Kitabı oku: «Rebilius Cruso: Robinson Crusoe, in Latin; a book to lighten tedium to a learner», sayfa 4
126* De calceamentis pauca sunt explicanda. Quoniam labascebant omnium caligarum coria, sensi validiore esse opus tegumento pedum: idque juncis ac lentâ quâdam cortice plicatis concinnavi. E juncis, quos diversi generis plurimos in sole siccaveram, cos deligo qui lenti simul et relucentes viderentur: nam quidquid reluceret, id caunarum more pluvias optime rejecturum credidi. Ex his plicavi marsupium, cujus forma erat pedis instar a convexo ad calcem praecisi. Dein e corticibus, quas maceraveram, lora plicavi, lata minŭs duo digitos. Veterum caligarum fundum vel soleam sub marsupio illo positum, dum pes meus inerat, loris illis circumligavi, nodavique super talo. Rudis sane hic calceus erat, attamen aliquatenus certe pedem protexit vulneribus. Non absurdum erit hîc dicere, me ipsâ in Braziliâ contra insectas saepe Persicos gestâsse socculos, e tapēte factos. Per hos non possunt culices mordere, sed spinae sentesque facile penetrant.
CAPUT (VI.) SEXTUM
127. Circa Idus Januarias ad montem explorandum accingor. Lacernam capio cibumque, si forte pernoctari opus sit. Mollissimos induor calceos: prospeculum adnecto balteo. Adsumo canem. Sed ante exortum solem educo haedos, et (quod morĭs mei erat) commodo in loco paxillis destino. Tum ex convalle dextrorsùm surgens juxta aquam desilientem pergo, saltum versūs meum. Sed ascendo jugum, quò latius prospectem, saltumque subtùs in laevâ facio. Modica erat acclivitas, sed continua. Sub soleâ mihi breve erat gramen, – molle, frigidulum, non impediens. Quô magis insurgebam, largior erat aura ac plena vigōris. Facile lībereque incedebam. Dextrà, caprorum video scopulos ac pascua; sed ad sinistram magno flexu redeo, dein convallem fluminis nōtam attineo suprà, moxque hortos meos. Hos simul ac praeteriveram, sinistrorsum leni deflexu contendebam, incepique ipsum montem oblique ascendere. Jamque intellexi, longe faciliùs hôc cursu quamvis longo hortos adiri; nam propter auras montanas, siccius sŏlum, breviores herbas, non modò non defessus, immò recreatus sum itinere. Ubi aquula quaedam a monte desilit, cănĭs incipit lambĕre. Sic monitus, cibis communicatis, vescor biboque. 128. Ut primùm monte de summo prospexi, praegestiens cuncta admiror. Valde praeceps erat mons occidentem ac Septentriones versùs, id est, ad mare. Ipsa aetheris claritas extentusque Oceanus pulcerrima erant. At ego propiùs circumspecto alterum in lătus, unde clementissime surgebat tanta altitudo, illam vallem lustraturus in quâ supernè horti erant mei. Penitùs despicere nequivi, sed per oppositos clivos cursum ejus usque ad mare indago. Aestus tunc quàm maxime recesserat; laetus tamen animadverto rivum se in mare effundentem, duosque quasi hujus tributarios de diversis ripis rivulos, quorum utervis scapham meam possit excipere. Per prospeculum dispiciens, facilè vidi palmas astare praegrandes ostium rivi versùs et paene ad oram maris. Postquam illàc satiavi oculos, conversus in aliam terrae regionem aspecto. Vasta hîc subjecta est silva usque ad ultimum insulae littus. Declivitas modica erat, nec continua: quindecim millia silvae ad minimum haec aestimabam. Ne prospeculi quidem ope ultimarum poteram arborum naturam cognoscere, ceterùm proximae ultimaeque valde erant dissimiles. Ad Aquilones Juga Caprina (sic enim nominabam) scenam concludebant, sed mare supereminebat. 129. Haec dum commeditor, prospectoque circumcircà, repente terram e longinquo videor videre meridiem versus. Dispicio, anne sit nebula. Etiam atque etiam contemplor: demùm agnosco latissime porrectam terram, valde humilem, sed terram tamen. Primò me spe illud ac gaudio affecit. Continentem Americae meridianam esse pronuncio: mox fateor, nihil id ad me. Etenim talis regio solitudo est vastior, foedior, immanior longe quàm haec est insula. Fac abesse barbaros homines pantherasque; at illic si forem, aut in latissimâ atque inhumanâ arenâ projicerer, aut (quod credo potiùs) in aggeribus silvosis maximi alicujus fluvii, inter paludes immensas atque insaluberrimos vapōres. Sane haec insula prae continente illâ tanquam Paradīsus est. 130. Retorqueo oculos meum versùs regnum, contentus, laetiorque; tum directâ incipio viâ descendere, donec totu mihi vallis patet. Mox hortos meos considerans, frutices observo grossulariis13 non dissimiles, quibus propiores clivi distincti sunt. Hos versus dirigo gradum. Magis magisque uvidum invenio hoc lătus jugi, velut spongiam; id quod rivum perennem promittit, herbis pluvialem aquam multos per menses sustentantibus. Frutices autem illi in sicciore stabant orâ, quanquam propè ad humida. Vites recognosco, et uvas credo posse suâ in tempestate hinc deferri. Porrò cruda māla citrea colligo plura limonasque ad delicias bibendi.
