Kitabı oku: «Plautus in der Frühen Neuzeit», sayfa 2
2. Restauri suggeriti dai vestigia veteris scripturae
arg. 2 Ei subrupto | altero mors optigit
ei BCD Merula Merula, Giorgio : ex illis Camerariusa altero mors optigit BcG2 altero mors obtigit Merula Merula, Giorgio : altero mors soptigit B1 aliae rumor soptigii CDG1 altero mortem oppetit Camerariusa1
65 rapidus raptori pueri subduxit pedes
pedes Saracenus Camerariusa cf. Ven. Fort. carm. II 16, 37-38 : A n.l. fides BCD
186 ER. hodie id fiet. ME. in eo uterque proelio potabimus
id fiet Poggius2 : id flet BCD1 id feci Merula Merula, Giorgio aliud feci Pylades ut fieret Camerariusa2
196 ME. sustine hoc, Penicule : exuuias facere quas uoui uolo
quas uoui uolo Camerarius Camerarius d.Ä., Joachim : A n.l. quas suo uiuolo BD quas suo uiuilo C quam suauum uolo Merula Merula, Giorgio quam suauium uolo Pylades quasi Ioui uolo Camerariusa3
249 ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo
datum edis caueas BCD lineola in B atque in C : datum et discaueas Merula Merula, Giorgio datum aedis caueas Scutarius1 elatum et discaueas Pylades doctum et discaueas Camerariusa
258 nam ita est haec hominum natio : in Epidamnieis
in Epidamnieis A : natio epidamnia BCD Merula Merula, Giorgio natio hic Epidamnia Camerariusa4
493 cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram?
heres LipsiusLipsius, Justus Ant. 61 : heris BCD lineola in C eras Merula Merula, Giorgio haeres Camerariusa5
776 SEN. salua sis. saluen aduenio? saluen accersi iubes?
saluen accersi BCD : seruo accersi Merula Merula, Giorgio sed cur accersi Camerariusa
859 osse fini dedolabo | assulatim uiscera
osse fini BCD : exossabo dein Camerariusa6 exossem nisi MerulaMerula, Giorgio
1142 potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *
versus mutilus in BCD MerulaMerula, Giorgio lineola in C : mihi dedit suppl. Camerariusa7
3. Congetture dubbie
164/5 facere coniecturam † captum sit collegium. †
collegium BCD MerulaMerula, Giorgio : A n.l. collegium augurum Pylades Camerariusa1
821 SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo hercle † eludere † negas
eludere BCD : occludere Merula Merula, Giorgio impudenter Camerariusa
826 ME. quaeso, quid mi tecum est? unde aut quis tu homo es? * * * *
versus mutilus in BCD Merula Merula, Giorgio : quid nocui Pylades quid feci ego Camerariusa
984 † metum aut multum. prope est quando ceruso faciam † pretium exsoluet
metum aut BCD : mecum haud MerulaMerula, Giorgio metuam haud Pylades metuam ego haud Camerariusa
ceruso BCD lineola in C MerulaMerula, Giorgio : herus ut quod strenue Camerariusa
988 †neque utrum† ex hoc saltu damni saluom ut educam foras
ut educam foras Pareus Pareus, Johann Philipp : ute duo anfora BCD alium eluo anfora Merula Merula, Giorgio Scutarius Scutarius, Eugenius eliciam foras Camerariusa2
1019 nimis [aut] bene ora commetaui atque ex mea sententia
aut BCD secl. Bothe1 : haud Merula Merula, Giorgio Scutarius1 autem Camerariusa
Quello che si può dedurre appare abbastanza coerente. Il Pal. lat. 1615 consente al CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim di restaurare singole parole o interi versi omessi dalla tradizione editoriale precedente o perché già assenti nel Vat. lat. 3870 (6, 23, 44, 563) – codice da cui è dipesa, come si sa, la conoscenza delle ‘dodici’ commedie fino a questo momento – o perché tralasciati dall’editio princeps (75–76, 625) o dalle edizioni successive (987, 988).
