Kitabı oku: «Topun kölgəsi», sayfa 2

İşdəki çətinliklərimdən, köhnə dostum Fi-ruzla günü-gündən uzaqlaşmağımızdan, elmi rəhbərimi neçin sevmədiyimdən, müzakirədə ona ağzımdan çıxanı dediyimdən və başqa-başqa bu kimi şeylərdən. Ona heç bir dəxli olmayan şeylərdən.

Niyə mən bunları məhz ona danışırdım? Özüm də bilmirəm. Amma özümü saxlaya da bilmirdim.

Birdən özümə gəldim. Tələsik onunla xuda-hafizləşib dəstəyi asdım.

Evimə tərəf addımlaya-addımlaya düşünür-düm. Düşünürdüm ki, bunu kimə danışsam inanmaz. Doğrudan da tanımadığın, üzünü belə görmədiyin adama qəlbini necə açmaq olar. Mən onun haqqında nə bilirdim? Heç nə.

Bircə onu bilirdim ki, gecələr o, radio dinlə-məyi sevir, qonşusu isə pianoda qamma çalır.

Bu hekayənin iştirakçılarından biri – tele-fondur. Mən telefon haqqında bir neçə kəlmə de-mək istəyirəm. Son vaxtlar mən telefonlar barə-sində çox düşünürdüm: onlar mənə qəribə və müxtəlif cür görünürdülər.

Bizim laboratoriya müdirimizin otağında – masanın üstündə qara bir telefon aparatı var. Hər dəfə bu aparata baxanda mənə elə gəlirdi ki, onun xətti dinamik məftilinə oxşayır.

Müdirin daima nigaran, daima təlaşlı, qorxu çəkən gözlərinə baxanda mənə elə gəlirdi ki, bu telefonu onun otağına gec partlayan mina kimi qoyublar. O hər zəngdən, hər hərəkətdən diksi-nirdi.

Yəqin ona elə gəlirdi ki, bu mina – telefon hər dəqiqə bəd bir xəbərlə partlaya bilər. Bir gün zəng eləyib ona deyəcəklər ki, səni işdən çıxarıb-lar, yaxud arvadın qaçıb…

Kanselyariyamızda da telefon vardı. Amma diski rəqəmsiz, bağlı, qara bir dairə idi, elə bil möhürlənmişdi. Mənə elə gəlirdi ki, bu telefon təkərsiz maşın, ünvansız məktub kimi köməksiz və acizdir.

O, sanki mütiliyin, asılılığın, passivliyin, tə-şəbbüssüzlüyün rəmzi idi – sənə zəng vura bilir-lər, amma sən heç kəsə zəng vura bilmirsən.

Bu tipli telefonların müqabilində telefon av-tomatlar da mövcud idi. Telefon avtomatlar disk-siz telefonların tam əksi idi. Sən zəng edə bilir-sən, amma sənə cavab verə bilmirlər.

Zəng elə ağzına gələni de, lap söy, kim səni tapacaq? Telefon avtomatlar – cəzasızlığın, mə-suliyyətsizliyin, özbaşınalığın rəmzi idi. Onların üstünlüyü bombardmançı təyyarənin silahsız gə-mi üzərindəki üstünlüyünə oxşayırdı.

Bilsəniz evimdə telefon olmamasına nə qə-dər hayıfsılanırdım. Əlimə keçən iki qəpikləri Hacı Qara kimi xəsisliklə yığır, gizlədirdim. Ta-nış-bilişdən iki qəpik toplayırdım, imkan düşən kimi ayrı pulu xırdalayıb iki qəpiklik alırdım.

Hər gecə ona zəng eləyirdim. Həmişə də gec zəng eləyirdim. Bu, vərdiş və adət halını almışdı.

Bu söhbətlərə alışmışdım – onun bir az yor-ğun, bir az istehzalı, bir az kədərli səsinə, divar dalından eşidilən yeknəsəq qammalara, radio-nun güclə sezilən nəfəsinə, təyyarə uğultusuyla dolu pauzalara.

Mən indi onun haqqında bəzi şeyləri öyrən-mişdim, amma çox az şey. Bilirdim ki, adı Mədi-nədir, tək yaşayır.

Bilirdim ki, gözləri qonurdu, çəkməsinin nömrəsi otuz beşdir. Bundan artıq heç nə bilmir-dim.

Bir dəfə soruşdum:

– Neçə yaşındasınız?

– Eh, qoca qarıyam, nəvələrim, nəticələrim var, – dedi və mən onun cavan səsindən duydum ki, məni dolayır. Və bir də bildim ki, nə yaşından danışmaq istəyir, nə işindən, nə də ailə vəziyyə-tindən.

