Kitabı oku: «Lənətə gələnlər», sayfa 2

Bəzən ürəyində Paşanın vədinə əməl edəcəyinə inanmağı gəlmirdi. Yəni o arvadını, uşaqlarını yaşa-dıqları torpağı tərk etməyə razı sala biləcək? Verdiyi sözü yerinə yetirməyə gücü çatacaqmı? İllər keçdikcə Paşanın saçlarına dən düşür, çallaşırdı. Sonuncu dəfə iki il əvvəl gələrkən heç ayıq günü olmadı. Gələn gündən o ev sənin, bu ev mənim, gah o dostda, gah bu dostda içdi, gedən günədək. Həmişə qonaq olduğu üçün xətrinə dəyməyən ana bu dəfə dözmədi:

– Ay bala, belə olmaz. Sən nə qədər içirsən? Ana-bala kimi diz-dizə oturub dərdləşməyə bir vaxtımız olmadı ki! Axı sən belə deyildin. Yaşlaşdıqca deyəsən kələfin ucunu itirirsən. Niyə bu qədər içirsən?

– Ana, məndə günah var? Neyləyim, dostdu, tanışdı dəvət edirlər, içməsən yaxşı çıxmaz axı, hör-mətsizlik olar…

– Elə deyil, içməsən səni kim güclə içirdər? Görürlər içirsən, ona görə də o zəhrimarı əsirgəmirlər. Əvvəllər niyə bəs belə qonaqlıqlar olmurdu? Sənə qur-ban olum, hər şeyin qədəri olduğu kimi, bunun da qədəri var. Bu zəhərdən kim xeyir görüb, sən də görəsən…

– Ana, sən bunu içmək hesab edirsən? Eh, sən nə görmüsən? Mənim yaşadığım yerdə olsaydın, bilərdin ki, içmək necə olur. Hamı içir, cavan, qoca. Orda içməmək mümkün deyil. Nə qədər istəməsən də xeyri yoxdur, alışacaqsan. İçməsən soyuqdan donacaqsan. İlin altı ayı gecə olur, altı ayı gündüz, təsəvvür edirsən?

– Can bala, sən nə çətin yerdə yaşayırsan? Qalma daha o xarabada. Gül kimi ömrünü puç eləmə. Təcili qayıt gəl öz torpağımıza.

– Gələcəyəm, ana, gələcəyəm. Sən elə bilirsən mən sənin üçün, torpağımız üçün heç darıxmıram? Qəriblik ayrı dərddir. Adam cavan olanda anlamır. Amma, yaşa dolduqca, bilmirəm, nədənsə birdən yadıma sən düşürsən, bax, bu evimiz düşür. Hə, onda başlayıram bala-bala gillətməyə…

Bu zaman gözləri yaşarmış Çəməngül ana həyəcanından Paşanın sözünü kəsmişdi:

– Eşidirsən, necə var çıx gəl evimizə. Qəriblikdən də canın qurtarar, yavaş-yavaş içməyi də tərgidərsən. Yoxsa belə ömür sürməklə nə qazanacaqsan? Mən də heç olmasa ölən vaxtımda bir gün görərəm, gözü yolda ölmərəm…

***

Havalar istiləşib yay yaxınlaşan günlərin birində, günorta vaxtı həyətin qapısı qarşısında siqnalı ara verməyən «taksi» maşını dayandı. Qabaq qapısını açıb maşından düşən çalsaçlı, çox da hündür olmayan orta yaşlı kişi ətrafa göz gəzdirib, kimsəni görməyəndə əlini sürücüyə sarı yellədi:

– Ə, bəsdi, saxla siqnalını. Sənə də bir söz gərək imiş. Özüm çağıracağam.

Arxa oturacaqda oturmuş, düşməyə tələsməyən bir qadın və iki uşaq maraqla çay daşından tikilmiş hasarlara, onların üstü ilə cərgə ilə düzülmüş təzək cər-gələrinə baxır, intizarla taxta darvazanın açılmasını gözləyirdilər.

