҳрамон бўлиши шарт эмас.

– Тўғри, яхши меҳнат қилаётганларнинг ҳаммаси қаҳрамон. Бугун бўлмаса эртага қаҳрамон бўлади.

– Тўғри, ҳали номи чиқмаган қаҳрамонларни топишимиз керак.

– Чиннихон опамга мен қарши эмасман. Бироқ…

– Нима бироқ?

– 7-«Б» дагилар у кишига аллақачон эга чиқишган. Ундан кейин мактабимиздаги ҳамма фахрийлар пахтакорлардан. Пахтачиликдан бошқа соҳа йўқми? Чорвачилик-чи?

– Балиқчилик-чи?

– Ҳа, рост-а! Балиқчилик-чи?

Гап шу ерга келганда мен жим туролмадим. Қўлимни кўтардим.

– Гапир, Соғиндиқ, – деди Маҳфуза.

Томоғимни қириб, гапни узоқдан бошладим.

– Гўзал Қорақалпоғистонимиз «оқ олтин»и, қоракўли, ундан кейин, – деб яна бошқа соҳаларни ўйлаб турган эдим, Самар қув гапимни оғзимдан юлиб олди:

– Опқоч, шоир! Мўйнаси, балиғи… – деб кулди.

Маҳфуза уни жеркиб берди.

– Нима, мўйнаси, балиғи ёмонми? – дедим қизишиб. – Мўйнасини палтонгизга ёқа қиласиз, балиғини маза қилиб ейсиз… Мен, яқинда Қаҳрамон бўлган Қалли ота Шомуродовни фахрийликка тавсия қиламан.

Ҳамма болалар бир-бирларига қараб, жимиб қолишди.

– Балиқчими?

– Балиқчи. Мўйноқдан

– Қачон қаҳрамон бўлган?

– Ўтган йили.

– Сен қаёқдан биласан? – деб сўраб қолди Самад қув жилмайиб.

– Биринчидан, газета ўқиб туриш керак, Самадвой, – дедим сал жаҳлим чиқиб. – Иккинчидан, ўша ерда Асет деган бир ўртоғим бор. Дадаси доктор. Исмлари Жапақ. Дадам билан бирга Тошкентда ўқишган. Ўша ўртоғим билан хат ёзишиб турамиз. Ҳар йили меҳмонга чақиради. Бораман, деб боролмайман. Ҳув, ўтган йили келувди-ку. Сен биласан, Розиқ.

– Э, ўшами?

– Ўша-да.

Гапни сал чўзиброқ юборганимизни Маҳфуза сезди шекилли:

– Хўш, нима дейсизлар? Қалли отани фахрий қилиб сайлаймизми? – деди.

– Сайлаймиз! – дейишди ҳамма болалар бир оғиздан. Бу таклифга фақат Самад қув қарши чиқди.

– Хўп, сайладик, – деди у, гўё катта кишилардек қошларини чимириб. – Сайланган одамнинг ўзи хабардор бўлиши керакми, йўқми? Ундан кейин Мўйноқ қаёқда-ю, биз қаёқдамиз? Яқин жойда бўлса экан, унда бошқа гап эди…

– Нима бўпти, хат ёзиб маълум қиламиз-қўямиз.

– Эҳ, алгебрадан қарзим бўлмаганида, ўзим бориб келардим, – деди Розиқ.

– Айтишга осон, – деб кулди Самад.

Жаҳлим чиқиб кетди. Бизлар бир нарса қилмоқчи бўлсак, нуқул қаршилик кўрсатгани кўрсатган шу Самад.

– Мен бориб келаман! – дедим. – Ўртоғим ҳам анчадан бери, бир келиб кет, деб қўймай юрган эди. Шу баҳонада кўриб келаман.

– Агар ундай бўлса, майли, бориб кела қолсин, – деди Маҳфуза жиддий. – Бироқ тағин бир гап бор.