Mən də inad edib soruşmurdum. O özü də bu barədə məndən bir şey soruşmurdu, amma bilirdi ki, iyirmi doqquz yaşım var, subayam, el-mi idarədə işləyirəm.

Bircə adımı bilmirdi. Nədənsə ona əsil adımı deyil, başqa ad demişdim: Rüstəm. Niyə? Bilmi-rəm. Bəlkə onun da əsil adı Mədinə deyildi, baş-qa idi.

– Axı biz haçan görüşəcəyik?

– Neylirsiz görüşməyi? – dedi. – Bəyəm belə pisdi? Sizi bilmirəm, amma mənimçün bu telefon söhbətləri çox xoşdur. Həyatıma nə isə təzə bir şey gətirir. Mənə xoşdur ki, müəyyən saatlarda zəng gözləyirəm.

Zəng eləyən adamı heç tanımıram, üzünü də görməmişəm, ona görə də onunla açıq danışa bi-lirəm, o da ürəyindəkiləri mənə deyə bilir.

Məni heç vaxt görməyib, heç təsəvvür də eləmir ki, necəyəm. Məgər bu pisdir?! Görüşərik, bir-birimizi bəyənmərik, hər şey də pozulub ge-dər.

Əgər bir-birimizi bəyənsək belə yenə hər şey dəyişər, adiləşər, bayağılaşar. Gəlin əlaqələrimizi elə bu şəkildə saxlayaq. İnandırıram sizi, bu, da-ha yaxşıdır. Ondansa işinizdən danışın.

O məsələ necə oldu? Davanızı deyirəm? Ötüşdü?

– Yox. Ərizə vermişəm, gedirəm ordan.

– Hara?

– Hələ bilmirəm. Siz nə məsləhət görürsü-nüz?

O, cavab vermədi və mən təyyarə uğultusu-nu eşitdim.

Yeni ili Firuzgildə qarşılayırdıq. Təzə bəylə gəlin – Rasimlə Fəridə də gəlmişdilər. On ikiyə on dəqiqə qalmış masanın arxasına keçdik. Ma-sanı Firuzun arvadı, başqa arvadların iştirakıyla çox yaraşıqlı düzəltmişdilər.

Mən hamıdan gec gəlmişdim, soyuq idi, qar-lı-çovğunlu küçədən sonra evin istisi, işığı adama daha xoş gəlirdi.

Saat on ikini vurdu, bir-birimizi qucaqlayıb öpdük, hamıya, hamıya xoşbəxtlik, səadət arzu-ladıq və Firuz dedi ki, bu il tarixi il olacaq – Sey-mur evlənəcək. Biz bir qədəh də içdik və Firuz məni kənara çəkdi.

O, axşamdan içmişdi, lap dəm idi və qədə-hin böyründən tutub tək bir mənim sağlığıma tost deyirdi. Özü də ancaq mənə deyirdi.

– İçirəm sənin sağlığına. Həmişə belə olasan. Mərd, prinsipial, amma bir az da ülfətli, qılıqlı, rəftarlı. Həyata açıq gözlə baxasan. Bilirəm ürə-yində mənə gülürsən, bəlkə də nifrət edirsən. Elə bilirsən ki, mən də bax bütün bunlardan – o par-par parıldayan təzə mebelini göstərdi, – ya da Sə-mayənin şubasından ötrü mənliyimi satmışam. Yox. Mən heç bir vaxt vicdanımın əleyhinə get-mərəm, heç vədə elə söz demərəm ki, vicdanım onu qəbul eləməsin. Buna əmin ola bilərsən. Am-ma… – o, pauza verdi, – amma gərək adamın ağ-lı başında olsun. Xoruz kimi atılmasın hər dəqiqə ortalığa.

Elə yer var gərək çəkiləsən, güzəştə gedəsən, elə yer də var ki, gərək qabarasan, sözünün üs-tündə möhkəm dayanasan. Bəzi xırda işlərdə gü-zəştə getmək lazımdır ki, böyük işlərdə getmə-yəsən.

– Bəlkə də sən haqlısan. Amma mənimçün bu haqq-hesab çox qəliz məsələdir, burda geri çə-kil, orda irəli çıx, mən belə idmandan baş çıxara bilmirəm.

O, əlini yellədi:

– Ay-hay. Yaxşı, gəl içək. Yeni ildən harda işləyəcəksən?

– Qəzetdə, – dedim. – Dünəndən əmrim ve-rilib.

