Kitabı oku: «Həyat işığı», sayfa 2

III

Dinləyin.

Demişdim, yuxuya birdən-birə getdim, elə bil həmin o materiyalar haqda yuxuda da düşünürdüm. Birdən yuxuda gördüm ki, ta-pançanı götürüb oturduğum yerdəcə düz ürə-yimə tuşlayıram, başıma yox – ürəyimə. Axı, mən əvvəldən gülləni hökmən başımdan vur-mağı düşünmüşdüm, özü də sağ gicgahım-dan. Tapançanı döşümə dirəyib sonra bir ya iki saniyə gözlədim, birdən şamım da, masam və divar da qarşımda tərpənib yırğalanmağa başladı. Dərhal çaxmağı basdım.

Hərdən yuxuda hündürlükdən yıxılırsı-nız, ətinizi kəsir, ya da sizi döyürlər, amma heç vaxt ağrı hiss etmirsiniz, həqiqətən, çar-payıda zədə almamısınızsa: onda ağrıdan oya-nırsınız. Mənim də yuxumda belə oldu: ağrını hiss etmədim, ancaq mənə elə gəldi ki, atəşim içimi yerindən oynatdı, hər şey də birdən sön-dü, hər tərəfimi dəhşət qaranlıq bürüdü. Elə bil lal-kor oldum, bir bərk şeyin üstündə uzanmışam, gözüm heç nə görmür, kiçik bir hərəkət belə edə bilmirəm. Ətrafımda gedib-gəlirlər, qışqırırlar, kapitan bağırır, sahibə ci-yildəyir, sonra ara birdən sovuşur və artıq – budur – məni örtülü tabutda aparırlar. Tabu-tun yırğalanmağını da hiss edirəm, o haqda düşünürəm, bu vaxt öldüyümə qəfildən təəc-cüblənirəm, öldüyümü bilirəm, buna şübhə də etmirəm, heç nə görmür və tərpənmirəm, amma bununla belə hər şeyi duyur və dü-şünürəm. Lakin tezliklə bununla razılaşıb, yu-xuda adət edildiyi kimi həqiqəti dinməzcə qə-bul edirəm.

Budur, indi məni yerə basdırırlar. Hamı gedir, tək qalıram, tamam tək. Tərpənmirəm. Qəbirdə necə basdırılacağımı əvvəllər təsəv-vür edəndə qəbri həmişə rütubət və soyuqla bağlayırdım. İndi də hiss etdim ki, üşüyürəm, əsasən də ayaq barmaqlarımın ucu donur, am-ma başqa heç nə hiss etmədim.

Uzanmışdım, qəribədir ki, ölünün heç nə gözləməyə lüzum olmadığını mübahisəsiz qə-bul edib, heç nə gözləmirdim. Amma nəmiş-lik idi. Nə qədər vaxt keçdiyini – bir saat, bir neçə gün, yoxsa daha çox – bilmirəm. Birdən tabutun qapağından örtülü sol gözümə bir su damcısı düşdü, bir dəqiqədən sonra onun da-lınca ikincisi, daha bir dəqiqədən sonra üçün-cüsü və sair və ilaxır, hər dəqiqədən bir. Qəf-lətən, ürəyimdə dərin hiddət alışdı və bu hid-dətimdə fiziki bir ağrı duydum: “Bu mənim yaramdı, – fikirləşdim, – bu atəşdi, orda da güllə…” Damcı isə elə hər dəqiqə örtülü gö-zümə damırdı. Birdən, hərəkətsiz olduğum-dan səslə yox, bütün varlığımla başıma gələn bütün bunların Hökmdarını çağırdım: “Kim olursan ol, gerçəkdən də varsansa və olan-lardan daha ağıllı bir şey varsa, onun burda da olmasına izin ver. Yox, gələcək varlığımın eybəcərliyi və yöndəmsizliyi ilə səfeh intiha-rımdan qisas alırsansa, onda bil ki, mənə veri-lən bu işgəncə heç vaxt və heç cür, lap milyon il davam etsə də, nifrətimə bərabər ola bilmə-yəcək!..”

