Kitabı oku: «Пьесалар / Пьесы», sayfa 5
III күренеш
Әүвәлгеләр һәм Әсма.
Әсма. Әйдә, киттек, Шәмси әби.
Шәмси әби. Әйдүк, әйдүк.
Әсма. Балалар, каралышып, буялышып йөрмәгез. Илдә ят кешеләр бар, өс-башыгызны рәтләгез!
Шәмси әби. Әйттем инде, әйттем, барысын да әйттем.
Мөршидә. Әнкәй, тиз кайт. Без куркабыз. Төнгә калма.
Шәмси әби. Курыксагыз, әнә кызларның киндер тукмаклаган җирләренә барыгыз. Анда бик күңелле.
Әсма. Ай, аталары белсә үтерер. Әйдә, Шәмси әби!
Шәмси әби. Әйдә, Әсма. Сау булыгыз, балалар. Киндер тукмаклаган җиргә, дим, сиздермичә генә.
Мөршидә.
Саҗидә. } Сау бул, Шәмси әби. Тагын кереп утыр!
Әсма, Шәмси әби чыгалар.
IV күренеш
Мөршидә, Саҗидә.
Мөршидә. Апа җаным! Апа җаным! Апа җаным! (Кочаклап әйләндерә.)
Саҗидә. Нәрсә? Нәрсә? Чү, җибәр!..
Мөршидә. Бер нәрсә сорар идем дә, ачуланырсың шул.
Саҗидә. Ачуланырлык булса ачуланырмын да шул.
Мөршидә. Юк, апа, ачуланырлык түгел.
Саҗидә. Алайса, ачуланмам.
Мөршидә. Юк, ачуланырсың.
Саҗидә. Ачуланырмын шул.
Мөршидә. Юк ла, нәрсәсенә ачуланасың аның.
Саҗидә. Алайса, ачуланмам.
Мөршидә. Әем, ачуланырсың.
Саҗидә. Әле син шулаймыни? Мине ачуландырмакчы буласыңмыни?
Мөршидә. Бик кирәгең бар!
Саҗидә. Кирәгем булмаса, нәрсәгә такылдыйсың соң?
Мөршидә. Апа, әллә әйтимме?
Саҗидә. Әйт.
Мөршидә. Әллә әйтмимме?
Саҗидә. Әйтмә.
Мөршидә. Әйттерәсең килми шул. Әнә, әнә күзләреңә хәзердән үк зәһәрең чыкты.
Саҗидә. И, үз күзләрең бик шәп инде. Песи күз.
Мөршидә. Минем күзләрем бер дә песи күзләренә охшамаган әле. Ә менә синең күзләрең, нәкъ тавык күзе, кып-кызыл.
Саҗидә. Ә синең бәбәкләрең аю күргән этнеке шикелле акаеп тора.
Мөршидә. Синең акаер иде дә, акаерлык хәле юк шул.
Саҗидә. И бозау бәбәк, салам сыйрак, тавык баш! Сөйләшкән була бит тагын.
Мөршидә. Ә синең, ә синең борыныңа чуан чыга. Күркә борын, үрдәк баш, сары марҗа, каләм каш!
Саҗидә. Ә синең ашагач, эчең богырдый. И лыгырдый, быгырдый, Мөршидәнең эчләре арба кебек шыгырдый, лыгырдый, шыгырдый, быгырдый…
Мөршидә. Ә синең, йоклаганда, борының сызгыра. Көтүченең курае Саҗидәнең борынында. Төннәр буе сызгыра йоклап торган урынында. Әлли, бәлли, сызгыра… сызгыра… сызгыра!..
Саҗидә. Ә синең… Ә синең… Менә сиңа! (Бәрә.)
Мөршидә. Әлли, бәлли, сыбызгы борын! Әлли, бәлли, сыбызгы борын! Бәрмә, дим. Кая бәрәсең? Менә үзеңә! Менә, менә!..
Сөлгеләр белән сугышалар. Ильяс керә.
V күренеш
Әүвәлгеләр һәм Ильяс.
Ильяс. Мөэззин бабай өйдәме?
Мөршидә.
Саҗидә. } Әбәү, пәрәмәч! Кеше ич бу!
