Dünyanın ən dahi taciri

Ön söz

Salam… Mən Oq Mandinoyam. Mənim uzaq uşaqlığımın bəzi xatirələri indiyə qədər də xatirimdə çox parlaq qalıb, çünki belə hallarda fikirlərim qəribə, balaca, kürən qadının – mənim anamın yanına qayıdır. Onun öz oğlunun gələcəyi haqqında xəyalları çox qeyri-adi idi. Təkrar-təkrar: «Nə vaxtsa sən yazıçı, hətta dahi yazıçı olacaqsan» deyirdi. Və budur… Onun arzusu çin olub.

Uşaqların çoxu valideynlərinin onların gələcəyini planlaşdırmasından inciyirlər, mənim isə anamın fikrindən xoşum gəlirdi. Məşhur yazıçı olmaq! Hələ məktəbdə ilk qiymətimi almamışdan çox-çox əvvəl anam kitabxanadan kitablar gətirməyə başlamışdı. Daim uydurduğum kiçik əhvalatlar da onun xeyirxah mühakiməsinə verilirdi. Yuxarı siniflərdə mən məktəb qəzetimizin əvəzedilməz redaktoru idim.

Əlbəttə, o vaxt mənim planlarım daha əzəmətli idi – mən Missuridəki universitetə daxil olmaq fikrindəydim, çünki oranı ölkədə jurnalist hazırlayan ən yaxşı təsisat hesab edirdim. Və birdən… Məktəbi qurtarmağıma altı həftə qalmış anam vəfat edir. Ölüm onu mətbəxdə, mənim üçün həmişəki qaydada yemək hazırlayanda, yaxalamışdı.

Mən itkinin ağrısı ilə barışana qədər acı zamanlar yaşadım. 1940-cı ildə, təhsilimi davam etdirmək əvəzinə, kağız fabrikində işləməyə getdim, 1942-ci ildə isə Hərbi hava korpusuna daxil oldum. 1943-cü ildə bombardımançı aviasiyada xidmət edəndə zabit rütbəsi verdilər və gümüş qanadlarla mükafatlandırdılar. Mən B-24 «Liberator»da Almaniyanı otuz dəfə bombalamışdım.

Müharibə qurtaranda Birləşmiş Ştatlara qayıtdım və tez də anladım ki, təkcə ali məktəbi bitirmiş keçmiş bombardmançı aviasiya zabiti üçün iş tapılmayacaq. İşsizlik müavinəti hesabına bir neçə ay acınacaqlı həyat sürdükdən sonra, sığorta agenti peşəsini seçməyə qəti qərar verdim. Müharibəyə gedəndə tanış bir qıza onunla evlənəcəyimi söz vermişdim və indi bu vədi yerinə yetirmək niyyətində idim.

Mənim, onun və Tanrının bizə bəxş etdiyi kiçicik qızım üçün qorxulu yuxuya dönmüş on il keçdi. Sığorta biznesi sahəsində gecə-gündüz o qədər çalışmaq lazım gəlirdi ki, bəzən bu dəqiqə yıxılacağımı hiss edirdim. Bunula belə biz borc bataqlığının daha dərin qatlarına enir və mən, ümidini itirmiş digər adamların bu gün də başına gəldiyi kimi, öz problemlərimin dairəsinə qapanmağa başlayırdım

Bir dəfə telefon zəngləri, təklif və sorğu-suallarla dolu gərgin iş günündən sonra «mütləq içməliyəm» fikri ilə bara girdim. Hesab edirdim ki, mən bu haqqı qazanmışam. Razılaşın ki, çoxları belə düşünür. Birinci qədəhin dalınca ikincisi gəldi. Sonra isə ikincinin dördüncüyə, dördüncünün altıncıya necə keçdiyini hiss etmədim. Nəticədə bundan bezmiş arvadım və qızım məni tərk etdilər.

Haqqında ancaq dumanlı xatirələr qalmış iki il keçdi. Mən köhnə «ford»la ölkə boyu səyahət edir, bir butulka ucuz şəraba yetəcək əmək haqqına hər bir işi görürdüm. Təbiidir ki, bu şərabı içəndən sonra, gecəni hansısa bir xəndəkdə, acınacaqlı həyatıma ağlamaqla keçirirdim. Lakin Klivlenddəki şaxtalı qış səhəri təkcə yaddaşıma həkk olunmadı, həm də əvvəlki həyatımın üstündən yağlı bir xətt çəkdi. Lombardın yanından keçəndə, onun donmuş pəncərə şüşəsindən, içəridəki çox da böyük olmayan tüfəngi görüb dayandım.

Onun lüləsinə bərkidilmiş sarı lövhənin üzərində 29$ yazılmışdı. Jiblərimi eşələyib oradan üç ədəd on dollarlıq çıxara bildim.... Mənim bütün var-yoxum bu idi. Qərara gəldim ki, «Bütün problemlərimə son qoymaq vaxtı çatıb. Tüfəngi və bir cüt güllə alıb, qaldığım mənfur otağa qayıdacaq, onu doldurub lüləsini başıma dayayacaq…çaxmağı çəkəcək…və bu islah edilməz uğursuzun hər gün güzgüdə əks olunan sifətini bir daha görməyəcəm».

