Kitabı oku: «Nə xoşbəxt imişəm bir zaman Allah…», sayfa 3

UCADAN

 
Oğlan keçdi orbiti,
         Oğlan boylandı yerə:
Torpaq uclu-bucaqlı,
         Balaca,
         göy dairə
Hansı səmtdədir, görən,
        Evi?
        Şəhəri?
        Kəndi?
Ev nədir,
        Şəhər nədir,
        Ölkələri tap indi.
İşıqlar da birləşib,
        Yaşıllıqlar da birdir.
Buyur, varsa hünərin,
        Ayır onları bir-bir.
Evin evlər içində,
         Evlər də ki, evində.
Sevilən ömr eləyir.
         Yerin hər tərəfində
         Dağ da, daş da, dəniz də
         Bir evdə məskən qurur.
Zərrəyə dunya sığır
          Zərrə ərzi doldurur.
          Bu əl çatan zirvədən
          Baxsan aşağı əgər,
Yer əzizdir,
         gözəldir,
Balacadır nə qədər.
Məhv eləmək də olar,
           Yaşatmaq da.
Bu zaman
Sanki diksindi oğlan
         Uzaq gurultulardan:
Qucaqladı xəyalən
Evi boyda dünyanı,
         Dünya boyda evini
          o, bərk-bərk,
Fəzalardan asılmış
Mavi rəngli nənnitək.
 

ÇƏKİSİZLİK

 
Birdən yox olursan…
         Boşluq olursan…
Elə bil kiminsə xəyalısan sən.
Yox olur “gəmi” də, dünya da bir an,
Bir az da qorxursan özün-özündən.
 
 
Amma məhəbbətsə azalmır qəti,
Duyursan yaşayır, yenə də vardır.
Könlümün torpağa saf məhəbbəti
Daha da çox olur…
                     daha da artır.
 

METRONUN YAYLI QAPILARI

 
Adam var bu qapıları açar,
Bir az
         saxlayar, deyər:
        “Birdən,
Arxadan gələnə dəyər”.
Bəzən
heç dönüb baxmaz da
         Heç özü bilməz də
Kimdir: dostdur,
          yoxsa düşmən.
Qapını yavaş-yavaş
           buraxar əlindən.
Eləsi də olur ki,
Tələsik özünü içəri soxur,
Elə bil
Heç arxada adam yoxdur.
Kimliyi yazılmayıb ki,
           insanların alnına.
Qapılar
Açılır, örtülür,
Gah sürətlə,
          gah asta;
Gah bu geniş dünyaya,
             gah da yerin altına.
 

XƏTLƏR VARİASİYALARI

Oğlum Paşaya

1. ƏYLƏNCƏLİ HƏNDƏSƏ
(İki nöqtəni düz xətt birləşdirir)

 
Saat 1-dir…
 
 
        Baxmayıb gecənin bu çağına,
        Oğlum düz xətlər çəkir
           Ərzin hər bucağına.
Birləşdirir otağı
        uzaq Nigeriyaya,
Stolüstü lapmanı
             bizdən nigaran Aya.
Gah da mənim burnumu
             uzaq Odlu torpağa.
İşini qurmamış
              dura bilmir ayağa.
Hindistana uz tutur,
               qırılır xətti onun,
Yenə hay-küyü qopmuş
              bizə qoşa qonşunun.
Qurtarmamış onların
          bu otaq – hind dastanı
Oğlumdan bu gecə də
            alırlar Hindistanı.
Sonra mətbəximizdən
             cızıq çəkir
             kədərli
və dönməz Vyetnama
           Amma qəflətən əli
Donur:
       Cızıq qırılır.
       Onun yarısı qalır
Uşaq stolu üstdə
          xırdaca bir varaqda.
Yarısı bombalanır
           evimizdən uzaqda.
Oğlum məyus olur çox,
            Amma demə usanır.
Xətt buzqıran dalınca
             Arktikaya uzanır;
             Hücum çəkir buzlara.
Onları birləşdirir –
            hələ korlamadığım
             ağappaq kağızlara.
Xətt durur birdən yenə;
Buzqıran çatmamışdır
             buzun son güşəsinə.
Oğlum gözləyir, bizim
                qəhrəman qütbçülər
İşığı başdan-başa
         nə zaman qütbə çilər.
Gecə keçir…
Çalışır neçə saatdan bəri.
          Baş-başa çata bilmir
Oğlum bütün xətləri.
 