131. Regredior paullatim descendens, donec ad juncturam vallium pertingo. At ipso in laevo vallis lătĕre quasi viam naturalem cespite obductam conspicor, quae declivitate perquàm modicâ saltum versus meum ducit. Per hanc libet degredi. Nusquam minùs decem pedes lāta erat. Suprà ad laevam, infra ad dextram, clivus satis arduus erat, herbis multorum generum abundans, sed in fundo arboribus consitus densissimis. Agnovi protinùs, facillime posse in trahulâ meâ ex hortis hâc viâ fructūs ad rupes super cavernis devehi; nam cespes erat brevis, durissimo in sŏlo atque (ut arbitrabar) calcario; jamque uno in conspectu propè tria millia viae hujus patebant. Deambulans alacer, saltum tandem meum in laevâ praetereo, mox desilientem illum rivulum assequor, videoque non posse trahulam sine ponte hàc transire. Sed talem pontem non magni esse operĭs judico.
132. Praeclarum sane videbatur hujus diei iter. Laetus, atque idcirco liberalior, tritico atque hordeo Europaeo columbas largiter pasco. Has fruges in sacculis condĭtas e nave asportaveram, sed parvi aestimabam; nunc columbis largior. Neque unquam sane has aves neglexi, sed inter famulos reputans, plus minusve cibi impertiebam. 133. In universum aestimanti, tres partes naturâ diversas insula exhibebat, – fructiferam, sterilem, silvestrem. Sterilia ac sicca Caprinum opinor Jugum collesque vel grumos inde porrectos usque ad portum meum: ultra Jugum quidnam fuerit, nondum videram. Spatio longe minimo fortasse erat fructifera; sed ubi tantae silvae, ibi fruges aliquando esse possent.
134. Equidem postquam sensi quanto cum labore radices esculentas e convalle humeris portem, placuit cymbâ devehere, si cum aestu maris flumen ascendere possem. Quodam die hos propter usūs solito maturiùs illâtenus ascenderam, ubi quaedam humo nascentia colligerem; tum, nĭsĭ contra aestum me defatigare vellem, duas fere horas erat considendum. Quare cymbâ transgressus flumen, regionem ex Occidente oppositam exploro. Ostium versùs fluminis valde praeceps erat ripa, sed ubi aestus maris desinit, leniorem habebat clivum. Collis calcarius esse videbatur, alteri illi super cavernis meis simillimus. 135. Simul ac culmen attigi, mare versùs omnia esse praecipitia intelligo. In brevibus herbis prostratus, caput ultra marginem rupis protendo, ejusque radices subtùs video undis etiamnum lavari. Ulterius ad Septentriones surgebat mons insulae ille altissimus, quam exploraveram. Celeriter ea vidi quae maximi erant, redeoque properus. 136. Vix attingo cymbam, atque tres conspicor psittacos in ramis considentes. Flagrum arripio (id erat in cymbâ), item illico virgam decīdo. Concitatiore flagri verbere psittacum assequor, hamoque deprehendo. Rostrum ejus metuens, sarmento oculos meos protegebam. Ille autem subito dolore territus, prorsùs exuit fortitudinem, neque valde reluctabatur. Itaque sarmento, quod in laevâ tenebam, caput ejus opprimo, mox pede inculco sarmentum, expeditoque cultello unam plumam circumcido. Ne longus sim, funiculo attentum deveho domum, asperiore capturâ nihil gravius perpessum. Fune pede deligo, perticâ ad insidendum datâ. Facilius id videbatur, quàm caveam e cancellis facere.