Мөршидә. Чуваш калдыгы, сиңа ни кирәк?
Саҗидә. И син, чепи күз, трубкаңны пыскытма әле монда. Бу сыер абзары түгел.
Мөршидә. Нигә дөмегеп катып торасың? Ни кирәк сиңа?
Ильяс. Мин урман арты боярының көтүчесе булам. Тәкәбез югалган иде. Монда юкмы икән дип кергән идем.
Саҗидә. И җүләр, кәҗәләр өйдә буламыни?
Ильяс. Мөэззин бабайның кәҗәләре бар дигәч, килгән идем.
Мөршидә. Юк, юк. Безнең тәкәбез дә, кәҗәләребез дә үзебезнеке. Олак, тфиит!..
Саҗидә. Бу нәрсә бу?
Ильяс. Кая?
Саҗидә. Менә монда.
Ильяс. Курай.
Мөршидә. Уйный беләсеңме?
Ильяс. Белмәгәч, курай тотып йөрмәс идем.
Мөршидә. Оста уйныйсыңмы?
Ильяс. Тыңлаучылар яраталар иде.
Мөршидә. Безгә аз гына уйнап алмыйсыңмы?
Ильяс. Рөхсәт итсәгез, мөмкин.
Саҗидә. Кара, кара, рөхсәт дип, муллаларча ычкындыра. И надан!
Мөршидә. Чынлап, бераз гына уйнап алмыйсыңмы?
Ильяс. Уйнар идем дә, анагыз күрер бит.
Мөршидә. Күрмәс, күрмәс. Ул өйдә юк.
Саҗидә. Йә, сырланма. Уйнасаң уйна, уйнамасаң, табаның ялтырат! Йә, уйныйсыңмы?
Ильяс. Була.
Мөршидә. Йә?
Ильяс. Ә?
Саҗидә. Мә! Ха-ха-ха!.. Йә, уйныйсыңмы инде?
Ильяс. Берьюлымы?
Мөршидә. Әллә аерым-аерым да уйный беләсеңме?
Ильяс. Беләм.
Мөршидә. Ә? Ха-ха-ха!.. Йә, телеңә күп салынып
Саҗидә. } торма. Уйна!
Ильяс. Алай ачулангач уйнамыйм.
Мөршидә. Юк, юк, ачуланмыйбыз. Уйна.
Ильяс. Була.
Саҗидә. Йә?
Ильяс. Уйныйм ич!
Саҗидә. Уйнамыйсың ич.
Ильяс. Уйнамыйм шул.
Саҗидә. Йә, нигә син уйнамыйсың, чуваш калдыгы?
Ильяс. Оялам.
Саҗидә.
Мөршидә. } Оялам? Ха-ха-ха!..
Ильяс. Икегезгә берьюлы уйнарга оялам шул.
Мөршидә. Йә, йә, оялма. Әйдә, менә шунда утыр да уйна!
Урталарына утырталар. Курайда – «Казан сөлгесе».
Мөршидә. Апа, беләсеңме нәрсә?
Саҗидә. Белмим.
Мөршидә. Сиздеңме?
Саҗидә. Юк.
Мөршидә. Менә нәрсә!
Саҗидә. Нәрсә?
Мөршидә. Тыңла әле.
Саҗидә. Тыңлыйм ла.
Мөршидә. Бу.
Саҗидә. Әйе, бу.
Мөршидә. Бу.
Саҗидә. Бу.
Мөршидә. Бу, дим.
Саҗидә. Кем?
Мөршидә. Тегеннән.
Саҗидә. Кайдан?
Мөршидә. Бу теге Шиңгән каен мәхдүменең ялчысы түгелме икән?
Саҗидә. Белмим.
Мөршидә. Шулдыр.
Саҗидә. Улдыр.
Мөршидә. Безне күзләргә килмәгән микән?
Саҗидә. Ә-ә-ә… Әллә кайчан шулай диләр аны. Әйдә, киенеп, матурланып чыгыйк әле.
Мөршидә. Без хәзер чыгабыз. Көтеп тор!
Саҗидә. Кара аны! Берәр нәрсә селтәмә! (Чыгалар.)
Мөршидә. Без хәзер.
Саҗидә. Без хәзер.