2. AÇIQ PƏNCƏRƏ

 
Mən oğlumun fikriylə
      yatmışdım gecə.
Yuxuda ölkədən-ölkəyə keçə-keçə.
Səhər ayılıb səsə
düşürəm çarpayıma
       hansı ölkədənsə.
Dururam
          Açılıb pəncərə
Günəşə,
       qarışqaya,
ota,
           pencərə –
        iyula,
         yanvara.
Pəncərənin gözləri nə qədər böyüyür
             Günəş şüaları kimi
              açıldıqca yanlara.
Pəncərənin gözləri tuşuyla
Yanlara düz xətt çəkirəm fikrimlə.
Sakit okean calanır bir ucuna.
Ürəyim az qalır uçuna.
O biri xətt meridian üstə düşüb,
Olur dünyəvi bir cığır.
Yerin axırıncı nöqtəsinə gedib çıxır.
Tuturam xətləri
Atamın tutduğu yüyən kimi.
– Ey kainat.
Sən bir kəhər at,
          Çapıram səni mən
           ləyaqətli yiyən kimi.
Çəkirəm üçbucaq xətti
geriyə,
              “gəl-gəl” deyə-deyə,
Ağrısa da əllərimin qabarı.
Dünya bəri gələ-gələ
                pəncərəmin qabağında qabarır.
Dolur evimə dünya,
            insan,
             okean səsi,
Açılır evimə
         dünyanın pəncərəsi.
 

3. MERİDİAN ÜSTÜNDƏ OYUN

 
Bir kötük üstə o vaxt
Uzun ağac qoyardıq.
Hər ucunda birimiz,
Sevinclə oynayardıq.
Meridian üstündəyəm,
Uşaqlıq hissindəyəm,
Deyirəm ki, ölkələr
Razılığa gələrlər.
Hərdən dincəlmək üçün,
İlhama gəlmək üçün,
Sevinc aşiqi olub
Coşalar, qaynayalar,
Meridian üstə çıxıb
Uşaq tək oynayalar.
 

4. “GÖZLƏRİM SƏNƏ HEYRAN OLUB…”

 
Gözlərim sənə heyran olub…
Baxışlarım meridian olub
Sancılıb dünyanın ən uzaq yerinə,
Baxışımda ölkələr,
      kənd,
         şəhər,
Baxışım dönüb meridiana;
           Gah qatarla,
              təyyarəylə yan-yana gedir,
Gah burulur yana.
Gah dağ olub ucalır,
Cah çırpınır okean kimi.
Niyə gəlmirsən?
Könlüm bunu necə anlar…
Duymursan,
          Dinmirsən,
      gəlmirsən,
Qırılıb tökülür, meridianlar…
 

5. OĞLUM ŞƏKİL ÇƏKİR

 
Dostumla bayaqdan bir qoca¹ haqda
Yenə nə bilirik deyirik bir-bir.
Oğlumun çərtdiyi rəngli karandaş
Bizim kəlmələri göydə dənləyir.
Deyirik: – Bu qoca bəlkə dünyanın
Bağlanıb könlüylə hər bucağına, –
Gah Şərqdə vuruşub,
gah Qərbdə qoca,
Yaxın düşməyibdir ölüm də ona.
O tutqun alnının hər qırışığı
Bir elə,
ölkəyə,
          yurda bağlıdır.
“Dünyanı sabaha aparanlardan
Biri də özüməm!” – desə haqlıdır.
Baxıram oğlumun çəkdiyi şəklə,
Qocanın alnının qırışıqları
Dönür ekvatora,
          meridiana,
Gah Şərqə yollanır,
gah Qərbə sarı.
Alnında birləşib xətlər düyünü,
Hər xəttə bağlanan, –
           neçə ölkədir.
Qoca az əyilib, xətləri çarpaz,
Alnını irəli verərək gedir.
Dönüb ulduz olur ulzudlar içrə,
Tökülür alnından tər puçur-puçur.
Ardınca Yer gəlir,
        qalaktikalar
Dopdolu,
          rəngbərəng şar kimi uçur.
Şimşəkli gözündən nur saça-saça
Çəkib kainatı aparır qoca.
 