137. Ego autem captivis leporibus consulens, dolium quoddam e perfractis transennâ instruxeram: hic in cavo rupis degebant. Fimus caprinus, quem e stabulo egererem, in sicciore humo appositus, locos praeparabat in quibus cespites herbasque leporibus dilectas defoderem. Lepŏres summâ curâ pasco ac mansuefacio.
138. Sed in narratione meâ paullum nunc regredi opus est. Ut me oblectarem, saepius lĭbrum sumebam; aliàs mathematicum illum, qui teneram curam primi mei atque optimi patroni revocabat; aliàs geographicum. Hinc quodam die de Indis edisco, quàm prudenter feros elephantos mansuefaciant. Equidem de capris meis ad trahulam jungendis cogitaveram, sed nondum grandes erant: harum autem opperiri ætatem, longum videbatur. Jam, his perlectis, credidi, posse caprum ferum pariter ac ferum elephantum ad quamlibet aptari disciplinam, cujus quidem ipsius natura foret capax: cuncta in eo verti, ut feram in manu tenēres. 139. Re ponderatâ, demum egressus sum, certus depugnandi. Duas succingor pistolas, quibus me in extremis protegam; sed restibus laqueisque sum fretus. Laqueis duobus tribulos ferreos, si recte rem nomino, validissime annexueram. Tribuli autem tali erant naturâ, ut, hominis pede oppressi, trina spicula in sŏlo defigerent. In reticulâ herbas comportabam eas quas maxime deligebant capri. Canem domi constringo, atque sic armatus sedes peto caprinas. Plures ibi video capras atque hoedos; mox caprum quendam grandem ac robustum contemplor, (vix minor erat quàm bonus asinus) qui viribus confisus seorsim agebat. Hunc adeo, herbas suavissimas porrigens. 140. Ille autem neque territus neque iratus, accedit roditque libenter. Herbas in humum projicio, dumque pascitur, laqueos cum tribulis super cornibus impono. Tribulum unum pede pressum humi infigo; dein, antequam sentiat, inculco alterum quoque, et sub pede attineo. Protinùs gnarus se illigatum, in posterioribus cruribus se erigit, sursùm capite nītens: ego autem tertio laqueo pedes ejus primores involvo. In eo erat ut alterum extraheret tribulum, quando arcte constrictis primoribus pedibus, quos in aëre habebat, ego asperrime trudens dejicio eum in lătus. Consido in armum, inculcans cornu. Ille autem sic depresso capite pedibusque correptis, onus violentissime detrectabat, sed nequibat excutere. Ego non invitus sino eum se defatigare calcitrantem, subulamque14 grandem ac lorum expedio. 141. Summâ in tranquillitate labrum ejus superius perfodio, atque insero lorum, quod annuli instar concinno, pluries nodatum. Tribulis novo in loco defixis, ampliùs paulo libertatis pedibus ejus permitto, ut amplius se defatiget frustrà connītendo. Tandem defessus, sudore perfusus, requiescit. Herbis in reticulam recollectis, surgo; convello tribulos, appendoque cervici ejus; tum labro traho leniter. Is, dolore gemens, erexit se, invitusque sequebatur, pedibus etiamnum constrictis, sed non adducte. 142. Sic quinquaginta forsitan passūs eum deduxi. Tum subitò reluctabatur; sed dolore labri percĭtus, cornu me feriebat: id verò facile caveo, loro subtrahens; simul, iterum adducto laqueo, praepedio crura. Sane ille totus contremiscere, praeteritorum memor et posthàc me sequitur obedientissime: quod simul atque animadverto, porrigo herbas ante nares. Nolebat rodere, sed odorem libens captabat; jamque facile eum in saltum meum deduco. Ibi arbori firmiter alligatum fame paro expugnare. Porro id nullius erat laboris; etenim postquam haedos juxtà affixeram, mixtâ crudelitate et clementiâ mox plenissime est domitus.