«Қандай гап?» дегандай, ҳамма унинг оғзига тикилди. У бироз сукутдан сўнг, худди катталардек оғир гап бошлади:

– Ҳали қиладиган ишлар жуда кўп. Масалан, ўлкани ўрганиш, фотогазета чиқариш, жонли тўгарак ташкил этиш… Менинг бир таклифим бор.

– Қанақа таклиф?

– Ҳаммага маълум, Соғиндиқ туппа-тузук суратчи. Фотоаппаратини олиб кетса, битта фотогазетага етарли сурат ҳам олиб келиши мумкин.

– Жуда тўғри таклиф.

– Яша, Маҳфуза! Шундай қилинса, ҳам фотогазета бўлади, ҳам уни томоша қилиб, оз бўлса ҳам Мўйноқ билан танишамиз.

– Ҳа-да!

– Қойил!

– Келишдикми?

– Бўпти.

Гап шу билан тамом бўлди. Болалар ўзаро маслаҳатлашиб, Асет ўқийдиган синф болаларига дўстона хат ёзишди.

Масала ҳал бўлгандан кейин маслаҳатчим кўпайиб кетди.

– Фотоаппаратингни унутма.

– Менда иккита плёнка бор. Эртага олиб келаман.

– Менда ҳам бор.

– Иссиқ кийиниб ол. У томонлар совуқ.

– Асетга телеграмма беришимиз керак, чиқиб кутиб олсин.

Телеграмма бир ҳафта илгари Мўйноққа қараб йўл олди. Мен бўлсам мана энди учиб кетяпман…

Самолётнинг гувиллашидан қулоқларим битиб қолган эди. Учувчилар кабинасидан келишгангина, хушбичим бир рус қизи чиқиб нимадир деди. Эшитмадим. Кабина эшигининг тепасидаги қизил чироқ ёнди. Ҳамма ўтирган жойида камарларини боғлай бошлади. Пастга тушиб бораётганимизни пайқадим. Анча кўникиб қолганим учунми, бу гал осмонга кўтарилаётганимиздек безовта бўлмадим.

Энди бўлса, Нукус аэропорти кассасидан билетимга белги қўйдириб, бир четда турган икки қанотли самолётга қараб келяпман. Олдимда учта-тўртта, орқамда ҳам бир-иккита одам. Ғарч-ғурч қор босиб келяпмиз. Соат учлар бўлса ҳам кун анча совуқ, қуруқ изғирин эсиб турибди. Кўзларимдан ёш оқиб, олдимга тўғри қараёлмайман. Бир маҳал самолётга яқинлашганда кўриб қолдим, самолётимизнинг ғилдираклари ўрнига чена ўрнатиб қўйилибди. Бунақа самолётни биринчи кўришим. Ҳайрон қолдим. Қанақа қилиб учаркан-а?

