Kitabı oku: «Bozkırın Sesi: Tölögön Kasımbekov», sayfa 2

Cıldız İSMAİLOVA¹⁰
KIRILAN KILIÇ ROMANINDA TARİHİ ŞAHSİYETLER VE KARAKTERLER

Giriş

Tölögön Kasımbekov’un Kırılan Kılıç adlı romanı tarihi gerçeklik çerçevesinde yazarın kurgusu ile bütünleşerek ortaya konulmuştur. Tarihi olaylar, yalnızca tarih, yer ve zaman belirtilerek de anlatılabilirdi. Fakat bu romanda gördüğümüz gibi tarihi roman, tarihi olayı okuyucuya sadece anlatmaz, hissettirir de. Kasımbekov, usta işçiliği ile Kırgız tarihinde yaşamış şahsiyetleri kendi roman karakterlerine en iyi şekilde uygulamıştır. Bu makalede Kırılan Kılıç romanında geçen karakterler sınıflandırılarak karakterlerin romanda anlatılan olaylardaki rolleri belirtilmiştir. Karakter analizi yaptığımız bu romanın karakterleri, günümüzde dahi dilden dile dolaşan Kırgız tarihinde önemli rol oynamış kişilerdir. Bu sebeple bu romanda geçen her karakterin gerçeklikle bağlantısı vardır. Romanın kurgu çerçevesinde neredeyse birebir doğru ifade edilen karakterlerin yanında olaylarda bazı aksaklıklar da mevcuttur. Makalede bu konuya da değinilmiştir.

Tölögön Kasımbekov Kimdir?

Kırgız edebiyatında tarihi roman türünde ortaya koyduğu eserlerle ün kazanmış Tölögön Kasımbekov, 1931 yılında doğmuştur. Ailesinin soyu Kırgız halk kahramanı olan Beknazar’a dayanır. 20. yüzyılın büyük tarih yazarları arasında zikredilen Kasımbekov’un edebi kişiliğinde dikkat çeken özelliği, Kırgız tarihini eserlerine kendine özgü bir kurgu içinde vermesidir. Tarihi gerçekliği kendi üslubuyla birleştiren yazar, Kırgız tarihini tüm çıplaklığıyla eserlerinde ortaya koymuştur. Kırgız edebiyatında ilk tarihi romanı Kırılan Kılıç’ı yazarak ismini Kırgız halkına ve tüm edebi çevreye duyurmuştur. İlk cildi 1966 yılında yayımlanan eser, iki ciltten oluşmaktadır. İkinci cildi ise 1967 yılında tamamlanmış fakat dönemin siyasi gücünün Türk halkına karşı kötü yönlerini ortaya koyduğu için sansür uygulamasına takılmış ve basılmamıştır. Türkistan’ın işgali sırasında Çarlık Rusya’nın Türk halkının aleyhine yaptığı planları, Hokand Hanlığı ve halk arasındaki fikir ayrılıkları gibi konulara işaret eden Kırılan Kılıç eserinin kahraman kadrosu Kırgız tarihinde yaşamış gerçek kişilerden oluşmaktadır. Alimbek, Abdurrahman, Skobelev, Beknazar, Alimkul, İshak, Şirali gibi Kırgız tarihinde yaşamış bu kişilerin, Kırgız tarihindeki rolleri, yapmış oldukları faaliyetler ve içinde bulundukları olaylar tüm gerçekliğiyle Tölögön Kasımbek’in kaleminden bir kurgu dâhilinde anlatılmaktadır. Kırgız halkının tarihini iyi bilen ve bu bilgisini güçlü kalemiyle birleştiren yazarın eseri, 1971 yılında yayımlanmıştır. Eser iki yıl sonra da Rusçaya çevrilmiştir. Orta Asya ve Kazakistan edebiyatlarını araştıran Z. Kedrina; bu eserin M. Avezov, V. Yan, S. Borodin gibi büyük tarih yazarlarının eserleri arasında zikredilecek düzeyde bir eser olduğu yorumunu yapmıştır.

Tarihsel Roman Türü ve Kırılan Kılıç Romanı

“Tarihsel roman; temelleri maziye dayanan, yani başlangıcı ve sonucu geçmiş zaman içinde gerçekleşmiş olan hadiselerin, devirlerin ve bu devirde yaşamış kahramanların hayat hikâyelerinin edebî ölçüler içerisinde yeniden inşa edilmesi, şeklinde tanımlamıştır.”¹¹ Bu tanım, tarihsel roman ile ilgili birkaç tanımdan bir tanesidir. Tarihsel romanın ne olduğu konusunda ikili yaklaşım olduğunu görmekteyiz, ikinci yaklaşım ise bunun tam tersi kurgusallığı ön planda tutarak, tarihsel unsurları geri planda tutmayı amaçlar.

Tarihi roman hakkında yapılan görüşler bize anlatıyor ki edebi dilde tarihi olayları anlatmanın birden çok yolu vardır. Kırılan Kılıç romanı yaptığımız tanımda da olduğu gibi gerçek olay ve kişilerden hareketle yazarın zengin kalemiyle şekillenen bir eserdir. Bu yönüyle tarihsel roman bağlamında ortaya çıkan ikili çelişkinin ikincisini yansıtmamaktadır. Tölögön Kasımbekov romanını gerçek olay ve kişilerden hareketle kurgusallığı geri planda bırakarak yazmış, adeta tarihi bir belge ortaya koymuştur. Bir ulusun tarihini tüm gerçekliğiyle güçlü kalemlerin eserlerinden okuması, yalnızca tarihi öğrenmesine değil adeta yaşamasına fırsat verir. Bu romanların en önemli özelliği geçmiş tarihi yeniden canlandırmak olmuştur.