1969

YERALTI DÜNYADA

 
Olmamışdan yer altında
O cür nəhəng metroda mən,
Heç xəbərim yoxdu qəti,
Mənalı bir şeir kimi
O sehirli dərinlikdən.
Yer altına girənlərlə
Endim şeirin təkinə mən,
(Başım üstə yer ilə göy)
Çox çəkinə-çəkinə mən.
Endim burda mənzil quran
Əsrlərin diyarına.
Bir hay çəkdim,
səsim çatdı
Qaranlığın divarına,
Səsim çatdı,
tez qayıtdı
geri yenə,
Keçmiş ilə bu dünyanın
       sərhəddinə.
İşıq saldı
         elektrik fanarımız
Od axtaran,
            od tapmayan
İlk insanın həsrətinə.
Sonra alov tapan zaman
Doğmuş odlu heyrətinə.
Əsrlərin üzəriylə
Bu əcayib pillələrlə
Biz enirik.
            Kaha dərin…
Çaş-baş olub əsrlər də,
Biz irəli gedə-gedə
Bəzən geri çəkilirik.
Axırından başlayaraq
Yaşamağa əsrləri.
Əsr var ki, qırıq-qırıq
Əsr var ki, çilik-çilik,
Əsrlərin üzərilə
Ehtiyatla yeriyirik.
 

1969

DAŞ

 
Yarıçılpaq,
             Qədim insan
Düşməninə bir daş atdı,
Qana batdı.
Daş düşmədi
           Amma yerə,
Uçub getdi
Üfüqlərdən üfüqlərə.
Deməyin ki, daş yox oldu,
Daş çevrilib bir ox oldu.
Oldu qılınc,
güllə,
         mərmi.
Dayanmadı fikir kimi.
Atom oldu.
Meridianı qırıq-qırıq,
Arzuları zərrə-zərrə,
Okeanı para-para
Edib keçdi…
Həmin o daş
İndi yenə dayanmayır,
        uçur hara?
O, neytron, elektron –
Dönüb
      nələr,
nələr olur.
Alov olur,
         ölüm olur,
             zəhər olur
Ey həməsrim,
Həqiqətin qan qardaşı,
Dayandıraq olmazmı, de,
Yarıçılpaq,
        yarıvəhşi,
Qədim insan
        atan daşı?!
 

MƏNİM HƏYATIM

 
Adi bir insanam mən,
Adidən də adiyəm.
Bir əl boyda kağıza sığmaz amma bu aləm.
Yazım: harda doğuldum,
Yazım: məktəbə girdim,
İnstitut bitirdim.
Yazım: nədir sənətim,
Yazım: anam, atam kim.
Bəs onda harda qaldı çəmənlərdə bir qoşun
O yüyürən, o duran uşaqların baharı?
Qanadını bilmədən sındırdığım bir quşun
Ürəyimdə ney tutan xəfif sızıltıları?
Hanı yanaqlarının yaşını silib asta,
Bənövşəyə, laləyə dərdli sirdaş olduğum?
Dizəcən ot içində, ya da bir budaq üstdə,
Gah tək qalan bir söyud, gah da
                               bir daş olduğum?
Qorxuram ki, söz açıb bunu deyəm, o qala.
Eşqi könlümə bağlı bağça da var, bağ da var.
Baxın, gəlir mənimlə göy meşələr qol-qola,
Gəlir çiyin-çiyinə mənimlə qarlı dağlar.
Vardır hələ qonşumuz, qonşumuzun qonşusu,
Hələ sevimli dostlar, dostların da dostları,
Min arzudan yaranmış bir insanın arzusu,
Min baharın ətridir bir insanın baharı.
Mən deyəndə, bilirəm, dinir minlərlə insan,
Mən gülürəm – gülür gül, gülür nə qədər çiçək.
Hər yazımda neçə yaz, hər anımda neçə an…
Gözümdə milyon baxış, sinəmdə milyon ürək,
Təbəssümə, Günəşə, insana könül verən
Min ölənin, qalanın həyatıdır həyatım,
Neçə kənddə, şəhərdə yatıram yer altda mən.
Daha çoxam yer üstdə,
Böyükdür eşqim, adım
Budur həyatım, ömrüm!
Deyirəm ki, ürəkdən:
Adi bir insanam mən!
 

UŞAQ

 
Əlimi qaşımın üstünə qoyub,
Boylanıb baxıram uşaqlığıma:
Özüm böyütdüyüm dəcəl çəpişə,
Əlimlə saldığım cənnət bağıma.
Eheyy!! – qışqırıram, baxmayır uşaq,
Bir də qışqırıram, dinmir ki, dinmir.
Başa düşürəm ki, çıxmırmış səsim,
Çox zaman yuxuda olduğu kimi.
 
