Kitabı oku: «Məmməd Arazlı günlərim», sayfa 2

Yaxşılar hərəsi bir cürə yaxşı,

Hər zaman yaxşını yetirə bilmir.

Nadanlar külüngü, pislər yağışı,

Yaxşının yerini itirə bilmir.

Yaxşılar sırasında bizim üçün yaxşıların yaxşısı nənəm idi. Kiçik oğlunu müharibədə itirmişdi, ortancıl oğlunu da xəbərsiz-ətərsiz aparmışdılar. Ona heç cür “xalq düşməni” sözünü xırdalayıb başa salmaq olmurdu. Nənəm deyirdi:

– Mənim ocağımda haram tikə bişməyib. Oğlum niyə qonum-qonşuya düşmən olmalıdı? Bizimlə qoynu-qoltuğu dolu açıq-aşkar əlaqəsi olan bu ipək qarı oğlunun bəraət alıb qayıtdığı günü görmədi, onillik həsrətə hamımız dözdük, bircə nənəm dözmədi.

Bioqrafiyamda bu məsələni gizlətmişəm. Deyə bilməmişəm, deməyə utanmışam ki, atam “xalq düşməni”dir. Pis adamlar baxışları ilə yanıq verən əda ilə bu “günahı başıma çırpıblar, yaxşı adamlar sifətimdən bu xəcalət əlamətini çox incəliklə – araya başqa söz qatmaqla, söhbətin axarını hansı ikinci dərəcəli səmtə dəyişiblər…

Qış günləri evdə eşitdiyim cəhrə səsi, bayatı yanğısı, holavar zümzüməsinin həzin musiqisi idi.

Şaxtalı günlərdə soyuq siniflərdə dərs öyrəndiyim, aylı gecələrdə kəndin sakit həyatına “daş atdığım” günlər az olmayıb. Müharibənin son illərini yaxşı xatırlayıram. Kəndimizdə orta məktəb bağlandığına görə, 7-ci sinifdən sonra iki il məktəbdən qaldım.

Belə bir şeirim var: “ Komsomola keçdiyim gün”. Bu hadisəni çox təmtəraqlı ifadələrlə, olmayan şəkildə təsvir etməyə çalışmışam. İndi yaşımın bu vaxtında,belə etiraf mümkünsə, özüm-özümdən üzr istəyərdim. Komsomola keçdiyim günün ağrı-acısı sevincindən – həzzindən çox olub, xeyli çox.

… Orta məktəbdə 1-ci sinifdən 10-cu sinfə qədər əlaçı olmuşam. Bir dəstə uşağı komsomola keçirmək üçün kənd məktəbindən rayon mərkəzinə gətirdilər. Nümayəndə heyətinə məktəb partiya təşkilatının katibi rəhbərlik edirdi. Qəbul mərasimi rayon komsomol komitəsi birinci katibinin otağında gedirdi. Yaxşı yadımdadır, katib komsomola keçənlərin adını oxuyur, adı çəkilən ayağa durur, katib “etiraz yoxdur ki?” sualını verir, razılığı, narazılığı gözləmədən öz sualına “yoxdur” – deyib xoşbəxt uşaqları təbrik edirdi. Mənim adımı çəkəndə otağa çox dərin sükut çökdü. Hiss elədim ki, büro üzvləri arasında vəziyyətimə şərik olanlar da var, baş sağlığı verənlər də. Kimsə sükutu pozdu: “Atası xalq düşmənidir. Deyə bilmərəm onun günahı nədən ibarətdir”. Partiya təşkilatının katibi icazə almadan ayağa durdu: “ Yoldaş Stalin deyib ki, oğul atanın, ata oğulun, qardaş qardaşın günahına cavabdeh deyil”. Bu sözün dərininə gedən olmadı: Yoldaş Stalin bu sözü nə vaxt deyib, harda yazılıb?

Bayaqdan bəri ayaq üstə olan mən başıma yağan suallara ağlaya-ağlaya cavab verirdim. Birinci katib ayağa durdu və qəti şəkildə dedi: “ Sovet dövründə doğulmuş uşaqdı, özü də əlaçıdı, suallara yaxşı cavab verdi. Təklif var – keçirilsin!”

Sonralar öyrəndim ki, göz yaşımdan kövrələn bu yaxşı adam o vaxt Şahbuz rayon komsomol komitəsinin birinci katibi İbrahim Səfərov olub.