143. Explorato, posse feram sic subigi, post aliquot dies capram pariter aggressus, hanc quoque vel faciliùs deduxi. Duo haedi grandes ac paene adultae matrem ad praesepe volentes secutae sunt; tum nova veteri admista caterva citò maerere destitit. Itaque grex meus jam caprum habebat ac capram, item tres haedos duasque juvencas capras. Ego verò cunctos incipio trahulâ consuefacere. Difficile sane est res gestas ordine stāto narrare. Quippe perpetuo variabantur labores mei, neque unquam uno quasi nisu ullum opus perfeci, sed particulatim operabar, seu tempestate coeli motus, seu phantasiâ, vel subitò aliquid recordans; et siquid parùm bene valere crederem, reficiebam in melius. De piscatione meâ mox sum dicturus. Sic, inter labores multos et otii paulum, praeteriêre menses.
144. Circa Kalendas Apriles, ut credo, imber matutinus (de quô memoravi) largior et almior cecidit. Mirum inde vigorem nacta sunt omnia quae gignit humus, miramque ego ipse voluptatem percepi. Exspatiandum decerno. Ad speculam meam (de quâ antè memoravi) enisus, progredior ut littus ad Orientem ampliùs cognoscerem. Duo millia fortasse passus processeram, quum viam quandam Lunatam video (si sic licet appellare), quae flexu continuo, acclivitate modicâ, ab orâ maris palmarum feraci ad culmen hujusce regionis ducebat. Jam praeter oram maritimam duo numerabam promontoria duosque sinūs: nunc Tertium hunc appello sĭnum. 145. Ceteris in rebus primò nihil nŏvi exhibebatur, nisi quòd arenae extendebantur latissimae. Pluribus has rebus distinctas videbam. Expedito prospeculo, marinas dispicio testas, – immò testudines, – diversissimas magnitudine. Id quidem gaudeo. Porro hôc in sinu palmae ita dominabantur, ut vix quidquam aliud inter arbores desuper viderim. Paludes autem longiores in rupibus continuabantur suprà palmas illas. Ut explorem cuncta propius, palude quâdam non facilè circuitâ, descendo ad oram maris. Tria palmarum genera agnosco, flecto sensim ad sinistram, demùm Lunatâ illâ viâ domum redeo. 146. Postea mecum excutiens, cur in portu meo cacti optimē crescerent, palmarum nihil esset; colligo, quia paludes apud me super rupibus non sint, idcircò neque cocos neque alias palmas nasci. 147. Jam de grege quotidiana me incessit cura, ignarum quid sanitati necessarium foret, et quantus ac qualis hujus aestatis calor. Multa feci, mox infecta reddidi; quae narrare non opus est. In saltu meo novum praesepe meditabar. Sed haedos non effugituros credo, retentis capro caprâque; igitur solvo. Cănis autem tunc mecum erat, ipsum ad saltum. Is, simul ut haedi excurrere in prata coeperunt, novâ libertate gestientes, ipse ludi fit particeps: quippe collusorem diu non habuerat. Tum mihi aspectus sanē erat jucundissimus. 148. Caper, immò capra, ut credo, brevi in curriculo plerosque canes venaticos superat, sed căni perdurat velocitas. Ipsae se haedi tam pernīces ostendebant, ut non sine magnâ contentione cănis eas praeverterit. Neque volebant effugere; nam iterùm iterùmque redibant. Ego vero omnium hilaritate exhilaratus, increpo memet, quòd cicures animantes tam innocenti voluptate privaverim.
149. Capros hos dictito; attamen nequaquam erant nostratium caprorum ad normam. Antilopas equinos vel ὄρυγας fortasse quis illos appellaverit. Cervix horum carnosa et arcuata, armus amplus planusque, equum generosum referebat. Pellis brevissimo delicatissimoque villo sive lanugine, colore mustelino, vestiebatur; neque seta inerat neque pīlus, praeterquàm in jubâ atque in măris barbâ. Juba fere tota in ipso sedit armo. Lacertosiores erant quàm damae fulvae; fero potiùs cervo comparaverim. Cetera erant rotunda, bene compacta; crura autem gracilia, ex osse densissimo. Os frontis valdē robustum credidi. Cornua non recurva, sed propiora taurinis; id quod arcuatae cervici credebam aptius. Caprae cornua divergebant aliquantum. 150. Antehàc cunctos in trahulâ exercueram, sed sine pondere: pondus nudo dorso saepius imponebam: nunc capro capraeque quotidianum laborem adjudico, si rectē possim apparare. Retinacula funalia trahulae adaptaveram, sed collare tractorium longē erat difficilius. Quidquid compegeram, rudius esse sensi: id enim erat agendum, ut ne pulmonem onus opprimeret. Vidi tamen armos cervicemque equinis esse tam comparia, ut si male res cessisset, artifex culpandus foret, non animal. Nihilominus toties male rem gessi, ut destiterim ampliùs hàc in viâ conari. Funes demùm meos circum frontem, cornibus sustentatos, composui; id quod si non optimē, at satis bene confecit rem.