Самолётнинг кичкинагина зинапоясига бир оёғимни қўйиб, эшигидан ушлаган эдим, қўлларим темирга чип этиб ёпишиб қолса бўладими! Аввалига ток урди, деб қўрқиб кетдим. Кейин билсам, совуқдан экан. Жонҳолатда қўлларимни эшик тутқичидан юлиб олган эдим, орқамга қалқиб кетдим. Хайрият, орқамда бир чол турган экан, «Эҳтиёт бўл, болам», деб суяб қолди. Ичкаридан кимдир қўлини чўзди. Орқамдаги рюкзак ҳам бир бало бўлди. Ичида унча кўпам нарса йўқ: фотоаппарат, бешта плёнка, кейин фонаримни ҳам олганман. Асетга совға қилмоқчиман. Ойим майда-чуйда совға-салом берган: конфет, печенье, кулча дегандай… Ичимдан киядиган иссиқ кийимларим билан зерикмаслик учун олган уч-тўртта китобим ҳам шунинг ичида… Оғирлик қилганини шу ерда сездим. Орқамдан ҳалиги чол суяб, қўлимдан кимдир ичкарига қараб тортмаганда самолётга чиқиб олишим амримаҳол эди. Ичкарига бир амаллаб кириб олганимдан кейин, уларга раҳмат айтдим. Сал ўтмай самолётнинг моторлари тариллаб, парраклари айлана бошлади. Тагимиз сирғаниб кетгандай бўлди, самолёт бир-икки марта лапанглаб, таги дупур-дупур қилди-ю, товонлари ердан узилди шекилли, силлиққина суза бошлади. Ойнадан ташқарига қараб ҳеч нарса кўра олмадим, у ичкаридан терлаб, юпқа қиров боғлаган эди. Самолётнинг ичи анча иссиқ экан. Моторларнинг қаттиқ гувиллашидан одамларнинг гаплари эшитилмас, фақат оғизлари қимирлар, бир-бирлари билан имо-ишора орқали гаплашишар эди. Боя мени самолётга чиқишда суяган чол шундай рўпарамда ўтирган экан, энди аниқ кўринди: қорамағиздан келган юзлари тўла ажин, чўққисоқол. Бошида тулки тумоқ, эгнида қора плаш. Ичидан қора чий бахмал камзул кийиб олибди, ёқаси кўриниб турибди. Ўнг чаккасида нўхатдек холи бор экан. Менга қараб жилмайганида кўриб қолдим.

– Йўл бўлсин, болам? – деди у менга энгашиб. Моторнинг гувиллаши овозини титратиб эшиттирди.

– Мўйноққа меҳмонга, – деб қичқирдим мен.

– Ёлғизмисан?

– Ҳовва.

– У ёқдагилар сенинг келишингни биладими?

– Ҳовва. Телеграмма берганмиз.

Чол бошини силкиди.

Салон ойнакларини қиров босиб қолгани ёмон бўлди-да. Бўлмаса, атрофни томоша қилиб кетар эканман. Бу самолёт «ИЛ-14»га қараганда анча паст учади. Ер ҳам анча яқиндан кўринади. Бемалол томоша қилса бўлади. Мен ўтган йили ёзда ойим, дадам билан Урганчга учганимизда кўрганман. Юқоридан уйлар худди гугурт қутисидек бўлиб кўринади. Дарё тармоқ-тармоқ бўлиб ёйилиб оқади. Дарё бўйидаги қамишлар, тўқайлар, қарта-қарта пахта пайкаллари ажойиб бўлиб кўринади. Мактабимизда катта бир харита бор. Худди шунга ўхшайди. Асли харитани ҳам тепадан туриб чизса керак-да! Айниқса, тўқай тепасига келганда баъзан самолётнинг пастлаб учадиган одати бор. Шунда унинг ғувиллашидан қўрқиб қочган кийиклар тўдасини кўрасиз… Чумолидек, орқасидан чанг кўтариб, боши оққан томонга қочишади! География ўқитувчимиз бу ҳақда кўп гапирарди. Ўзи овчи экан. Ўтган йили Аму бўйидаги колхоз қўйларига бўри дориганда, вертолётдан бўриларни қириб ташлашда қатнашган. Қандай қилиб отишар экан-а, тепадан? Тағин вертолёт устида туриб?! Ҳа, бу ҳақда Асет ҳам ўтган йили келганида айтиб берган эди…

Асет телеграммамизни олмаган бўлса-я! Унда нима бўлади? Кутиб олгани чиқса-ку, яхши, чиқмаса нима бўлади? Ишқилиб, телеграммани олган бўлсин-да. Мабодо чиқмаса, шу ўртада уй-пуй бордир. Уй бўлмаса, манави чол ташлаб кетмас, ахир. Кўринишидан яхши чолга ўхшайди. Қалли ота ҳам шунга ўхшаганмикин? Йўқ, у қаҳрамон! Бунақа оддий чоллардан эмас. Қўллари чайир, ўзи баланд бўйли, паҳлавон… Ҳар тўр солганда уч-тўрт тонна балиқни бемалол денгиз қаъридан тортиб чиқара оладиган паҳлавон…

Шу маҳал кўз ўнгимда баланд бўйли, мускуллари бўртиб чиққан, кўкраклари кенг, худди эртакларда ҳикоя қилинадиган афсонавий бир одам пайдо бўлди. У Орол денгизининг ўртасида турар, сув унинг тиззасидан келарди. У ҳадеб каттакон бир тўрни тортар, балиқ деганинг ғиж-ғиж эди…

Бирдан самолётимиз лапанглаб, тагимиз дупурлаб кетди.