Çağırıb susdum. Dərin sükut bir dəqiqə davam etdi, hətta yeni damcı da düşdü, amma bilirdim, sonsuz dərəcədə bilir və inanırdım ki, indi mütləq hər şey dəyişiləcək. Budur, bir-dən-birə qəbrim aralanır. Daha doğrusu, onun qazılıb açılmasını bilmirəm, amma bir qara naməlum məxluq məni götürüb, fəzaya qal-dırır. Birdən, gözlərim görməyə başlayır. Ge-cədən xeyli keçmişdi, heç zaman, heç vaxt da belə qaranlıq görməmişdim! Artıq yerdən çox uzaqlarda idik. Məni aparan varlıqdan heç nə soruşmur, gözləyib fəxr edirdim. Özümü qorxmamağıma inandırırdım, qorxmadığıma da heyrətlənirdim. Yadımda deyil, nə qədər uçduq, təsəvvür də edə bilmirəm: hər şey yuxudakı kimi məkan-zaman, varlıq-şüur qa-nunlarından adlayıb, yalnız ürəyin arzuladığı nöqtələrdəki kimi baş verirdi. Yadımdadır, qaranlıqda bir kiçik ulduz gördüm. “Bu Siri-usdur?” – heç bir sual vermək istəməsəm də özümü saxlaya bilməyib soruşdum. “Yox, bu, sən evinə qayıdarkən buludların arasında gör-düyün ulduzdur,” – məni aparan cavab verdi. Bilirdim ki, o, bir növ insanabənzərdir. Qəri-bə işdir, bu məxluqdan xoşum gəlmirdi, hətta ona dərin nifrət bəsləyirdim. Gülləni düz ürə-yimə vurmağımın səbəbi, mütləq bir yoxluq həsrəti idi. İndi isə, bir canlının, əlbəttə, insan yox, amma mövcud olan bir məxluqun əlində-yəm. “Elə çıxır ki, qəbirdən sonra da həyat var!” – adətən yuxuda keçirilən yüngül təəc-cüb hissiylə fikirləşdim, qəlbimin mahiyyəti isə bütün dərinliyiylə mənimləydi: “Bir də ol-maq lazımsa, – düşündüm, – yenə də kiminsə dəfedilməz idarəsi ilə yaşamalıyamsa, məni yenildib alçaltmalarını istəmirəm!” “Bilirsən ki, səndən qorxuram, ona görə də mənə nifrət edirsən,” – alçaldıcı sualdan özümü saxlaya biləyib, birdən yol yoldaşıma bunu etiraf edib ürəyimdə aşağılanma sancısı keçirdim. O, su-alıma cavab vermədi, amma duydum ki, heç kəs mənə nifrət etmir, gülmür, hətta yazıqları da gəlmir, yolumuzun da naməlum, sirli və tək mənə aid məqsədi var. Ürəyimdəki qorxu artırdı. Bilinməz bir bilgi səssizcə, lakin əzab-la, susqun yoldaşımdan mənə ötürülür, sanki içimə yayılırdı. Tutqun və əsrarəngiz fəzada uçurduq. Tanış bürclər artıq çoxdan gözümə dəymirdi. Göyün dərinliklərində şölələri yal-nız min və milyon illərdən sonra yerə gəlib ça-tan ulduzların olmasını bilirdim. Bəlkə, bu fəzaları da uçub keçmişdik. Müdhiş və haldan düşmüş ürəyimdə nəyisə kədərlə gözləyir-dim. Qəflətən bir tanış və olduqca çağırıcı bir hiss məni silkələdi: birdən günəşimizi gör-düm. Bilirdim, bu bizim yerimizi yaradan gü-nəş ola bilməz, günəşimizdən hədsiz uzaqda-yıq, ancaq bunun bizim günəşin təkrarı və ox-şarı olduğunu nədənsə bütün varlığımla anla-dım. Qəlbimdə şövqlə bir şirin, çağırıcı duyğu coşdu: məni də yaratmış bir işığın doğma gü-cü ürəyimi diriltdi və həyatı, keçmişdəki hə-yatı, qəbrimdən sonra ilk dəfə duydum.

– Lakin bu günəşdirsə, bu tamamilə bizim günəşdəndirsə, – qışqırdım, – bəs Yer hanı? – Yoldaşım da qaranlıqdakı zümrüd işığı saçan balaca ulduza işarə elədi. Düz ona sarı uçur-duq.

– Kainatda belə təkrarlar mümkündürmü, təbiətin qanunu, doğrudanmı beləymiş?.. Ora-da da yerdirsə, görəsən, o da bizim yer ki-mi… tamamilə bədbəxt, yazıq, lakin əziz və həmişə seviləndir? Görəsən, bu Yer də bizim Yer kimi ən nankor övladlarında da özünə məşəqqətli sevgi yaradan Yerdirmi?.. – tərk et-diyim əvvəlki doğma yerə olan heyrət dolu coşqun məhəbbətimdən həyəcanlanıb qışqırır-dım. İncitdiyim o fağır qızcığazın surəti keçdi ağlımdan.