Ильяс. Кәҗәләр зарарсыз. (Ишектән карый.)
Салих (тәрәзәдән). Йә, ничек, эш пешәме?
Ильяс. Пешә, малай.
Салих. Кайсы ошады?
Ильяс. Тегесе.
Салих. Кайсы тегесе, кечкенәсеме?
Ильяс. Алар икесе дә бертигез ич.
Салих. Сеңлесеме, дигәнем?
Ильяс. Мин кайсы апа, кайсы сеңел икәнлеген белмим бит.
Салих. Яшьрәге ошадымы?
Ильяс. Билләһи газыйм, берсенең дә авызын ачтырып тешен карамадым… Кара әле, Салих малай, хәзер ни эшлибез инде? Әллә син дә монда керәсеңме? Юкса бик чая нәрсәләргә охшыйлар. Муенны кашымасыннар, дим.
Салих. Мин капка төбендә генә торырмын. Алай-болай эләктерә башласалар, каравыл кычкырырсың тагын. Ха-ха-ха… Кара әле, кызлар киндер тукмаклаган җиргә үзләрен чакырып хат язып калдыр!
Ильяс. Әйе шул. Мәслихәт. Фу, бигрәк бөркү, тирләп беттем. (Чишенә. Хат яза.) «Әлхат нисфелмөләкат, син җаныйга сәлам хат. Бүген кичкәрәк, әтиең икендегә киткәчрәк, киндер тукмаклаган кызлар янына чык…» Имзасын ничек куярга икән? Казан шәкерте дип куям. Казан шәкертенең базары монда шәпкә охшый. Икенчесенә дә язарга кирәк… «Әлхат нисфелмөләкат, син җаныйга сәлам хат. Бүген кичкәрәк, атаң икендегә киткәчрәк, киндер тукмаклаган кызлар янына чык!» Боларның кайсы апа, кайсы сеңел икән, ә?
Саҗидә, Мөршидә керәләр.
Саҗидә. Минем яулыгым, үз яулыгым. Билләһи, үземнеке. Ябалак күз! Бир яулыгымны!
Мөршидә. Сукырайдыңмы әллә? Үз яулыгым ич!
Саҗидә. Минеке!
Мөршидә. Түгел! (Тәкрар әйтәләр.)
Саҗидә.
Мөршидә. } Әтәч, кеше бар ич! (Чыгалар.)
Ильяс. Нигә болар болай куркыштылар? Пәрәмәч, харап булдым лабаса. (Киенә.) Сынатмаска кирәк. Юкса тәпәләп чыгарулары да бар.
Саҗидә
Мөршидә } (керәләр). Әтәч, кеше юк ич!
Мөршидә. Кара әле, монда берәр кеше кермәдеме?
Ильяс. Керде.
Мөршидә. Кем?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә. Соң син аның белән сөйләшмәдеңмени?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Кая китте?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә. Нәрсә карап тордың соң син?
Ильяс. Мин кәҗәләремнән башкасын сорашмадым.
Мөршидә. Берәр нәрсә калдырмадымы?
Ильяс. Калдырды.
Саҗидә.
Мөршидә. } Нәрсә калдырды? Нәрсә калдырды?
Ильяс. Белмим.
Саҗидә.
Мөршидә. } Ә?!
Ильяс. Әйе.
Мөршидә. Калдырды, дисең ич?
Ильяс. Калдырды.
Мөршидә. Соң, нәрсә калдырды?
Ильяс. Белмим, нәрсәдер.
Мөршидә. Әй аңгыра тавык! Сакалы бар идеме?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Мыегы?
Ильяс. Юк.
Мөршидә. Башы?
Ильяс. Юк. И, бар иде бугай. Муен өстендә бер түгәрәк нәрсә бар иде, баш булгандырмы, нәрсә булгандыр шунда.
Мөршидә. Соң, куллары бар идеме?
Ильяс. Бар иде бугай.
Мөршидә. Кулы белән берәр нәрсә бирмәдеме?
Ильяс. Берне генә бирмәде шул.
Мөршидә. Соң ничәне бирде?
Ильяс. Икене.
Мөршидә. Ничек бирде?
Ильяс. Менә шулай.
Мөршидә.