È interessante notare che il simbolo più usato ai margini del testo sia quello volto ad evidenziare l’accordo con il vetus codex3. Nella maggior parte dei casi il filologo vuole così mostrare come il codice gli offra lezioni buone e innovative (65, 86, 288, 411, 412, 563, 629, 675, 715, 723, 724, 848, 849, 853, 1017, 1059) o gli permetta di ricostruirle (621, 745, 814, 987, 988); in alcune circostanze la lettura di B conferma soluzioni già trovate da editori precedenti (983, 987) e in due casi consente di ripristinare la corretta distribuzione di battute (744, 848).
Altre volte invece il codice presenta soluzioni che non vengono colte dal CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim (arg. 2, 449, 935) o, ancora, errori che invece lo sviano (62, 186, 209, 210, 334, 846).
Probabili ‘tracce’ del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim sui codici B e C
Le lineolae
Dalla lettura dell’apparato proposto si sarà notato come in corrispondenza di un intervento editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa ricorrere nei codici la presenza di una lineola tracciata sotto la lezione in questione. In effetti, sia in B sia in C si notano numerose sottolineature dall’inchiostro scuro e dal tratto spesso, che rivelano un’estrema disinvoltura nei confronti del manufatto antico.1 Sorge quindi la curiosità di indagare se il riscontro tra questi segni – che ricorrono simili nei due codici posseduti dal filologo – e il lavoro editoriale del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim possa farne attribuire a lui la paternità.2
Nel vagliare tale ipotesi, ricercando il motivo che possa aver portato il filologo a porre questi segni, si riportano i dati ricavabili dai MenaechmiMenaechmi.
Lineola nel solo B
101 Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit
mensas Fest. 408, 28 L. Pylades Camerariusa : mensam BCD MerulaMerula, Giorgio
B f. 98v l. 24
235 Histros, Hispanos, Massiliensis, Hilurios
Massiliensis BCD MerulaMerula, Giorgio : Massilienses Camerariusa
255 uiaticati hercle admodum aestiue sumus
aestiue Camerariusa : aestiuae BC estiuae D estiue MerulaMerula, Giorgio
363 magis quam domus tua domus quom haec tua sit
quom A cum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : quam BCD
398 ER. pallam te hodie mi dedisse uxoris. ME. etiam nunc nego.
etiam C2 : ettam C1 sed iam BD1 Camerariusa sed etiam D4 iam MerulaMerula, Giorgio
405 ER. † iam, amabo, desine † ludos facere atque i hac mecum semul
iam BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa1 : iamiam CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim
546 ME. immo cedo aps te : | ego post tibi reddam duplex
duplex CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : dupelex B
745 ego te simitu noui cum Porthaone
simitu Camerariusa : si me tu B sime non tu CD
821 SEN. tu negas? ME. nego hercle uero. SEN. immo † haec eludere † negas
immo CD Merula Merula, Giorgio : inmo B nimio Camerariusa
886 Apollini autem brachium. nunc cogito
autem CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : autem autem B
955 ut parentur quibus paratis opus est. tu seruos iube
tu D4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : tuos B tus CD1
972 recordetur id
recordetur CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : recorde cordetur B
1065 ME. o | adulescens, salue, qui me seruauisti, quisquis es.
seruauisti B Camerariusa : seruasti CD MerulaMerula, Giorgio CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim2
1076 tu | erus es : tu seruom quaere. tu salueto : tu uale.
tu salueto tu B3 : tu salue to tu B1 salueto tu tu CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
1120 MES. qui id potest? ME. gemini ambo eramus. SOS. di me seruatum uolunt
qui id potest BCD : qui potest MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
Lineola nel solo C
101 Cerialis cenas dat, ita mensas exstruit
Cerialis Fest. 408, 27 L. : certalis B1CD1 certe talis B3 cerealis D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
C f. 41v l. 18
164/5 facere coniecturam † captum sit collegium. †
coniecturam B MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : coiecturam A1 coniecturum CD
168 nam ex istoc loco spurcatur nasum odore inlucido
spurca— A spurcatur B3D Non. 632 L. Camerariusa : purcatur B1 spurtacur C
nasum odore B3 Non. Merula Merula, Giorgio Camerariusa : nasum odori D4 nasum modori B1CD1
174 mi, tibi atque illi iubebo iam adparari prandium. PE. eu.