151. Ligna quae superne ad rupis marginem convexi, ut plurimùm devolvo, trahulâ suprà relictâ. Fere quotidie post finitum imbrem haedos cum cane submitto in clivis lusuros. Valdē mihi placebat, quòd cănis circumcurrere et circumscribere eas, pastoricii cănis more, magis indiès discebat. Ego autem, si longiusculē abesse viderentur, jubebam: “iret, reduceret:” quod quidem ille, quasi probē intelligens, confestim faciebat. Porro grex ipse canem diligere videbatur. Jam sperabam non necesse fore ut has vincirem, quae ferae libertatis non recordarentur. 152. Aliud quoque mox excogitavi. Ex virgulâ quâdam, puerorum nostrorum more, cavatâ ac terebratâ, fistulam confeci. Hâc clarē canebam quoties gregem eram pasturus: immò, si in viâ inter trahendum capro forem vescendi facturus copiam, fistulâ anteà sedulo sonabam; neque unquam eos frustrabar, sed post illum cantum, aut cibatum illis aut potum fidelissimē afferebam. Inde factum est, ut sono fistulae libentissimē accurrerent. 153. De cibo meo restat aliquid narrandum. Panem nauticum ac farinam e nave eô magis consumebam, quia verebar ne mucescerent. Video autem, si Summi Numinis decreto hic diutius mihi sit degendum, domesticis opus esse copiis. Quidquid herbarum, aromatĭs, fructuumve condiat cibos, si nec ponderosum sit et conservari queat, id fateor a longinquo non male importari: sed quidquid sit quô vescar praesertim, hoc omne sub meâ esse manu oportere credo. Igitur agellum vel angulum potius in portu dioscoreis destinaveram, si humum idoneam afferre possem. Siccatae carnis paullulum restabat, neque id jucundum. Lepŏrem, praeter primum illud a căne, non gustaveram; sed pisces facile capio, – id quod explicandum est. 154. Primò lineâ hamis instructâ piscabar, sed hujus valdē taedebat me. Postea pone cymbam parvum verriculum trahebam, quod identidem scrutabar, pluresque hôc modo pisces capiebam. Mox alia succurrit ratio, – ut ostium portūs verriculis trajicerem; idque feci, quamvis difficile erat valida ferramenta in scopulos illos (Postes quos dixi) infigere. Clavos spicatos e ferro optimo postquàm satis acui, malleo artillatoris sic impegi, ut angustas rimas inter saxa exsculperem: huc adegi ferramenta, quibus retia innīterentur. 155. Aestus alluebat pisces, quorum aliquot saltem nunquam non relinquebantur in verriculis. Interdum magna vis capiebatur; tunc maritimae aves per retia irruentes meque et praedam meam vexabant. Quoniam corticibus sublata natarent verricula, pisces attinebantur sub aquâ, quae profunda erat in ostio. Itaque hoc meum aestimo esse vivarium, unde pisces, quoties velim, non magno labore capio. Magnum mihi laborem attulerant verricula; sed animum meum, de cibatu cănis feliumque anxium, solabantur.
156. Profecto quando de meis laboribus mecum reputo, illa mihi interdum subit animum contemplatio, anne, si optimus parens, ut erat tenerrimus, sic sagax fuisset meaeque intelligens indolis, posset forsan me domi apud se tenēre, contentum atque beatum. Nae, si probē me nosset, non in Anglicarum legum studia, – semper arida, jejuna, saepissimē praepostera, – incumbere me voluisset; sed impigrum ac strenuum aliquod opus, ubi oculus manusque viget, tali commendasset filio. Poteram autem patriae littora vel agrum latiùs pervagari, parentibus non derelictis. Etenim memini, quando eram in Braziliâ, quamdiu nova erat opera, mirâ me vehementiâ eam semper persecutum esse. Nempe ut fortis equus ire vult, sed quorsum aut quare, nescit; sic impetu quodam ad agendum instigabar, nullo satis certo actionis fine proposito: itaque, rem quampiam assecutus, simul fastidiebam. Nec ulla profundior causa in funestam illam et sceleratam navigationem me propulit, ex quâ in exilium tristissimum et laboriosissimum sum detrusus.