Саҗидә. } Хат, хат, хат!..
Саҗидә. Кемгә бирергә кушты?
Ильяс. Апасына.
Саҗидә. Миңа, миңа, миңа!..
Ильяс. Ә монысын сеңлесенә диде.
Мөршидә. Миңа, миңа, миңа!..
Ильяс. Мәгез!
Мөршидә.
Саҗидә.
Кайсы миңа? Кайсы миңа?..
Ильяс. Менә монысы… Юк, түгел икән, монысы. Юк, түгел лә… Ә, менә монысы. Әй, юк ла…
Салихның сызгырганы ишетелә.
Ильяс, кызларны ике якка бәреп, тәрәзәдән качып чыга.
Пәрдә төшә.
Икенче пәрдә
Авылда мәчет алды. Киртә белән уралган. Уртада капка. Капкадан авылның матур бакчалы урамы күренә. Кызлар киндер тукмаклыйлар. Егетләр җыелалар.
I күренеш
Оркестр «Әпипә» көен уйный. Хор. Бию.
Кызлар.
Сук, сук, ныграк сук!
Егетләр.
Киявеңә киндерә.
Кызлар.
Сук, сук, ныграк сук!
Егетләр.
Киявеңә киндерә.
Хор.
Кызлар тукмаган киндерә
Яшь йөрәкне көйдерә.
Кызлар тукмаган киндерә
Яшь йөрәкне көйдерә.
Бәр, бәр, ныграк бәр,
Ефәк төсле йомшарсын!
Бәр, бәр, ныграк бәр,
Ефәк төсле йомшарсын!
Кызлар.
Ефәк юрган итеп ябып,
Мине сагынып йокларсың.
Ефәк юрган итеп ябып,
Мине сагынып йокларсың.
Егетләр.
Чуп, чуп, ныграк сук,
Көчең әрәм китмәсен.
Чуп, чуп, ныграк сук,
Көчең әрәм китмәсен.
Кызлар.
Кызларда көч күп була ул,
Бер дә исең китмәсен.
Кызларда көч күп була ул,
Бер дә исең китмәсен.
Егетләр.
Ныграк, ныграк, ныграк сук,
Беләкләрегез талмасын!
Ныграк, ныграк, ныграк сук,
Беләкләрегез талмасын!
Кызлар.
Беләге талган кызларны
Хатын итеп алмассың!
Беләге талган кызларны
Хатын итеп алмассың!
Оркестр уйный. Бию дәвам итә.
II күренеш
Әүвәлгеләр һәм Салих.
Салих. Егетләр, урман арты боярының көтүчесе килгән. Үзе чуваш икән. Башына эшләпә кигән, үзе кап-кара, нәкъ чегән. Авызына курай капкан, чыбыркысын җилкә аркылы таккан. Култык астына капчык аскан. Нәкъ шәйтан.
Егетләр. Йә, йә?
Салих. Шул курайда уйнаганда, чыдап кына тор тыңлаганда. Ә инде җырлаганда, оказия! Хәйран да…
Егетләр. Соң ул кайда?
Салих. Каравыл лапасы алдында, халык, малай, халык анда!.. Ахырзаман, кыямәт!..
Егетләр. Нигә килгән соң ул монда?
Салих. Кәҗәләре югалган. Шуны эзләп монда килгән. Күргән-белгән юкмы икән дип сораша. Оказия инде, тамаша. Кураен да уйнап ала, җырлап ала. Үзе нәкъ кыз бала. Елмая, кызара, ояла!.. Әйтерсең лә әүлия…
Егетләр. Әйдәгез, әйдәгез, алып килик үзен монда. Кызлар, сез ни дисез?
Курай артта уйный.
Гөлбану. Килсен, килсен. Күзебез тимәсен, исебез китмәсен.
Салих. Чү! Уйный…
Бибинур. Мин бу көйне беренче тапкыр ишетәм.
Гөлбану. Мин дә, мин дә. Бу – яңа көй, ахры.
Бибинур. Яңа кешедә иске көй булмас инде.
Салих. Халык хәйран булып тыңлап тора үзен. Түбән оч мөәзин бабай манарадан тыңлый-тыңлый картларны икендесез калдырган, ди. Егетләр, әйдәгез, киттек. Кызлар, киндерегезне тукмаклашырга, кочаклашырга, уйнашырга, җырлашырга, тамыр тартышырга килеп җитәрбез. Көтеп торыгыз.