iubebo CD Pylades Camerariusa : iube— A iubeo B MerulaMerula, Giorgio2
175 ME. inde usque ad diurnam stellam crastinam potabimus
ad diurnam AD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : addiurnum B1 ad diurnum B3CD1
182 ER. anime mei, Menaechme, salue. PE. quid ego? ER. extra numerum es mihi
mei B1CD Merula : mi B3 Pylades Camerariusa
188 tua est legio : | PE. adiudicato cum | utro | hanc noctem sies
tua est legio B3 Camerariusa : tuest legio B1CD tua legio est Pylades tu es legio Merula Merula, Giorgio sies BcD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : scies B1C
204 PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere
mendicitatem AB3D Merula Merula, Giorgio Camerariusa : medicitatem B1 mendititatem C
210 glandionidam suillam, laridum pernonidam
suillam AB3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : sullam B1CD
225 cocta sunt, iube ire accubitum. ER. redi cito. CI. iam ego hic ero
iube ire AB3D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : iubire B1CD1
234 hic annus sextus est postquam ei rei operam damus
ei rei Gruterus Gruter, Jan : ire hi B1CD1 ire hinc B3 huic rei D4 rei huic MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
239 acum inuenisses, sei appareret, iam diu
appareret BD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : apareret C
254 audin, Menaechme? quom inspicio marsuppium
audin CD Merula Merula, Giorgio : adi cum rasura B1 audi B3 Camerariusa
267 MES. quid metuis? ME. ne mi damnum in Epidamno duis
in epidamno duis Beroaldus Camerariusa : in epidamno dus B1 ut vid. in epidamno dias B3 ut vid. Merula Merula, Giorgio in epidam nodus CD1 in epidamno dus D4 ut vid.
316 MES. eu | hercle | hominem multum et odiosum mihi
eu B3 heu Camerariusa : tu B1CD MerulaMerula, Giorgio
322 quos tu parasitos loquere? MES. quod te urget scelus
parasitos D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : paratitos BCD1
350 asseruatote haec sultis, nauales pedes
sultis Pylades Camerariusa : si uoltis BD Merula Merula, Giorgio siuuoltis C
361 animule mei, mi mira uidentur
animule mei B1CD animule mi Bc Pylades Camerariusa : anime mi MerulaMerula, Giorgio
363 magis quam domus tua domus quom haec tua sit
tua sit A Merula Merula, Giorgio Camerariusa : tua B1 sit tua B3 itua CD
366 ulla mora intus
ulla mora B3 Camerariusa : si ullam ora B1 sullam oras CD versum om. Merula Merula, Giorgio
387 ER. eamus intro, ut prandeamus. ME. bene uocas : tam gratiast
tam BCD : tamen Merula Merula, Giorgio Camerariusa iam CamerariusCamerarius d.Ä., Joachim3