– Hər şeyi görəcəksən, – kədərli səslə yol-daşım cavab verdi. Sürətlə planetə yaxınlaşır-dıq. O, gözlərim önündə böyüyür, indi oke-anı, Avropa çevrəsini seçirdim, birdən-birə ürəyimi qeyri-adi böyük, müqəddəs qısqanc-lıq hissi ürəyimi bürüdü: “Belə təkrarlıq necə və nədən ola bilər? Mən, nankor mən, gülləni ürəyimə çaxıb həyatımı söndürərək, qan dam-cılarım tökülən o yeri sevirəm və sevə bilə-rəm. Heç vaxt, heç zaman o yeri sevməkdən əl çəkməmişdim, hətta bəlkə də, o gecə, onunla ayrılan məqam, ola bilsin, onu əvvəlkindən də güclü sevirdim. Bu yeni yerdə əzab varmı? Bizim yerdə yalnız əzab var və fəqət əzabdan dolayı əsl sevə bilirik! Başqa cür sevməyi ba-carmırıq, başqa cür sevgi də tanımırıq. Əzab çəkmək istəyirəm ki, sevim. Qoyub gəldiyim o yeri, elə bu an göz yaşlarımla sulayıb, öpmək istəyirəm. İstəmirəm, başqa yerdəki həyatı qə-bul etmək istəmirəm!”

Yoldaşım isə artıq məni tərk etmişdi. Bir-dən, elə bil özümdən gizli, cənnət kimi günəş-li, füsunkar parlaq gün işığına düşdüm, bu başqa yerdə. Bizim yerdə, sanki Yunan Ar-xipelaqını təşkil edən adaların və ya Arxipela-qa bitişik qitənin sahilboyu sahəsində dur-muşdum. Ah, hər şey bizdəki tək idi, amma hər tərəf elə bil bir bayram yaşayır, böyük, müqəddəs bir zəfər saçırdı. Mülayim, züm-rüdvari dəniz sahilə ləpə vurur və elə bil şü-urlu surətdə sevərək sahili yalayırdı. Olduqca gözəl hündür ağaclar bütün zənginliyi ilə da-yanmış, saysız-hesabsız yarpaqları isə, əmi-nəm, məni öz asta mülayim səsi ilə salamlayır və sanki sevgi sözləri söyləyirdilər. Yaşıllıq-dan ətirli çiçəklər saçırdı. Quşlar dəstə-dəstə havada uçur, qorxmadan çiyinlərimə, əlləri-mə qonur, öz yumşaq, titrək balaca qanadla-rıyla sevinə-sevinə mənə çırpınırdılar. Nəha-yət, bu bəxtəvər torpağın insanları ilə tanış ol-dum. Onlar özləri yanıma gəldi, başıma yığış-dı, məni öpdülər. Ah, onlar necə də gözəl idi-lər – günəş övladları, öz günəşlərinin övladla-rı! Bizim yerdə, insanda belə gözəllik heç vaxt görməmişdim. Bəlkə yalnız uşaqlarımızda, yaşlarının ən ilk çağlarında, bu gözəlliyin zəif də olsa, uzaq inikasını tapmaq olar. Bu xoş-bəxt insanların gözləri nur, sifətləri şüurlu ar-xayınlıqla dolu bir məna saçırdı. Amma fə-rəhli idilər: bu insanların sözlərində, səslərin-də uşaq sevinci duyulurdu. Ah, mən elə o an-daca ilk baxışdan hər şeyi anladım! Bu torpaq çirkinliklərlə murdarlanmamış torpaq idi, onun üstündə günaha batmamış insanlar ya-şayırdı. Onlar bəşər rəvayətinə görə günah et-məmişdən öncə yaşayan əcdadlarımızın cən-nətinə bənzər cənnətdə yaşayırdı, bir fərqlə ki, burdakı torpağın hər qarışı cənnət idi. Bu üzü gülər insanlar mənə yaxınlaşır, məni oxşayır-dılar; öz yanlarına aparıb hər biri məni sakit-ləşdirməyə can atırdı. Ooh, onlar məni sorğu-suala tutmur, amma elə bil artıq hər şeyi bilir, üzümdəki iztirabı da tezliklə silmək istəyirdi-lər.