(Vərəqin arxasında yazılıb: “yazan qalmasa da, yazılan qalır”).

İLLƏR, TEZ ÖTDÜ İLLƏR…

(“Dünya sənin, dünya mənim…” kitabındakı bioqrafiyasına əlavə kimi bu sözlər də yazılmışdı)

“7-ci sinifdən sonra iki il məktəbdən qaldım. Çöl işləri, əkib-biçmək, yer belləmək, qoyun-quzu otarmaq, çörək qazanmaq daha vacib idi. 9-10-cu sinifləri Kənd Şahbuzda oxudum.

Məktəb partası arxasında oturan kimi bütün unutduqlarım bərpa olundu. Ağıl pəncərəmi yenidən günəşə açdım. Yer üzündə Nizami, Füzuli, Mirzə Fətəli varmış, Mirzə Cəlil, Sabir doğub, yola salıbmış bu dünya…

Orta məktəbi 50-ci ildə bitirib gön çarığı, iplik corabı çıxartdım. Ayağım ayaqqabı gördü; o zaman çox dəbdə olan göy sətindən gödək qollu yay pəncəyi tikdirdim. 1950-ci ilin avqust ayında Bakıya gəldim. Sənədlərimi universitetin Filologiya fakültəsinə verdim. Bütün fənlərdən “5” qiyməti aldım. Axırda rus dilindən yazdığım inşadan kəsildim. Bu uğursuz təsadüf məni universitetə girməyə qoymadı. Sənədlərimi APİ-nin Coğrafiya fakültəsinə verdim və qəbul olundum. Tələbə yoldaşlarımın bir neçə nəfəri istisna olmaqla, demək olar, hamısı uçduqları yuvaya – öz doğma rayon və kəndlərinə qayıtdılar. O zamandan 30 ildən artıq vaxt keçib. Çoxu baba olub. Bəziləri ilə tez-tez, bəziləri ilə isə nadir hallarda görüşürəm. Saç-saqqal ağarsa da, 50-ci illəri gənclik hərarəti ilə xatırlayır, kövrəlir, “bu necə yuxu idi – yozulmamış qaldı, bu necə ömür idi – bir an kimi keçdi”, – təəssüfü ilə keçmişə qayıtmaq istəyirəm…”

Məmmədin təyinatını öz rayonlarına – Şahbuza, oradanda ata ocağına – Nurs kəndinə vermişdilər.

1954-cü ilin payızından 1955-ci ilin yayına qədər kəndlərində təkcə coğrafiya yox, yuxarı siniflərdə kimya və astronomiya fənlərini də şagirdlərə tədris etməli olub.

Özü bu haqda mənə belə demişdi: “Nə qədər haray saldım ki, mən kimyagər deyiləm, – direktor – ədəbiyyat müəllimim olmuş Vəliyyədin Əliyev məhəl qoymadı: “Sən Bakıdan təzə gəlmisən, qara şəhəri görməmiş olmazsan”, – deyə əmrimi verdi. Şeir yazmaq həvəsinin necə yarandığını özü də hiss etməyibmiş. Ancaq söhbətlərinin birində qeyd etmişdi ki, oxuduğu kənd Şahbuzun məktəb kitabxanasında S.Vurğunun “İstiqbal təranəsi” adlı şeirlər kitabını almış, kənd Şahbuzla öz kəndləri arasındakı yolda istirahət edərkən kitabı açıb oxumuş və qarşılaşdığı ilk şeir “Dilcan dərəsi” olubmuş:

Yenə səni gördüm, Dilcan dərəsi…

Və həmin misranın təsiri ilə “Yenə səni gördüm, Nursu dərəsi” misrası beynində həkk olunubmuş.

Danışırdı ki…

“İlk şeirim həmin şeirin təsiri ilə yarandı. O şeirdə heç bir yenilik etməmişdim. Ancaq məsələ bu idi ki, şeir yazmışdım, ilk şeir:

Yenə səni gördüm, Nursu dərəsi…”

Məmməd kənddə müəllim işlədiyi vaxtlar da yaradıcılığından qalmır, yazdığı şeirləri mərkəzi mətbuata göndərirdi. “Azərbaycan” jurnalının işçisi Böyükağa Qasımovun cavab məktubu indi də arxivində durur. Məktubun məzmunu belədir:

Məmməd, salam!