391 ER. Peniculo. ME. quis iste est Peniculus? qui extergentur baxeae?
baxeae Scutarius Scutarius, Eugenius : bexeae B1CD buxeae B3Camerariusa bexe MerulaMerula, Giorgio
432/3 eho Messenio, | accede huc. MES. quid negoti est? ME. † sussciri †
sussciri B1D2 : ł sciscitari B3 in mg. ubi susurra add. alia manus4 susciri CD1 MerulaMerula, Giorgio scire uis Camerariusa
434 MES. quid eo opust? ME. opus est. scio ut me dicas. MES. tanto nequior
me dicas B1CD Merula Merula, Giorgio : mendices B3 men dices Camerariusa
435 ME. habeo praedam : tantum incepi | operis. ei quantum potes
ei GruterusGruter, Jan : et BCD Merula Merula, Giorgio tu Camerariusa
437 tu facito ante solem occasum ut uenias aduorsum mihi
tufacito BCD tu facito MerulaMerula, Giorgio Camerariusa5
449 ubi ego dum | hieto, Menaechmus se subterduxit mihi
dum hieto AB : dum mihi CD met Merula dum haereo Pylades Camerariusa Merula, Giorgio
451 qui illum di omnes perduint, quei primus <–> commentus est
quei primus CD1 qui primus B3D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : que ciprimus B1
458 quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant
uocant B3D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : uocauit B1CD1
461 quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere
me AD4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : ne BCD1
466 potine ut quiescas? ego tibi hanc hodie probe
potine ut Bc : A n.l. potine me ut B1 potine ne ut CD1 potin ne ut D4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa
ego A : sed dico B sed co CD1 sed ego D4 si ego MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
492 fecisti funus med absenti prandio
funus ABD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : fumus C
493 cur ausu’s facere, quoi | ego aeque heres eram
heres LipsiusLipsius, Justus Ant. 61 : heris BCD lineola in C eras Merula Merula, Giorgio haeres Camerariusa
559 MA. egone hic me patiar frustra in matrimonio
(m)e patiar A Camerariusa6 : medaciar B1CD1 me paciar B3 mendacier D3 mendiciar MerulaMerula, Giorgio
563 pallam ad phrygionem7 cum corona | ebrius
phrygionem Merula Merula, Giorgio Camerariusa : frygionem A phydrionem B fridionem CDc frididnem D1
564 ferebat, hodie tibi quam surrupuit domo
surrupuit BCD : subripuit Merula Merula, Giorgio surripuit Camerariusa
566 em | hac abiit, si uis persequi uestigiis
em AB hem MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : heen CD
567 atque edepol eccum | optume reuortitur;
optume C Merula Merula, Giorgio : op— A optime B obtume D ipsum optime Camerariusa hiatus vitandi causa
569 PE. idem quod semper : male habeas; sic censeo
habeas B1CD Merula Merula, Giorgio Camerariusa : hab— A habeat B3
571 ME. ut hoc utimur maxime more moro
moro LipsiusLipsius, Justus Ant. 61-62 : morum BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
584 habent rem paratam, mens est in quo * *
mens est Merula Merula, Giorgio Camerariusa : mensae BC mense D
593 sponsio fieret. quid ille? † qui praedem dedit †
qui ABCD : om. Merula Merula, Giorgio quid Pylades Camerariusa
601 placabit palla quam dedi
placabit B Camerariusa : placebit CD MerulaMerula, Giorgio
601a quam | hodie uxori abstuli atque huic detuli | Erotio
hodie CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : om. B8
605 MA. clanculum te istaec flagitia facere censebas pote?
istaec BD4 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : ista ec D1 ista et C
663 eo domum. PE. quid mi futurum est, qui tibi hanc operam dedi?
eo Bentley Emend. 209 : ego BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
683 ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies
reperies Prisc. gramm. II 151, 6 sgg. Osb. S 76, 9 B. MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : releceris B1 redixeris B3 relegeris CD
718 itaque adeo iure coepta appellari est Canis
canis B3D3 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : canes B1CD1
748 nouistin tu illum? ME. noui cum Calcha simul :
Calcha Prisc. II 239, 12 Char. 84, 2 B. Merula Merula, Giorgio Camerariusa : calcantes B1 calcante Bc calchante CD2 chante D1
760 quas si autumem omnis, nimis longus sermost.
sermost B : sermo est CD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
799 hinc stas, illim causam dicis. SEN. si ille quid deliquerit,
illim B1CD1 : illinc B3 Merula Merula, Giorgio Camerariusa illius D4
801 quando te auratam et uestitam bene habet, ancillas, penum
ancillas penum Pylades ‘ex codicibus antiquis’ Camerariusa : anpillaspen BCD ampulla spem MerulaMerula, Giorgio amplius ne postules Saracenus ampulosam Pius ‘in priscis exemplaribus’
802 recte praehibet, melius sanam est, mulier, mentem sumere
sanam D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : samnam BCD1
804 me despoliat, mea ornamenta clam ad meretrices degerit
ornamenta clam Acidalius Div. 264 : ornamenta iam B Camerariusa ornamentiam me CD1 ornamenta D4 ornamenta etiam MerulaMerula, Giorgio