Bu düşünceyi destekleyen bir benzetme; “Tarihin kuş bakışı fotoğrafında kabartılar da çöküntüler de gözükmez. Ormandaki ağaç gözden kaçar. Oysa sanatçı, haritayı, haritada(ki) ormanı değil, o ağacı görür; ağaca kuş dalışı yapar. Kısaca, o ağacın yaşamını canlı bir süreç olarak yakalar…”¹² şeklindedir. Bu benzetme bize gösteriyor ki, Tölögön Kasımbekov’un romanında da olduğu gibi tarihi anlatmak demek sadece olayları anlatmak demek değildir. İnsan, mekân ve zaman tarihi yaşayanlardır. Bir tarih anlatımı yalnızca olayları anlatırsa Orhan Asena’nın da eksiklik olarak belirttiği “can boyutu”nu bir kenara itmiş olur. Can boyutu dediğimiz kavram, tarihi romana yaşanılan olayların ruhunu veren kavramdır. Gerçek olay ve kişileri günümüze ilgi uyandıracak bir şekilde aktarmak büyük bir ustalık gerektirir. Herhangi bir olayı kendi kurduğumuz kahramanlar vasıtasıyla aktarmak kolay olanıdır. Gerçek kişilerin hislerini, düşüncelerini, olay karşısındaki tutumlarını, yaptıkları faaliyetleri ve kişiliğini; yazarın kendi kaleminde tekrar canlandırması ve okuyucuya bu hissi aktarması ise zor olanıdır. “Tarih yazıcısı, tarihsel bir metin oluşturmanın organize edici bir ögesidir. Tarih, tarihî belgelerin yorumlanması ve yapılan yeni araştırmalarla sürekli olarak tamamlanır. O halde tarihin kendini yenilemesi de kaçınılmazdır. İlk belgelerden hareketle oluşturulmuş tarih, bulunan yeni belgeler ve getirilen yeni yorumlarla sürekli zenginleştirilir.”¹³ Yani tarihi roman yazarı, tarihsel olay ve tarihi kişilikleri kendine özgü bir kurgu ile şekillendirir. Bu özellik esere edebi özellik katar, eserin yalnızca bilgi veren kaynak olmadığını gösterir. Kırılan Kılıç romanında da diğer tarihi kaynaklarda geçmeyen bilgiler yer almaktadır. Bu bilgilerin tarihi kanıtı olmaması ile birlikte yazarın kurgusu da romanda kendini hissettirmektedir. Tölögön Kasımbekov’un Kırılan Kılıç romanını anlattıklarımız doğrultusunda değerlendirmemiz gerekirse, yazarın edebi kişiliğiyle birleşerek tarihi olay ve kişileri ele alan bu eser, bir tarihi belge değerindedir. Kırgız tarihinin önemli olay ve kişilerini edebi çerçeve içerisinde kaleme alan yazar; tarihi gerçeklikten hiçbir şey kaybetmeden, gerçek kişi ve olaylarla muazzam bir eser ortaya koymuştur.

Tarihi kaynaklar geçmiş tarihimizi öğrenmek için önemlidir. Tarihi kaynakların birkaç çeşidi vardır. Bilimsel kaynakların içinde tarihi romanlar da bunlardan biridir. Kırgız edebiyatında tarihi roman yazan yazarların öncüsü Tölögön Kasımbekov’dur. Yazar bu ilk tarihi romanı ile Hokand Hanlığı dönemindeki Çarlık Rusya’nın Türkistan coğrafyasını nasıl ele geçirdiğine dair birçok tarihi olayı edebi üslupla anlatmıştır. Halka; tarihi, insanların hayatını, o dönemdeki zor şartları en güzel şekilde eserinde yansıtmıştır. “Teniberdi düşüncelere daldı… halkı birleştiren gerçek kahramanlarımızı hatırlayalım. Şanı dilden dile dolaşan Manas, ondan sonra Cengiz Han, Irıs Tarkan, Kan Batır Han, Timurlenk…¹⁴” yazar eserinde geçmişe giderek tarihi kahramanları hatırlar. Şimdi birlik olmaması ve ihanetler onu geçmiş kahramanlar ile ilgi kurmaya iter. Kasımbekov tükenmek üzere olan halkının birlik olarak içinde bulunduğu durumdan kurtulacağını belirtir.

Omor Sultanov, Kırılan Kılıç romanı kronolojik bakımdan hiç bozulmadan tarihi gerçeklere uygun yazıldığını söyler. Eğer romandaki edebi süslemeler çıkartılırsa bu eseri tarihi bilimsel kaynak olarak değerlendirilebilir. Yazarın tarihi kaynakları derinlemesine araştırmasıyla bu eseri ortaya koyduğu görülmektedir. Kaynak olarak V. Nalivkin “Kratkaya istoriya Koknskaya Hanstva”, Abul Gazi Bahadır Han “Şacara yi- Turk va mogul”, Moldo Niyaz Kokandin “Tarih-i Şahruhi” gibi eserleri kullanmıştır. Ancak bu kaynaklar incelendiğinde yazarın tarihi gerçeklere uymayan kendi kurgusuyla oluşturulan olaylar da vardır.