Məktubunu və şeirlərini alıb oxuduq. “Palıd”, “Adın yox, diplomun qalır dünyada”, “Qocanın vəsiyyəti” adlı şeirlərini çap üçün bəyəndik. O birilər qaldı. Üç şeiri yaxın nömrələrin birində mütləq çap edəcəyik. İşlərin necədir? Təzə nə yazırsan? Nə vaxt gəlirsən?

Hələlik, sağ ol!

Təzə şeirlərini gözləyirik. Müvəffəqiyyətlər arzu edirəm.

Böyükağa

18.1V.1955-ci il

Bakı

Təhsil aldığı illərdə hazırda görkəmli akademik olan Budaq Budaqovla yaxın dost olmuşdular. Budaq 1956-cı ildə elmi axtarışlar aparmaq məqsədilə Quba-Qusar zonasına ekspedisiya təşkil etmiş, orada kollektor işləmək üçün Məmmədi də dəvət etmişdi. Budağın söhbətlərindən:

“… İş ortağımın qapısı açıldı, içəri qarayanız bir oğlan daxil oldu. 23 yaşlı bu cavan oğlan ekspedisiyada iştirak etmək istəyirdi:

– Deməli, Siz Məmməd İbrahimovsunuz. Müəllimin Məmməd Zülfüqarov yaxşı şair olacağınızı inamla deyir. Məncə, M.Zülfüqarov təcrübəli müəllim olduğu üçün səhv etməz. Amma onu da nəzərinizə çatdırım ki, Azərbaycanın ən yüksək zirvələrində müasir buzlaqları və qədim buzlaşmanı öyrənəcəyik. Bu çətin işə dözə biləcəksənmi?

Məmmədin cavabı çox qısa oldu:

– Mən Şabbuz rayonunda, dağlar qoynunda böyümüşəm. Salvartı dağı, Batabat dağları, Kükü dağları bizim oylağımızdır. Dağlardan çox qorxmuram. Məni dağlar özünə möhkəm bağlayıb.

Budaq söhbətində bunu da qeyd etmişdi ki, 1956-cı ilin iyul ayının ilk günlərinin birində Quba tərəfə yola düşdük. Siyəzənə çatmışdıq, maşını saxlatmış Məmməd yolun kənarında dayanmış, sir-sifəti, kirpikləri tozdan ağarmış bir qarabala ilə qucaqlaşıb görüşdü. Məni onunla tanış etdi. Bu cavan Cavid Novruz idi. Xızıdan, Upa kəndindən gəlib Bakıya gedirdi.

Məmməd həmin vaxt Şahdağın zirvəsinə yaxın yerdən xeyli balıqqulağı tapmışdı və bu balıqqulağı tədqiq edənlər Qafqazın yaşının daha qədim olduğu qərarına gəlmişdilər.

Şeirlərdən “Ləzəli qız”, “Şah dağı”, “Bulaq başında”, “Yeddi bulaq əfsanəsi” həmin dövr təəssüratlarının məhsuludur.

“Bulaq başında” şeirinin yaranması isə məzəli bir əhvalatla bağlıdır. Məmməd bu haqda belə demişdi:

– Çoxdan idi şəhər həyatından ayrılmışdım. Darıxırdım. Düşərgəmiz bulağa yaxın idi. Qızlar bulaqdan su aparırdılar, özləri də yaman qəşəng idilər; ağbəniz, qırmızıyanaq. Bir qızı güclə dilə tutmuşdum ki, qardaşı qəfildən peyda oldu və qıza bərk təpindi. “Pərizada” rədifli şeir də yazmaq istəyirdim, ancaq Böyükağa məni qabaqladı, təkrar olmasın deyə yazmadım.

Bəli, uzun qış gecələrində söhbətlərimiz də yaradıcılıqdan, yazıçılarla oxucuların görüşlərindən olardı.

