Kitabı oku: «Yalnızıq», sayfa 2
– O ana mənəm. Əgər bu qız Səlmin deyilsə, bu köşkdəki payımı sənə verəcəyəm. Anladınmı? Səninlə belə bir mərc sözü də kəsə bilərik. Nədir, nə deyirsən? Bəhsə girirsənmi?
– Şinasi ötən gün öz qızı ilə altı il münasibətdə olub iki dənə də uşaq dünyaya gətirən sirli bir atanın məhkəmə işini apardığını söyləyirdi. Bu əcaib dünyamızda əxlaqın bu səviyyəyə düşdüyünü iddia etsək, o əsrarəngiz adama da, sənə də haqq verərdim. Lakin nəvələrinin həm atası, həm də babası olan orijinal adamın əsrarəngizliyi də, cəsarəti də ağabəyimdə yoxdur. Sevgisində, sadəcə, sirr var, başqa bir şey deyil… Sən Səlmini ona bu qədər münasib görürsənsə, deməliyəm ki, gecikmisən. O bəxtiyar adam hamıdan cəld davranıb… Hər kəsi qabaqlayıb…
Məfharət qarşısındakı masanın üstündən külqabını götürdü… Yuxarı qaldırdı, mərmər pilləkənlərə tolazlayacaqmış kimi havada silkələdi, lakin müəyyən bir tərəddüddən sonra təkrarən yerinə qoydu:
– Səninlə danışmaq mümkün deyil, – dedi.
Bəsim böyük bir təhlükə keçirmiş büllur qaba ürəyində “keçmiş olsun” dedikdən sonra mızıldandı:
– Amma mən səninlə də danışmasam, ya çatlayacağam, ya da Simeranyaya yollanacağam.
– Bəxtiyar adam dediyin kəs böyük qardaşımdır.
– Dəftərdə çox bədbəxt görünür…
– Vicdan əzabı çəkir.
– Mən vicdan əzabından əsər-əlamət belə görmədim. Düzdür, əzab çəkməyinə çəkir, amma səbəbi bəlli deyil. Həm də… Əzab çəkmək, ümumiyyətlə, onun təbiətindədir. Məsələn, mənim güldüyüm şeylərin hamısına o ağlayar. Yaşıl hekayəsinə çaşdım, bacı. Səkkiz ay əvvəl qız ona yaşılı sevdiyini söyləyib. Al bu da sənə səkkiz saatlıq yuxunun arasına girən bir məsələ… Ya o zaman yalan söyləyib, ya da indi. Belə çıxır ki, ağabəyimdən də, onun yaşılından da soyuyub. Başqa bir ehtimal varmı? Yox. Madam ki, yoxdur, deməli, yuxu da yoxdur. Yaşıllanmağın bu cürünü heç görməmişdim.
Kəskin bir qatar fitinin səsini eşidən kimi qulaq pərdəsinə iynə batmıştək yerindən sıçrayan Məfharət bağırdı:
– Budur bax, gəlir!
Bəsim bir daha saatına baxdı.
– Qatarın gəlməsinə hələ iyirmi beş dəqiqə var.
Məfharət yuxarı qalxan dirsəklərini aşağı endirdi. Üzü artıq bir gəlincik9 tarlası idi. Qıpqırmız qızarmışdı… Hətta o dərəcədə ki, bu qırmızılıq arasında dodaqlarının tünd boyası belə görünməz olumuşdu.
Məfharət birdən-birə iki əlini də Bəsimə doğru uzatdı:
– Bəs gəmi? – deyə bağırdı.
– Hansı gəmi? Bura Kadıköy deyil, Yaşılköydür. Bu saatda bura gəmi işləməz.
– Xeyr, dəftərdəki gəmini deyirəm.
– Hə!… Göyərtədə yanaq-yanağa dayanmışdılar. Orada mənim anladığım qədərilə eşqə bənzər nələrsə var, amma sonu yenə göz yaşı ilə bitir. Münasibətlərin, kövrəkliyin beləsini də heç sevmirəm…
Məfharət Bəsimin bir əlini havadaca qapdı və təkrarladı:
– Paroxod, paroxod! Keçən il Ağabəyim Səlminlə Adaya getməmişdimi? Son paroxodla dönmədilərmi?
– Düzdür, amma mən də onlarla birlikdə idim. Bunu yadından çıxarırsan axı…
– Sən gecə göyərtədə oturmazsan. Onlar isə oturublar.
– Xeyr, hamımız birlikdə aşağıda oturmuşduq.
– Səninlə danışmaq mümkün deyil.
– Elə deyirsən, amma yenə də danışırsan. Biz bir-birimizə möhtacıq, abla. Sənin qəzəbinə və mənim qəhqəhələrimə bu evdə məndən və səndən daha sağlam müştəri tapılmayacaq. Ağabəyim qaradinməzdir, danışmayacaq. Səlmin də bəxtiyar adam ilə başqa cür görüşür və bizim yanımızda ağzını açan deyil. Sən və mən bir-birimizlə kifayətlənməyə və bir-birimizə dözməyə məhkumuq.
Gözlərini bağça qapısından ayırmayan Məfharət soruşdu:
– Neçə dəqiqə var?
– İyirmi bir. Bu maraq nədəndir belə? Ağabəyim gəlsə, nə olacaq ki? Ondan soruşacaqsan yəni?
Məfharət çaşdı. Bu sual onun bayaqdan bəri duyduğu gözləmə həyəcanının səbəbsizliyini özünə də hiss etdirdi. Bəsimin üzünə baxa-baxa qaldı, sonra ayağa qalxdı.
– Mən o birini danışdıraram indi, – dedi.
Bəsim də ayağa qalxdı və onun hər iki qolundan yapışdı.