Romandaki Şerali Han ile ilgili “Çokoy” hakkındaki olay genelde İslam efsanelerinde çokça karşılaşılan olaylar gibidir. Yazar bu olayı en güzel şekilde kurgulamıştır. Gerçek tarihte bu olayı doğrulayan bir kanıt yoktur.

Romanda Nüsüp’ün namaz kılarken öldürülmesi olayını kanıtlayan tarihi kaynak yoktur. Tarihçi C. Alımbaev “Nüsüp Biy” adlı kitabında Musulmankul yiğitleri ile Nüsüp’ü, Carmazar’da öldürüp Şahid Mezarına defnettiğini yazar. O dönemde Hokand Hanlığında hizmet eden Ziabidin Maksım “Ferhana Hanlarının Tarıhı” adlı eserinde Şeraalı Han’ın böyle öldürüldüğünü ve Çımındık Mezarlığına defnedildiğini yazar. Buna rağmen Nüsüp’ü, Şadı binbaşının gönderdiği Said Alibek adlı yiğit tarafından yemek yerken öldürüldüğünü yazar. Yazar Nüsüp’ün şanını yüceltmek için olay bu şekilde kurgulamış olabilir.

Romanda, 1864 yılında Alımbek Datka’nın ölümü verilmiştir. Ancak tarihi kaynaklarda bu kişinin 1862 yılı temmuz ayında öldürüldüğü görülmektedir. Kudayar han’a askeri destekte bulunan Buhara Amiri Muzaffar Şaa, Kudayar ile Madı ilçesine gelip Kurmancan ve Carkınbay ile görüşür. Bu görüşmede Kurmancan’a “Datka” unvanını layık görür. Carkınbay ise Andican’a vali olarak tahin edilir.

1863 yılında Alımbek Datka ile Alımkul Atalık, Kudayar’ı ikinci defa tahtan indirip Mala Han’ın 12 yaşındaki oğlu Sultan Seyit’i tahta çıkarmaları romanda anlatılır. Ancak bu anlatılan olay tarihi gerçeklere uymuyor. Çünkü tarihi kaynaklarda Sultan Seyit’i tahta çıkaran Alımkul Atalık’tır. Sultan Seyit, Alımbek Datka’nın öldürülmesinden bir sene sonra tahta oturmuştur. Hatta Alım-kul Atalık’ın bu ölüm ile ilgisi olduğu tarihi kaynaklarda bilinmektedir.

Romanda anlatılan olaylar ile tarihi kaynaklardaki olayların tam olarak uyuşmamasına rağmen “Kırılan Kılıç” romanı tarihi roman olma özelliğini kaybetmez. Bu özelliği ile “Kırılan Kılıç” romanı tarihimizi, tarihi devirleri, tarihi şahsiyetleri öğrenmemizi sağlayan en önemli eserlerden biridir.

Bunun yanında romandaki karakterlerin çoğu gerçek hayatta yaşamış kişilerdir: Narboto, Alimhan, Ömürhan, Madali, Şerali, Acıbay Datka, Nüzüp, Musulmankul, Alımkul moldo, Kudayar, Alımbek, Cangaraç, Baytik, Skobelev, İvonov, Bolot (İskah) v.s. Bu tarihi şahsiyetlere edebi karakter oluşturmak için yazar, tarihi kaynaklar üzerinde çok çalışmıştır. Edebi karakter ile tarihi kaynaklardaki bilgiler karşılaştırıldığında ikisinde de ortaklığın çok olduğunu görülmektedir. Örneğin romanda önemli kişilerden biri olan Musulmankul karakteri ile gerçek hayatta yaşamış Musulmankul adlı komutanın hayatı, yaptıkları arasında bire bir bağlantı vardır. Musulmankul’un Hokand Hanlığındaki askeri gücü yöneten Kıpçaklara ayrıcalık gösterdiği, “eskiden beri Kırgız Kıpçak halkının binlerce soyu, içlerindeki Altın Beşik’in çocukları, dağlı boylarla kız alıp vererek dünür olmuşlar.”¹⁵ Kudaylar hanın tahta çıkmasında önemli rol aldığını, ona kendi kızını eş olarak verdiği görülmektedir. Kudayar Han bu iyiliklere rağmen kayınbabasına karşı çıkar. Kıpçakların isminin yeryüzünden silinmesini emreder. Komutanın bir defa ölümden kaçıp kurtulup, ikinci defasında Hokand’da öldürülmesi tarihi kaynaklarda nasılsa romanda da aynı şekilde kurgulanmıştır. Yazar tarihi kaynaklarda yer alan önemli şahsiyetleri güçlü kalemi ile edebi bir karaktere dönüştürerek halka sevdirmiştir. Bu karakterlerden biri günümüze kadar Alay Kraliçesi unvanıyla anılan Kurman-can Datka’dır. Kurmancan Datka’nın merhametini, cesaretini, anneliğini, halkına olan sevgisini, eşine olan bağlılığını, halkının ona duyduğu saygıyı, devlet yönetiminde ve diplomaside başarısını romanda anlatarak Kurmancan Datka’yı ölümsüz bir karakter haline getirmiştir. Kurman-can Datka romanda şöyle anlatılır: “o, akıllı insanın ne düşündüğünü yüzünden anlar, o her şeye dikkat çeker, çok şey bilir, derler… Kurmancan Datka; Hükümdar olmak kolay mı? Halk için fedakâr, yurt için faydalı olmak gerekir”¹⁶ der. Kurmancanın tek istediği halkının birlik içinde olmasıdır. “Birlik kutsal söz! Birliğin, halkın arasını düzelten, bir araya gelmesini sağlayan niteliklerine önceleri kimse karşı çıkmazken şimdiki bozulma ve çürüme”¹⁷ onu en çok düşündüren olaydır.