– Келдик! – деди ҳалиги чол кулиб.

Анча кеч кириб қолгани кўриниб турарди. Салон қоронғи тортган, нарироқда ўтирганларни ажратиб бўлмасди. Олдимиздаги эшик очилиб, учувчи йигит чиқди. Кўринишдан хушчақчақ йигитга ўхшайди. У эшикни очди. Ташқаридан гуп этиб оппоқ буғ урилди.

– Қош қорайиб қолган экан, – деди кимдир.

Учувчи йигит эшик олдига темир нарвонни қўйди. Одамлар аста-секин туша бошлади. Мен уч одамдан кейин тушдим. Кун қорасовуқ, қоронғи. Одамлар гўё одам эмасу одамнинг кўланкасига ўхшайди. Ҳамма нарироқдаги қорайиб турган уй томонга кетар эди. Мен ҳам ўша ёққа қараб юрдим. Ҳалиги уйга яқинлашиб қолганимда, кимдир биров олдимдан чиқди.

– Соғиндиқ!

Дарров танидим. Ростимни айтсам, жуда қувониб кетдим.

– Асет!

– Ова!¹ Мен. Омон-омон, – деб қучоқлаб кетди.

– Салом, – дедим мен ҳам қувониб.

Унинг орқасида яна иккита одам турарди.

– Мана бу – Бойтемир, бу – Сафаргул. Сени кутиб олгани чиқишди.

Мен улар билан қўл беришиб кўришдим. Асет елкамдан рюкзагимни олиб, олдинга тушди.

– Қани, кетдик!

Мен орқамга қарадим. Ҳалиги бирга келган йўлдошларимнинг бирортаси ҳам кўринмасди. Яхшиямки, Асетнинг чиққани, деб ўйлайман ўзимча, бўлмаса нақ ёлғиз ўзим қоларканман! Сал юрганимиздан сўнг Асет тўхтади.

– Қани, чиқ, Соғиндиқ!

Қарасам, бир от қўшиғлик чена турибди. Ченага чиқдим, устига пичан ташлаб, юмшоқ қилиб қўйган экан. Асет ченада катта тўн ҳам ола чиққан экан, жойлашиб ўтирганимиздан кейин у учаламизнинг оёқларимизга тўнни ёпди.

– Менга устимдаги ҳам бўлади. Қани, чуҳ, жонивор!

Чана қорни ёқимли ғичирлатиб, сирпаниб кетди…

Танишув

Қуёш терак бўйи кўтарилиб қолган. Осмонда тўда-тўда кулранг булутлар худди жулдур кўрпага ўхшаб аста қалқиб юрибди. Қорасовуқ. Кечаси тағин қор тушибди. Атроф худди шакар сепиб қўйгандай оппоқ. Қандайдир бир нозик заррачалар қуёш нурида кўзингни олгудай ялтирайди. Кеча кечқурун кун туман бўлгани учун бу ерлар менга бийдай дала бўлиб кўринган эди. Йўқ, унчалик эмас экан. Ҳув олисларда подалар, сурувлар мириқиб ёйилиб юришибди. Йўл чеккасидаги жинғил, тўранғил, чийлар ғалати бир суратни эслатади: гўё уруш маҳали-ю, улоқтирилган гранаталар устма-уст портлаган… Ишонмаяпсиз шекилли? Ўзингиз кўрганингизда ҳам шунга ўхшатган бўлар эдингиз. Қаранг, чийларнинг таги ингичка-ю, барг томони йўғон, худди портлаб сочилиб кетгандай…