– Otur, abla. Üstünə getmə. İnadcıldır, bilirsən. Əyləş, Allah eşqinə. Məni dinlə. Əyləş!
Əyləşdilər.
Bəsim ablasına yenə də bir siqaret verdi.
– Taleyinin sükanı sənin əlindədir. Əmin ol! Onu dram istiqamətində sürmə. Bir az gülsənə!.. Vallah bu dünya buna dəyməz! Bax, həyəcandan üzün çuğundur turşusuna dönüb. Özün haqqında fikirləş. Canına yazığın gəlsin. Mən səndən bir şey soruşum: Səlminin qıvırcıq qızılı saçları olan körpə doğmasını xərçəng xəstəliyinə tutulmasından daha üstün hesab etməzmisən?
– Etmərəm. Bu cür uşaq doğmağı Allah heç qismət eləməsin.
– Allah qismət edibdir artıq. Qızılı saçlı körpə doğulacaq. Onu oxşamaqmı daha yaxşıdır, qəzəbindən çatlamaqmı, bunu sən seç… Ona münasib bir ata axtarmaq haqqında birlikdə fikirləşəkmi? Əhəmiyyət vermə. Bax, dinlə məni. Sənə bir əhvalat danışacağam.
Lakin danışmadı, susdu. İkisi də başlarını çevirdilər. Aydın bir əlinin baş barmağını gicgahına dayamış halda digər barmaqları ilə alnını ovuşduraraq yanlarından keçib getdi.
O dəqiqə ayağa qalxan Məfharət analıq hissinin verdiyi bir həyəcanla oğlunun arxasınca qaçdı və bağırdı:
– Nə var, nə olub sənə?
Uşağın üzü solğun idi.
– Başım ağrıyır. Çox ağrayır. Bir saat əvvəl iki aspirin atdım, amma xeyiri olmadı.
– Bəsdir daha işlədin.
– İmtahan sabahdır. Riyaziyyatdan…
– Bəsdir. Riyaziyyat qədər daş düşsün müəllimlərinin başına. Bəsdir. Öldürəcəklər səni.
Bəsim uşağa tərəf getdi.
– Mən də elə onu deyəcəkdi… Bu da sənin üçün bir problem olub da… Görəsən, riyaziyyat qədər daşın böyüklüyü, ölçüləri nə qədər ola bilər?
***
Takaş kababının önündə birdən-birə susan Bəsim pərəstiş hissi ilə dolu bir səssizlik içərisində idi. Ət və yuxa ağzında əriyərək başgicəlləndirici dərman halına gəldikdən sonra mədəsinə deyil, qəlbinə gedirmiş kimi ona böyük eşqlərin sərxoşluğunu bəşx edirdi. Xidmətçi onun önündə sarı xallı bəyazlıqdan başqa heç nə qalmadığını görüncə yemək dolu qabı sol çiyninin üstündən uzatdı. Qaşlarını çatan Bəsim üçün günün ən ciddi anlarından biri idi. Qabını yenidən ağızbaağız doldurduqdan sonra etiraf etdi:
– Mən bu kababa aşiqəm.
Çılpaq bir qadının üstünə sərilmiş atlas yorğan kimi kababların üstündə parlayan yuxanın kəhrəba sarısını iştahlı baxışlarla yaladıqdan sonra əlavə etdi:
– Dünyada bundan daha gerçək eşq yoxdur. Yerdə qalan hər şey ədəbiyyatdır.
Məfharət gözucu Səmimə baxırdı. Ağabəyi çox yorğun görünürdü. Zərif və tutqun üzündə qaşları, gözləri, ümumiyyətlə, bütün cizgiləri kədərli idi. Kölgələnmiş gözlərinin ağıllı parıltısı hiss edilmədiyi üçün onu yalnız geniş, gərgin, aydınlıq və möhtəşəm alnı çirkin görünməkdən xilas edirdi.
Məfharət bu dəfə də Səlminə tərəf baxdı. Qızının da gözləri Səmimə zillənmişdi. Lakin şübhə üçün əsas vermirdi. Bəsim danışdığı zaman bütün süfrənin diqqətini özünə çəkən Səmimin müxtəlif mənalar verən xəfif qımıldanışı və susqunluğu Məfharəti qardaşının sözlərindən daha çox düşündürürdü.
Aydın da ikidəbir gözlərini böyük dayısının üzünə dikir, diqqətlə qulaq asırdı. Lakin rəngi qaçmış üzündə hələ də ağrı çəkdiyi hiss edilirdi.
– Başın yenə də ağrayır? – anası soruşdu.
Aydın gözlərini qırpmaqla təsdiqlədi. Barmaqlarını alnına tərəf aparıb geri çəkdi.
Səmim də ona baxırdı.
Uşaq astadan, az qala, pıçıltı ilə:
– Çox ağrayır, – dedi.
Bir narahatlıq xərçəngi sərt cizgilərə çevrilərək qaniçən ayaqlarını Məfharətin üzünə sancdı. Səmim başını bir az uzadaraq Aydını süzürdü.
– Nə olub? Soyuq dəyib, bəlkə?
Bəsim isə bu arada xidmətçiyə tərəf dönüb:
– Bəlkə, bu səhərki zeytunlara bir dəvətnamə göndərək ki, süfrəyə buyursunlar, – dedi.
Məfharət ağabəyinə cavab verdi:
– Xeyr. Riyaziyyat imtahanına hazırlaşır. Dünən gecə gec yatıb. Səhər də tezdən qalxıb. Hələ də ara vermədən çalışır. İstəmirəm. Qoy sinifdə qalsın. Elə deyilmi, ağabəy? Sən də de, rica edirəm.