Җырлашып чыгалар.
Гөлбану. Кит, кит, шәкерт димәсәң хәтере калыр.
Оркестр «Алмата» көен уйный.
Хор.
Кыйгак, кыйгак, кыр казлары
Килер, язлар җиткәндә,
Бу кыз бала ник назлана,
Кысып, суырып үпкәндә.
Курай оркестр белән «Сибелә чәчәк» көен уйный.
III күренеш
Әүвәлгеләр, Мөршидә, Саҗидә.
Мөршидә.
Курай моңы моңлы икән,
Курай моңы моңлы икән.
Саҗидә.
Йөрәккә хәсрәт сала икән,
Йөрәккә хәсрәт сала икән.
Чит илләрдән безгә яр килгән,
Кавышырга насыйп яр микән?
Гөлбану. Чү, чү, Мөршидә, моңланма.
Бибинур. Әллә таныш көйме бу сиңа?
Мөршидә. Ул туктады, ул туктады.
Гөлбану. Йә кызлар, әйдәгез, ай батканчы тукмаклап калыйк!
Оркестр «Әпипә» көен уйный. Хор.
Кызлар.
Тукмак, тукмак, ныграк сук –
Киявемә киндерә,
Тукмак, тукмак, ныграк сук –
Киявемә киндерә,
Йомшак киндер, ак сөлге
Яшь киленне сөйдерә,
Йомшак киндер, ак сөлге
Яшь киленне сөйдерә.
Салкын кышның ак кары
Аклыгына көнләшә,
Салкын кышның ак кары
Аклыгына көнләшә.
Аккошларның мамыгы
Төсле киндерем йомшара,
Аккошларның мамыгы
Төсле киндерем йомшара.
Гөлбану. Хәзрәт киленен, Казан кызын күргәнегез бармы, кызлар?
Бибинур. Каян күрәсең аны, Казан кызы ич ул. Чапан астыннан башын да чыгармый, ди.
Гөлбану. Чыгарыр әле. Менә безнең белән уракка йөри башласа, чапаны тиз очар.
Бибинур. Хәзрәт килене нишләп уракка йөрсен?
Гөлбану. Нигә йөрмәсен. Безнең авылда эшләмәгәнгә икмәк бирмиләр.
Мөршидә. Бик матур, ди. Аяклары да бик матур, бик кәкре, ди.
Гөлбану. Абау, чатанмыни?
Мөршидә. Белмим. Шәмси әби әйтә, бик матур, бик кәкре, ди. Китап шулай куша, ди. Бүген үзен күрендерәләр бит. Безнең әнкәй дә шунда китте.
Гөлбану. Алай, кәкре, диең?
Мөршидә. Әйе, Казан кызлары арасында аякны кәкрәйтү купшылыктан санала, ди. Туры аяклы кызга кияү дә чыкмый икән, ди. Кияүләр кәкре аяклы кызларны әтәч тары чүпләгән шикелле чүпләп кенә торалар, ди. Туры аяклылары кияүсез, урамда сызгырып, тик йөриләр, ди. Хәзрәтнең улы да аның аякларына гашыйк булган, ди. Кәкре аякта мәхәббәт орлыгы була, ди. Шәмси әби, шулай, ди.
Гөлбану. Андый мәхәббәт орлыгын бер дә теләмәс идем әле.
Бибинур. Әнә, әнә Әсма абыстай килен күрендереп кайта. Сорыйк әле үзеннән.
Мөршидә. Әнкәй, әнкәй! Кызлар сине чакыралар.
Әсма. Нихәл, кызлар, ни йомыш? Киндер йомшарамы?
Бибинур. Ал да гөл, Әсма абыстай. Мамык төсле.
Әсма. Кызлар, бүген монда чит илләрдән бик күп егетләр килгәннәр. Берсеннән-берсе асыллар. Бай уллары, мәхдүмнәр, Казан шәкертләре. Итәкләрегезне җыйнабрак йөрегез. Казан шәкертләре бик усал булалар бит алар. Җыр чыгарып китмәсеннәр.