Sovyet Rusya’nın güçlü döneminde “Kırgızistan kendi isteği ile Rusya’ya katılmıştır” diyerek tarihi gerçeklerin değiştirilip özellikle tek taraflı anlatıldığı herkesçe bilinir. Ancak Tölögön Kasımbekov o dönemde yazdığı romanda gerçekleri ortaya çıkarmıştır. “1867 yılında Rus Çarı tarafından Türkistan’a general-vali tayin edilmiş ve o topraklar önce bölgelere sonra da eyaletlere bölünmüştür. M. G. Çernyayev, S. V. İvanov, M. D. Skobelev, A. N. Kuropatkin gibi tecrübeli generaller, Kırgız topraklarını iyice incelemişlerdir.”¹⁸ Romanda Rus General Çernyaev’in Taşkent’e yaptıkları anlatılmaktadır. Eserdeki Çernyaev, K.P. Kaufman, general M.D. Skobelev, mayor M.E. İvonov, baron Vitgenştey ve daha birçok asker tarihte yaşamış gerçek insanlardır. Bunların hepsi Türkistan coğrafyasını ele geçirmeyi amaçlayan Çarlık Rusya’nın en güvenilir askerleri olmuştur.

Kırılan Kılıç romanı Kırgızların Rus egemenliğine girmesinden önceki hayatını başarılı şekilde anlatan ilk romandır. Romanda Hokand hanlığının baskıcı yönetim anlayışı, hanların, beylerin, atalıkların ve Datkaların iç çekişmeler yüzünden bir araya gelememesi, birlik olamamaları tarihi belgelere dayanılarak anlatılmıştır. “Gafleti, ihaneti, iç çekişmeleri ve esareti konu alan Kırılan Kılıç, Kırgızların yaşadığı tarihsel bunalıma ışık tutar. Milli şuurun basiretsiz yöneticiler tarafından nasıl yok edilebileceğini, emperyalist güçlerin yayılmacı siyasetinin halkı nasıl köleleştirdiğini ve kimliksizleştirdiğini gösterir.”¹⁹

Kırılan Kılıç Romanındaki Karakterler

Dünya edebiyatında içerisinde çok sayıda karakteri olan romanlara rastlamaktayız. Tölögön Kasımbek’in romanı erkek ağırlıklıdır. Bu erkekler ekseriya birbirine benzerler. Hepsi alp karakterinde, yiğittir. Hemen hemen kadın karakterin olmadığı romanda yalnız iki kadının bir anlamda trajedi diyebileceğimiz hayat hikâyeleri derinlemesine anlatılır. Kurmancan Datka ve Ayzade. Kurman-can Datka romana Alimbek Datka’nın karısı olarak girer. Roman boyunca, bilge Türk analarına benzer. Türk iktidar geleneğindeki söz konusu kadınlar gibi roman boyunca iktidardaki gücü hissedilir. Aynı zamanda, kocası ölünce kendisine Datkalık gibi önemli bir rütbe verilen tek kadındır. Rusların Türkistan’la ilgili son planları da bu kadın etrafında şekillenir. Yapılan anlaşmaya imza atacaktır Kurmancan Datka. İslamiyet’ten sonraki eserlerde, Dede Korkut’ta da ayrıcalıklı yerini koruyan kadının bu romandaki temsilcisi gibidir Kurmancan. “Yaşına rağmen, henüz ihtiyarlığın karşısında başı dimdikti. Hala güzelliğinden hiçbir şey kaybetmediğini görüyor ve onunla gurur duyarak etrafında fır dönüyordu. Gerçekten Kur-mancan Datka taş bebek gibiydi. Beli hala ince, göğüsler ise kabarık duruyordu.”²⁰

Tarihi roman özelliği taşıyan Kırılan Kılıç romanında da çok sayıda karakter vardır. O karakterleri birbirine karıştırmadan, uyum içinde yazmak sadece usta kalemlerin başarabileceği bir beceridir. Tölögön Kasımbekov bu eserinde tarihi olayları anlatırken çok sayıdaki tarihi karakterleri başarıyla yansıtabilmiştir. Tarihî romancının tarihsel gerçeklik içerisinde yer almayan kahramanları yaratma hakkı da vardır. Bu kahramanlar olayların akışına göre romanın içerisinde yer alabilirler.

