Kitabı oku: «Təmsillər», sayfa 2

QARTAL VƏ TOYUQLAR

 
Qara quş saf havada etdi maraq,
Uca göylərdə qol-qanad çalaraq,
Odlu, şimşəkli ildırım doğuran,
O fəzalarda eylədi cövlan.
Sonra endi kiçik təpə qaşına,
Qondu alçaqda bir söyüd başına.
Söyüdə qonmağın nə qiyməti var?
Çox qəribə olur bu padşahlar!
Ağaca vermək istəmiş ad-san.
Ya yox imiş ona münasib olan.
Bir palıd, ya qaya, bu alçağa quş
Kim bilir, nə maraq ilə qonmuş.
O söyüddə oturmadı bir an,
Uçdu, başqa söyüddə etdi məkan.
Görüb alçaqdan böylə bir uçuşu,
Bir Toyuq söylədi: – Aman, qonşu,
Anılır hörmət ilə qartallar,
Böylə uçmaqda nə çətinlik var?
İstəsəm, mən də qol-qanad açaram,
Bu söyüddən o söyüdə uçaram,
Olmayaq bunca axmaq, ey qonşu,
Anmayın şan-şərəflə böylə quşu!
Bizdən artıqmı ondakı göz, ayaq?
Görmədinmi, uçurdu o nə sayaq?
Uçur alçaqda biz toyuqlartək.
– Sözlərin doğrudur bir azca, gərək,
Uçur onlar bizə yaxın yerdə.
Bir toyuq da uçarmı göylərdə?
 

QARĞA VƏ TÜLKÜ

 
Çoxdan sübut olub yaltaqlıq murdar,
Zərərli bir işdir… Yenə adamlar
Bundan çəkinməyir, çünki hər yaltaq
Tapır ürəklərdə kiçik bir bucaq.
Qarğacıq hardansa tapmışdır pendir;
Qonmuş bir çinara; acdır, sevinir,
Pendiri o yemək istəyən zaman
Birdən fikrə getdi; bir Tülkü ordan
Keçirdi. Görüncə boynunu burdu.
Pendirin qoxusu onu durdurdu.
Ayağı ucunda o yavaş-yavaş,
Getdi o, ağacın yanına birbaş.
Boylanıb da baxdı, birdən şöngədi,
Dadlı bir dil ilə Qarğaya dedi:
– Nə qədər gözəlsən, ey gözəl pəri,
Can alan, şəvədən qara gözləri
Nağıllarda ancaq olar eşitmək,
Kimdə var o qanad, o dimdik, lələk!
Mələktək xoş olur, şübhəsiz, səsin
Utanma, oxu gəl, xoşdur nəfəsin,
Səsin də olursa gözəl özüntək
Quşlar padşahı sənmişsən, demək!
Tərifdən Qarğanın başı bərk döndü,
Nəfəsi tıxandı, qəlbi döyündü.
Tülkünün o dadlı sözündən Qarğa
Öz qarğa səsilə qarıldadı: “Qa!”
Pendir dimdiyindən düşdü bir yana;
Bildi ki, aldanmış qurnaz heyvana.
 