Səmimin kədərli səsi təsdiq etdi:
– Təbii. Riyaziyyat insanın sağlamlığı qədər vacib deyil. Hətta insanların yüzdən doxsanına heç lazım olmur.
Bəsim ablasına işarə edərək:
– Zeytunları həbsə məhkum etməyin zülümdür. Şkafın açarını verərsənmi? – soruşdu.
– Bəsim, çox xainsən.
– O zeytunlardan ikicə dənəsini yesin, baş ağrısından əsər-əlamət qalmayacaq…
– İndi zarafatın yeridirmi?
– Qaş-qabağını sallamaqla baş ağrısı müalicə edilirmi? Açarlar hardadır, söylə.
– Bufetin sol gözündə.
Bəsim Səmimə tərəf döndü:
– Mən də elə bunu deyirəm də… – dedi, – insanların yüzdə doxsan doqquzuna riyaziyyat ancaq alış-veriş edərkən lazım olur… Onun kimsəyə xeyiri yoxdur. Lakin nə çarə! Təhsil deyilən şey həyatımızda on beş ildən artıq davam edən xəstəlikdir və məktəbdən qaçmaqdan başqa əlacı yoxdur.
Məfharət yerindən qalxdı, oğluna yaxınlaşdı və əlini onun alnına qoydu.
– Qızdırman var elə bil. Qalx, uzan istəyirsən. Yemək də yemirsən. İştahan yoxdur. Sonra yeyərsən, qalx.
Ana-oğul otaqdan çıxdılar. Heç danışmayan Səlmin dalğın baxışlarla bir müddət Aydının ardınca baxdıqdan sonra mızıldandı:
– Dünən də rəngi boğulmuşdu elə bil.
Bəsim önünə qoyulan zeytun qabına barmağını uzadaraq saydı:
– Bir, iki, üç, dörd… On bir… İndi hamısını yeyərəm. On birdən on çıxsan, sıfır qalar. Mənə elə bu qədər hesablama yetər.
Səmim qarşısına baxırdı. Birdən-birə yeməyi saxlayıb siqaret yandırdı. Səlmin də iştahsız idi.
Bir az sonra Məfharət gəldi və xəbər verdi: Aydının qızdırması 36, 8-dir.
– Çox qorxuram, – dedi. – İbrahim bəyin qızı beləcə miningit olmuşdu… Yəni… İmtahana çalışarkən.
Bəsim ağabəyinə baxdı:
– Semiranyada da məktəblər belədirmi?
Səmim ayağa qalxdı, eyvana tərəf iki addım atdı və baxçaya baxaraq cavab verdi:
– Orada məktəb yoxdur.
– Nədir, insanlar analarından alimmi doğulurlar?
Səmim qardaşına tərəf çevrildi və gülümsədi. Əlləri pencəyinin cibində idi. Süst halda dayanmışdı… Başı yüngülcə önə və sola doğru əyilmişdi. Ala gözlərinin şübhə və diqqət qarışıq cəsur, qürurlu baxışı incə dodaqlarının ətrafındakı şirin gülüşün verdiyi təvazökarlı hissini bir az da yumşaltmışdı. Onun istənilən şeyi başa salmağa razı olduğunı hiss etdirən bu halı insanda maraq oyadır və yaranmış səssizlik içərisində bütün diqqətləri öz üzərinə çəkirdi.
Qəhqəhə çəkib başını buladıqdan sonra, nəhayət ki, cavab verdi:
– Simeranyada hər səviyyədən olan insanlar üçün oxu salonları, laboratoriyalar, atelyelər, musiqi, teatr, kino və idman evləri var. İnsanlar hər yaşda bu cür məşğuliyyətləri davam etdirə bilirlər. Maraqlandıqları mövzu ilə bağlı özləri etüd hazırlayır və bunu öyrənirlər. Uşaqlar və gənclərə araşdırma metodlarını tədris edən bələdçi-müəllimlər var. Bunların vəzifələri öyrətmək deyil, öyrənmənin yolunu göstərməkdir. Çünki Simeranya pedaqogikası insanın bütün həyatı boyu öyrəndiyi şeyləri ancaq özü istədiyi zaman və öz tədqiqatları nəticəsində mənimsədiyini bilir. Köhnə dünyada, yəni Simeranyaya görə bugünkü dünyamızda məktəblərdə uşaqlara və yeniyetmələrə öyrədilən şeylərin müəyyən edilmiş qabiliyyət və ehtiyacları təmin etmədikcə həyatda heç bir işə yaramadığı başa düşülüb. Orada klassik məktəbdən əsər qalmayıb. Sinif, kürsü, dərs proqramı, nitq söyləyirmiş kimi dərs keçən müəllim və professorlar yoxdur. Diplom verilmir.
Bəsim bağırdı:
– Bravo! Lakin bunlar bizim dünyamız üçün qeyri-adi nəzəriyyələr deyil. Russodan bəri bütün yeni düşüncə sahibləri belə deyirlər də…
– Burada nəzəriyyə olan şey orada artıq həyata keçib.