– Ana, ay ana, hey…Aç qapını, hardasan? – Bir neçə addım irəliləyib rəngi solmuş balaca alaqapını tərpətdi, qapı açıldı, – qapı açıqmış, – həyətə girdi. Heç nə dəyişməmişdi. Son dəfə həyəti necə görmüşdü, elə də qalmışdı. Elə bil iki il yox, iki gün keçmişdi.

Şüşəbəndin qapısı açıq idi. O narahat oldu: qapı-ları açıq qoyub anası hara getmişdi? Evdə idisə, niyə cavab vermirdi? Üzünü evə tərəf tutub yenidən çağırdı:

– Ay ana, hardasan? Gözün aydın, gəlib çıxmışam.

Burnuna təzə bişən təndir çörəyinin iyi gəldi. Çoxdan tamarzı qaldığı təndir çörəyinin ətrini ciyər-lərinə çəkdikcə, bir anın içində yaşadığı keçmiş günlər kino lenti kimi gözlərinin önündən keçdi. Anası haqlı imiş, dünyada ona burdan əziz yer vardımı?

Evin arxasındakı bağçaya gedən yolda yerləşən təndirxana deyilən tərəfə baxdı. Deyəsən anasının başı tüstüsü çıxan təndirə qarışmışdı.

– Kimsən, ay bala?

Üstüörtülü təndirxanadan çıxıb ona tərəf gələn, təndirin istisindən qorunmaq üçün başındakı şalla üzünü bağlayan anasını görəndə tanımadı. Anası cansız həyət-bacadan fərqli olaraq axır iki ildə nə qədər qocalmışdı?! Saçları tamam ağarmışdı, istidən qızarmış yanaqlarına qırışlar iz salmışdı.

– Ana, mənəm, gəlmişəm.

– Paşa.., ana sənə qurban, – sevincdən Çəməngülün gözləri yaşardı, yüyürərək qollarını açıb oğlunu bərk-bərk qucaqladı, alnından öpdü, – xoş gəlmisən, həmişə sən gələsən. Qurban olaram sənə. Yenə təkmi gəlmisən?

– Yox, ay ana, ötən dəfə sənə söz vemişdim axı. Demişdim uşaqları da gətirəcəyəm.

– Bəs hanı uşaqlar, hanı mənim gül nəvələrim?

– Burdadırlar, darıxma. Küçədə maşındadırlar, indi çağıraram. Sən gəlmə, əziyyət çəkmə.

– Nə danışırsan, uşaqları küçədə saxlamağı azdı, bir mənim qayğıma da qalır.

Ana, neçə illərdir həsrətində olduğu nəvələrini, gəlinini görmək üçün ürəyi çırpına-çırpına cəld addım-larla özünü həyətin alaqapısına çatdırdı. Küçədəki maşının arxa pəncərəsindən onu donuq baxışlarla başdan-ayağa süzən orta yaşlı sarışın qadını, mavi gözlü iki uşağı görəndə bir anlığa özünü itirdi. Nə edəcəyini bilmədi. Sevincdən oğlunun üstünə çımxırdı: – Ay bala, uşaqları niyə saxlamısan bağlı maşında. Düşüb gəlsinlər də evə, nəyi gözləyirlər?

Paşa irəli keçib maşının qapısını açdı:

– Olya, sxodite, eto moya mama.

– Ay oğul, bu vaxtacan niyə dilimizi öyrətmə-misən?

– Darıxma, ana, öyrənəcək. Elə öyrənəcək ki, dil çatdıra bilməyəcəksən.

– Boy, başıma xeyir, azı bir il gərək bunlara dil öyrədək.

Olya əvvəl uşaqların düşməsinə kömək edib, sonra da tələsmədən özü maşından düşdü. Uşaqların böyüyü Ruslanın on iki, Rüstəmin isə doqquz yaşı vardı. Uşaqlar Paşanın işarəsi ilə nənəyə tərəf addımladılar.

– Qurban olum gül balalarıma, ay Allah sizi saxlasın, – Çəməngül ana qollarını geniş açaraq uşaqları tək-tək qucaqlayıb öpdü. İlk baxışdan uşaqlarda oğluna məxsus oxşarlıqlar axtardı. Bir az qarayanız olsalar da, mavi gözləri ilə daha çox analarına oxşayırdılar. «Nahaq deməyiblər ki, süd sümükdən irəlidir», – ürəyindən keçirdi. Uşaqlar onun dediklərindən bir söz anlamasalar da əzizləndiklərini başa düşüb məmnun-casına gülümsəyirdilər.

