Kitabı oku: «ИСАТАЙ – МАХАМБЕТ», sayfa 5

 
Бұзып алып отқа жақ,
Балқыңның ағаш үйін деп,
Ағаштан сарай түзеткен,
Төре мен ханның ғұрпы еді,
Еліктеп салған соларға
Балқының қымбат мүлкі еді.
Балқы ордаға қашқанда,
Қасында жүрген жолдасы
Байтөре менен Түрке еді.
Ханның сүйер досы деп,
Исатайдың өші деп,
Беріштен солар сырт еді.
Ала шұбар ту байлап,
Шамдана салды ұранды,
Алам деп ескі мұрамды.
Ермеген елде кім бар деп,
Жүрушіден сұранды.
Алты күн айқай салғанда,
Күн жетінші болғанда,
Жеті мың кісі құралды
Балқы ағасы Егізді
Еріксіз ертіп мұны алды.
 
 
Бұлардың жолы көбейіп,
Жеті мыңнан артылды.
Исатай келді, – көрем деп, –
Жақсымбеттей қартымды.
Қартқа ақыл салғанда:
– Қой, –  деді, – ханға қарсыңды.
Келістірсем керек деп
Хан, Шомбал мен Балқыңды.
Қой дегенді есітіп
Ашумен батыр алқынды.
Айыпқа құндай мал тартып,
Қастасқан ханға жан тартып
Мəлді бас деп айта алман
Қайта барып «Сартыңды»,
Олай болса, Жақсымбет:
– «Бүлдірме, –  деді, – халқыңды.
Егер жұртты бүлдірсең,
Берішке тиме – аулың-ды.
Жайыққа тиме – үйің-ді.
Екі аққа сенім жоқ,
Егер жаудан жеңілсең,
Кетпессің көрмей артыңды.
 
 
Сонымен жүрді қалың қол
Шабам деп хандық орданы,
Араға сапар бес қонып,
Балқы ағасы Егіз би.
Исатайға ілесіп
Амалсыз жүрген сескеніп.
Қасында жүрген Бөкетті
Балқы мен Ханға жолдады,
Күн батқан соң кеш болып,
Амалсыз жүрген жандарды,
Баршы қоймай қасына,
Абайсыз қалды, дос көріп.
Күн шыққанда ордаға
Бөкет те жеткен түн қатып,
Дем алмастан бір жатып;
Пəтердегі Балқыға
Сөйлесті барып тіл қатып.
Құлаққа тиген суық сөз
Жүректі кетті мұздатып.
Бөкетті қолдан жетелеп
Ханға ертіп жүргізді.
Хан алдына кіргізді,
Айттырып сөзін тыңдатып,
Бөкетті қолдан жетелеп
Қасына ертіп жүргізді.
Хан алдына кіргізді.
Жау жарағын етем деп,
Бар буанын жиғызды.
Күтінбесең күн бұрын
Қоймас деп алмай бұл бізді.
Қаланың сыртын орлатып,
Айналасын торлатып,
Ағаштан қорған тұрғызды.
«Қарсы болған патшаға
Исатайдай батыр» деп.
«Ордамды қамап жатыр» деп,
Оралға хабар білгізді.
«Зор шығынға ұшырап
Қалыппыз білмей қапыл» деп;
«Жан сақтаудың қамы үшін,
Беріңдер шылбыр, ақыл» деп;
«Шабағаншыл көк жорға,
Қайда менің атым» деп.
«Атқа тұрман салыңдар,
Қашпағым шығар мақұл» деп…
 
 
Сонда Шыман сөйледі:
«Тіл алсаң, ханым, саспа» деп,
«Бəледен келген басқа» деп
«Үстіне келген дұшпаннан
Өлсең де шеиіт, қашпа» деп,
Патша болсаң байтаққа
Сабырлықты жолдас қыл,
Бөтенге сырың шашпа» деп,
«Атаң да өткен Нұралы
Қашқаны үшін айдалып,
Өле өлгенше байланып,
Үпіде өлген босқа» деп.
«Жау жақын келсе таянып,
Мен қалмаймын аянып,
Əрі ұрудан би алып,
Алдандырып сөз бастап,
Салайын барып тоспа» деп.
 