IV

Bilirsiniz nə var? Yenə də deyirəm, yuxu idisə, qoy yuxu olsun! Lakin bu məsum və gözəl insanların məhəbbəti içimdə əbədi ola-raq qaldı və hiss edirəm ki, onların məhəbbəti indi də oradan mənə saçılır. Onları özüm gör-müş, tanımış və inanmışdım ki, onları sevi-rəm, onlara görə sonralar əzab çəkmişdim. Ooh, elə həmin an, hətta orada ikən anlamış-dım – bir çox məsələdə onları qətiyyən başa düşməyəcəyəm. Onlar çox şey bilsələr də bi-zim elmimizə malik olmamaqları, məsələn, müasir rus tərəqqipərvər və əclaf peterburqlu olan mənə həlledilməz gəlirdi. Amma tezliklə başa düşdüm ki, onların biliyi, bizim yerdən fərqli olaraq, başqa təsirlərdən qidalanır, arzu-ları da bizimkilərdən tamamilə fərqlidir. On-lar heç nə arzulamır və rahat idilər. Həyatları dolğun olduğundan, həyatı bizim kimi dərk etməyə can atmır. Amma bununla belə bilik-ləri bizimkindən dərin və ali idi; bizim elmi-miz isə başqalarına yaşamağı öyrətmək üçün həyatın izahını axtarır, onu dərk etməyə çalı-şır. Onlar isə elmsiz də necə yaşamağı əla bilirdi, bunu anladım, o biliklərini isə anlaya bilmədim. Onlar mənə ağaclarını göstərir, mən isə o ağaclara sevgi dolu baxışlarının gü-cünü başa düşə bilmirdim: onlar sanki özlə-rinə bənzər canlılarla danışırdılar. Bilirsiniz-mi, desəm ki, onlar ağaclarla danışırdı, yəqin, səhv etmərəm! Bəli, onlar ağacların dilini tap-mış və əminəm, ağaclar da insanları anlayırdı. Onlar bütün təbiətə də bu cür baxırdı: insan məhəbbəti ilə fəth edilən canlılar insanlarla sülh içində yaşayır, onlara hücum etmir – on-ları sevirdi. Bu insanlar ulduzları göstərib on-lar haqda dərk edə bilmədiyim bir şeylər söy-ləyir, amma əminəm, onlar göy ulduzlarıyla xəyalən yox, bir növ canlı təmasda idilər. Ooh, bu adamlar onları anlamağıma çalışmırdı, on-suz da məni sevirdi, ancaq buna müqabil bilir-dim ki, onlar da məni heç vaxt başa düşməyə-cəklər, bu səbəbdən də bizim Yer haqqında onlara, demək olar, danışmırdım. Yalnız üs-tündə yaşadıqları o torpağı gözləri önündə öpür, onlara sakitcə pərəstiş edirdim, onlar da bunu görür, pərəstiş etməyimdən utanmadan buna imkan verirdilər, çünki özləri də çox se-virdilər. Hərdən göz yaşları içində onların ayaqlarını öpəndə, əzab çəkmirdilər, mən isə mənə güclü məhəbbətlə cavab verəcəklərini ürəyimdə sevinclə bilirdim. Arabir təəccüblə öz-özümdən soruşurdum: bunlar indiyə qədər mənim kimi bir adamı necə təhqir etməyib və mənim kimisində qısqanclıq və həsəd hissləri-ni necə oyatmayıblar? Bir neçə dəfə özümə su-al vermişəm – necə olub ki, lovğa və yalançı mən bunların bilmədiyi, təsəvvür belə eləmə-dikləri şeylərdən danışmamışam, lap elə onla-rı sevdiyimə görə, bildiklərimlə necə təəccüb-ləndirmək istəməmişəm? Onlar uşaq kimi şən və şux idi. Gözəl ağaclıq və meşəliklərində dolaşır, öz gözəl mahnılarını oxuyur, yüngül yeməklər yeyir, ağaclarının barı, meşələrinin balı və onları sevən heyvanların südü ilə qi-dalanırdılar. Yemək və geyim üçün az çalışır-dılar. Onlar da sevir və uşaq doğurdular, am-ma bizim başımıza gələn və yer üzündəki bə-şəriyyətin bütün günahlarnın yeganə mən-bəyi olan o şiddətli şəhvət ehtirasını onlarda heç vaxt görmədim. Onlar dünyaya gələn uşaqlara səadətlərinin yeni iştirakçısına sevi-nən kimi sevinirdilər. Aralarında inciklik və qısqanclıq yox idi, hətta bunların nə olduğunu da anlamırdılar. Hamı bir ailə təşkil etdiyin-dən, uşaqları hamının uşağı idi,