Məfharət soruşdu:
– Necə olur axı, başa düşə bilmirəm. Sinifsiz, dərssiz, diplomsuz…
Böyük qardaşının yerinə Bəsim cavab verdi:
– Kifayət qədər bəsit məsələdir. İş həyatından daha böyük məktəb, təcrübədən daha böyük dərs, ehtiyacdan daha böyük müəllim, maraqdan daha böyük ustad, müvəffəqiyyətdən daha böyük diplom olarmı? Dünyanın və Türkiyənin indiki zamanda heç bir böyük zəngin adamı Ticarət Məktəbinin məzunu olmayıb. Bəziləri yazıb-oxumağı belə bilmirlər. Məşhur Amerika milyarderlərindən kimisi kundura rəngsazı, kimisi mağaza süpürgəçisi, kimisi də poçtalyon idi. Bizim Qaramanlı milyonerlərinin arasında ilk məktəb təhsili görən neçə adam var? Bir fikirləş… Sizə dünyaca məşhur bir yəhudi zəngini ilə bağlı əhvalatı danışmamışammı? Amerikada, anadan olduğu gün onun şərəfinə verilən ziyafətdə həmin bu milyoner ona vurulan təbrik teleqramını katibəsinə oxutdurarkən dəvət olunanlar qarşısında etiraf edir ki, oxumağı bilmir. Orada olanlar arasında Amerika sənayeçilərindən biri soruşur:
– Oxumaq bilməsəniz də, bu qədər uğur qazanmısınız… Əgər bilsəydiniz, görün necə olardı?!..
Yəhudi zəngin gəncliyində işsiz qaldığı haqda danışır. Tövsiyə məktubu əldə edib hamamxanaya üz tutduğunu, lakin oxumaq bilmədiyi üçün orada boş olan iş yerinə – katibliyə təyin olunmadığını da dedikdən sonra:
– Oxumaq bilsəydim, indi, aranızda olmaq şərəfinə nail olmazdım. Çünki hələ də hamamxanada katib işləyirdim! – deyir.
Bəsim ablasına doğru bir addım ataraq əlavə etdi:
– Bizim kimi miras sahibi olanlar üçün oxumaq bacarığı gecələr kitab mütaliə etmək, gündüzlər isə boşboğazlıq edərək özünü ağıllı göstərmək üçün lazımdır. Lakin yoxsulların bütün fəlakətləri əlifbadan başlayır.
Səlmin böyük dayısına baxdı. Səmim qıza tərəf çevrildi:
– Məncə, əsas məsələ mədəniyyət və ixtisasla bağlı bütün məlumatları ehtiyac və istedada görə hazırlamağın yolunu insana göstərməkdir. Bunun bütün mövcud vasitələrini ona təqdim etməkdir. Tədris proqramlarının əzici yükü altında əldən düşən uşaqların fərqli ehtiyac və istedada sahib olduqları nəzərə alınmalıdır. Tələbə dərs hazırlamaqdan və imtahana hazırlaşmaqdan öz şəxsi araşdırmalarına vaxt və enerji ayıra bilmir. Halbki ona əsl mədəniyyəti də, məsləklə bağlı məlumatları da bu şəxsi araşdırmalar verə bilər.
Məfharət soruşdu:
– Kiçik yaşlarda da mı?
– Təbii ki… Ömrü ən uzun olan vərdişlər elə kiçik yaşlardan başlayır da… Uşaq ikən Qalatada ayağıyalın dolaşıb siqaret satan Səfəroğlunun sonradan varlı sahibkarlar cərgəsinə qatılmasının səbəbi istehlakçının ehtiyaclarını hələ uşaq yaşlarından müşahidə etməyi öyrənməsindədir… O elə həmin illərdə bu ehtiyacları təmin etmək haqqında düşünməyə başlayıb. Məktəbə getsəydi, bu təcrübə və müşahidələrin hamısından məhrum qalardı.
Səlmin soruşdu:
– Bu məsəlı Simeranyada necə həll edilir bəs?
– Uşaqlar və gənclər istedadlarına görə günortadan sonra ayrı-ayrı məslək şöbələrində təcrübə keçirlər. Parazit deyillər. Böyüklərə yardım edir və köməkçi kimi çalışaraq öyrənə bildikləri qədər öyrənirlər.
– Sonrada istedadlarının istiqaməti dəyişsə, necə?
– O zaman peşələrini, ixtisaslarını dəyişmək onların haqqı olacaq… Bu istedadları təyin edən mükəmməl testlər var. Amma bundan daha çox onların iş həyatlarındakı davranışlarına diqqət edilir. Günortaya qədər və əgər istəyərlərsə, gecələr belə nəzəri araşdırmalar, tədqiqatlar apara bilərlər. Lakin bu işlərdə məcburiyyət yoxdur. Çünki o ölkədə insan hansısa bir maşın-adam, ya da avtomat deyil. Qabiliyyətini sərbəst şəkildə inkişaf etdirməsinə hər yaşda və hər məsləkdə imkan verilən mənəviyyat adamıdır. Şəxsiyyətdir.
Səmim diqqətlə qardaşına baxaraq sözünə davam etdi:
– Bəsimin dediyi doğrudur. Mən yeni heç bir şey söyləmirəm. Çünki bizim müasir tərbiyəçilərin hamısı da eyni qənaətdədirlər. Lakin köhnə dünyamızda köhnə məktəb konsepsiyası hələ də yaşamaqdadır. Bütün bu sosial struktur dəyişmədikcə yeni pedaqoji fikilərin tətbiq sahəsi tapılmayacaq. Russodan Kerşenş Teynerə, Con Dyuiyə qədər bütün pedaqoqların iki əsrə yaxındır ki davam edən çabaları mənasız olub. İnsanın özünün özü haqqında təhrif edilmiş konsepsiyasını dəyişdirən bir dünyaya möhtac qalmışıq. Dyui nə deyir? “Məktəb kitabları və dərsləri bizə başqalarının bilgilərini və kəşflərini göstərir… Guya bilgiyə doğru bizi ən qısa yoldan aparır. Həqiqətdə isə bu təhsil üsulu gerçəkləri və fikirləri anlatmaq əvəzinə bizə hazır məlumatları əzbərləməkdən başqa bir şey olmayan tutuquşuluq öyrədir”.