MÜŞKİLPƏSƏND¹ GƏLİN

 
Getmək istəyirdi bir gənc qız ərə,
Evlilik bir günah deyil gənclərə.
Günah odur ki, qız lovğaydı xeyli,
Qürurdan heç kəsə düşmürdü meyli.
O istəyirdi ki, getdiyi insan
Olsun dərrakəli, xoşxislət cavan,
Varlı, vəzifəli, hörmət sahibi,
Gözəl, boy-buxunlu, şöhrət sahibi,
Gətirsin çox hədsiz-hesabsız qazanc,
Qızı da çox sevsin, olmasın qısqanc.
Çətindir belə bir nişanlı tapmaq,
İndi sən bu qızda bir taleyə bax.
Gəlirdi bu qıza çox adlı-sanlı,
Mərifət sahibi, xeyli nişanlı.
Gələnlər hamısı münasib ərdi,
Kim olsa, birini sevib gedərdi.
Başqaydı bu qızda lakin düşüncə
Həm müşkilpəsənddi, həm zövqü incə,
Könlünə yatmırdı əsla gələnlər.
Deyirdi bunlardan mənə olmaz ər.
Bunun şöhrəti yox, onun nişanı,
Bu adlı-sanlıdır, yox cibişdanı.
Bu yekə burundur, o qaşı seyrək,
Bu belə, o elə – çətindir seçmək.
Qəlbinə yatmadı heç kəs müxtəsər,
Çoxları eşqindən çəkdi dərdi-sər.
Bu işin üstündən ötdü bir zaman
Elçilər dağıldı qızın başından.
İki il keçincə təzəsi gəldi,
Bu aşiqlərin də işi əngəldi.
Xor baxdı qız yenə bu gələnlərə.
Dedi: – Mən bunlara getmərəm ərə.
Hər axmaq nəçidir mənə tay olsun?
Günəşəm, sevgilim gərək Ay olsun!
Ərçün tələsmirəm nə olubdur, nə?
Qızlıq həyatı ki, xoş keçir mənə.
Rahətəm gecəni, həm də gündüzü,
Belə ərə getmək boş şeydir, düzü.
Rəddi-cavab verib, bu aşiqləri
Qız öz qapısından qaytardı geri,
Elçilər kəsdilər qapıdan ayaq.
İndi təkbir elçi gəlirdi, ancaq.
Keçdi bir il daha, yox bir səs, nəfəs
Qızçün elçiliyə gəlmədi heç kəs,
Qız gəldi yetişmiş bır xanım oldu.
Əvvəlki zəriflik, incəlik soldu.
Bir-bir yoldaşları saydı gördü qız
Hamı ərə gedib, o qalıb yalqız…
Qızın ürəyini sıxdı qəm-kədər,
Bir dəfə güzgüyə salınca nəzər
Gördü kı, hüsnünü soldurub zaman.
O, gözəlliyini itirir hər an.
Artıq saralmışdır gül dodaqları,
Solmuş baxışları, al yanaqları.
Əvvəlkilər kimi o deyildir şən
İpək saçlarına onun düşüb dən.
Keçmişki məlahət qalmayıb əsla,
Ona hər tərəfdən gəlir min bəla.
Verirdi məclisə yaraşıq-işıq
Hər görən hüsnünə olurdu aşiq.
İndi heç kəs ona salmayır nəzər,
Artıq lovğalıqdan eyləyir həzər.
Ruhunu, qəlbini başqa hiss sarır.
Qüruru buraxır, o ər axtarır,
(Qızlar kişilərə baxsa hər necə
Qəlbləri yenə də bizdədir, məncə.)
Qız deyir fürsəti verməyim əldən,
Tamamən solmamış ərə gedim mən.
Bir axsaq rast gəlir lovğa dilbərə
Razılıqla gedir qız ona ərə.
 

PARNAS²

 
Tanrılar qovulurkən Yunanıstan elindən,
Onların yerləri də alınmışdı əlindən.
Əhali arasında bölüşdürüldü yerlər,
Parnasa da o zaman sahib oldu bir nəfər,
Gətirdi eşşəkləri o, Parnasda otardı,
Eşşəklərin nədənsə işdən xəbəri vardı.
Bilirdilər burada yaşamış musiqarlar,
Keçmişdə bu məkanda ömr etmiş nəğməkarlar.
Odu ki, düşünərək dedilər nahaq yerə,
Bizi gətirməyiblər bu gözəl çəmənlərə.
Görünür nəğməkarlar bezikdirib elləri
Eşşəklərin sövtünə³ uyubdur könülləri.
Odur istəyir ellər dinləsin bizi bir az…
Biri dedi: – A dostlar, oxuyaq gözəl avaz!
Gözəl bir xor düzəldək, verək burda səs-səsə
Bizim dadlı nəğməmiz nəşə versin hər kəsə…
Qoy yayılsın aləmə eşşəklərin şöhrəti,
Artsın ellər içində gündən-günə hörməti.
Qoyaq yaxşı bir qayda, heç bir kəsə baxmayaq,
Kimdə eşşək sövtü yox, Parnasa buraxmayaq.
Bu sözü bəyəndilər bütün uzunqulaqlar,
Birgə verib səs-səsə oxudular ulaqlar.
Bir gurultu qopdu ki, kim dinləsəydi, əgər
Sanardı cırıldayır yağlanmamış min təkər.
Eşşəklərin sahibi görüncə bu ədanı,
Bu eşşək nəğməsini, zəhlətökən sədanı
Gurultudan yazığın tutuldu qulaqları,
Səbir kasası doldu, tez qovdu ulaqları.
Coşub acıqlanmasın nadanlar bu məsəldən,
Ellər doğru söyləyib bu sözləri əzəldən:
Başıboşu yüksəkdə oturtsalar da, bişək
Dünyaya eşşək gəlib, gedəcək onlar eşşək.
 