Yazarın Yarattığı Karakterleri Şu Şekilde Sınıflandırabiliriz:

• Hanlar: (Alim han, Şerali han, Hüdayar han, Mala han, Sultan Seyid han, Nasirdin han, İshak (Bolot)

• Biyler: (Narboto biy, Esenbay biy, Karabek biy, Cangaraç biy, Ümötaalı biy, Osmon biy, Abil biy)

• Bekler: (Abdıldabek, Nasirdin bek, Sultanmurat bek, İbragim bek);

• Aatalıklar: (Nüsüp, Musulmankul, Alımkul)

• Datkalar: (Acıbay datka, Şer datka, Narmambet datka, Alımbek datka, Kurmancan datka)

• Yiğit ve Bahadırlar: (Almambet, Taşpalvan, Bek-nazar, Taşkalle, Eşim);

• Hanımlar:(Carkan hanım, Karakaş hanım, Kunduz hanım);

• Satkınlar:(Şadı-ınak, Kasım binbaşı, Niyaz kuşbegi, Abdurahman);

• Münüşkördün (Kuşçuların): (Sarıbay)

• Çiftçi: (Tenirberdi);

• Müminler: (Madalı, Kulkişi).

Aşağıda Romandaki Karakterlere Kısaca Değinildi.

Abdulaliz Cellat: Hokand hanının en iyi son asker başçılarından biri, cellat başçısı. Fayzabad’daki savaşta İshak’ın askerleri onun kellesi alırlar.

Abdulmomun Şaybani: Han soyundan. Buhara hükümdarı, Özbek hanı susturup, Fergana’yı kendi topraklarına alıp giderken eşkıyaların elinde can verdi.

Abdıldabek: Alımbek ile Kurmancan’ın oğlu. Padişahlığın Rusya’nın kolonicilik politikasına karşı savaşı yolunda gitmediği için vatanında ayrılmak zorunda kalmış ve orada hayatını kaybetmiştir. Yüreğimi ana vatanıma götürün sözü halk içinde efsaneye dönüşmüştür.

Abdımomun Bek: Taşken beyi. Asan Moldo’nun oğlu İshak’ı yetiştirerek güvenilir bir yaver yaptı. Kutluk seyit Şer datka Alim handın soyuna mirasçı ararken İbragim-Bolotla karşılaşıp onu isyana başçı yapacakken küçülmeye devam eden hanedan buna karşı çıkar. O Taşken beyinin evinde İbragim Bolot’a çok benzeyen bir delikanlıyla, Asan oğlu İshak, ile karşılaşır. Abdımomun Bey’in evi kader için çok önemli bir mekân haline gelir.

Abdırahman Abtabaçı: Muslumankul’un oğlu, mal sahibinin eline su döken adam. Kudayarhan’ın kayınçosu, abtabaçı mesleğinde hanın yanında bulunup, babası Muslumankul’un öldürüldüğünü kendi gözüyle görmesine rağmen siyasi işinden geri çekilmedi. Yetenekli siyasetçi, kol başçı mevkisine yükselen, dereceli iş sahibi, Kırgız Kıpçak soyunun üyesi. İsyan sırasında birkaç kez mevki değiştirerek halka zorluk çıkaran kişidir.

Abil Karaş Oğlu: Saruu soyundan, Aksı’daki Karaş Bey’in oğlu, yeni yetme olduğu zamandan beri siyasete karışıp, siyasetin şarabın içenlerden biri. Bunun yanında ulusunun namusunu koruyan, adaletli kararları ve sivri zekâsıyla okurları bir hayli şaşırtır. Abil Biy’in tasviri Tölögön Kasımbekov’un karakterleri arasında eşi benzeri olmayan bir karakter.

Abusatar Kalfa: Amir Nasurulla’nın elçisi.

Acıbay Datka: Hokand hanlığına gençliğinde karışmış, Talas’taki halk başçılardan biri. Şerali’nin babası Âlim han tarafından mülkü kıskanma sebebiyle öldürüldüğünde kardeşini çocuklarıyla beraber Ordo’dan çıkardı. Şerali’yi terbiye ettiği öz dayısı.

Hazreti Şeyhülislam Sagizade: Ordo’da din görevlilerinden biri ve aynı zamanda güvenilir bir adam. Alımbek datkanın idamına katılır fakat bunu habersiz olarak yapar.

Ayzada: Camgırd’n kızı, Temir’in hanımı, Tenirberdi’nin gelini. Temir ordodo öldüğü için genç yaşta yalnız kaldı. Sonradan Er Eşim ile beraber kaçarak ikinci kez evlenir ama yine yalnız kalır.

Ak Erke: Kazak kızı, Er Eşim’in annesi, Ayzada ile Er Eşim kaçtığı sırada onların evliliği için nikâh şahitliği yaptı.

Akboto Biy: Rahimbiy’in oğlu, Saruu soyundan. Hokand hanlığının Kocent vilayetinin başçısı.

Akbalban: Abdılda’nın can dostu, onunla her daim beraber olup, Ogan’a kadar gidip dostunun yüreğini ana vatanına getirerek gömdü.

Akimbay: Asker başçı.

Akmatkul: Köldöy’üm Küçük oğlu.

Aleksandr II: Çarlık Rusya imparatoru. Rus askerlerinin saygı duyduğu devlet başçısı.

Alike Palvan: Yiğit bir adam.

Alim Han: Hokand’ın birinci hanı. Narboto biydin oğlu, 1801 yılında han ilan edildi. Hokand ordusunun siyaset birliğini toplayan önemli biri.