Uşaq zəkasının proqramlardakı süni təsniflərə və bölümlərə zidd inkişaf kursu izlədiyi məlum olduqdan sonra bugünkü məktəblərin zəka qəssabxanası olduğu artıq anlaşılıb. Lakin ideal təhsil…
Səmim gülümsədi və Bəsim bağıraraq sözünü tamamladı:
– Xeyr, – dedi, – əsl təhsil oradadır… Bax o zaman sən Talaş kababına aşiq olmaqdan qurtulardın. Çünki orada ikidəbir dəyişən təhsil sistemindən çox plovu ilə məşhur olan bir məktəbdə oxumaq məcburiyyətində qalmayacaqsann. Həzm şirəsini ikidə bir coşduran təsirlərdən uzaq yaşayacaqsan və mənəvi dünyan daha çox formalaşacaq. Köhnə dünyamızın bütün yeni tərbiyəçiləri bu səmimi, bu gerçək və yüksək mədəniyyəti bugünkü məktəblərin verə bilməyəcəyi məsələsində həmfikirdirlər. Çünki hamısında təhsil basqı, zorlama, heyvan yetişdirmə və insanları ağızlarına qədər doldurma üsuludur. Sənin kimi ağıllı insanlar belə talaş kababına qarşı hiss edilən eşqdən daha gerçək bir sevgi olmadığına inanıblar. Lakin bəziləri hələ də bunun fərqində belə deyillər. Sən isə bildiyin və etiraf etdiyin üçün çox sevimlisən.
Bəsim udqundu və ağzını marçıldada-marçıldada cavab verdi:
– Vallah, abi, haqqın var. Düşüncələrinin ikisi də doğrudur. Mən bir sevimli heyvanam və bugünkü talaş kababı əsl möcüzə idi.
Məfharət Aydının necə olduğunu yoxlamaq üçün otaqdan çıxmaq istəyirdi. Lakin iki qardaş arasındakı bu münaqişəni hər zaman görmək mümkün olmadığı üçün oradan ayrıla bilmirdi.
Səmim kresloda oturmuşdu. Bəsim isə əli ilə qarnını sığallaya-sığallaya daxilindəki həzmsizliyin keçməsinə çalışırdı. İkisinin də üzündən yorğunluq yağdığını görən Məfharət:
– Dayanın, – dedi, – gedim Aydına bir baxım, gəlirəm. Söhbətiniz çox maraqlıdır. Mən gələnə qədər heç nə danışmayın.
Ablası çıxan kimi Bəsim Səmimə yaxınlaşdı. Dizlərinin üstündə qoyduğu bir jurnalı vərəqləyən Səlminə gözucu nəzər yetirdikdən sonra pıçıltı ilə soruşdu:
– Öz aramızda qalsın, amma… Sən hələ də platonik eşqə inanırsanmı?
Səmim, ola bilsin ki, bu sualı eşitdiyi, ya da sezdiyi üçün dizlərinin üstündəki jurnalı yerə ataraq səssiz və sürətli addımlarla yaxınlaşan Səlminə baxdı və cavab verdi:
– Platonik dedikdə nəyi nəzərdə tutduğunu bilmirəm, lakin cinsi təbiətimizi aşağıda və uzaqda qoyan yüksək mənəvi dəyərlər sistemi içində bir eşq olduğuna inanmıram. Nə cinsiyyət, nə mənfəət, nə də qürur ilə əlaqələndirilməsi mümkün olmayan bir eşq…
Bəsimin heyrəti təbii idi.
– Qəribıdir, – dedi, – ikimizin də bədən quruluşlarımız fərqli olduğu üçündürmü, ya nədir, bilmirəm… Amma mən başımı nə qədər işlətməyə çalışsam da, yenə də heç cürə sənin kimi düşünə bilmirəm.
– Bəlkə, iki ay ərzində ciddi bir pəhrizə riayət edəsən? Bax o zaman eşq haqqındakı fikirlərin dəyişər…
– Heç zənn etmirəm… Amma düzünü deyim ki, getdikcə yeməklərə qarşı məhəbbətimin artmasından qorxuram. Pəhriz bu eşqi ancaq gücləndirə bilər…
– İlk vaxtlar üçün, bəlkə də, belədir. Lakin az yeməyin bədənə verdiyi yüngüllük, ağıla verdiyi çeviklik və dərinlik səndə zövqlərin məhvərini dəyişdirə bilər… Bax bu mümkündür.
Bəsim belə bir inqilabın baş verməsində maraqlı olmadığını söyləyəcəkdi… Lakin birdən-birə bacısının qulaqlarını cırmaqlayan səsini eşitdi və yerindən sıçradı. Qadın bağırırdı:
– Yatır, yatır, çox dərman içib, ona görə… Halı heç xoşuma gəlmir. Yuxuda diksinir. Qaşları çatılıb, üzünü də büzüşdürüb.
Ablasına sözlərinin mənasından daha çox tonu ilə sükut təlqin etmək istəyən Səmim şəfqətlə dolu asta bir səslə:
– Qoy yatsın bir az, – dedi, – axşamtərəfi bu barədə düşünərik.
Məfharət Bəsimə, sonra Səlminə baxdı, qızının Səmimdən ayrılmayan düşüncəli gözlərində şübhəyə, qəzəbə, marağa bənzəyən qəribə ifadələr uçuşurdu. Anası ondan gözlərini ayırmırdı. Səlmin isə ona diqqət edildiyinin fərqinə varmayacaq qədər dalğın idi. Bəlkə, bir qədər əvvəl haqqında danışılan məsələləri də eşitməmişdi?! Kipriklərini ağır-ağır qırpılırdı.