Ченамиз учиб келяпти. Устида фақат Асет иккаламиз, холос. Ойиси Ойгул опани аеропортга кузатиб қайтяпмиз. Асет негадир хомуш. У тизгинни силкиган сайин тўриқ от қулоғини гажак қилиб олға интилади, хўрс-хўрс қилиб бурунларидан оппоқ буғ чиқаради. Ченамиз олға интилади. От туёқларида қотиб қолган сумалаклар қўнғироқдек шилдир-шилдир қилади. Асетнинг қовоғи солиқ. Эҳтимол, боя ойисининг аэропортда айтган гапларидан хафа бўлгандир. Менимча, Асет бу гапларни ойиси менинг олдимда айтганидан уялган бўлса керак. Қизиқ, унинг ойиси ҳам худди менинг ойимга ўхшар экан. Ўзи баҳорги каникул муносабати билан Нукусга – ўқитувчилар мажлисига кетяпти-ю, кўнгли Асет билан менда. Ҳамма самолётга қараб шошилса, у Асет иккаламизни олдига чақириб олиб, нима дейди денг:

– Мен икки-уч кунда қайтиб келаман. Тўполон қилмай ўйнаб юринглар, хўпми? Аксига олгандай даданг ҳам иш билан кетиб қолди. Бувижонингни ранжитма…

Ўҳ-ҳў, бирпасда Асетнинг ҳамма қилиқларини айтди-қўйди: бувисининг сўзига кирмаслиги борми, аллақаёқларга санқиб кетиши борми, синглисига кун бермаслиги борми… Қўйинг-чи, инжиқлик қилиб овқат емаганигача!.. Билишимча, у шунинг учун индамай келяпти.

Мен яна атрофни томоша қила бошладим: узоқ-узоқларда қандайдир япасқи, пастак уйлар қорайиб кўринарди. Асетдан сўрадим:

– Бу атрофда ҳам бошқа овуллар борми?

– Бор.

– Қанақа?

– Бизнинг овулни Муйтен овули, дейишади. Бундан уч-тўрт чақирим нарида Думалоқ кўл бор. Кетгунингча олиб бориб кўрсатаман. Ана ўша кўл бўйида Қабасин, Ашамайли, ундан ҳам нарида Қоракесак овуллари бор. Одамлари балиқчилик қилади.

– Ҳалиги айтган Думалоқ кўлга сув қаёқдан келади?

– Дарёдан қуйилади.

– Дарё Орол денгизига қуйилмайдими?

– Қуйилади.

– Қандай қилиб?

– Амударё Орол денгизига яқинлашганда уч-тўртта тармоққа бўлиниб кетади. Ана шу тармоқларидан бири Қипчоқ дарё, яна бир Қуна дарё, учинчиси Оқдарё, бизнинг овулимиз ўша Оқдарёнинг бўйида.

– Дарё овулдан узоқми?

– Йўқ. Икки чақиримча бор. Ҳар куни бориб келамиз…

– Чўмиласизларми?

– Ова. Ёзда.

– Балиқни қаёқдан овлайсизлар?

– Дарёдан ҳам, кўлдан ҳам. Ҳозир денгиздан овлашади. Дарёда ҳали муз бор.

Асетнинг қовоғи боягидан сал очилай деди. Овулга етиб келдик. Олдимиздан Асетнинг ити чиқди. Чена атрофида гир айланиб чопади. Ростини айтсам, тушишга қўрқдим.

– Қўрқма, эркаланяпти-ку, – деди Асет тиржайиб. Аста ченадан тушдим. Ҳайтовур индамади. Ёнимга келиб этакларимни ҳидлаётган эди, Асет бақириб берди: – Бўрибосар, тур йўқол!