Tofiq Mütəllibov belə görüşlərdən biri haqqında yazmışdı:

“APİ-nin akt zalında görkəmli şair və yazıçılarla görüş keçirildi. Görüşdə gənc qələm sahibləri də şeirlərini oxuyurdu. Məmməd də şeirlərini oxuyanda birdən çaşdı, şeirin misraları yadından çıxdı. Zalda oturan tələbələrdən biri şeirin adını dedi, sonra bütün zal həmin tələbəyə qoşuldu. Məmməd heyrətdən donub qalmışdı. Yazıçı Mehdi Hüseyn yerindən qalxdı. Məmmədə işarəylə dedi: – “Bax, əsl istedad budur, bu gəncin böyük gələcəyi var…”

Bakıya qayıtdıqdan sonra universitetin Jurnalistika fakültəsində də oxumuş, lakin təhsilini davam etdirməmişdi. Hətta 44 saylı məktəbin binasından yerləşən gecə məktəbində müəllim də işləmişdi.

Hələ ki günlərimiz pis keçmirdi. Bir-birimizin “əlindən tutub” öz aləmimizdə yaxşı günlərə doğru irəliləyirdik…

Tələbəliyim davam edirdi. Qış sessiyasında bir kurs işim yazılmamış qalmışdı. Mövzu Balzakın “Qobsek” əsərinin təhlili idi. Onu yazmağı Məmmədə həvalə etmişdim. Məmməd əsərin təhlilini elə gözəl vermişdi ki, bu, Hidayət müəllimin çox xoşuna gəlmişdi. Mənə dedi:

– Qubalı qız, kurs işini oxudum, çox gözəl təhlil eləmisən. Yazını müəllim yoldaşlarıma da göstərmişəm, demişəm ki, qiyabiçilər içində gör necə savadlıları var. Gələn seminarda çıxış edəcəksən. Yaman yerdə axşamlamışdım. Əhvalatı axşam Məmmədə danışdım.

– Müəllim deyir, çıxış et də.

– Bacarmaram, mənim vəzifəm sənin yazdığını köçürmək olub, yadımda heç nə qalmayıb.

– Onda müəllimə düzünü de.

Səhərisi gün elə də etdim:

– Hidayət müəllim, kurs işini mən yazmamışam, mənim vəzifəm yalnız köçürmək olub, əsas müəllifi isə Məmməddir. Ona görə də çıxış edə bilməyəcəyəm.

– Vay səni, qubalı qız, görüm səni yanasan, mən də hey səni tərifləyirəm.

Hidayət müəllim Məmmədi tanıyırdı, xeyli deyindi.

Qarşıdan yay gəlirdi. Şəraitsizlik bizi sıxırdı. Məmməd axşamlar iş yerində qalır, yaradıcılıqla məşğul olurdu. “Üç oğul anası” poemasının bəzi fəsillərini belə şəraitdə yazmışdı.

Artıq Məmmədin imzası hörmətlə qarşılanırdı. O vaxtlar şairlərin pyes və ya nəsrə keçmələri dəbdə idi. Yaxşı qonorar da alırdılar. Sözüm onda yox… Məmməd də Hüseyn Ərəblinski haqqında material toplayırdı. Fikirlərini, süjet xəttini mənə danışmışdı. Maraqlı idi. Yazmaq istəyirdi, hətta bir neçə vərəq də qaralamışdı, amma sonra yazmadı. Səbəbini soruşduqda: “İstədiyim kimi alınmır”, – dedi.

Əlyazmalarını yığıb qaydaya salanda mənə məlum oldu ki, məktəb həyatına aid poema da yazmaq istəyirmiş. Görünür, poemanın məzmununu müəllim işlədiyi vaxtlar fikirləşibmiş. Müxtəlif parçalar arxivdə durur. Əlimə düşən vaxtı parçalarını oxudum, xoşuma gəldi. Savalan və Salvartı dağlarının adlarını da ilk dəfə oradan öyrəndim. Etibar əsərin baş qəhramanı olmalı imiş. Şəraitsizlik əlindən bu əsər də yarımçıq qalmışdı. Arxivdə xeyli qəzəlləri vardı. Nədənsə çapa vermirdi. Belə bir söz də dedi ki, “İstəmədi” rədifli qəzəlini aktrisa Nəcibə Məlikovanın xahişi ilə yazıb…

Yayda Bakının istisindən qaçıb öz kəndimizə gəldik. Anamın yanında bir az rahatlaşdım. Hələ kənddə Məmməd böyük bacımın yoldaşına “Ay bacanaq” adlı şeir də yazmışdı:

Yenə gəldim yoluxmağa,

Dostu, yarı, ay bacanaq.

Nə sirdir ki, düşməz yolun,

Bizə sarı, ay bacanaq.