Çəməngül ana Olyanın yaxınlaşdığını görüb, nəvələrini qarşılayan sayaq, onu da qollarını açıb qucaqladı:

– Xoş gəlmisən qızım, atdığın qədəmlərin xeyirli olsun, Allah səni xoşbəxt eyləsin. Keçin, keçin, nə dayanmısınız, gəlin.

– Keçin içəri. Vı idite domoy, veşi ya sam razqruju, – Paşa onları qapıdan içəri ötürüb çamadanları daşımağa qayıtdı.

– Hə, kefimiz var da, bundan sonra. Tərcüməsiz keçinə bilməyəcəyik. Gərək kimsə tərcümə etsin. Zəhmət çəkər Paşa özü dilmanclıq edər. Yox, belə olmaz. Qızım, tezliklə dilimizi öyrənməlisən. Mən qoca arva-dam, dil öyrənən vaxtım keçib, yoxsa özüm öyrənərdim sənin dilini.

Paşa ilə yaşıd olan Olya ərindən cavan görü-nürdü. Çiyninə tökülən sarışın, qıvrım saçları, mavi gözləri, biçimli boy-buxunu onun gəncliyində gözəl qız olmasından xəbər verirdi. ”Gözəl olub ki, Paşanı toruna salıb, – ana düşündü, – yoxsa oğlum erkən yaşda ipə-sapa yatanlardan deyildi başını tovlasın”. Yaraşıqlı olması ilə bahəm, Olya həm də sadə, mehriban qadın təsiri bağışlayırdı.” Təki insan balası olsun, ailəsini yola versin, özgə millət olanda nə olar,” – Çəməngül gəlninin yerişinə, hərəkətinə göz qoyaraq, ürəyi ilə danışırdı.

– Siz keçin evə dincəlin, yol gəlmisiniz, mən də təndirxanadan bişmiş çörəkləri götürüb gəlirəm, qalanı qalar sonraya, – Çəməngül bayaqdan tamamlamadığı işini xatırladı.

Paşa çamadanları daşıyıb yerbəyer etdi. Olya otaqları gəzib evlə tanış olduqdan sonra, buyruq gözləmədən mətbəxə girib, suyun, qazın, çaynikin yerini öyrənib çay qoymağa başladı. Uşaqlar üst-başlarını dəyişib, bağçadakı meyvələrə girişdilər. Daim üzücü, cansıxıcı görünən ev-eşik birdən-birə sanki, ətə-cana dolmuş, yaraşıqlaşmışdı Çəməngülün gözlərində:

– Allah sizə kömək olsun, gəlib evimi, canımı kimsəsmizlikdən qurtardız!

Bir mərtəbəli evin dam örtüyü – köhnəlmiş şifer-lərə xal-xal mamırlar düşməyə başlamışdı. Baxımsız qalan şüşəbənd çoxdan rənglənmədiyindən bozarmışdı. Həyətboyu düzülmüş uca çinarlar möhtəşəm gövdələri və yaşıl budaqları ilə elə bil evin köhnəliyini gizlətmək istəyirdilər. Evin arxasında, yaşıllığa bürünmüş bağçada, çinarların əhatəsində əkilmiş meyvə ağacları adama cənnətin bir guşəsini xatırladırdı. Bəzən sakit, bəzən şırıltı ilə axan, ağacların arasından keçən arx bağçaya xüsusi gözəllik verirdi. Uşaqlar heyrətlərini gizlədə bilməyib, gördüklərindən sevinirdilər.

Yemək hazırlayıb təzəcə süfrə arxasına keçmiş-dilər ki, Paşanın ailəsi ilə qayıtdığını xəbər tutan qonşu arvadlar Çəməngülə gözaydınlığı vermək üçün həyətə doluşdular. Evində çoxdan belə şadyanalıq görməyən Çəməngülün sevincinin həddi-hüdudu yox idi.

– Gözün aydın, ay qonşu, Şükür Allaha, bu günü də gördün. Oğlun, gəlinin, nəvələrin səni yiyəsiz qoy-madılar, evlərinə qayıtdılar. Elə dərd çəkirdin ki, səni unudublar.