– Özün bilən yaxşıdır, amma məndən soruş-san nahaq getdin.

O, royalın arxasına keçdi, çalmağa başladı, arvadı da oxudu. Bizim radionun son mahnıla-rından. biri idi. Birdən mənim yadıma qammalar, sonra nsə radio düşdü.

– Tost demək istəyirəm, – dedim.

Hamı təəccüblə mənə baxdı, bilirdilər ki, mən heç vaxt tost-zad deyən deyiləm.

– Bax, biz hamımız burdayıq, bir yerdə, ke-fimiz də sazdır. Gəlin amma fikirləşək görək bu axşam tək qalanlar neyləyir? Məsələn, növbətçi-lər, yol baxıcıları.

– Kim, kim? – deyə ordan-burdan səsləndi-lər.

– Yol baxıcıları deyirəm. Bəli, o yol baxıcıları ki, qatarların cədvəlini əzbər bilir, təpə-tənha daxmalarından gecə vaxtı, qarda-çovğunda yola çıxıb qatarları ötürürlər.

Rasim:

– Dinməyin, deyəsən aşnamız dəmdir, – ha-mı bərkdən gülüşdü. Firuz tez mənə baxdı və ayağa durdu:

– Dayanın, dayanın, – dedi. – Deyəsən xətri-nə dəydi. Xahiş edirəm gülməyəsiz, məsələ cid-didir. Deməli, yol baxıcılarının sağlığına, eləmi Seymur?

Hamı qədəhləri qaldırdı.

– Yox, – dedim, – mən yol baxıcılarının sağ-lığına demək istəmirdim. Sözümü ağzımda qoy-duz. Mən başqa bir adamın sağlığına içmək istə-yirdim və bax, əgər dolayıb eləsəz, məndən inci-məyin.

– Pah atonnan. Yaxşı, de gəlsin…

– Mən bir adamın, bir tək-tənha, yalqız ada-mın sağlığına içmək istəyirəm. İndi o, oturub ra-dionun qabağında. O, bütün radiostansiyaların proqramını, cədvəlini bilir. Yol baxıcısı qatarların qarşısına çıxan kimi o da efirdəki konsertlərin qabağına çıxır. Bütün dünya onun otağındadır, bütün bu dünyayla birlikdə o necə təkdir…

Mən bir qurtuma qədəhi başıma çəkdim.

Hamı səssiz-səmirsiz içdi, təəccüblə baxışdı, amma bir şey demədi. Bir azdan sonra isə başqa şeylərdən danışmağa başladılar.

Mən dəhlizə çıxdım, nömrəni yığdım və din-ləməyə başladım. Dəstək susurdu. "Bu da sənin yol gözətçin, – deyə düşündüm. – Nahaq sən onun dərdini çəkirsən. O da yəqin hardasa yeni ili qarşılayır. Niyə də qarşılamasın axı?"

Sonra mən yenə zəng elədim. İstədim ki, ye-ni ilini Moskva vaxtıyla təbrik eləyəm. Cavab çıx-madı, bir saatdan sonra yenə zəng elədim, Praqa vaxtıyla yeni ilini təbrik etmək istədim, yenə hay vermədi. Bir saat da keçdi, yenə zəng elədim. Hansı vaxtla yeni il idi bilmirəm, bəlkə Qrinviç vaxtıyla.

Nəhayət, səhər altının yarısında, küçədəki avtomatdan zəng eləyəndə cavab çıxdı.

– Sizi Atlantik yeni iliylə təbrik edirəm, – de-dim. Yəqin ki, nə demək istədiyimi başa düşmə-di, mən də izah eləmədim.

– Sizsiz? İndicə girmişəm qapıdan.

– Bilirəm. Bütün gecəni sizə zəng vurmu-şam.

– Rəfiqəmgildəydim.

– Dəxli yoxdur, – dedim, – yeni ildə mən sizə vacib bir şey demək istəyirəm. Mən sizi sevirəm. Özü də dəlicəsinə sevirəm.

– Belə de. – O güldü. – Əcəb şad xəbərdir. Yeni il pis başlamır.

– Siz mənim əzizim, gözümün işığısınız, bil-mirəm hansı sözləri demək lazımdır, amma mən heç kəsi belə sevməmişəm. Bilirəm, sizə gülməli gəlir, axı biz heç bir-birimizi görməmişik. Amma neyləmək, bu belədir ki, var. Mən sizsiz yaşaya bilmərəm.

– Daha doğrusu, mənim telefonumsuz, – de-di. – Bilirəm, bu sözlər havayı söhbətdir, amma hər halda onları eşitmək xoşdur.