 
Amma, təsadüfən çevrilib uşaq,
Gözləri dolusu baxır uzaqdan,
Birdən fikir verib mən ağ saçlıya
Qaçır,
bir əsər də qalmır uşaqdan.
Nöqsanım,
qüsurum,
      mən, bir də qəmim,
Yüyürüb,
yüyürüb,
        düşürük həkdən.
Göydəmi,
yerdəmi,
           ürəyimdəmi
Kimsə qəhqəhəylə gülür ürəkdən:
– Nə fikrə getmisən, – deyir, – nə fikrə,
Bir dərdin olmasa sən də gülərsən,
Atsan yanındakı yoldaşlarını,
Sən məni o zaman tapa bilərsən…
 

1969

BU, GÖYÇAYDIR…

 
Bu, Göyçaydır, oğlanlarım,
           göy dalğalı
Bax o dağlar başındakı
           mavi göydən axıb gəlir.
Çox çimmişəm bu çayda mən,
            sizinlə də gəlin çimim.
Tökülüşdük suya bir-bir.
Uşaq etdi sular məni.
O ki vardı batdım, çıxdım,
Övladlarım yaşındaydım, –
Onlar uşaq, mən uşaqdım.
Çimməyimiz çəkdi bizim,
Günəşin al şüaları
Göy sularda uzanana,
Aramızda rast gəlmədik
Yorulana, usanana.
Başqa bir vaxt indi çoxdan
”Daha bəsdir, ay uşaqlar”, –
Söyləməyim hazır idi.
İndi mənim özümə də
Bir təpinən lazım idi.
Uşaqlar çox sevindilər,
Göz vurdular bir-birinə:
“Kefdir bu gün, dinmə barı!”
Bilmədilər çimdikləri
Bu suya baş vuran kimi
“Batıb getdi” ataları:
Biz çimdik bir xasiyyətli,
Bir yaşlı üç qardaş kimi.
Mən dəymədim heç xətrə də,
Bəs deyincə çimdik belə.
Onlar bu saf göy sularda,
Mənsə uzaq xatirədə.
 

PAŞANIN İLK UÇUŞU

H.Cavid adına 132 nömrəli məktəbin qayğıkeş müəlliməsi Sitarə xanıma

 
Məktəbə gedirdi oğlum ilk dəfə,
Doldurdu könlümü qəriblik odu.
Düşdüm birdən-birə
        uzaq illərə,
Qışqırdım oradan
             səsim çatmadı.
Durdu gözlərimdə ilk müəllimim,
Oğlumdan ayırıb apardı məni,
Mən Göyçayda qaldım,
            oğlum Bakıda.
Onu da çağırdı ilk müəllimi.
 
 
Təzədən başladım birinci sinfi,
Fikrim orda qaldı,
            Gözümsə burda.
Könlümü doldurdu iki həyəcan
Üst-üstə qalanan çırpıntılarda.
 
 
Deyirdim, görəsən, ilk söhbətində
Müəllim oğluma nələr deyəcək.
Görəsən, xoşuna gələcəkmidir?
O da qayğıkeşmi müəllimimtək?
Sonuncu zəng oldu,
               Göyçayla birgə
Bircə an içincə Bakıya düşdüm,
Oğlumu mən belə firavan, azad,
Mən belə fərəhli heç görməmişdim.
Günlər ötüşdükcə heyrətə saldı,
Mənim ilk balamın ilk müəllimi!
O, hardan bilirmiş həyatımı bəs
Mənim ilk günümdən bu günə kimi?
Nə gözəl duyurdu mənim könlümün
Ən incə,
                ən məchul nöqtələrini.
Mənim övladıma olan sevgimin
Bəzən lap həddini aşan yerini.
Nə yaxşı duyurdu, nə vaxt hirslənib,
Nə vaxt da lazımsız can dediyimi.
Bəzən “beş” verirdi hirsimə mənim,
Bəzən pisləyirdi ifrat sevgimi.
 
 
Oğlumun qırmızı beşlərindədir
O gözəl insanın müdrik ürəyi.
O təkcə oğluma dərs demir indi,
Öyrədir mənə də necə sevməyi.
 