Almambet: Musulmankul’un sütkardeşi, güçlü ve cengâver biri. Siyasetten anlamayan, ulusunu koruyan yetenekli bir karakterdir.

Alımbek Datka: Asanbay Bey’in oğlu, hanın veziri, sonraki zamanlarda Andican Oş’un Bey’i, datka(kadı) siyasetçi. Kurmancan datkanın eşi. Hokand hanlığına ve Andican’a çok faydası dokunmuş bir insan. Hokand hanlığında çıkan isyandan ötürü kitapta Çoton tarafından öldürülüyor. Tarihte ise iki ölüm ihtimali söz konusudur. Her türlü Hokand hanlığının siyasi kurbanlarından biri.

Alımkul Atalık: İmam Alımkul. Hokand hanlığının yetenekli komutanlarından. Rus askerleri gelirken Taşkent etrafına Rus askerlerine karşı direniş sergilemişti. Savaşta kendi ordusunun içindeki bir hain tarafından öldürüldü.

Amir Temir Körögön: Devleti tekrar toplayan, Temirlan unvanına sahip olmuş önemli komutanlardan biri. Altınbeşik soyunun en eskilerinden.

Arkar Koco: Şaa hanımın eşi, İbragim Bey’in damadı, Bolot Bey’in eniştesi.

Atakul Baatır: İshak’ın yanında bulunan cengâverlerden biri, asker başı. İshak’a karşı çıkar fakat sonunda onunla barışıp Ruslar ile anlaşmaya gönderir. Atakul dönüş yolunda kendi kendini vurarak intihar eder.

Aşır: Şerali han tahta çıktığında kurban edilen Abil Bey’in askeri.

Babır: Ömür Şah’ın oğlu Babur Zahireddin Muhammed. Oğlu Moğol devletini tekrar bir araya getiren komutan. Yazar ve zengin biri aynı zamanda “Babır Naama” adlı eserin yazarı.

Baytik baatır: Kanay’ın oğlu. Babası büyük eşi ile birlikte

Bakbübü: İshak ile beraber yol alırken dinlendikleri bir yerde doğan kıza “Adaş” ismi konulacakken bahtı güzel olsun diye İshak’ın verdiği isim.

Bala: Er Eşimden kalan son çocuk, Sultan Maamıt’ın beş yaşındaki torunu, Ayzada’nın oğlu.

Beknazar: Saruu soyundan, soyu Köldöy tarihine kadar uzanır. Aksıdan çıkmış bahadır. Hokand hanlığına karşı yapılan isyanı bastırmak için ön safta yer alan biri. Hanın, beyin sözünden çıkmadan sonuna kadar savaşarak Abil’i ürküten yetenekli biri. Beknazarı kıskanan Abil evine misafir ederek kımızın içine zehir koyarak öldürür. Cani bir şekilde öldürülmesine rağmen kendisinin kimin zehirlediğini Kulake’ye anlatır ve kimseye söylememesini tembihler. Çünkü iki tarafın birbiri ile savaşa girmesini istemez.

Bolot: Tenirberdi’nin genç oğlu, Temir’in kardeşi; Temir şehit olduğu zaman dokuz yaşındaydı, Ayzada’nın kayınbiraderi. Temir öldüğü zaman sonradan Ayzada ile nikâh yapacağı zaman Temir’in kardeşi benim de kardeşim diyerek nikâhtan vazgeçer.

Vereşagin: Skobelev’in peşinden giden ressam, Kur-mancan Datka’nın resmini yapmış insan.

Vetgenşteyn: Baron, “Ekspedisiyanın” katılımcısı; “Alay yürüyüşünde” aktif bir asker.

Golovaçev: General.

Danil: İshak’ın eline esir düşüp İslam dinini kabul etmediği için öldürülen insan.

Dombu: Romanın daha da karışık hal almasında büyük rol oynayan karakterdir.

Dyumagel: Batı Sibirya başçısı.

Cakıpbek: Kurmancan’ın desteği ile Kaşakar’’da nam salmış biri.

Yalnız Gözlü Udayçı: Alımkul’a karşı gelen biri.

Camankul: Abil beyin akrabası, mümin biri. Abil beyi siyasi açıdan kendi çıkarlarına göre yönlendiren biri.

Camgır: Ayzada’nın babası.

Cangaraç: Eşkoco’nun oğlu Solto soyundan çıkan yönetici. Alımbek Datka ile birlikte milli birliğin oluşumuna büyük katkı sağlamıştır.

Cancigit: İshak’ın yiğidi.

Cantay Han: Kemin’in hanı. Karabek oğlu, Sarıbagış soyundan. Şabdan’ın babası.

Carkımbay: Kurmancan Datka’nın üvey oğlu, Oş beyi unvanının sahibi.

Carkınayım (“Hakim hanım”): Şerali’nin karısı, Toktonazar’ın kızı, Kudayır hanın annesi.

Cibek Ümöt kızı: Cankaraç’ın eşi.

Zolpukor: Generalin başında olduğu altı bin kişi ile savaşan kişi.

İbragim bey: Alim hanın Semerkant’ta yaşayan oğlu. Taht için Hokand hanlığına geldiğinde Nüzüp ona karşı Sıydalı beyi askerleri ile gönderir. Askerleri ölür ve kendisi esir düşer.