820 ME. tun, senex, ais habitare med in illisce aedibus?
med CD : me B Merula Merula, Giorgio me in Pylades me hic Camerariusa
846 prius quam turbarum quid faciat amplius. ME. enim haereo
hereo (sc. haereo) D4 Merula Merula, Giorgio : B1 non legitur uero B3 Camerariusaereo CD1
853 ME. haud male | illanc amoui; nunc hunc impurissimum
amoui nunc B Camerariusa : amo uinum CD1 amo uirum D3Merula
858 ME. faciam quod iubes; securim capiam ancipitem, atque hunc senem
securim D4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : securi BCD1
867 cursu celeri facite in flexu sit pedum pernicitas
sit B3 Merula Merula, Giorgio Camerariusa : sunt B1 sint CD
928 perdormiscin usque ad lucem? facilen tu dormis cubans?
cubans Acidalius Div. 267 : curans BCD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
984 metum haud multum. prope est † quando ceruso faciam † pretium exsoluet
ceruso BCD MerulaMerula, Giorgio Pylades : herus ut quod strenue Camerariusa
1005a luci deripier in uia
lucideri pier B1CD1 luci deripier Merula Merula, Giorgio Camerariusa : lucide rapier B3 lucide eripi erum D4
1010 numquam te patiar perire, me perire est aequius
perire est aequius Camerariusa praeeunte Saraceno (me perire citius) : derideres te cuius B me derires tecuius CD mederi te cuius MerulaMerula, Giorgio
1079 SOS. tun meo patre es prognatus? ME. immo equidem, adulescens, meo;
meo (al.) C : om. B Merula Merula, Giorgio tuum Camerariusa9 nec D
1107 MES. est tibi nomen Menaechmo? ME. fateor. MES. est itidem tibi?
menechmo B menaechmo D : menechimo C menechinus Merula Merula, Giorgio menaechmus ScutariusScutarius, Eugenius Camerariusa
1123 quod nunc est, Menaechmo : | illum tum uocabant Sosiclem
menechmo BCD : menaechinus Merula Merula, Giorgio menaechmus ScutariusScutarius, Eugenius Camerariusa
1142 potaui atque accubui scortum, pallam et aurum hoc * * *
versus mutilus in BCD MerulaMerula, Giorgio : mihi dedit suppl. Camerariusa
Lineola in entrambi i codici
204 PE. qui quidem ad mendicitatem properent se detrudere
properent se As : se proderent B1CD se proderint B3 se properent MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
218 ER. euocate intus Culindrum mi quoquom actutum foras
culindrum BCD : —m A Cilyndrum Char. 261, 10 B Cylindrum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
220 CI. habeo. ER. abi atque obsonium adfer; tribus uide quod sit satis1
habeo BD4 MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : abeo CD1
242 ME. ergo istuc quaero certum qui faciat mihi
istuc ACD MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : istunc B2
249 ME. dictum facessas, datum | edis, caueas malo
datum edis caueas BCD : datum et discaueas Merula Merula, Giorgio elatum et discaueas Pylades doctum et discaueas Camerariusa
260 tum sicophantae et palpatores plurumei
plurumẹị A plurimi MerulaMerula, Giorgio Camerariusa : pluri BCD
269 ego autem homo iracundus, animi perciti
iracundus Merula Merula, Giorgio Camerariusa : iracun- A iracundis BCD1 iracundi sum D4
270 id utrumque, argentum quando habebo, cauero
habebo Pylades Camerariusa : habeo BCD MerulaMerula, Giorgio
458 quibus negoti nil est, qui essum neque uocantur neque uocant
essum BCD : escunt A esum MerulaMerula, Giorgio Camerariusa
461 quoi tam credo datum uoluisse quam me uideo uiuere
uoluisse ABCD Pylades Camerariusa : noluisse MerulaMerula, Giorgio
683 ME. mi tu ut dederis pallam et spinter? numquam factum reperies
tu ut CD : ut tu B Camerariusa tu Prisc. gramm. 151, 6 sgg. nisi Osb. S 76, 9 et s373 B. Merula Merula, Giorgio