Bu fikrin məndə hansı hisslər yaratdığını təsvir edə bilmərəm. Sonralar, bu hadisə yadıma düşəndə, zarafatla özümü həyatla haqq-hesabı çürütmək üçün özündə güc tapa bilməmiş onurğasız məxluq adlandırırdım. Mən, əlbəttə ki, tüfəngi almadım. Lakin bir dəfə, güclü qar yağanda, həmin lombardı tapmaq üçün geri qayıtdım. Çox dolandıqdan sonra özümü ictimai kitabxananın qabağında dayanmış gördüm. Çöldəki şaxtadan sonra içəri çox isti idi.

Mənim minlərlə kitab arasında səyahətim buradan başladı. Bu səyahət məni içərisində həyatda uğur qazanmaq istəyənlər üçün yüzlərlə səbəb və gərəkli məsləhətlər olan, qeyri-adi ədəbiyyatın yerləşdiyi kitab rəflərinin yanına gətirdi. Məni narahat edən suallara cavab tapmaq ümidiylə bir neçə kitab seçdim və masanın arxasına keçib oxumağa başladım. Mən harada səhv etmişəm? Mən həyatımın yalnız düzgün hərəkət və bayramlardan ibarət olması üçün yetməyəcək ali təhsilə malik ola-ola səhv hərəkət edə bilərdimmi? Mənim üçün heç olmasa bir ümid qığılcımı qalıbmı? Alkaqola olan meylimdən canımı necə qurtarım? Mən həyatda hər şeyi itirmişəmmi?

Doğrudanmı mənim həyatım sürünməyə, uğursuzluğa və peşimanlığın acı göz yaşlarına məhkumdur. İndiyə qədər mən, özüm-özümü axtararaq, boş-boşuna ölkə boyu vurnuxurdum. Klivlend kitabxanası mənim yolumda ilk dayanacaq oldu. Bunun ardınca digər kitabxana və oxu zalları gəldi. Mən özünü təkmilləşdirmənin yolunu göstərən çoxlu sayda kitab oxumalı və spirtli içkiyə bağlılığı bir dəfəlik atmalı idim.

Mən, bir müddət sonra, Konkord şəhərinin kitabxanasında dünyanın ən dahi müasir klassikini – U.Klement Stounu (W.Clement Stone) özüm üçün kəşf etdim. Onun «Hər işdə inam üğurun rəhnidir» kitabı həyatımı tamamilə dəyişdi. Stounun uğur fəlsəfəsi mənə elə təsir göstərdi ki, bir gün özümdə istənilən məqsədə çatmaq üçün nəhəng güc və qabiliyyət hiss etdim. Artıq borcları qaytarmaq vaxtı çatdığını hiss etdim və ümumi rifah yolunda çalışmağa başladım.

Mister Stoun “Combined Insurance Company of America”nın (Birləşmiş milli sığorta agentliyi) prezidenti idi və məhz buna görə, uzun axtarışdan sonra, onun şirkətinin Bostondakı bölməsində sığorta agenti işinə düzəldim. Bundan bir qədər əvvəl məni sevən, məndə ümid və gücümə inam yaratmış qadını tapdım. Sığorta şirkəti otuz iki yaşlı uğursuzu işə qəbul etdikdən sonra isə təxirə salmadan evləndik. Bütün həyatımda birgə yaşadığımız qırx ildən daha yaxşı bir şey olmayıb.

Bir il ərzində mən işimdə qabağa gedərək, soyuq, yeddi küləyin yolu üstündə yerləşən Şimali Men dairəsində ticarət üzrə menecer vəzifəsinə çatdım. Kartof yığımından əldə etdikləri təsadüfi əmək haqqı ilə dolanan bir neçə nəfəri işə götürdüm, onlara ticarətin prisiplərini izah etdim və kökündə həyata yeni müsbət baxış dayanan Stoun fəlsəfəsini fəal surətdə tətbiq etməklə işə başladım. Nəticələri çox gözləmək lazım gəlmədi və tezliklə biz şirkətin sığorta sahəsində olan bütün əvvəlki rekordlarını təzələdik.

İstifadə etmədiyim istirahət günlərinin hesabına bir həftə vaxtım yarananda mən yazı makinəsini icarəyə götürdüm. Vaxt keçdikcə demək olar ki, tamamilə sönmüş yazıçı olmaq arzusu yavaş-yavaş gerçəkliyə çevrilməyə başladı. Mənim ilk əsərim ticarət agentlərinə kənd yerində sığortanın aparılması haqqında tövsiyyələrim oldu. Mən onları yenidən, mümkün qədər səliqəli, çap edib şirkətin Çikaqo ofisinə göndərərək, rəhbərliyimin Şimali Məndə basdırdığı Dahi istedadın tanınması üçün tanrıya yalvarmağa başladım.