CAPUT (VII.) SEPTIMUM
157. De capiendis piscibus memoravi: de coquinandis addo pauca. Octo decemve pisces, vel pauciores si grandes erant, rapido igne leviter elixabam, tum pinnas, – id est, tota latera, – capita, caudas, felibus meis reservabam. Magnâ spinâ extractâ, ceteram carnem aut super cratibulâ leviter torrebam, aut cum fabis vel grano admiscebam pro cănis cibatu. Equidem in verriculo saepius marina animalia inveniebam, qualia nemo pisces nominaverit: porro piscium genus valdē carnosum, quod magni aestimabam, squatinis nostris simillimum. Illud addo: si vellem, poteram facillimē grallatorias aves quae inter cautes aut ipso in portu piscabantur, igne dejectas capere: sed carnem piscosam fore credidi, pulveris nitrati dispendio male emptam.
158. Farinâ autem elixâ cum piscibus vescebar primò; mox Arabum more assas placentas faciebam. Nempe, combustis super ferreâ laminâ vel plano saxo lignis, prunas submovebam; placentas udas in calidâ superficie positas sub patellâ ferreâ obtegebam: huic iterùm superingerebam prunas. Placentae subtèr, velut in furno, coquebantur: sed fermentare placentas nesciebam. 159. De his hactenus. Ceterum de pulcritudine rerum quae domicilium meum cingebant, non eram incuriosus. In floribus aut foliis si quid excelleret, pluries reportavi aut radicem aut sarmentum, quod defoderem in cavernarum viciniâ. Summâ in aestate coci nucem, quae suâ ex arbore deciderat, reportavi mecum, plenē maturam credens; mox ipso in portu meo serendam decrevi. Etenim sic commentabar mecum: “si properē in Angliam avehar, nunquam me poenitebit hanc sevisse arborem, plurium fortasse parentem, aliorum hominum domicilium ornaturam: sin hâc in insulâ detinear ultra biennium, gaudebo arbusculam videns surgentem.” Sedulo delegi locum serendi, congessique humum uberrimam; statuo irrigandam esse diligentissimē. 160. Post diem sanē laboriosum, dum sub astris vescor et bibo, antequam me in aquarum lavacrum committam, miror quamnam ob rem me tantopere fatīgem. “Anne, O fatue Rebili, nihil tibi esse operis putas? Times-ne, ne facilè nimis vivens, socordiâ opprimaris?” Tum respondeo: (etenim moris mei erat, multa clarē loqui. Nĭsĭ hoc fecissem, patriae linguae forem oblītus: immò ipsum mentis acumen hebetatum foret. Sed prope omnia mea difficiliora consilia, plenâ oratione pronunciando, definiebam magis et consummabam.) Itaque respondeo: “Cibus, vestis, domicilium, vitam asservant hominis; sed pulcritudo beatam facit vitam. Ad portum meum adornandum, in honorem ejus et pulcritudinem, cocum nucem ceterasque res consevi.” Extemplo etiam clarius, “Oh fatue Rebili! (inquam) hominum neutiquam miserrimus es tu, qui adornando domicilio das operam.”