Гөлбану. Әсма абыстай, Әсма абыстай, Казан кызы матурмы?
Әсма. Бик матур, бик күркәм. Күзләре шомырт шикелле ялт-йолт килә. Кашлары инде җептән калын дисәм ялган булыр. Нечкә генә, кап-кара.
Гөлбану. Аяклары кәкре, ди. Дөресме?
Әсма. Дөрес, кәкре. Бик матур кәкре. Ул инде вак-вак атлап, чайкалып киткәндә бик килешеп тора. Симез үрдәк шикелле.
Бибинур. Кәкре аяк ничек матур була инде ул?
Әсма. Әллә тагын, һәммәсе дә бик матур дигәч, миңа да матур төсле күренде шунда. Мин үзем алай ук кәкре аякны яратмыйм.
Гөлбану. Бирнәләре күпме?
Әсма. Бик күп. Бихисап. Менә миңа да бирнә бирделәр.
Кызлар. Кая, кая, нәрсә?
Әсма. Менә ул. Күрсәгез исегез китәр инде. Хәйран инде. Сез дә кызлар булып торасыз. Казан кызлары, чынлап та, бик уңганнар икән.
Кызлар. Кая, кая, нәрсә?
Әсма. Хәзер, хәзер була, балалар. (Чүгәли.) Бик затлы нәрсә инде. Күрсәгез һушыгыздан таярсыз матурлыгына. Яулыгымның очлары чияләп бәйләнгән икән. Ярый инде, икенче вакыт күрсәтермен.
Мөршидә. Әнкәй, бәгырем! Хәзер, хәзер күрсәт инде!
Кызлар. Әсма абыстай, күрсәт инде!
Әсма. Ярый, ярый, күңелегез булсын, күрсәтим инде. Үзе дә шул бөтен мәҗлескә ялгызыма гына эләкте. Ай, балалар! Чишелми шул, чишелми! Иртәгә күрсәтермен.
Мөршидә. Әнкәй, хәзер күрсәт инде!
Кызлар. Әсма абыстай, зинһар, күрсәт инде!
Әсма. Күрәсегез бик киләмени?
Кызлар. Бик, бик!..
Әсма. Күрсәтим микәнни?
Кызлар. Күрсәт, күрсәт, Әсма абыстай!..
Әсма. Менә ул! Ай Алла, әллә йорт анасы чуалткан инде, һич чишәр хәл юк. Ярый (урыныннан тора), балалар, соңга калмагыз. Әтиегез ачуланыр.
Мөршидә. Бирнәне, бирнәне күрсәтмисеңмени? Бир, үзем чишәм.
Әсма. Чишә алсаң, мә, кызым… Юк, юк, тукта. Йә, ихтизарланып яулыгымны ертырсың. Үзем чишәм. Иблиснең гыйфрит койрыгын төенләгәненнән дә яманрак төенләнгән. Юк, балалар, юкка мөнтәзыйрланмагыз8, хәшәпләнеп, өйгә генә кайтып китим.
Мөршидә. Әнкәй, бәгырем, мин бармагымның йомшаклары белән генә чишәрмен.
Әсма. Ихтизарланып китеп ертмасаң бирәм.
Кызлар. Менә рәхмәт! Менә рәхмәт!
Әсма. Юк, булмый… Әбүҗәһел койрыгы да болай каты төйнәлмәгәндер. Ярый, кайтыгыз, балалар!
Мөршидә. Бирнә, бирнә?!
Әсма. Менә ул…
Кызлар. Күрсәтмисеңмени?
Мөршидә. Әнкәй, бу нишләвең инде? Үзең дә чишә алмыйсың. Бездән дә чиштермисең?
Әсма. Атагыз кайткач, шуңардан гына чиштерермен инде.
Гөлбану. Мөәззин бабайның чишкәнен без карарга барабыз… Сездән калмыйбыз.
Әсма. Йә, алайса, мәгез. Үзегез чишегез. Яулыгымны гына ерта күрмәгез.
Кызлар. Юк, юк.
Әсма. Юк, туктагыз, үзем тагын маташып карыйм әле. Колһуалла укыгач чишелә торган иде. Ә менә, менә, булды шул.