Səni yıxdı “Yeklər”, “Dülər”…

Zər ustaya “şeş-beş” verər.

Uduzmusan, bəri göndər

Toyuqları, ay bacanaq.

Bir həftə var axtarıram,

Vədəsindən qaçmaz adam.

Yüz toyuq kəssə, barışmam

Təbriz qarı, ay bacanaq.

Sədan gəlir divar üstən,

Buludlara yazıb qəsdən.

Çimdirərəm yağışla mən

Daş-divarı, ay bacanaq.

Eşib qara bığlarını

Deyərsən, bəs çıxar hanı?

Gəzirəm Əmirsoltanı,

Barı-barı, ay bacanaq.

Bir də girişmə oyuna,

Özün zər at, özün oyna.

Göndərrəm çolpa toyuna

Qırğıları, ay bacanaq.

M.İbrahimov

59-cu ilin avqust ayında Məmməd dedi ki, Moskvada oxumaq üçün evlənməmişdən qabaq ərizə veribmiş, indi cavabı gəlib. Onu İkiillik Ali Ədəbiyyat Kursuna qəbul ediblər və mütləq getməlidir. Çox təəccübləndim; əvvəla boyluydum, sonrası da işləmirdim, ev yox, ehtiyac çox. Hər şey bir yana, ən pisi bu idi ki, Bakıda qeydiyyatda deyildim.

Bilmirəm, yerimdə başqası necə hərəkət edərdi… Mən susdum, gördüm ki, etiraz etsəm də, əhəmiyyəti yoxdur, gedəcək. Beləcə, o, Moskvaya – SSRİ Yazıçılar İttifaqının nəzdindəki M.Qorki adına İkiillik Ali Ədəbiyyat kursuna getdi, mən də yenə anama sığındım.

“… Sənə demişdik ki, tanımadığın adama getmə…” – ifadəli baxışlarla mənə baxan bacılarımın, anamın, qohumların gözlərindən bu sözləri oxusam da, özümü o yerə qoymur, Məmməddən tez-tez məktub alsam da, cavab yazmırdım. Çox güzəştlərə getmişdim, daha belə də deməmişdim. Məktublarında Məmmədin də darıxdığını hiss edib yumşalardım.

Qızcığazım, salamlar!

İkinci məktubu, üçüncü məktubu yazandan sonra səndən cavab aldım. Onsuz da, darıxıram. Sənin darıxmağını eşidəndə də lap bədbin oluram. Sənsiz özümü təsəvvür edə bilmirəm. Sən mənə hamıdan, hər şeydən əzizsən. Dünən Moskva altındakı Qorki kəndinə getmişdik. Məktəbdən apamışdılar. Lenin ömrünün axırlarını orada yaşayıb. Orada da vəfat edib. Yoldaşlardan biri latviyalı arvadını gətirib (o da bizimlə idi). Şəhərdən bir az aralı, ayı 500 manata ev tutublar. Dünən onları görəndə bir az da darıxdım. Bunları yazıram ki, darıxasan. Ayrı vaxtında olsa, bəlkə də, narahat olmazdım. İndi vəziyyətin necədir? Çox yatmırsan ki?

… Sənə danışdığım poemadan xeyli yazmışam:

Mühəndisdir. Araz sahilinə işləməyə gedir. Qatar bir stansiyada dayanır. Həmin stansiyadan o, müharibə vaxtı İrana gedib, bir qızla sevişib (müharibə illəri), qızı bu taya buraxmayıblar. O, qayıdıb qərb döyüşlərinə gedib, müharibə qurtarıb, ali məktəbi bitirib işləməyə gedir. Həmin stansiyada ani fikrə gedir. Bütün süjet o, fikirdə ikən danışılır. (Orijinaldırmı?). Çay axır, ona elə gəlir ki, ürəyini qoparıb Araza atırlar. Ürəyinin dalınca qaçır, görür ürək deyil, həmin sevdiyi qızdır. Əlini ona uzadır. Bu vaxt bir qaranquş şığıyıb qızı aparır. Quşun dalınca qaçır. Sərhədçilər onu saxlayırlar. Elə bilirlər dəli olub. Başına gələni danışır:

Ev tikməyə gəlmişəm,

Könlümdəndir bu səslər!

Öz məhəbbət evimi

Uçurublar, ay əsgər!