Ит жуда қўрқоқ экан. Думини қисиб, бир менга, бир Асетга мўлт-мўлт қараб бостирманинг тагига кириб кетди. Асет отни ченадан чиқара бошлади. Мен икки қўлимни чўнтагимга солиб, нарироқдан Асетларнинг уйини, овулини томоша қилдим.

Уйнинг шундай ёнгинасида алоҳида ёғочдан қазноқ қилиниб, тузланган балиқлар осиб ташланган. Сап-сариқ. Кўриб оғзим сув очиб кетди. Худди қовун қоқига ўхшаб турибди.

– Соғиндиқ!

Орқамга ялт этиб қарасам, Асет.

– Юр, чой ичамиз.

Уйга кирдик. Кеча кечқурун тузуккина кўрмаган эдим. Асетнинг бувиси жуда меҳрибон кампир экан. Гиргиттон бўлиб, атрофимизда айланиб юрибди.

– Келдингларми, чироқларим, ўтиринглар, ҳозир сўк ошим ҳам пишай деб қолди. Ҳой, Асетжон, меҳмон болага балиқ олиб кириб бер, тансиқ, есин!

Асет ўрнидан туриб нариги хонага кириб кетди. Кампир қозон-товоқ билан овора. Мен уй ичига разм солдим. Буни қаранг, ташқаридан қараган одам, булар жуда камбағал туришар экан, деб ўйлаши мумкин. Йўқ, сира ҳам ундоқ эмас. Уй ичи жуда шинам. Озода. Қўша-қўша гиламлар, нақ чўғдай ёниб турибди. Уй анжомлари ҳаммаси жойида, тўрда, стол устида каттакон «Неринга» деган радиола, «Рубин» деган телевизор. Буларнинг телевизорлари Бокудан ҳам олар экан. Стол, стуллар. Бироқ уйларнинг шифти жуда паст. Айтишларича, шифти паст бўлса уй ичи иссиқ бўлармиш.

Асет узунлиги нақ ярим метрча келадиган бир балиқ кўтариб кирди. Мен шошиб қолдим.

– Ҳаммасини еёлмайман!

Асет кулиб юборди.

– Ова, бир парчасиниёқ еб кўр аввал. – У пичоқ билан дум томонидан бир қаричча кесиб, олдимга қўйди.

– Шуни есанг куни билан сув ичиб юрасан.

Шўр демаса, жуда мазали экан. Аввалига ҳаммасини еб қўяман, деб ўйлагандим, еёлмадим. Асет егин деб қистади. Кейин ейман, дедим. Кампир бир косадан сўк оши олиб кирди. Бирам ширинки… Ойим нуқул овқат ичмайсан, деб уришгани уришган уйда. Мана шунақа овқатларни пишириб берса, нега емас эканман, ейман!

Кимдир қичқиргандай бўлди. Асет деразадан бўйини чўзиб:

– Кираверинглар, – деди. Кейин менга қараб эшик томонга имлади. – Болалар келишяпти

Эшикдан учта бола, бир қиз кириб келишди. Бири Бойтемир, иккинчиси Сафаргул, буларни танийман. Кеча улар мени кутиб олгани ченада аэропортга чиқишган.

– Танишиб қўйинглар, – деди Асет. – Сафаргул билан Бойтемирни кеча кўргансан. Мана бу – Назар, бу – Сейт. Ҳаммаси еттинчи синфдан. Ўтиринглар.

Ҳаммамиз стол атрофига ўтирдик. Асет уларнинг олдига ҳам бир парча-бир парчадан балиқ кесиб қўйди. Кампир кириб жуда хурсанд бўлиб кетди.

– Вой, бўйларингга қоқиндиқ! Асетжонимнинг ўртоқлари келибди. Ҳозир, ҳозир овқат олиб кираман… – деб ташқарига чиқиб кетди. Бойтемир унинг орқасидан қичқирди:

– Ҳозир уйдан овқат еб келдик.

Кампир бу гапни эшитмади. Уларга ҳам косада сўк оши олиб кирди.