İbragim Hayal: Nasurulla’nın Hokand hanlığa yerleştirdiği beyi. Nüzüp hapsolduğunda şehri terk edip kaçar.

İvonov: Kurmancan Dakta ile konuşmaya Şabdan ile birlikte gitmişlerdi. Fakat kendi değerini bilen Kurmancan Dakta onlar ile konuşmayı reddedip, generallerini istemişti.

İsa Evliya: Hanlıktaki en etkili din adamlarından biri.

İsaev: Zengin.

İsköbül Paşa: Halk kendi arasında Rus asker başçısı Skobelev’i böyle adlandırmıştır.

İshak Han: Hokand hanlığına karşı isyanı başlatan kişi. Hokand hanlığında devrim ile başa gelen son han. İshak han ilerleyen zamanda darağacına asılarak öldürülür.

Kadır: Alımbek ile Kurmancan’ın torunu, Kamçıbek’in oğlu.

Kazıy: Nüzüp’e şeriattan bahsederek Hokand hanlığında “Atalık” ünvanını alan insan.

Kalnazar: Vezir. Kudayır hanın Kırgızların gönderdiği 40 elçiyi öldürmekle sorumlu tutmuştu. İlk başta karşı çıkmasına rağmen padişahın emrini yerine getirmek zorunda kalmıştı.

Kalıgül Evliya: Zengin oğlu, Sarıbagış soyundan.

Kalıyma: Madıl’ın hanımı.

Kambar Sarker: Katay soyundan, İshak han ile beraber olan komutanlardan. Er Eşim’i Numan’a tutsak veren kişi.

Kanat Şaa: Kudayır hanın komutanı, Taşkent beyi, Rus askerler ile Uzun Agaçta çarpışmış. Alımbek datkayı Mala hana kötüleyen kişi.

Kanış: Beknazar’ın hanımı.

Kara Bay: Bin atlı zengin.

Kara Sakal: Alımbek Datka’nın hemşerisi. Kurmancan Dakta’yı çekememezlik yapan biri.

Karakaş Ayım: Abil beyin hanımı. Güçlü kadınların romandaki temsilcisidir.

Karaçal: Aksı şehrinin beyi. Abil’in yanında gezen yiğitlerden biri.

Karaş Bey: Abil beyin babası.

Kasım: Binbaşı. Kıpçaklara isyan edenlerin başıdır. Öldürülen Kıpçakların kanını Muslumankul’un ayaklarına döker.

Kedeybay Datka: Nüzüp’ün akrabası, Şerali’nin kayınbabası. Namangan şehrinin beyi. Şerali’nin han olmasında aktif biri.

Kerimkul: Kol başçılarından biri.

Kocomurat: Nüzüp beyin üvey kardeşi.

Koyçu datka: Şaarhan beyi. İlk başlarda Alımkul ile aynı saftaydı sonradan Alımbek Datka’nın safına geçti.

Kolpakovskiy: Komutan.

Kudayberdi: Eşimin babası.

Kudaynazar Türk: Mala hanı boğarak öldürenlerden biri. Sarayda çokça hizmet etmiş biri. Siyasi olarak güç durumdayken Alımkul’un safına geçmişti.

Kudayar Han: Hokand hanlığında üç kez tahta geçmiş biri. Babası Şerali, annesi Carkınayım. Muslumankul’un kızını kendisine eş olarak alır fakat onun kayınbabası olmasına rağmen Kıpçaklara saldırmış biri. Kırgızlardan gelen kırk elçiyi acımasız bir şekilde öldürmüştü. Tarihteki en adaletsiz, kıskanç, gözünü hırs bürümüş biri. Birkaç kez tahttan düşmesine rağmen insanların içinde utanmadan halkının çıkarını hiçe sayıp Sovyetler ile anlaşmış beceriksiz adam.

Kulan: Sarıbay’ın abisi, Madıl’ın babası, ahşap ustası.

Kulbatır: Bahadır, Camgır’ın akrabası.

Kulkişi: Tenirberdi ve Beknazar’ın akrabası. Mümin biri.

Kunduz: Sarıbayon on beş yaşındaki kızı.

Kurmancan Datka: Alımbek Datka’nın hanımı. Kadınların arasında en güçlü siyasetçi! Datka namını sahip. Çarlık Rusya’nın izlediği politikasına karşı çıkarak onları halk ile yüzleşmeye zorlamıştır. Alay kraliçesi ünavanına layık görülmüştür.

Kuropatkin: General, Rusya’nın savunma bakanı.

Kutlukan: Min Urugu’nun kızı. Altınbeşikte Teniryar adlı oğul doğurmuş kadın.

Kıdırbek Datka: Mala handın yanına bulunup onu öldürenlerden biri. Sonraları Alımbek Datka’nın safına geçmiş biri.

Madali Han: Ömörhan’ın oğlu. Atadan kalma saltanatı elinde tutamamış akılsız oğul. Babası öldükten sonra onun genç eşi ile beraber olup insanlar tarafından ayıplanmış sonradan üvey annesi ile evlenince yaptığı hareket Müslümanlığa sığmaz diyerek idam edilmişti.

Madamin Inak: İshak ile beraber olanlardan.

Madıl: Sarıbay’ın kardeşi. Abil beyin arkasında durarak şehit olanlardan biri.