Кызлар. Ах, сөлге, Казан сөлгесе!..
Оркестр, хор. «Казан сөлгесе».
Кызлар, Бибинур, Гөлбану, Мөршидә, Саҗидә.
Каюлары нинди тигез аның,
Ука белән ефәк аралаш.
Бигрәк матур Казан сөлгесе,
Бигрәк матур Казан сөлгесе,
Җем-җем итә аның өлгесе.
Ике башы тигез, тигез аның,
Рәхәтләнә күңел карагач.
Бигрәк матур Казан сөлгесе,
Бигрәк матур Казан сөлгесе,
Җем-җем итә аның өлгесе.
Әсма. Ярый, кызлар, мин кайтыйм инде. Кая, Казан сөлгемне бирегез!
Бибинур. Әсма абыстай, карап туйыйк инде. Бигрәк матур икән. Үрнәкләрен өйрәнеп калыйк дибез.
Әсма. Каралта күрмәгез, һаман-һаман Казан сөлгесе бүләк итүче булмас.
Гөлбану. Буямабыз, Әсма абыстай. Менә Мөршидә алып кайтыр.
Әсма. Кызым, кара, буятма. Кайтканда төреп кенә алып кайт. Тузанланмасын. Кызым Мөршидә, мә, синең кулыңа бирәм. Синнән алырмын да. Тегендә-монда, диясе булма!
Мөршидә. Ярый, әнкәй. Җаным төсле үк саклармын.
Әсма. Ярый, хушыгыз, балалар. Мөршидә, дим, оныта күрмә сөлгемне. Тузанланмасын. Җиргә куймагыз…
Мөршидә. Юк, юк, әнкәй.
Әсма. Кызым Мөршидә, кара аны, сиңа бирдем, синнән алырмын. Куллары белән таплатмасыннар. (Чыга.)
Мөршидә. Ярый, әнкәй, ярый.
Бибинур. Илаһым, бизәкләре нинди күп, нинди ваклар, нинди матурлар.
Мөршидә. Чигешләре, каюлары төрле-төрле.
Гөлбану. Казан кызларының аяклары кәкре булса да, куллары туры, күрәсең.
Мөршидә. Чү, егетләр киләләр.
Бибинур. Егетләргә күрсәтик әле. Исләре китсен.
Мөршидә. Юк, юк, күрсәтер хәлем юк. Йә берәрсе кызык итеп борынын сөртер.
Гөлбану. Кулларына бирмәбез.
Кызлар. Күрсәтик, күрсәтик!..
IV күренеш
Кызлар, егетләр.
Егетләр. Ха-ха-ха… Әмма дә кызык иткәнсең, малай, молодец!
Ильяс. Шулай итмичә дә булмый шул. Кяфердән шулай үч алмасаң, ничек аласың аны. Мин әйтәм, мин синең дуңгызларыңны көтмим, дим. Дуңгызларымны көтмичә, әллә кызларымны көтәр идеңме, ди.
Салих. Йә, йә!
Ильяс. Юк, көтәрсең, ди. Юк, көтмәм, дим. Юк, көтәрсең, ди. Юк, көтмим, дим. Дуңгызларымны көтмәсәң, мин сине чыгарам, ди. Мин әйтәм, син дуңгыз көтмәгән өчен мине чыгарсаң, мин тотармын да татарларның мөфтиләренә прашение бирермен, дим. Ул синең кәбестәләреңне санар, дим. Юк, ди, мөфти, ди, мирза, ди. Мирза мөфти үзе сине төрмәгә яптырыр, ди. Шулаймы, дим, яптырырмы, дим. Ярый, алайса, мин синең дуңгызларыңны көтәм, дим. Шулай итеп, сиксән сигез мең дуңгызын көтә башладым.
Салих. Һай-һай. Сиксән сигез мең, диең? Җөгертәсеңдер.
Ильяс. Ие, сиксән сигез мең. Араларында сыердан да зурлары бар, малай. Шулай беркөнне, дуңгызларны сазлыктан алып кайтып, ашханәгә кергән идем, өстәлдә чебен үтерә торган бер шешә дару тора. Тукта, дим, берәр нәрсәгә ярар әле, дим. Кесәгә ялт!
Салих. Ялт, диең?