Ən çox da diqqət mərkəzində Olya idi. Nəzərlərini ondan çəkməyən qadınlar Olyanın bütün hərəkətlərinə, özünü necə aparmasına maraqla göz qoyurdular.

Olya Paşa ilə yaşadığı on bir il ərzində az da olsa bəzi sözləri öyrənmişdi. Qaynanasını, evə gələn qonşu qadınları tam başa düşməsə də, nə demək istədiklərini gözlərindəki duyğu ilə anlayırdı. Elə ilk gündən onu yoldan çıxaran Paşanın ala gözləri olmadımı? O gözlərdən Paşanın ürəyini duydu, xoşlandı. Bir neçə günün ərzində sevişməyə başladılar. Az vaxt ərzində bu qarayanız oğlanın qəlbinin səmimiliyinə heyran qaldı. Baxmayaraq ki, o, çoxdan qız deyildi, rastlaşdıqları vaxta qədər bir-neçə sevgi macərası olmuşdu, Paşa onu olduğu kimi qəbul edib, heç bir şərtsiz-iradsız ömür yoldaşı olmağına etiraz etməmişdi. Belə qismət hər qıza nəsib olmazdı. Taleyindən razı idi Olya. Yalnız son illər Paşanın içkiyə qədərsiz qurşanması istər-istəməz qanını qaraldırdı. Bəzən günlərlə, həftələrlə yoldaşının ayıq gününə həsrət qalırdı.İlk illər ərlərinin daim sərxoş olmasından şikayətlənən rəfiqələri ona paxıllıq edər-dilər. «Kaş bizim də belə arvadını araqdan üstün tutan ərimiz olaydı», – deyərdilər. İllər keçdikcə, arağa sevgisi artan Paşanın ona qarşı soyuqlaşdığını duyurdu. Hər dəfə ərini qınayanda günahı gah ətrafdakıların boynuna atar, gah da vətəni, anası üçün darıxdığını bəhanə edərdi. Söz vermişdi ki, vətəninə qayıdan kimi içməyi azaldacaq. Məlum idi ki, bu, birinci həftədə baş tutmayacaq, çünki evinə qayıtdığı üçün, şübhəsiz təzə-təzə Paşanın tanıdığı qohum-qardaşı, keçmiş dostları ilə «qeydetmə» məclisləri keçiriləcəkdi. Belə «xoş gəldinlərə» qarşı çıxmaq mümkün olmayacaqdı. Olya ümid edirdi ki, cənub ölkəsinin adamları, şimal diyarın-dakılar qədər içkiyə aludə olmamalıdırlar.

Yemək yeməyib bir stəkan çayla kifayətlənən qonşu arvadlarını Çəməngül təzəcə yola salmışdı ki, yaxın məhəllədə yaşayan bacısı oğlu Elnur həyətə girdi:

– Gözün aydın, ay xala, eşitdim Paşa gəlib.

– Aydınlıq içində olasan, ay Elnur, şükür, gəlib, nəvələrimi də gətirib, – Çəməngül nəvazişlə bacısı oğlunu qucaqladı.

– Görən gün hayandan çıxıb?

Elnurun səsini eşidən Paşa evdən çıxıb onu gülə-gülə qarşıladı:

– Sən hələ bilmirsən gün hayandan çıxır? Bilmir-sənsə başa salarıq.

Xala-oğlanları bir-birlərinə bərk-bərk sarılaraq qucaqlaşdılar.

– Qocalmısan ha… Ötən dəfəkindən xeyli dəyişmisən, saçının ağı yaman artıb.

– Hə, neynim, gəldim ki, cavanlaşam, ağlar bəlkə qarala. – Paşa zarafatla cavab verdi.

– İndi eşitdim gəlməyini. Eşidən kimi gəldim səni görməyə.

– Xətrin əziz olsun, əcəb eyləmisən, qaynanan səni çox istəyir, süfrə üstünə çıxmısan. Allah səni mənə yetirib, gəl içəri.

– Yox, yemək qalsın başqa vaxta, get çörəyini ye. Mən elə ayaqüstü dəymək istədim.