Və…möcüzə baş verdi! Yadımda qalan növbəti şey Betti, mən və kiçik oğlumun, maşınımızın üstünə sığmış bütün əmlakımızla birlikdə, Çikaqoya yola düşməyimizdir. Məni dərhal şirkətin ticarət şöbəsinə işə təyin etdilər. Burada mən şirkətin bülletenini tərtib edirdim. Sonra isə… Mən nəhayət yazıçı oldum! Mister Stoun, bütün əməkdaşlar və səhmdarlar arasında yayılan, «Sərhədsiz uğur» adlı kiçik tirajlı nəşrin buraxılmasına başladı. Mən ofisdə bir neçə ay işlədim və mister Stounun böyük dostuna çevrildim.

Elə bu vaxtlarda çap etdiyimiz kiçik tirajlı nəşrin redaktoru öz istəyi ilə işdən çıxdı. Öz mövqeyimi qızğın müdafiə etsəm də redaktor ixtisası haqqında heç nə bilmirdim, lakin mister Stoun mənə təkcə bu vəzifəni vermədi, həm də vacib bir işi etibar etdi. Mən adi çap orqanını ümummilli jurnala çevirdim. Direktorun masamın üstündə duran ağ hesab blankları isə mənə ümumi məqsədlərə çatmaq üçün vacib olan tam fəaliyyət sərbəstliyi təmin edirdi.

Bizim jurnalın işçilərinin sayı on il ərzində ikidən altmış ikiyə artdı, tiraj özünü maliyyələşdirmə səviyyəsinə qədər artdı və jurnal 250000 oxucunu əhatə etdi. Curnalın redaksiyasında bir neçə ay işləmişdim ki, birdən yaxın günlərdə çıxacaq nömrədə hansısa bir məqalənin çatışmadığını hiss etdim. Keçmiş nömrələrdə apardığım axtarış bir nəticə vermədi.

Qolf oynamağa yollandım, evə qayıdanda isə bütün gecəni işləyib, dəhşətli avtomobil qəzası nəticəsində əlil olmuş Ben Hoqan haqqında hekayə yazdım. İgid insan təkcə yenidən yeriməyi yox, ölkənin açıq çempionatını udmağı belə bacarmışdı! Məqalə «Sərhədsiz uğur»da dərc olundu və tale yenidən işə qarışdı, masamın üstündə Nyu-Yorkun məşhur nəşriyyatlarından birinin məktubunu gördüm. Məktub yazıçının tanınmaq arzusu ilə əlaqədar idi. Hoqan haqqında məqalə onların xoşuna gəlmiş, redaktor mənim istedadıma inanmış və belə bir fikir söyləmişdi ki, kitab yazmağa ciddi girişsəm, onların nəşriyyatı həmin kitabı nəşr etmək məsələsinə baxa bilər.

On səkkiz aydan sonra «Dünyanın ən böyük taciri» adlı kiçicik bir kitab işıq üzü gördü. Əlbəttə Oq Mandino haqqında heç kim, heç vaxt eşitməmişdi, ona görə də birinci tiraj kiçik, cəmi beş min nüsxə idi. Lakin uğur yenə də üfüqdə göründü. “Amway Corporation”in şəriki, maqnat DeVos şirkətin şurasında çıxış edərkən bu yaxınlarda məzəli Oq Mandino adlı adamın yazdığı «Dünyanın ən böyük taciri» kitabının çapdan çıxdığını bildirmiş və hər bir adama onu oxumağı təkidlə tövsiyyə etmişdi.

DeVosanın tövsiyyəsi kitaba marağı artırdı və satılan nüsxələrin sayı ağılasığmaz səviyyəyə yüksəldi. İki ildən sonra, kitabın ümumi tirajı üç yüz əlli minə çatanda, “Bantam Books” nəşriyyatı onun nəşr hüquqlarını satın aldı. Satışa çıxan kitablara tələbat heç vaxt azalmadı. Bu gün, ilk nəşrdən otuz beş il keçəndən sonra da, ayda yüz mindən artıq super qapaqlı kitab satılır. Mən o vaxtdan bu günə qədər hər həftə minnətdar oxucularımdan təqribən səksənlə yüz iyirmi arasında təşəkkür məktubu alıram.

Onlar öz məktublarında soruşurlar ki, kitab mənim öz həyatımı da dəyişibmi? Lakin məni hər şeydən artıq təəccübləndirən təkcə sıravi deyil, həm də çox məhşur adamların – aparıcı sahibkar, dünyada tanınmış idmançı, uğur qazanmış şou-biznesmenlərin məktub yazmasıdır. Əlbəttə mən bütün məktublara cavab verirəm və onların şəxsi xarakteri məni dərindən həyəcanlandırır. Ona görə də məktub müəlliflərinin adlarını gizli saxlayıram. Mən həqiqətən xoşbəxt insanam! Sevimli anamın bu dünyanı tərk etməsindən yarım əsrdən artıq bir vaxt keçib. Bilmək istərdim ki, göylərdədirsə və məni eşidirsə öz baxışlarını Yerə yönəldəndə oğlunu görüb onunla fəxr edirmi. Buna ümid etmək istərdim.