– Олинглар, болажонларим, олиб ўтиринглар. Асетжонимнинг ўртоғи келди Тўрткўлдан. Олинглар…

Кампир бизларга халақит бермай дегандай, аста чиқиб кетди. Бойтемир қошиқни косага солиб айлантирар экан, Сейтга қараб нимадир деб имо қилди. Сейт аввал лабларини буриб, елкасини учирди-да:

– Ана, синфком гапирсин, – деди.

Қаранг, буларда ҳам синфком қиз бола экан. Сафаргул аввал катталардек бармоқларини бармоқлари орасига олиб қарсиллатиб жилмайди-да, аста гап бошлади:

– Бизлар кечаги гап тўғрисида келган эдик.

Мен уларнинг имосига дарров тушундим. Кеча кечқурун мен уларга бу ерга келишим сабабини гапириб берган эдим. Шунда улар бу масалани ўйлаб кўрмоқчи бўлган эдилар. Буни қарангки, ўша гапни кечаси билан ўйлаб чиқишипти. Раҳмат, сизларга, дўстларим!

– Ова, шуни ўйлаб юрибмиз бошимизни қотириб, – деди Бойтемир худди бир янгилик очгандай севиниб. – Эртага мактабда Қалли ота билан учрашув бор экан-ку!

– Учрашув бўлса нима бўлипти, – деди чўрт кесиб Асет.

– Ахир Соғиндиқ Қалли ота билан учрашиши керакми?

– Керак. Хўш? – деди Асет Сафаргулнинг оғзига тикилиб. Асет ҳали ҳам ҳеч нарсани тушунмаганди. Сафаргул кулиб гапида давом этди:

– Ўша мажлисда Қалли отани Соғиндиқ билан таништирамиз. Нима мақсадда келганини отага айтамиз…

Сафаргулнинг гапини Сейт илиб кетди:

– Ўша мажлисда Соғиндиққа сўз берамиз. У озгина гапириб, отани табриклайди…

Мен худди ишим битиб қолгандай қувониб кетдим. Асет ҳам жилмайиб қараб турди-да, сўради:

– Бу ақл кимдан чиқди?

Сейт имо билан Сафаргулни кўрсатди.

– Қойил! – деб юборди Асет. – Сафаргулга шон-шарафлар бўлсин!

Шовқин-суронни эшитиб, кампир эшикдан бошини тиқди:

– Нима бўлди, бўталоқларим?!

– Ҳеч нарса… Шундай, ўзимиз…

– Ваҳималаринг қурмасин-эй… – деб кампир ёқасига туфлади-да, яна иши билан бўлиб кетди. Ҳаммамиз шу қарорга келиб, ўрнимиздан турдик.

– Ова, айтгандай, Соғиндиқ эртага мажлисда Қалли отага гапирадиган гапини бир қоғозга ёзиб олсин, – деди Сафаргул. – Биргалашиб ёзсанглар ҳам бўлади.

– Бирпас ўйнаб келайлик, кейин. Соғиндиқнинг ўзи ҳам қотириб ташлайди. Шоир, – деди Асет. Мен бошимни сал эгиб жилмайиб қўйдим.

Кўчага чиқдик.

– Қаёққа борамиз? – деди Сейт.

– Соғиндиққа дарёни кўрсатмаймизми? – деди Бойтемир.

– Унча қизиқ эмас, нуқул муз-муз. Нимаси қизиқ шу дарёнинг!

– Биласизларми, болалар, ҳув анави тепадаги яхмалакка борайлик. Соғиндиқ ҳам биз қилган ишларни бир кўрсин-да.

– Тўғри, бирпас ченада учамиз, – деди Бойтемир.

– Асет, кичкина ченангни олиб чиқ.

Мен бўйнимга фотоаппаратимни осиб олдим.