161. Aliam rem, absurdum forsitan, non absurdum erit lectori communicare. Quarto die postquàm cocum insevi, longiùs durante pluviâ, tempus computabam, invenioque natali matris die me illam sevisse nucem. Mox memini, quàm incertum sit, vivat-ne mater an mortua sit. Mirē tangebar et tenerâ perfundebar memoriâ. Tum quia plures noveram vel audiveram, qui praesagium mortis alicujus se habuisse crederent, hoc mihi ipsi matris mortem ominari videbatur. Etenim jam fassus sum, me, simul ac opere cessarem, moestum saepius evasisse fractumque animo. 162. Quando me ineptiarum incuso, respondeo, “fortasse non esse ineptum.” Nam si restituat me Deus in patriam, tum aut gaudebo vivam inveniens matrem, aut rectissimē praecepero debitam moestitiam. Sin nunquam restituar, sed solitarius peream, minùs sum inhumanus, minùs ab omnibus necessitudinibus abruptus, quando caritate praeteritorum emollior. Melius autumo, propter ficta humanarum rerum flere, quàm rebus humanis omnino non tangi, et pro me solo vivere. 163. Quamobrem ubi nona venit dies, decerno in honorem matris novemdialem praebere coenam. Hospites autem, quos solos potui invitare, erant psittacus, cănis, grex, lepŏres, feles, columbi. His optimam, quantum possim, paro coenam. Ceteros facilè satio, sed duas capellarum experior avidissimas. Magnitudine indies crescebant. Omnes, cibo succulento pastos, sperabam majores pinguioresque quàm fera animalia fore, si semper largiter praeberem. Etenim velocitatem in capris minimē cupiebam. Pondus corporis trahulae conveniebat vel lac promittebat uberius; itaque largâ manu pascebam libens. In pabulo autem erat gramen merum, frondes item herbae plures delicatae, quas in matris honorem suggesseram. Has cunctas comedunt, concupiscuntque etiam. Imber destiterat commodē: censeo igitur finiendam in saltu novemdialem coenam. 164. Quàm celerrime annulo lori caprum apparo, ejusque caudae capram adjungo: ceteros solvo. Falcatum gladium in balteum insero, caprumque ducens notum ascendo tramitem. Illi sequuntur. Cănis in fronte excurrit, psittacus humero meo insederat, suo more garriens incontinenter. Feles mirabundae emigrationem ejulant, tanquam ploratrices (opinabar) ad sepulcrum, mox nolebant progredi: cum leporibus domi remanebant. Magnam veli laciniam cum funiculis in dorsum capri conjeceram; sic saltum attinemus. Haedi alternis pascuntur, ludunt. Sed ego gladio falcato herbas frondesque molles, quae sub quotidianâ pluviâ luxuriabant, largiter succīdo, – alias laciniâ veli obvolvo, alias mero fune colligo, – super dorso jumentorum apponens. Opportunum erat, quòd tunc haec pabula deportavi, nam postea propter pluvias paulo difficilior fuit convectio. Ceterùm animantium hilaritas et mea ipsius excitatio moestitiam mihi dispulit.
165. Sub longiore pluviâ multùm ego cum psittaco loquebar; quod quidem ab initio feceram. Sed postquàm consuetus est nuces atque alios cibos e manu meâ capere, gaudebatque meo adventu, propere discebat loqui, et valde me risu alloquioque solabatur. Etenim, ut plurimùm, docebam eum sic pronunciare: “O fatue Rebili!” sic enim memet appellare solebam. Atqui ille vocabulum “fatue” aut non potuit dicere aut non voluit, meum autem nomen libentissime ac plenissime proferebat. 166. Aliquando audiebam, O debili Rebili; vel, O febili Rebili; alias, O hebili Rebili; quae quidem sic interpretabar, ut essent, O dēbilis, O flēbilis, O habilis! dubitabamque subridens, numne habilis magis an debilis essem. Sed longe saepius meum nomen ipsum iterabat, et quasi variabat amatorie. O Rebili Rebili, inquiebat; tùm accelerans semper sonorum cursum, O Rebi bili, Rebi rebi, Rebi relili, Rebi libili, O! – Et quum ego tristi cum misericordiâ vocabulum O! pronunciarem, ille me imitans primò tragicâ severitate dicebat O! sed in fine tanquàm cavillans deridensque illud O! joculariter efferebat, donec in cachinnos solvor. – Neque vincīre eum opus erat; itaque ligamina detraxi.
167. Omnium uvidissimus, ut opinor, Junius erat mensis, nunquam tamen quinque vel sex horas exsuperabant pluviae. Quodam die post imbrem splendida fuit coeli serenitas cum aurâ mollissimâ. Interrogavi memet, quidnam facere oporteret. Stătim respondi, – “Nunc, si vir es, Rebili! testudinem marinam reportabis.” Hoc namque saepe cupiveram, conatus eram nunquam; sed hâc in claritate sōlis post pluviam, testudines credebam summâ in aquâ suspensum iri. 168. Cymbâ expeditâ progressus sum. Lāto lenique motu fluctuabat aequor maris, molle, rugosum, et quasi oleo perfusum. Fervorem solis aura marina discutiebat: itaque pergo. Tertium illum attingo sĭnum; mox video testudines plurimas, summis in aquis apricantes, fortasse dormitantes. Cautissime circumspicio, et modicâ delĕgo15 magnitudine unam, cujus caput erat aversum. 169. Lenissimo motu allabor, omnesque caveo strepitūs; dein pedes testudinis posteriores transversis mănibus arripiens, dum ad proram genibus innitor, uno molimine ac jactu praedam mediâ in cymbâ teneo supinam. Morsus testudinis horrendus est: hunc si cavebis, cetera erunt in facili: in dorsum autem conjecta, jacet immobilis. Confestim redeo, tam citô successu laetus. Postmodò haec praeda majoris mihi erat quàm putaveram.