 
Арада үш күн откенде
Қол келді қалып қаптаған,
Семіртіп атын баптаған;
Қиғыр қылыш қынапта,
Еменнен найза саптаған.
Исатай келген ту ұстап,
Астында тұлпар Ақтабан,
Көрінім жерге қос тігіп,
Қастасқан жауын таптаған.
Келген қолға таңырқап,
Биікке шығып хан көрді,
Тоңазытқан шаң көрді,
Шаң астында қыбырлап,
Жер қайысқан жан көрді.
«Ордама əскер толды деп,
Жазықсыз елге тұрғанда
Бір тентекке ілесіп,
Не себептен келді?» – деп,
«Бейнетім бе, қазам ба,
Жазуы хақтың болды» деп,
Айырылып естен таң көрді.
 
 
Хан ханымы Батима
Сонда тұрып сөйледі:
– Бұрыннан, тақсыр, таппадың,
Біз мінезден саппадың,
Бөріні көрсе беттемес
Қораңа көпек сақтадың.
Пайданы содан көрем деп,
Көптен бері баптадың.
Көпектен көрдік не пайда?
Жамандықта алдырмас
Бір сырттанды бақпадың.
Исатай ердің сырттаны,
Күндердің күні болғанда
Көпектің елін сол ертіп
Көрдің бе міне шапқанын!
Хан ие сонда сөйледі:
– Жаңылтып тұр есімнен,
Ордаңды əскер қамалап,
Алған күн жауым жағамнан
Нетесің, ханым, табалап.
Тəңірі берген шағымда,
Тастаған тасым жатпады;
Ылдидан өрге домалап.
Ем болмай қалған ісім жоқ,
Бағыттап қойсам жобалап.
Исатайды кəдірлеп,
Еркіне қойып бақсам да,
Жақпадым, сірə, соған-ақ.
Өзгені билеп алған соң
Өзіме тиді жағалап.
Жазықсыз жанды күндеді,
Ордама тұрған паналап.
Келесін тауып іс қылдым,
Түбінде жарар пайдама,
Ғайыптың ісі Хаққа қас,
Білейін қайдан шамалап?!
Шыман шықты бітімге,
Бекмағамбет қасында,
Əр ұрудан би алып,
Арғымақ ат, ала тон
Нар менен атан жетелеп
Батырға тарту сый алып;
Қолды қонақ қылам деп,
Көшірді неше үй алып,
Хан елшісі келгенде
Махамбет айтты батырға:
– Осының бəрін өлтіріп
Кəлдесін деді қиялық,
Осылар бізді алдап жүр,
Патшаға хабар жолдап жүр,
Ендігі тілді тыялық.
Бекмағамбет туғаным,
Өлтірем десең маған қош,
Жүрмеңіз менен ұялып,
Осылар бізді алдап жүр,
Патшаға хабар жолдап жүр.
Қаладан жəрдем келсін деп,
Алдандырып соңдап жүр.
Туғаным деп сенбеймін,
Ханның ісін жолдап жүр.
Тілімді, батыр, алмасаң,
Бастығы Балқы, хан қылып
Ақ құрбандай шалмасаң,
Хан патшаға біріксе
Мақсаты жаудың болған, біл!
Махамбеттің айтқанын
Пайдам деп батыр алмады,
Ақылды көпке салмады.
Ханмен тату қылам деп
Елшілер келіп алдады.
Бітім сөзі кірген соң
Еліне қайтып қол тарқап,
Жанында кісі қалмады.
Арада үш күн өтісті,
Араласқан елшілер
Күнінде келіп кетісті.
Кəперсіз елден жатқанда,
Оралдан əскер шықты деп,
Артынан хабар жетісті.
Елінен хабар жеткенсін,
Батырлар қайтты аһ ұрып, –
Сөзіне бітім алданып,
Қылдым деп шаппай қапылық.
Жау аяған жаралы
Қалам ба деп шатылып,