Кунботишдаги тепаликка қараб кетдик. Борсак овулнинг деярли ҳамма болалари шу ерда. Бири ченасини судраб тепаликка чиқиб кетаётган, бири ченага муккасидан ётиб олиб пастга ғизиллаб учиб тушиб келаётган, бири йўл чеккасида ағдарилиб уст-бошини қоқаётган… Хуллас, тепалик бағри болалар билан тўла, қий-чув!

Катта тепалик экан, устига сув қуйишибди. Ча-мамда эллик-олтмиш метрча келадиган жой кўм-кўк яхмалак бўлибди. Шу яхмалакнинг ўнг томонини чопиб зиначалар қилишибди. Болалар шу зиначалардан ченаларини юқорига олиб чиқиб, пастга қараб учишарди. Буни отряд советининг қарори билан Асетлар кичкинтойларга қилиб беришган бўлса ҳам ўзлари келиб учиб туришаркан. Биз томонда бундай тепалик қайда? Бўлса, фойдаланган бўлар эдик-а!

Бойтемир Асетнинг қўлидан ченани олиб, зинадан тепаликка қараб кўтарила бошлади. Сал ўтмаёқ у тепадан ченада ғизиллаб учиб тушди. Мен уни суратга олиб қўйдим.

Асет кўриб қўй, дегандай менга бир қаради.

– Тағин қанақа ўйинларинг бор? – деб сўрадим.

– Ўҳ-ҳў, ўйинларимиз кўп, – деди Сейт.

– Лапта, тўп-таёқ, футбол…

– Э, бу ўйинлар ёзда ўйналади-ку? Қишдагисини сўраётибман.

Улар ҳайрон бўлиб бир-бирларига қарашди.

– Сизлар томонда қанақа ўйинлар бор? – деб сўраб қолди Сафаргул.

– Бизлар томондами?– деб чайналдим. – Бизлар томонда, масалан, «Қорхат» деган ўйинимиз бор.

– Бу қанақа ўйин?

Болалар атрофимга тўпланишиб қолди. Шу саволдан – уларда бу ўйиннинг йўқлигини билиб, роса олиб қочдим.

– Жуда қизиқ ўйин, қор ёғади-ку, а? Ана ўшанда қор ёққан куни яхшилаб хат ёзилиб, истаган ўртоғингнинг қўлига тутқазишинг керак.

– Ундан кейин-чи?

– Кейин, унинг шартлари бор: хат қўлга берилиши, хат берган киши қўлга тушиб қолмаслиги керак. Хат шеър билан ёзилади. Ўша хатни олиб, «қўлга тушган» одам хатда кўрсатилган шартнинг ҳаммасини бажаради. Мабодо, қўлга тушиб қолса, ҳалиги шартни қорхат ёзган одамнинг ўзи қилиши керак.

– Ўҳ-ҳў, жуда қизиқ-ку!

Кимдир гўё қўлга тушиб қолгандай қиқирлаб кулиб юборди. Мен уларга «қорхат»нинг ҳамма шартларини яхшилаб тушунтирдим-у, бироқ бу ўйин фақат биринчи қор тушганда бўлишини айтмадим.

Бу ўйин уларга жуда ёқди.

Анча маҳалгача тепаликда чена учдик. Тўпланишиб, эсдалик учун суратга тушдик: аввалига ўзим олдим. Кейин мен ўртага келиб ўтирганимда Бойтемир олди. Ҳавога булутлар чиқиб, майда қор учқунлай бошлади. Кун жуда салқин эди. Анча қоронғи тортиб, яйловдан подалар қайтди. Овул итлари ҳура бошлади. Бизлар ҳам ченаларимизни судраб, уй-уйимизга қайтдик.

– Ҳавонинг авзойи бузуқ, тағин қор ёғади шекилли? – деди Асет.

– Эҳтимол…

Кечки овқатдан сўнг мен столга ўтирдим. Эртага мажлисда гапирадиган гапларимни ёзиб, тайёрлаб қўйишим керак эди-да!

Олдимда қоғоз билан қалам, ўйлай бошладим.