Onlarda ölüm olsa da, xəstəlik, demək olar ki, yox idi, qocaları da sakit ölürdü, onun-la vidalaşanların əhatəsində sanki yuxuya ge-dir, yerdə qalanlara xeyir-dua verərək gülüm-səyir, əvəzində də nurlu təbəssümlərlə yola salınırdı. Bu zaman nə kədər, nə göz yaşları deyilən şey gördüm, yalnız sanki artırılmış, lakin sakit, seyrçi bir heyrətlə dolu məhəbbət var idi. Adama elə gəlirdi ki, onlar ölənləri ilə, hətta ölümdən sonra da ünsiyyətdə olur, dün-ya ilə əlaqə ölümlə kəsilmirdi. Əbədi həyat haqqında soruşanda, məni, demək olar, anla-mırdılar, lakin görünür, əbədi həyata əmin olduqlarından bu onlarda sual doğurmurdu. Məbədləri yox idi, amma Kainat Bütövlüyü ilə gündəlik canlı və ardıcıl əlaqələri var idi. İnamları yox idi, ancaq əvəzində dəqiq bilir-dilər ki, dünyəvi sevincləri təbiətin hüdudla-rını ötəndə həm yaşayanları, həm də ölənləri üçün Kainat Bütövlüyü ilə təmasları daha da genişlənəcək. Onlar bu anı sevinclə, lakin tə-ləsmədən, iztirabsız gözləyir, sanki bunu ön-cədən duyur və bu haqda bir-birlərinə xəbər verirdilər. Axşamlar, yatmaqdan öncə birlikdə ahəng mahnılar oxumağı xoşlayırdılar. Bu şər-qilərdə onlar arxada qalan günün verdiyi bü-tün duyğuları əks edir, onu alqışlayıb onunla vidalaşırdılar. Təbiəti, torpağı, dənizi, meşələ-ri öyürdülər. Bir-biri haqda mahnı qoşmağı sevir və uşaq kimi bir-birini tərifləyirdilər. Mahnılar olduqca sadə idi, amma ürəkdən sü-zülüb gəlir, axır və ürəklərə yayılırdı. Təkcə şərqilərində yox, elə bil, bütün həyatları bir-birilərinə baxıb ləzzət almaqla keçirdi. Buna bir-birinə vurğunluq demək olardı. Digər heyrət dolu və təntənəli mahnılarını isə qətiy-yən anlamırdım. Sözlərini başa düşsəm də, mənaya tam vara bilmirdim. Amma məna mənə əlçatmaz qalsa da, get-gedə artaraq, sanki qeyri-şüuri olaraq içimə dolurdu. Tez-tez deyirdim ki, bunların hamısını hələ çox öncələr hiss etmişdim, bütün bu sevinc və fə-rəh mənə hələ bizim yerdə, hərdən dözülməz kədərə dönən, haralarasa səsləyən həsrətlə özünü büruzə verirdi. Deyirdim ki, onların əzəmətini ürəyimin yuxularında və ağlımın xülyalarında duymuşdum. Deyirdim ki, gü-nəşimizin qubarına çox vaxt gözü yaşsız baxa bilmirdim… Deyirdim ki, bizim yerdəki in-sanlara qarşı nifrətimdə həmişə bir kədər var-dı: niyə onlara olan nifrətimin içində onlara sevgim də var idi, niyə onları bağışlamaya bil-mirdim, onlara bəslədiyim məhəbbətim niyə bu qədər kədərlidir? Onlar mənə qulaq asırdı, görürdüm ki, dediklərimi təsəvvür edə bilmir-lər, amma dediklərimə peşman deyildim: bi-lirdim, tərk etdiyim adamların qüssəsini çək-mə gücünü duyurdular. Bəli, onlar mülayim, sevgi dolu baxışlarıyla mənə baxanda, mənim ürəyimin də onların ürəyi tək məsum və dürüst olduğunu hiss edəndə onları anlama-dığımdan təəssüflənirdim. Həyat dolğunluğu nəfəsimi kəsir, mən də dinməzcə onlara dua edirdim.