İlk dəfə idi ki, bizim söhbətimizi qammalar müşayiət etmirdi. Səhər açılırdı. Mən vaxtilə mu-siqi məktəbində oxuduğuma görə ağlıma belə bir bənzətmə gəldi – həyatın xromotik qamması – ağ və qara pərdələrin – gündüzlərin və gecələrin, yaxşı, işıqlı günlərin və pis, qaranlıq günlərin ar-dıcıllığı…

– Mən sizi haçan görəcəm axı? Amma siz düz deyirsiniz, görüşməyək. Bu məhəbbətin ən gözəl formasıdır, bir-birimizə telefon xətləriylə bağlanmışıq. Gözəl əlaqədir.

– Birtərəfli əlaqədir, – dedi, – o, mənada ki, mənə zəng edə bilirsiz, amma mən sizə yox.

– Bəli, ona görə də mən sizi görməliyəm. Ün-vanınızı deyin bu saatca gəlim ora.

– Xahiş edirəm sizdən, – dedi və səsində ağrı duydum. – Xahiş edirəm bu sevinci məndən al-mayın. Belə təklifi mənə çoxları edir. Siz də etsəz, sizinlə də salam-kalamım kəsiləcək, – susdu, son-ra əlavə etdi, – amma sizə mən çox isnişmişəm. Siz ilk adamsınız ki, ərimin ölümündən sonra özümə yaxın, məhrəm bilirəm.

Yanvarın ikisində təzə işimə gəldim. Bütün günü böyük bir materialı redaktə etdim, işin axı-rına yaxın makinaçıya verdim. Dedim ki, mütləq səhərə hazır edin. Kanselyariyanın qabağında böyük bir siyahı asılmışdı – işçilərin familiyaları və telefon nömrələri.

Mən gözucu bu siyahıya nəzər saldım və bir-dən diksindim – elə bil tanımadığım adamlar içində tanış bir sifət görmüşdüm.

– Vəlizadə kimdir? – deyə xəbər aldım.

– Bizim makinaçıdır. İndicə material verdiz e, ona… Nədir ki?

Mən pəncərədən baxdım. Qonur gözlü ma-kinaçı pilləkənlərlə aşağı düşürdü. Dikdaban çəkmələri – tuk-tuk-tuk, – pilləkəndə səslənirdi və mən bilirdim ki, onun çəkməsinin nömrəsi otuz beşdir.

Bu, lap nağıla oxşayırdı. Tale bizi bir idarədə rastlaşdırmışdı, amma o hələ bu barədə bir şey bilmirdi. İndi o, makinasında mənim verdiyim böyük materialı yazarkən heç ağlına da gətirmir ki, bu materialı ona mən vermişəm, yəni, bilir ki, mən vermişəm, amma bilmir ki, mən oyam, yox, daha doğrusu, necə deyim, mən – mənəm.

Mən özümü saxlaya bilmirdim, bu yeniliyi ona çatdırmaq istəyirdim, avtomatdan ona zəng elədim. İlk dəfə belə erkən zəng vururdum və te-lefon susurdu. "Zərər yoxdur, həmişəki vaxt zəng edərəm, qoy sürpriz olsun".

Gecə ona zəng vurdum.

– Salam. İki saat bundan qabaq sizə zəng elə-mişdim.

– Belə tez niyə? Rəfiqəmgildə idim. Əlimdə işim vardı, onlarda işləyirdim.

Gülüşümü güclə boğaraq:

– Nə işdi ki? – deyə soruşdum.

– Evə iş götürmüşəm. Təzə müdirimizin tap-şırığıdır.

– Təzə müdir?

– Hə, bu gün idarəmizə təzə şöbə müdiri gə-lib.

– Yox əşi, – mən yenə də gülməkdən özümü güclə saxlayırdım, Hə, necədir təzə şöbə müdiri-niz?

– Nə deyim vallah. Nə isə məni açmadı. Çox təkəbbürlüdür. Düzdür, ilk təəssüratla çətindir demək, amma, hər halda…

Mən quruyub qaldım. Bu variant heç mənim ağlıma gəlmirdi.

– Niyə xoşunuza gəlməyib ki?

– Əşi, heç, birinci təəssürat çox vaxt səhv olur. Bəlkə də yaxşı adamdır. hər halda özünü belə tox tutur.

Hündür, göyçək oğlandır. Sifəti də gözəldir, amma bir az forsludur deyəsən… Adama elə bil yuxarıdan aşağı baxır. Danışanda da belə əmrlə danışır: sabaha çap eləyin.