UŞAQLAR ÇİMİR

 
Axşamacan çimsələr
Almaq da istəməzlər
             gedib bir hovur çimir.
Səhərdəndir sevincin
mavi
saf dənizində
Neçə şeytan,
      Mehriban,
       Kefi çağ
        Uşaq çimir.
Bəzisi bir tərəfi
          göyərmiş daş dalında
Andırır bir ovçunu,
Sevinc ləpəriylə
Dolduraraq ovcunu,
Dostlarının üstünə
           səpsə də,
         hey səpsə də,
Heç düşməyir maraqdan.
Ey, qaçırsan haraya?
Deyib, ovcu Xəzərlə
         Dolu bir balacası
         Gəlib çatır haraya.
Bir ovcunda bir Xəzər,
        Xırda uşaq Xəzəri,
Ağ dənəvər qum üstə,
           Qaçırlar,
           Yıxılırlar.
Gah yaralı yoldaşın
başına yığılırlar.
– Ayağın sıyrılıbdır,
Elə bildik qanadı.
Gülüb qaçır uşaqlar.
Hərəsi bir qağayı –
hər əl də bir qanadı
Atılırlar sulara,
Səslər gəlir dənizdən:
– Mən gəmiyəm, gəmiyəm.
– Mən balıqçı qayığı.
– Mən balina kimiyəm.
Üfürürəm dənizi,
Gedib dəyir daşlara.
Qaçır,
aşır,
daşır a.
Uşaqlar ləpə kimi…
Uşaqlar dalğa kimi…
Bircə atom zərrəsi
Görməmiş bir sevincin
Dənizində
Bəxtiyar –
Körpə balalar çimir.
 

DOSTLAR

 
Çox da ləpirimizi
Apardı qarlar üstən
Yazdakı sellər, sular.
Könlüm nə döyüntüdən,
Nə də sizdən uzaqdır,
Moskvalı a dostlar!
Dərs günü başlandımı,
Dünyanın hər yerindən
Tələbələr gəldimi,
Tver bulvarını biz
Tez-tələsik ötərik,
Yenə o vaxtkı kimi
Fikirtək səssiz gəlib,
Asta açıb qapını,
Biz girəndə içəri
Eynəkli professor
Diqqətlə göz qıysa da
görməz bu gələnləri.
Oturmarıq.
Durarıq
O vaxt “bizimki” olan
Skamyalar yanında.
Professor danışar;
Həsrətimiz əriyər
Onun həyəcanında.
Xatirədən kövrəlib
Kəsər muhazirəni.
Fikrə gedər arada
Söyləyər: ”Otuz nəfər
Mənə qulaq asardı
Zaman vardı, burada.
O köhnə dostlarımın
Vardı aralarında
Hətta fransız, alman.
Aldatmırsa yaddaşım,
Gəlmişdi o dostların
İkisi də Bakıdan”.
Keçib nöqsanımızdan
Çox da açıb-ağartmaz.
Gülümsəyib bu vaxt biz
Söyləsək də: sağ olun,
Gəlmişik ki, burdayıq.
Çatmaz ona səsimiz.
O silkələr başını,
Tanış mühazirəni
O, yenə də oxuyar.
Qəlbimizdə alışar
Tələbəlik həvəsi,
Könlümüzdə intizar.
“Bizim skamyalarda
Oturmuş cavanlara
Görünməyib yenə də,
Köhnə, doğma sözləri
Bircə-bircə yazarıq
Onların dəftərində.
Bir kimsə duymaz bunu.
Zəng olanda çıxarıq
Görünmədən otaqdan;
Divarların yanında
Sakitcə durar, baxar
Hamıya otuz cavan.
Ötüşsə də qış, bahar,
Bura yenə gələrik,
Oxuyarıq təzədən
Yaşa dolsaq belə, biz.
Saçımıza düşsə də
İllər ötüşdükcə dən.
Qonorar çox olsa da
O vaxtkından yüz dəfə,
Çoxdan xərclədiyimiz
Təqaüdlə yenə də
Bulka alıb yeyərik
Arbatın yanında biz.
Sonra, yataqxanada
Alovlu mübahisə
Qurtarmaz səhərəcən.
Heç günahı olmayan
Bir dahini də qəfil
“Vurarıq” ya siz, ya mən.
Dostluq qədəhi kimi
Dolu günlər, o günlər,
Yenə daşar, tökülər…
Gah futbol meydanından,
Gah şeir gecəsindən
Məğrur səsimiz gələr,
A dostlarım, dostlarım,
Bizim bu sirrimizi
Hardan biləcək dekan:
Hər il yenə oxuyur
Xatirə şöbəsində
Otuz qəlbli bir cavan.
Gələrlər bura hər gün,
Gedərlər burdan hər gün,
Gəzərlər hamısı bir…
Hər səhər Moskvanın
Geniş küçələrində
Otuz cavan yeriyir.