170. Indies mox foedior ingruebat tempestas. Tandem inter nimbos nigerrimos prodibant fulgura tremenda, quae frigus maximum incutiebant: grandinis procellae sequebantur. Tonitrua per plures horas erant paene continua. Mare vehementer furebat; aestus ipsas ad rupes pertigit. Quando pluvia paulisper destitit, exeo prospecturus: ecce autem carina navis nostrae decem mensibus post naufragium, ipsis in arenis intra cautes projecta. 171. Extra cautes mare montosum erat; intra tam perfractum, ut nulla posset esse cymbae utilitas: sed valde brevem esse intelligo aquam. Tantâ sum cupiditate incensus, ut caligis ac braccis exutis, mare ingressus navis fragmina scanserim. Summae sane partis non multum restabat: quid remaneret in alveo, volo inquirere. Facile video et multa inesse et nihil posse me id temporis amoliri: itaque postquam satis exploravi, redeo domum, per aquas praeter rupes necessariò vadens. 172. Sed algebam, crepitabantque dentes mei. Muto vestimenta: frico cutem: sed algeo tamen. Ignem accendo, neque inde multum acquiro caloris. Sensim invēni, penitùs in viscera descendisse frigus, et morbo me pertentari. Projectus in cubili, quidquid ibi erat vestimentorum circumvolvor. Nequicquam. Ignarus quid facere oporteat, pavesco ne vesper ingruat, tenebris obtegar, inops auxilii consiliique. Tandem algoribus meis nimius fervor succedebat, valde profecto violentus. 173. Interdum Maurorum formulam adhibens, in pectore aspiravi: “O Deus! a te prodivi, ad te redeam!” Quid foret, esse solitarium, tum demùm cognoveram. Jacēre, stare, sĕdēre, cuncta dolebant; flagrabat caput. Corporis dolores angor mentis exsuperabat. Tenebras, omnium rerum maxime, metuebam. Surgo, pede titubante incedo, aquam potulentam et citrea māla quaerens. Os interius plane siccum erat; lingua si buccas, si palatum tangeret, ibi adhaerebat. Quare mālum citreum in tenuissimas quasi assulas concīdi, quarum unam linguae apposui: alias in poculo compressi, deinde aquâ commiscui. Hoc medicamentum sorbillabam, interdum bibebam. Credidi fervori viscerum id fore utile. Alteram mox atque alteram super linguam compono assulam citricam, siccitatis levamentum. Jam nox adveniebat, recordorque animalia non esse pasta. Feles vehementer ejulabant. Neque potui eas abigere, neque, dum fervor capitis instat, sufficiunt mihi vires ad ministrandum.
174. Tandem in sudorem solvor: post horas dolentissimas mens se aliquantum recuperat. Spisso obvolutus pallio, cibatum praebeo felibus, leporibus, capris, căni, quanquam debilis toto corpore. Jam certum habeo, qualis sit febris hujus natura; felicemque me judico, quod lux in tantum duraverit. Mente levatus, plurimisque vestibus opertus, somnum capto; sed quando dormīto paulisper, morbida me terrent insomnia, pravâ religione plena. Sane pluribus horis ante lucem ipse sudor cessat; tum, quamvis defessus, laboriosè cutem perfrico, et quidquid e vestimentis maxime sit villosum, libens amplector: ligna in culinâ accendo. De remedio morbi tum meditor. Dixi me cinchonam e valle apportasse, atque in usum corii adhibuisse. Bonam hinc esse medicinam noveram; nunc verò contra amaritudinem ejus firmans mentem, aquâ commixtam lībĕre poto. Nec dubito quin me sagaciter curaverim; nam febris non rediit. Mānĕ autem e cubili surgens, cogito quid postea faciendum.