Səmimə yaxınlaşdı və dayandı. Oyanmaq istəyirmiş kimi başını silkələdikdən sonra anasına tərəf baxdı və Səmimdən soruşdu:
– Dayı, dünən gecə harada idiniz?
Bu sual Məfharətin bir saatdan bəri başqa məsələlər arasında yatıb qalmış şübhəsinə xəncər kimi saplandı. Qadın yerində sıçradı və Bəsimə baxdı. Qardaşı da heyrətlə qaşlarını yuxarı qaldıraraq yanakı-yanakı Səlmini süzdükdən sonra böyük qardaşının cavabını gözləməyə başladı.
Səmimin dodaqları sanki kilidlənmişdi və dodaqlarının hər iki tərəfində həyəcanı geriqovan enerjinin təsiri görünüb yox olurdu… Öz məhrəmliyinə qarşı bu təcavüzün Səlmin tərəfindən edilməsinə heyrətlənmək əvəzinə Səmimin həddindən artıq sıxılması Bəsimin də şübhəsini artırdı. Məfharətin qardaşı heyrətini gizlətmək üçün gözlərini bir nöqtəyə dikərək qarşısına baxırdı: “deyəsən, köşkdəki payımı itirəcəyəm”.
Səmim qıza cavab vermədi. Astaca yerindən qalxdı və baxçaya tərəf getdi. Üzü qıpqırmızı qızaran Məfharət Səliminin qolundan yapışdı:
– Bir az mənimlə gəlsənə sən! – dedi.
Qızın da üzü qızarmış, çiyinləri birdən-birə boşalaraq aşağı sallanmışdı. Onun müqaviməti uzun müddət davam etmədi. Anasının əlindəki enerji qalib gəldiyi üçün arxasınca düşüb böyük salona keçdi. Bəsim də ablasının canavarlaşdığını görüncə onların dalınca getməyə cəsarət edə bilmədi.
Ana-qız böyük salona getdilər. Məfharət pəncərəyə ən yaxın olan kreslolara qədər irəlilədi və qızına işığın qarşısındakı yeri göstərdi:
– Otur bura görüm!
Səlmin ağır-ağır üsyandan itaətə keçdiyini bəlli edən bir silkələnmədən sonra, nəhayət ki, əyləşdi. Anası da oturdu. Bədəni tir-tir əsirdi. Bağırmaq istəyində olduğu halda səsini alçaldaraq boğula-boğula:
– Bilirsən, – dedi, – mənim anam da, atam da albandırlar. Yanyada bir gün anam bacımı boğurdu. Danışmışam da sənə neçə dəfə… Mən qurtardım qızı onun əlindən. Əslində, o zaman belə bir ağır məsələ də yox idi. Rəsmi dairələrdə yazışmaları qeydə alan bir katib vardı… Bacım onunla sevişir deyə dedi-qodu çıxmışdı. Bax biz belə tərbiyə almışıq. Üzümə bax… Görürsən, qıpqırmız qızarmışam? Təzyiqim, kim bilir, nə qədər yüksəlib… Bir yerimə vuracaq… Vallah əlimdən bir qəza çıxacaq. Səlmin, halım çox pisdir. Bir gecə yuxuda ikən qanını tökərəm sənin. İnan mənə… Çox pisəm. Mənimlə açıq danışacaqsan. Başa düşdünmü? Çox açıq.
Məfharət qızına baxdı. Səlminin çənəsi inadı tutduğu zamanlarda olduğu kimi boynunun ətini qabardacaq qədər geri çəkilmişdi. Görünməyəcək qədər nazilən dodaqlarının ucunda iki çökəklik yanlara doğru uzanaraq ağzını daha da böyük göstərirdi… Qaşları çatılmışdı… Gözləri donuq-donuq baxırdı.
Qəzəbinin son həddinə çatan Məfharət dişlərinin arasından:
– Cavab versənə, – deyə fısıldadı.
Səlmin əvvəlcə zərif bir hərəkətlə başını arxaya doğru atdı, sonra dodaqlarını irəli uzadaraq büzdü:
– Belə danışacaqsansa, cavab verməyəcəyəm.
Məfharət səsini yüksəltdi:
– Necə danışmalıyam bəs? Desənə mənə…
Səlmin cavab vermədi.
Anası iki yumruğunu da sıxaraq yuxarı qaldırdı və ona doğru əyildi:
– Söyləyəcəksən mənə, eşidirsənmi? Deyəcəksən! Boğaram səni, anlayırsanmı? Vallah, boğaram. Özümü də quyuya ataram sonra. Söyləyəcəksən.
Səlmin başınını önünə əyərək ayağının altındakı səccadəyə sual verirmiş kimi:
– Nə söyləyəcəyəm? – soruşdu.
Anası qəzəbli üzünü ona bir az da yaxınlaşdırıb güclə eşidiləcək qədər boğulmuş səslə soruşdu:
– Nə zamandan bəridir bu? Nə zaman fərqinə vardın?
– İki ay əvvəl.
Məfharət böyük bir heyrət içərisində geri çəkildi:
– İki ay?! Bir az gözlədim ki, bəlkə, səhv edirəm… Saniyənin ablasının yanına getdim… O da gözləməyimi tövsiyə etdi.
– Şükriyyə həkimin yanınamı? Ay indi ağlımı itirəcəyəm! O bilirmi yəni?
– Bilir.
Məfharət ağır bədənini hansı tərəfə yıxmaq istədiyini bilmirmiş kimi bir az çırpındıqdan sonra təkrarladı:
– Ağlımı itirəcəyəm!
Səlmin isə heç yerindən qımıldanmır, boğuq səslə asta-asta danışırdı:
– Keçən həftə müayinə etdi. Artıq şübhə yeri yoxdur. Yəni dəqiqdir…
Məfharət iki əlinin də baş və işarə barmaqlarını əqrəb qısqacları kimi qıvıraraq Səlminin boğazına doğru uzatdı:
– De, tez ol de görüm, kimdəndir?