Birdən qatar fit verir. Bir sərhədçi deyir:

– Yubanırsan, ay adam.

Hadisə belə bitir. Obrazlı yerlər var.

Bu saat sənin xəyalını qucaqlayıram. Axşam saat 11:45-dir.

Təhsilimlə əlaqədar Bakıya qayıtdım. Bir neçə gün kiçik daxmamızda qaldım. Kurs işlərini yazıb instituta verdim. Kəsirim qalmamışdı. Yazı işləri üçün yeni mövzuları götürüb kəndə qayıtdım. Məmmədin mənə kəndə yazdığı məktubu almamışdım. Bilirdim ki, məktub nəsihətlə dolu olacaq. Kənd camaatı da xısınlaşırdı ki, guya ayrılmışam. Yaman sıxılırdım. İşdən ayrılmağıma peşman olmuşdum. Vaxtilə kənddən getməyim haqqında rayon Maarif Şöbəsinə xəbər belə verməmişdim. İndi necə gedib deyəydim ki, qayıtmışam. Maddi cəhətdən də korluq çəkirdim. Bütün bu dolaşıq işlər əsəblərimə pis təsir edirdi (Əziz oxucu, elə bilməyin ki, bunları giley məqsədilə yazıram, əsla yox, “Bu ömürdü, öz baharı, öz qışı”).

Məmməd hər məktubunda mənə yaradıcılıq hesabatı verirdi:

Məktubunun birində yazırdı:

Dünən yaradıcılıq seminarında “Oxu, moldovan qızı” və “Fəlsəfə müəllimi” adlı iki şeiri oxudum. Sətri tərcüməsini özüm etmişdim. Uşaqların (yazıçı yoldaşların), müəllimlərin bərk xoşuna gəldi. İndi hiss eləyirlər ki, bunların hamısı ilə yarışa bilən bir qarabığlı Azərbaycan şairi də var. Münasibət artır, sətri tərcüməni alıb milli dillərə tərcümə edənlər çoxalır.

Gülüm, bunu arvadın yanında forslanmaq üçün demirəm. Axı səni hər şeydən əvvəl ona görə çox sevirəm ki, mənim şeirimi, ürək döyüntümü bir yoldaş kimi duyursan. Poemadan xeyli yazmışam:

Təbriz, Qafan, Şiraz –

Sönmüş ocaq kimidir.

Sədi, Hafiz qələmi,

İndi mərmilərimdir?

Firdovsinin qəbrini

Qanla yudu, apardı,

Heynə sağ olsa, bu gün

Hitleri parçalardı…

Müharibə vaxtı. İran. Sovet əsgərinin düşüncələri. Qəribə yerlər var. Qurtaran kimi sənə göndərəcəyəm…

Hamıya salam de…

02.10.59

(Məktub ixtisarla verilib)

Kənddə qalırdım. Nə edəcəyimi bilmirdim. Bakıya qayıtsam, şərait yox. Körpə dünyaya gələndən sonra bir otaqda nə edərəm? Kənddə qalmağa qorxurdum. Şəhərdə heç olmasa, həkimlərə yaxın olaram. Bir tərəfdən də Məmməd yazırdı ki, boğazı gəlir tez-tez, qızdırması çox olur. Bu da məni qorxudurdu. Kimsəsiz yer, tək, xəstə, baxanı yox…

“… Bir onu düşünürdüm ki, durum sənə vəsiyyət yazıb-qoyum. Yazım ki, səni tək qoyduğumu bağışla. Bütün şeirlərimi toplayıb çap elətdir. Əgər oğlum olsa, salamat qalsa, Azərbaycan dilini yaxşı öyrət. qulaqlarına çoxlu şeir oxu. Bəlkə, atasının yarımçıq qalmış nəğmələrini oxuya bildi…”

(Bu məktubunu da ixtisarla verirəm)

Tez-tez məktub alsam da, cavab yazmırdım ki, birdən gileylənərəm, Məmməd darıxar. Taleyimi Allahın ixtiyarına buraxmışdım…

1959-cu il noyabrın 9-da qızım oldu. Əvvəl hamıya xas xüsusiyyətlə pərt oldum ki, qızım olub… Sonra… Sonra elə ki, həkim bildirdi, uşaq zəifdir, indi də yaman qorxuya düşdüm ki, balama bir şey olmasın, dözə bilmərəm. Bütün fikrim-zikrim qızımın yanında qalmışdı. Çöldə pişik miyoldayanda da elə bilirdim uşaq ağlayır. Anama şikayətləndim ki, qızımı hələ mənə göstərməyiblər. Anam baş həkimi, baş həkim də uşaq həkimini “tərpətmişdi”. Bundan sonra qızımı mənə verməyə başlamışdılar.