Ильяс. Әйе, ялт. Иртә белән әлеге сиксән сигез мең дуңгызны сазлыкка илткәч, теге чебен үтерә торган даруны сазлык өстенә сибеп җибәрдем. Шуннан, малай, дуңгызлар кырыла башламасыннармы. Бер атна эчендә сиксән сигез мең дуңгыздан берсе дә калмады. Араларында бояр үзе генә калды.
Салих. Кырылды, диең?
Ильяс. Чукырдаша-чукырдаша кырылдылар.
Салих. Соң, бояр нәрсә ди?
Ильяс. Нәрсә дисен, дуңгызлардан бәхет юк. Татар дуңгызларыннан ничек булыр дип, дүрт кәҗә, бер тәкә алды. (Колакка сөйли.)
Салих. Нигә дүрт кәҗә, бер тәкә ул?
Ильяс. Мөселманча эшләде. Татарларга дүрт хатын белән торырга яраганны, нигә тәкәгә ярамасын, ди.
Бибинур. Бу нинди чуваш икән?!
Мөршидә. Урман арты алпавытының көтүчесе. Кәҗәләр эзли, ди.
Егетләр. Ха-ха-ха!.. Чеп-чи урыс икәнсең!
Салих. Йәле, егет, кураеңда уйнап ал әле! Юкса, күрмисеңме, кызлар көзге чебиләр шикелле бөрешкәннәр.
Гөлбану. Җылытучылар булмагач бөрешкәндер шул.
Ильяс. Нәрсә ди ул?
Салих. Уйна, уйна! Сиңа түгел, миңа әйтә.
Оркестр, курай «Казан сөлгесе» көен уйный.
Кара, эшеңдә бул!
Ильяс. Миңа әнә тегесе ошый.
Мөршидә. Күз карашларыннан башым әйләнә башлады. Бу ул үзе булырга кирәк. Бигрәк тә чибәр мәхдүм икән.
Саҗидә. Ул, ул… Каһәр генә суккан икән, үзе булган икән. Мөршидә, әнкәй Казан сөлгесен хәзер үк алып кайт диде бит сиңа. Нигә монда катып торасың?
Мөршидә. Ярый, апа, хәзер алып кайтырмын.
Оркестр «Казан сөлгесе» көен уйный.
Ильяс.
Һаваларда тилгән, ай, очадыр.
Урын, урын сайлый кунарга.
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка!..
Мөршидә.
Чит илләрдән килгән, матур, тилгән
Урын табар микән илләрдә?
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка!..
Саҗидә.
Курайларда уйнап, букча тагып,
Кайдан килдең, егет, безгә син?
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка!..
Ильяс.
Мәдрәсәләр күргән мин булырмын.
Китап, Коръән укып мин үстем.
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка,
Сөйләшик барып аулакка!..
Мөршидә.
Алдамасаң мине, чибәр егет,
Ачармын мин йөрәккәемне.
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка!..
Ильяс.
Канатлар куеп очып килдем,
Сине, бәгырем, сине күрергә…
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Каушыйк, каушыйк, матур, яшь чакта,
Сөйләшик барып аулакка!..
Егетләр, кызлар таралалар.
Саҗидә. Мөршидә, сиңа монда ни калган? Бар, хәзер Казан сөлгесен өйгә илт. Әнкәй башыңны ашар.
Мөршидә. Мин ялгыз кайтырга куркам, үзең илт!
Саҗидә. Юк, син илт!
Мөршидә. Юк, син илт!
Саҗидә. Син илт!
Мөршидә. Син илт!
Саҗидә.
Мөршидә.
Яраттым шул Казан шәкертен.
Оркестр «Казан сөлгесе» көен уйный.
Ильяс.
Казаннардан кайткан, ай, сөлгене
Саф суларга төшеп кем чайкар?
Бар илт, бар илт Казан сөлгесен,
Яраттым шул матур сеңлесен.
Саҗидә. Аһ, харап булдык! Каравылчы килә…
Мөршидә. Качыйк, качыйк…
Саҗидә капкадан чыгып китә.
Ильяс. Әйдә, әйдә мәчеткә!..
Мәчеткә керәләр.
Пәрдә төшә.