B f. 103v l. 29
C f. 51r l. 16
864 ut ego hunc proteram leonem uetulum, olentem, edentulum
edentulum Pius Camerariusa : edentius BC edentuis D MerulaMerula, Giorgio
10383 MES. saluom tibi ita ut mihi dedisti reddibo. | hic me mane.
tibi ita Non. 764 L. altero loco BCD Camerariusa : priore loco tibi item B lineola in B item tibi CD lineola in C tibi MerulaMerula, Giorgio
reddibo Non. Camerariusa : priore loco reddebo BC1D redhibeo C2 in marg. lineola in B atque in C altero loco redhibeo CD Merula Merula, Giorgio sed habeo B lineola in B atque in C
Spesso alle sottolineature corrispondono questioni meramente ortografiche – sentite evidentemente come anomalie da chi era educato ad altre norme4, e quindi segnalate di volta in volta o nel solo B (235, 2555) o nel solo C (182, 451, 718) o in entrambi i codici (218, 260).
Nella maggior parte dei casi – soprattutto in C – sono segnalati passi problematici, il più delle volte già risolti nelle edizioni precedenti, quasi a vagliarne la validità. Le lineolae evidenziano semplici errori desumibili dal contesto, voces nihili (sottolineate in B: 546), facili scambi di lettere (sottolineati in B: 363; in C: 101, 164/5, 168, 175, 204, 316, 322, 461, 492, 559, 601; in BC, sia quando l’errore è presente in entrambi, 269, o in uno solo dei due codici, 242); aplografie (in B: 1065 e in C: 210, 225, 239, 363); dittografie (in B: 886, 972 e in C: 802); errata divisio verborum (in C: 267, 366, 437, 605, 853, 1005a).
Si riscontrano lezioni segnate in quanto forse considerate errate proprio perché non presenti nella tradizione editoriale (in B: 1076, 1120; in C: 593; in BC: 458).
Si deve anche dire che la sottolineatura è presente in uno solo dei due codici anche quando siano entrambi in errore (in B: 745, 955; in C: 466 sed dico, sed eo, 559, 563, 683, 748, 1010) o in entrambi ricorra il medesimo errore (in B: 101 mensam, 235, 255, 363; in C: 101 certalis, 175, 234, 322, 350, 461, 493, 584, 801, 802, 858).
In altri casi alle sottolineature corrispondono viceversa termini recepiti a testo (in B6: 398; in C: 571, 663, 928). Sebbene non ci sia dato sapere se, come e quando, una volta venuto in possesso di C, lo studioso abbia confrontato i due manoscritti, nei casi in cui è sottolineata in C una lezione corretta – accolta già dalla tradizione editoriale e dall’edizione del CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim del ‘30 – ma errata in B, si potrebbe o ipotizzare che il filologo appunti come degna di nota la conferma che gli viene dal codice o sospettare un confronto tra i due manoscritti (in C: 174, 569, 601a; in BC: 242).
I casi più significativi, se pur pochi, sono tuttavia quelli in cui il filologo è il primo ad affrontare e spesso a risolvere un passo problematico: le lineolae rivelano una natura di ‘promemoria’ in vista di una più attenta riflessione nel corso del lungo e continuo lavoro testuale che CamerarioCamerarius d.Ä., Joachim dedica negli anni a Plauto, che va da intelligenti ‘ritocchi’ paleografici (559, 745, 1010) a interessanti interventi congetturali (249, 1142).
L’impiego della sottolineatura deve essere evidentemente legato, proprio per la sua incostanza, a fasi e a intenti diversi se a buona parte delle congetture dell’umanista che ancora oggi trovano spazio nelle edizioni contemporanee di riferimento, non corrisponde alcun ‘segno’ di attenzione nei manoscritti.