Mayıp bala: Malabek Şeralinin oğlu. Kokon hükümdarlarından biri. Annesi bağış soyundan. Alımbek Datka ile Alımkul Moldo onu han yapmıştı.

Mamathan: Asker başçı.

Margalan beyi: Nüzüp’ün kellesini alma konusunda görevlendirilen asker.

Marving: “Sank-Peterburgskie Vedomusu” gazetesinin sorumlusu.

Maşin: Halk sorumlusu.

Miran şah: Amir Temir’in büyük oğlu.

Miller Zakomelskiy: Baron. Rus yöneticisi. İshak’ı öldürme emrini veren kişi.

Moldo Asan: İshakın babası.

Moldo Musa: İshakın danışmanı.

Moldo Ziya: Saray bilim adamlarından biri. Alımbek’in ölümünü planlayan kişi.

Momun: İshak’ın yiğitlerinden biri, güvenilir bir adam. Sonlara doğru İshaktan izin alarak ordudan ayrılır.

Muzafar şaa: Amir Nasrulla’nın oğlu. Buhara amiri.

Murad Bey: Alim hanın ikinci oğlu. Kokon hanlığında taht kavgasına girenlerden biri.

Muslumankul: Anciyan şehrinde doğmuş. Kıpçak soyundan gelme binbaşı. Nüzüp’ün orduda değerlenmesinde büyük rol oynar. Kudayır hanın buyruğu ile halkın önünde idam edildi.

Muhammed: Kudayır hanın ikinci oğlu.

Mırzakul: Yüzbaşı. İshakka isyan ederek kokon tarafına geçer.

Mırzanayas: Alımbek Datka’nın torunu.

Mırzat bey: Muslumankul’u Naman şehrine bey yapan kişi.

Narboto bey: Kokok sarayının zenginlerinden. Oğlu Alimhand’ han yapar.

Narmambet datka: Kıpçak soyndan gelen başçılardan biri. Kıpçaklara soykırım yapılırken halkı koruyan bahadır bir insan.

Nasirdin bey: Kudayır hanın oğlu.

Nasrulla: Buhara’nın amiri. Kokon hanlığına savaş açtığı zaman Kırgızlar ona karşı Şerali’yi gönderir.

Niyaz Kuşbegi: Sarayda söze geçenlerden biri.

Nüzüp bey: Aksıdan çıkan asker başçısı. Akıllı, zalim biri. Mala hanı hükümdar yapmaya çalışır. Kokon hanlığında binbaşı olur.

Omorbek: Dakta.

Ormonbek: Kudayır hanın küçük oğlu.

Osmon: Bey.

Özünek han: Fergana hanı.

Ömör bey: Muhtarlardan biri.

Ömör han: Alim hanın kardeşi. Madali hanın babası.

Ömör Şayhan: Muhammed Sultan Babırdın babası.

Ötömbay: Kıpçaklardan, Maralgan kuşbegi.

Raim şaa: Muzafar şaanın kardeşi. Karateginin emiri.

Rasford: batı Sibirya asker başçısı.

Sanem: Tenirberdi’nin eşi.

Saru: Beknazar’ın büyük dedelerinden biri.

Satılbadı: isfara beyi. Şerali’yi ödüren kişi. Alimhan’ın ikinci oğlu.

Seyde bak: Şerali’nin büyük ninelerinden.

Seyit Maulan: Bey.

Skobelev: Rus asker başçısı. Sonradan general olur.

Sopu: Şerali’nin oğlu.

Sultan seyid: Mala hanın oğlu. On iki yaşında tahta oturur.

Sultanmurad: Kudayır hanın kardeşi.

Süyümkan: Sarıbayın eşi.

Taşkalle: Kudayır hanın pehlivanı.

Taşmat: Şerali’nin askeri.

Temir: Tenirberdi’nin oğlu.

Tenirberdi: Beknazar’ın kardeşi.

Teniyar: Altınbeşik’in oğlu.

Toktonazar: Tubay soyundan gelen bey.

Tolu: Köldöy’ün eşi.

Trotskiy: General.

Tultemir: Dombu’nun kardeşi. Kamçı ile Kulkişi’yi döver. Beknazar ile karşı karşıya gelince korkarak kaçan yalandan yiğit.

Uali: İshak’ın asker başçısı.

Ümötaalı bey: Sarbagış soyundan gelir. Ormon hanın oğlu.

Fon Kaufman: Yarım Paşa olarak bilinir. Türkistan generali.

Haci bey: Şerali’nin babası.

Çoton: Alımbek Datka’yı öldüren kişi.

Şaa ayım: İbragim Bey’in kızı. Bolot Bey’in ablası.

Şamırza: İshak tarafına geçer ama orada isyan çıkarınca idam edilir.

Şabdan bahadır: Cantay’ın oğlu Sarıbaş soyunun yöneticisi. İonov ile Kurmancan Dakta’ya konuşmaya gider.

Şayban: Said hanın kardeşi.

Şatman koco: Türkistan beyi. Taşkent beyi. Mala hanı öldüren kişi.

Şerali: ilk başta atçı sonradan Hokand hanı. Sonradan İsfan’a beyi.

Ibrayım: Beknazarı’n kardeşi.

Idın: Sarıbay’ın yakın komşusu.

Imankul: Satıcı.

Irayımkul: Köldöy’ün büyük oğlu.