Qız çevik bir hərəkətlə yerindən sıçradı və ayağa qalxdı… Bu təzyiqdən gərginləşdiyi üçün yumruqlarını sıxıb irəli uzadaraq bağırdı:
– Onu heç vaxt öyrənə bilməyəcəksən! Eşidirsən? Heç vaxt!
Anası da yerindən qalxacaqdı… Hətta dikəldi də… Amma rəngi sapsarı saraldı və yenidən kresloya çökdü.
Salondan çıxan Səlmin yemək otağına keçdi, aynabəndin qapısında söhbət edən dayılarına yaxınlaşaraq:
– Anam salonda özündən getdi, – dedi və bağçaya doğru enən pilləkənlərlə ağır-ağır aşağı düşməyə başladı.
***
– Abla, ablacığım, görürsən, həyatın təhlükə altındadır. Beyninə qan sıza bilər, ürəyin dayana bilər, hər şey ola bilər. Ürəyin getmişdi… Hələlik təhlükə keçdi. Qan beynindən çəkildi. Üzünün rəngi yavaş-yavaş yerinə gəlir. Bayaq yemək otağında qıpqırmızı qızarmışdın. Vallah, qorxdum, arxanca gələ də bilmədim. Bu qədər qanqaraçılığa, əsəbə dəyməz axı. Bu dünya belədir də… Qəbul edəcəksən… Başqa çarə yoxdur. Bu qarışıq iş də düzələcək, amma bir tərəfli iflic keçirsən, o düzələn deyil. Səbirli olmaq lazımdır, abla. Bir dərindən nəfəs al görüm… Oooooh… Ürəyini buz kimi saxla… Hər şey düzələcək… Düzəlməlidir də. Söz verirəm sənə. Görəcəksən, şübhələrin mənasızdır. Bax, abim yenicə tikdirdiyi kostyumu geyinib getdi. Səlmin isə öz otağındadır… Dalınca getmədi ki… Bu məqamlara diqqət yetirsənə… Nə olub? “Dünən gecə harada idiniz”, – deyə soruşduğu üçün hər şeydən şübhə edirsənsə, bu dünya sənin üçün cəhənnəmə dönər. Əgər elə də olsa, yenə də qəbul et. Qəbul et, o zaman rahatlaşacaqsan. Bu qız, əlbəttə ki, nələrsə fikirləşir. Uşaq deyil o… Özünə nə qədər hakim ola bilir, necə təmkinlidir, hamımız şahidik. Onun ağlına şübhənmi var sənin? Cin kimidir, maşallah… Fikir versənə bir… Ətrafda kimsənin xəbər tutmasına imkan verməz, narahat olma. Amma sən bu cür hay-həşir salsan, özündən getsən, əvvəlcə elə evin içindəkilər xəbər tutacaqlar… Hasibə nə olduğunu başa düşsə, bəsdir də… Ondan sonra bütün qonum-qonşu, bütün qəsəbə, bütün ətraf, hətta bütün İstanbul eşidəcək. Radio dalğası kimi olma. Bu dünya o tez-tez qoxladığın limon var ha – ona bənzəyir. Yuvarlaq və turş… Çox sıxmaq olmaz, dadı qaçar. Ya da… Şəkər qarışdırmaq lazımdır. Oğlana görə də üzülmə. Abim İstanbuldan qayıdanda kənddən Səbri həkimi də götürüb gələcək. Ağlına o dəqiqə pis şeylər gətirmə. Miningit belə başlamır… Bu xəstəlik elədir ki, xəstənin gözləri işığa baxa bilməyəcək vəziyyətə düşür. Nasazlıq daha çox olur. Baş ağrısı göz açmasına aman vermir… Adamı qışqırdır… Əla! Bax, rəngin artıq özünə qayıdır. İstəyirsənsə, qalx, yenə gedək abimin dəftərini qarışdıraq. Bu dəfə vaxtımız çoxdur. Simeranyada bir az dolaşıb hava alarıq.
***
“Nə qədər zaman keçdi, bilmirəm. Qüllədə yaşıl işıq yandı və qısa bir müddət ərzində yelkənlimiz sahilə yaxınlaşdı. Burada bina əvəzinə hava meydanı kimi geniş bir sahə vardı. Yer asfaltdan daha hamar, kauçuk kimi yumşaq bir maddədən idi. Yenicə ütülənmiş yataq örtüyü kimi səliqəli və təmiz… Bələdçimizin hissli və yerə hər toxunuşunu zərif qıvrılmalarla bəlli edən çılpaq ayaqları bir rəqsin yaşatdığı nəşə içərisində…”
***
“Eşqdən başqa hədəf arayan bir sevginin, əslində, özünə xəyanət etdiyini ona başa sala bilmirəm. Onun bu inadı öz zəifliklərinə qarşı qaldırdığı üsyanın bəhanəsinə bənzəyir. Əgər belə deyilsə, başqa birinin xəyalı və ya reallığı ilə mənim aramda yaşadığı tərəddüd hissinin üstünə çökmüş qalın bir duman pərdəsidir… Bu məqamda danışmır. Əgər belə bir tərəddüdü yoxdursa, deməli, büründüyü bu sirr pərdəsi altında öz hüdudsuzluğunu xəyalət halına gətirmək istəyir”.
***
– Bəsim, bu hissələrini oxuma. Bir hadisə, bir ad, bir dəqiq şey yoxdurmu, onu axtar.
– Dayan bir, abla. Tələsdirmə məni. Vaxtımız çoxdur. Tarix də qoymayıb.