– Ay oğul, – Çəməngül söhbətə qarışdı, – qismət üstünə gəlmisən, ayıbdı, eşidən-bilən nə deyər bizə, keç içəri bir tikə çörək kəs, yenə hara istəsən gedərsən. Həyətdə durmayın, keçin içəri.

Elnur daha etiraz etməyib razılaşdı:

– Qonağın xətrinə dəymək günah olar, yaxşı, gedək.

– Qonaq özünsən. Mən komandamla birdəfəlik gəlmişəm.

– Yox a, nə yaxşı! Əşşi, deyirəm gün başqa yerdən çıxıb, şəkk edirsən. Əla, bu balalar sənindir? – Qarşı-sına çıxan uşaqları görüb soruşdu.

– Hə, qulluqçundular.

–Bir yaxına gəlin əmi sizi öpsün. Allah sizi saxlasın.

Uşaqlar Elnurun nə dediyini anlamırdılar.

– Bəs bunlara dilimizi öyrətməmisən? Zəifsən…

– Öyrənəcəklər. Uzağı bir aydan sonra sənə heç danışmağa imkan verməyəcəklər.

Qonaqla qarşılaşan Olya başını tərpətməklə salamlaşdı. Onlar stol arxasına keçib yerlərini rahat-layan kimi, Paşa bayaqdan hazırladığı araq şüşəsini stolun üstünə qoydu:

– Xala oğlu, elə fikirləşirdim ki, kim mənə yol-daşlıq eləsin, qayıtmağımı qeyd edək.

– Ay Paşa, indi gəlmisən, qoy onu qırağa, oturub söhbət edək dərd-sərimizdən, işlərimizdən. Axşam içərik.

– Elə şey yoxdu, içməsən canımçün inciyərəm. Xırda-xırda vuraq, söhbətimizi də edək. Axşamın dərdini çəkmə. Onun da öz yeri var.

Elnur yaşca Paşadan böyük olsa da, xətrinə dəy-mək istəmədi. Hələ iki il əvvəlki görüşündə də Paşanın içkiyə aludəçiliyini sezmişdi. O zaman da Paşanın inci-yəcəyindən ehtiyatlanıb susmuşdu.

İki sağlıqdan sonra Elnur ürəyində süfrədən durmağa bəhanə axtarırdı ki, Ayna ilə yoldaşı Əhməd hay-küylə evə daxil oldular.

– Ay ana, oğlunun sevincindən bizi unutmusan. Yaddan-özgədən eşitdim ki, qardaşım gəlib. Niyə xəbər eləmirsən?

–Vallahi, iki saat ola-olmaya gəliblər. Dedim yol-dan gəliblər, barı azacıq dincəlsinlər, xəbər edərəm.

– Evinə-eşiyinə xoş gəlmisən, ay qardaş, – Ayna otağa girib qardaşının boynuna sarıldı, həmişə ata ocağımızın yanan çırağı olasan. Nətərsən? Allah saxlasın, nə gözəl ailən, balaların var…

– Sağ ol, Ayna, yaxşıyam. Bax, elə hər dəfə qına-yırdız məni, gəl, gəl, gəl. Gəldim, bu da mən. Yeznə xoş gördük, – Əhmədlə görüşdü. – Yerin məlum. Yaxşı ki, gəlib çıxdın, xalaoğluya kömək et, çətinlik çəkir.

Axşamtərəfi dayıoğlu xoşgəldiyə gəldi. Səhəri günü əmiuşaqları, sonra bibinəvələri. Düz bir həftə nə qədər qohum-əqrəba vardı, növbə ilə Paşanı ziyarət etdilər. Paşa da öz təbirincə kimsənin xətri qalmaması üçün ucdantutma hamının sağlığına içdi. Həftənin sonunda gəlib-gedənin qurtarmasına, Paşanın nəhayət arağa fasilə edəcəyinə güman edən Olyanın sevinci çox çəkmədi. Gələn həftə qohum-əqraba onları ailəliklə – el adətincə ayaq açdıya çağırdılar. Olya təzə gəlin olmasa da, Çəməngül ananın xətir hörməti vardı ortada, çünki o da təzə gəlinləri həmişə evinə qonaq etmişdi.