Bir həftə keçəndən sonra məni evə yazdılar. Ən çətin günlərim də bundan sonra başladı, uşaq saxlamağa şərait yox idi. Qızımın adını İradə qoydum. Bu ad o vaxtlar dəbdə idi. Bir az keçəndən sonra təcrübəsizlikdən uşağı xəstələndirdim və təzədən xəstəxanaya düşdüm. Anam kəndə qayıtmışdı.

Məmmədin bütün bunlardan xəbəri yox idi. “Ona yazmayın” – demişdim. Bu arada Məmmədin teleqramları, məktubları ardıcıl gəlirdi. Hayıf ki, onların çoxu qalmayıb.

Dekabrın axırında Məmməd gəldi.

“SEVGİ NƏĞMƏSİ”

Ürəkdə sevinci, qəmi kəşf edən;

İlk səyyah, bəlkə də, nəğmə olubdur.

Artıq “Sevgi nəğməsi” kitabı çap olunub satışa buraxılmış bir həftə içərisində satılmışdı. Kitabı almağa gecikmişdim. Məmməd mağazalardan kitabı tapmamış, ancaq nəşriyyatın müəllifə ayırdığı az miqdarda kitab əlinə düşmüşdü. Sonralar niyə kitabın adı “Sevgi nəğməsi” qoyulub sualını Məmməd belə cavablandırmışdı:

“… İnsan nəğmə ilə birgə doğulub. Hər şey nəğmədir. Ürəkdə sevinci, qəmi kəşf edən nəğmədir. Dərd, ehtiyac üstün gələndə sığındığımız zümzümələr, nəğmələr olur. Laylalarımız, holavarlarımız nəğmə, şeir deyilmi? Xalqın nəğməsi, yoxsa tarixi də yoxdur. Əslində bu, o deməkdir ki, xalqın mənbəyi nəğmə, mənsəbi tarixdir. Bəlkə də, buna görə kitabı “Sevgi nəğməsi adlandırmışam. Nəğmə dildir. Dilsiz danışanları yalnız dilsizlər anlar. Yaşasın bu mübaliğə…”

Sevgi nəğməsi” kitabı haqqında mətbuatda həm şairlər, həm oxucular rəylər dərc etdirirdilər. Şair Xəlil Rza yazırdı:

“… Məmməd İbrahimin “Azərnəşr” tərəfindən buraxılmış “Sevgi nəğməsi” kitabı cəmi 37 şeiri əhatə etsə də, yaradıcılığında əhəmiyyətli hadisədir.

Bir şair kimi Məmməd İbrahimi oxuculara sevdirən nədir?

Fikrimizcə, bu sualın birinci cavabı budur ki, o, şeirlərində həyat həqiqətinə istinad edir, şairi ötəri kiçik hisslər deyil, həyatın və zamanın irəli sürdüyü böyük və ictimai fikirlər, siyasi qayələr, xalqımızın ürəyində yuva salmış arzular düşündürür…”

Məmmədin şair dostu Söhrabın adını eşitmiş, özünü görməmişdim. Tətil vaxtı ailəvi tanış olduq. Söhrab Tahirin keçmiş Semaşka adına xəstəxananın yaxınlığında S.Vurğun küçəsindəki bir binanın 3-cü mərtəbəsində bir otaqlı mənzili vardı. Söhrab həyat yoldaşı Lida xanımla tez-tez görüşərdik. Məmmədlə Söhrab – hər ikisi bizə söz verdi ki, havalar istiləşən kimi, ev tutub bizi də Moskvaya aparacaqlar.

Məmməd Moskvaya qayıtdıqdan sonra yenə hər həftə 3-4 məktub göndərər, hamısında da İradə üçün darıxdığını yazardı.

Məktubların hamısını saxlasaydım, yəqin ki, məktublardan ibarət qalın bir roman alınardı. Əlbəttə, indi təəssüf edirəm, necə deyərlər, müsəlmanın sonrakı ağlı.