***
“Ən çox düşündüyümüz kəlməni bizi ən az işlətməyə məcbur edən qürurumuzu aldatmaq üçün sevmək felinə sözdən başqa ifadə şəkilləri axtararıq. Məsələn, dünən o, stol arxasında yerlərimizi dəyişdirməyimizi istədi. Başqa bir stol arxasında oturmuş gözəl bir qadının tam qarşımda, mənimlə üz-üzə oturmasına dözə bilməyəcəyini hiss etdirdi. Mənsə onun başının ağrısını keçirmək üçün aspirin almaq məqsədilə qarsonu yollamaq mümkün olduğu halda aptekə şəxsən özüm gedib gəldim”.
“Gözləri, gözləri… Onu anadan olduğu gündən mənə sıx-sıx bağlayan, ən yaxın qohumdan belə daha yaxın adam münasibətini qat-qat aşıb keçən və ruhlarımızın doğmalığı hissini bir andaca oyandıran baxışlarında özümü nə qədər də tez-tez axtarıb tapıram. Onun varlığını mənim var olmamın əsas şərti halına gətirən bu ayrılıq duyğusunda görmə təəssüratıtək mərkəzdə birləşən iki gözün bir-birinə bərabər olmasına bənzəyən funksiya birliyi var”.
***
Məfharət dəftərin üstünə doğru əyilərək bağırdı:
– Gördünmü, Bəsim? Anladınmı indi? “Ən yaxın qohum”, – deyir.
– Xeyr, abla. Bu, bir bənzətmədir. “Ən yaxın qohumdan daha yaxın”, ֪– yazıb. Bu, bir ifadə şəklidir.
– Yox, deyil. Məsələ tam aydındır. Oxu. Bir az da oxu, görəcəksən.
***
“Anadan olduğu gecəni xatırlayıram. Telefonla xəbər verdilər… Hələ telefon dəstəyini yerinə qoymağa imkan tapmadan dəli bir şübhə dənizi dalğalanaraq otağıma soxuldu və məni öz ağuşuna aldı. “Ola bilməz, – dedim, – ola bilməz!” Anasının etirafları belə məni inandıra bilmirdi! Ola bilməz!”
***
– Gördünmü, Bəsim? Necədir, xatırlayırsanmı? Mən xəstəxanada doğdum Səlmini… Abim isə evdə idi. Ona zəng edib xəbər verdilər.
– Amma o bir etirafdan bəhs edir. Səndə belə bir etiraf olmuşdumu?
– Canım, o sözgəlişi deyilmiş sözlərdir. Nə demək istəyir ki? Başa düşülmür. Oxu görək. Oxu anlayacağıq. Vallah mənim haqqımda danışır.
***
“Hər zaman, hər zaman məni utandıran yaş fərqinin mövcud deyilmiş kimi əhəmiyyətsiz olduğunu söyləyərək nəzakətli olmağa çalışdı… Yalnız bu nöqtədə zalım deyil o. Bu utancımın ümidim üçün bir təhlükə olduğunu bilir və onu azaltmağa çalışır”.
“Görüşümüzə hər gəlişində bir yığın qəribə hərəkətlər edir… Görüş dəqiqələri yaxınlaşdığı zaman tutqun salonda gözlərim giriş qapısının yaylı qanadları üzərində parlayan buzlu şüşələrə dikilib qalır. Küçədə gəzənlərin kölgələri bu şüşələrin üzərində uzanıb-qısalmaqdadır. İçəri girən adamın kölgəsi getdikcə böyüyərək, sonra da yavaş-yavaş öz əslinə bənzəyərək yaxınlaşır. O deyil! Fəqət səhv etmiş olmaq ehtimalının yalvarışı içərisində birdən-birə açılan qapıya tərəf baxıram: yenə də o deyil! Gözlərim buzlu şüşələrin üstündədəki yuxu kimi təsvirlərə dalıb gedir. Donuq parıltılar, tutqun şəkillər, qeyri-müəyyən işartılar bir-biri ilə qovuşur… Uzun, uzun, çox uzun zaman keçir… Əslində, bəlkə də, bir neçə saniyədir… Lakin saatlar qədər uzanır. Saysız-hesabsız ola biləcək sürprizləri ilə görünüb yox olan kölgələrin heç biri yaranma və dağılma anlarında onun şəklini yarada biləcək bənzərliklər daşımır… Bu kölgə də o deyil… Qapı açılır, bağlanır… Qadınlar, qəhqəhələr, qarsonlar bir-birinin ardınca içəri girib-çıxırlar. Mən böyük salonun qaranlıq bir küncündə hər görünən adamın bağışladığı xəyal qırıqlığını getdikcə daha sürətlə döyünən qəlbimdə həzm etməyə çalışaraq gözləyirəm… Gözlərimi buz tutmuş şüşələrdən çəkmirəm. Uzun, uzun, çox uzun anlar bir-birini əvəz edir. Saata baxır, ayağa qalxıram. On dəqiqə də keçdi. Gəlməməsi ehtimalına haqq qazandıra biləcək bütün fəlakətləri ağlıma gətirsəm də, gecikməsini təbii göstərə biləcək bəhanələrin heç biri qorxunc reallığı izah edə bilmir. Onun gəlməsindən başqa mənə şəfa verəcək heç bir şey yoxdur. Gəlməzsə, yer üzündə mənim başımı qata biləcək heç bir gözəl, canlı və maraqlı hadisə ağlıma gəlmir… Bu ümidsizlik dəhşəti içərisində yerimdə əyləşir, gözlərimi buz tutmuş şüşələrin yarıqaranlıq fonunda oynaşan tale parıltılarına dikirəm”.