MEYMUNLAR

 
Hər bir işi əql ilə qəbul etdiyin zaman,
Faydalıdır, şübhəsiz, xeyir görərsən ondan.
Onu əqlə vurmadan qəbul etmək ziyandır,
Allah özü saxlasın, böylə işlər yamandır.
Sənə misal söyləyim ən uzaq bir ölkədən
Meymunları görənlər keçirmiş təcrübədən.
Nə görsələr götürüb onu təqlid edərlər,
Bunu bilən ovçular bu yol ilə gedərlər.
Bir gün bir sürü meymun çıxmış böyük ağaca,
Gizli-gizli yayılmış budaqların boyunca.
Oyunbaz bir ovçuya baxırdı heyran-heyran,
Torda, otlar üstündə yuvarlanır durmadan.
Gülüşərək meymunlar ağacda qaynaşırdı,
Bir-birilə baş-başa verib pıçıldaşırdı:
– Eşq olsun bu igidə, göstərdiyi oyunu,
Doğrudan da gözəldir, baxsanız a, yox sonu.
Yuvarlanır, qıvrılır, birdən-birə o yenə
Kələf kimi yumulur, ya açılır tərsinə.
Bax, nə əli görünür onun, nə də ayağı,
Bacarırıq, a dostlar, biz hər oyun açmağı.
Ancaq görünməmişdir bizdə belə bir sənət.
Siz ey gözəl bacılar, əldə var ikən fürsət,
Öyrənsək bu oyunu, məncə, olmaz heç yaman.
Çox əyləndi oyunbaz, yoruldu bu oyundan.
O gedincə başlarıq,
                              ovçu duyaraq bunu.
Meymunlara buraxdı həm toru, həm oyunu.
–Yaxşı oldu, durmayın, qaçırmayaq fürsəti,
Təcrübədən keçirək biz bu gözəl sənəti.
O gözəllər axışdı, ovçu qonaqlarına
Hörmət üçün torları düzmüş idi yan-yana,
Soxuldular içinə, atıldılar, düşdülər
Bürünərək torlara ucadan gülüşdülər.
Zingildəşir, bağırır, başdan aşır şənliklər,
Ancaq bəla burdadır, girənlər çıxmaq istər.
Tor yiyəsi pusquda, qiymət verdi zamana,
Çuvallar ilə gəldi qonaqların yanına.
Axışdılar qaçmağa, dolaşdılar o tora,
Ovçu bir-bir tutaraq basdı o çuvallara.
 

QARĞA VƏ TOYUQ

 
Barbarlar ölkəyə əl atan zaman,
Smolenskinin adlı knyazı
Dəf etmək qəsdilə bu təcavüzü
Vermişdi hər yana qəti bir fərman:
Böyükdən-kiçiyə ölkədə kim var,
Köçsün Moskvadan, şəhər boşalsın,
Qaniçən yağılar tələdə qalsın…
İşi belə görcək qalxdı adamlar,
Bir an itirmədən çıxdı şəhərdən.
Böyükdən-kiçiyə kim var köçürdü,
Sanki yuvasından arı uçurdu.
Yola düzəlirkən hamı yer-yerdən
Soyuqqanlı baxıb Qarğa bu halə,
Biganə qalmışdı dərdə, məlalə.
Xəbərsiz görünüb qan dəryasından,
Uçmaq istəmirdi öz yuvasından.
Toyuq yük üstündən dedi: – A kirvə,
Camaat hamısı düzəlib yola,
Sən səfər fikrində deyilsən əsla.
Görürsən ki, düşmən soxulur evə.
Qarğa cavab verdi: – Eh, mənə nə var,
Qorxusuz-ürküsüz qalaram burda,
Keyfə, eyş-işrətə dalaram burda.
Qorxsun, əl-ayağa düşsün toyuqlar,
Mən nə şorbalığam, nə çığırtmalıq.
Qarğayam heç yanda adım oxunmaz,
Bu gələn qonaqlar mənə toxunmaz.
Onlar axtarırlar dadlı loğmalıq,
Mənasız qorxmağa yoxdur bir əsas
Bəlkə də gəzişib ortalıqda mən
Yeyərəm pendirdən, sür-sümükdən,
Hər halda qalmağım faydasız olmaz.
Siz gedin sağlıqla!..
Köçdü əhali.
Onda ki aclıqdan qonaqlar şişdi,
Qarğa da kəsilib qazanda bişdi,
Xalqa ibrət oldu onun bu halı.
Axmaq fikirlərə uyaraq insan,
Axtarır umulmaz yerdə səadət…
Lakin sonra çəkir başı fəlakət,
Olur Qarğa kimi nəfsinə qurban.