Lida ilə Moskvaya bir aylığa getməyi qərarlaşdırmışdıq, özü də onlara xəbər vermədən…

Elə də etdik.

SALAM, MOSKVA!

Lida ilə birlikdə qatara bilet aldıq. Bir neçə gündən sonra Moskvaya çatdıq. Təbii ki, uşaqla bir neçə gün yol getmək çətinlik törədirdi. Bizi qarşılayıb yataqxanaya apardılar. Orada qalmalı olduq. Otaqlar bir nəfərlik idi, yaradıcı adamlar üçün nəzərə alınmışdı. Arakəsmələr nazik taxtadan olduğuna görə bir otaqda danışanda o birində də səs aydın eşidilirdi.

Məmmədin sol tərəfində nanay şairi Andrey qalırdı. İradəni güclə yatırırdım. Bir də görürdüm ki, divara təpik dəyir və ya stol yumruqlanır, qablar cingildəyir, səs-küy yaranırdı. İradə ayılır, kürlük edirdi. Məmmədə vəziyyəti deyəndə cavabı kəsə olurdu:

– Ona nə deyə bilərəm, öz otağında nə istəsə, edə bilər.

Mətbəx ümumi olduğuna görə Andreylə orada rastlaşırdıq. Rus dilini bir o qədər bilmirdim. Ancaq Andreyi birtəhər başa saldım ki, divarı təpikləməsin, stolu yumruqlamasın, uşaq ayılır və ağlayır.

Andrey məndən üzr istədi:

– Bacı, uşaq bizim üçün müqəddəsdir. Xüsusən, onlardan ayrı bu kövrək vaxtımızda. Balacanı yatıranda məni xəbərdar et, heç səsimi də çıxarmaram.

Andreylə razılaşdıq.

Sağ tərəfində isə Fazil adlı bir şair vardı, deyəsən, osetin idi. Bazar günlərində “moskviçkalar” toplaşar, səhərə qədər mahnı oxuyardılar. Fazil mənə xoşladığım rus mahnılarından ibarət val da bağışlamışdı.

Moskvada həkimlərin uşağa olan diqqətcilliyini Bakıda görməmişdim. Yataqxananın yanındakı uşaq poliklinikasına müvəqqəti qeydiyyata düşmüşdük. Həkimlər İradəni xoşladılar. Qucaqlarına alar, dəhlizdə gəzdirərdilər. Şəhərə çıxanda isə qadınlar məndən xahiş edib İradəni qucaqlarına götürər, oynadıb qaytarardılar. Hamı ona “çernıqlaza” (qaragöz) deyərdilər. İradə də yaxşı geyimli “moskviçka”ları xoşlar, onların qucağında özünü rahat hiss edərdi.

Bir ayı başa vurub təyyarə ilə geri qayıtdım. İndi uşaq yatanda imtahanlara hazırlaşırdım.

Dövlət imtahanları başlamışdı. Dörd imtahanım vardı. Təbii ki, uşaqla yaxşı hazırlaşa bilməmişdim. Hazırlaşmasam da, İkiillik Müəllimlər İnstitutunda aldığım bilik köməyimə çatdı. “Marksizm və Leninizmin əsasları” imtahanına rəhmətlik Sərdar Əsəd kömək etdi, qalanlarını isə özüm verdim. Hər imtahanda olanda İradəni Məmməd saxlar, o vaxtlar “26-lar” bağında (indiki “Sahil”) gəzdirərdi.

Sevinirdim, ta ali təhsilliyəm, işləyə bilərəm, amma yaddan çıxarmışdım ki, Bakıda qeydiyyatda deyiləm…

Yay tətili qurtardıqdan sonra yenə də əvvəlki kimi mən kəndə, Məmməd Moskvaya qayıtdı.

Məktublar yenə də qanadlanıb Məmmədin ürək sözlərini mənə çatdırırdı.

Gülxanımcan, salamlar!

… Gələndən bərk soyuq-qar idi. Bu gün yaxşı günlü havadır. Mənə cavab yaz, qızım haqqında məlumat ver. Sabah, ya da o birisi gün balasına paltar göndərəcəyəm. Yaxşı havalarda qızı bayıra çıxarmağı və s. şeyləri unutma. Darıxma, vaxt gəlib çatıb. Gör, sənə necə şeirlər yazmışam?