Kitabı oku: «Камедыя», sayfa 3
Сцэна 3-я
Чорт, Селянін
Чорт. Ужо набліжаецца ўмоўленая гадзіна, калі ты павінен маўчаць. Я табе раз дараваў, на другі раз не спадзявайся. Тваё тое нараканне на Адама не дазваляе мне, каб я табе дараваў другі раз. Ты ж ведаеш, што ён саграшыў толькі адзін раз, а пакутаваў усё сваё жыццё, а пасля яго – увесь род людскі. Твой лёс не іншы. А таму не наракай на Адама, а на сябе, бо ты горшы, чым ён. Ты для дасягнення свайго вечнага шчасця маеш напісаныя законы, але не прытрымліваешся іх. Ты не любіш Бога і бліжняга свайго, хоць гэта з’яўляецца першай і самай моцнай запаведдзю, на захаванні якой заснавана ўсё ваша шчасце і ад выканання якой залежыць увесь ваш лёс. Ты не захоўваеш яе, бурчыш супраць Бога, якога я, хоць і адрынуты, прызнаю за Бога, а ты не хочаш усхваляць яго ў часе, вызначаным табе для выслугі.
Селянін. Да я гэта, васпане, знаю, да калі ж чорт зводзіць.
Чорт. Як жа ты можаш гаварыць, што д’ябал зводзіць, калі я цябе ад гэтага адводжу?
Селянін. Можа, вашэць, адзін такі пачцівы, а іншыя не такія.
Чорт. Адкуль жа ты гэта ведаеш?
Селянін. З прыказкі.
Чорт. З якой прыказкі?
Селянін. Відзь, у нас кажуць, што д’яблы ёсць вялікае пужала.
Чорт. Праўда, бо мы тых палохаем і для тых з’яўляемся страшнымі, хто гэтага заслугоўвае.
Селянін. Кажуць яшчэ, што ўсе хітрыя, як сабакі.
Чорт. На хітрасць вашу мусім і мы быць хітрымі.
Селянін. Кажуць, што ўсіх нас хочуць мець у пекле на пячонку сабе.
Чорт. Адносна гэтага ты ўгадаў, бо падтрымка для бедных – мець спагаднага чалавека. Але тым часам ты слухай добра, бо зараз праб’е гадзіна. Глядзі ж, каб маўчаў! Другі раз ужо я табе не дарую.
Селянін. Ужо мяне цяпер хлопцы не ашукаюць.
Чорт. Я табе не пра хлопцаў гавару, а пра маўчанне.
Селянін. Так добра. Я ж кажу, што буду маўчаць.
Чорт. А калі ты не вытрымаеш, то ўжо пэўна не дарую.
Селянін. Дадзяржу, дадзяржу! Гэта ж не цяжкая рэч маўчаць.
Чорт. Глядзі ж, як гадзіна праб’е, каб маўчаў!
Селянін. Буду глядзець; добра, добра. (Кланяецца.)
Чорт. Памятай жа, што не з хлопцамі будзе табе справа.
Селянін. Няхай яны прахам пойдуць. Чорт іх знаў, чаго яны хацелі. Ды тыя ўжо блазны мяне болей не ашукаюць. Шчасце іх, што ім раз удалося.
Чорт. Глядзі ж, бо душа твая будзе ўжо мая!
Селянін. Каб ты не даждаў! (І плюе з пагардай.)
Чорт. Глядзі ж! Гэта я цябе ўжо другі раз папярэджваю, каб на мяне не наракаў.
Селянін. Не дачакаеш ты з родам тваім.
Чорт. Эй, не спадзявайся так моцна на самаго сябе.
Селянін. Не бойся. Не будзець так другі раз, як было. Буду я шупнейшы. Цяпер хоць бы і сотня блазнаў прыйшло, то не ашукаюць, бо і губы не раззяўлю. (Тым часам пазяхае.)
Чорт. Маўчы ж, бо зараз праб’е гадзіна.
Селянін. Не бойся. Вот і рызынаю зараз заткаю губу. (Затыкае.)
Чорт. Глядзі ж, бо будзеш нешчаслівы! (Адыходзіць.)
Селянін. Што, што ты кажэш, пане д’ябле? (Махае рукой.) Круціся, хоць к чорту.
Сцэна 4-я
Селянін. Вот другі раз без’языкім трэба зрабіцца для закладу… Ох, каб я яго ніколі не знаў! Вот саграшыў! Захацелася сто рублей мне. Здалося, што малая рэч – маўчаць. А цяпер, як я пазнаў, з кім я ў заклад пайшоў і ўсе яго фіглі, як ужо абачыў і пазнаў, чаго ён ад мяне хочэць, так і дужа душа мая трасецца маркотная, хоць я не баюся. Ведаю, што дацярплю маўчаць, хоць бы цяпер тыя блазны і голавы сабе паўкручвалі.
Сцэна 5-я
Жыд, Селянін
Жыд. Дзёмка, а Дзёмка! Я знаю, што ты дужа маркотны. Сказы ты мне, як ты ад д’ябла адкаснуўся?
Селянін. Не лезь жа ты мне ў вочы. Мне і так ужо на душы ўсяка.
Жыд. Да ню, Дзёмачка! Сказы, а сто табе?
Селянін. Да не сто! Адна, да ліхая. Вот і жывот баліць і ўсяму ледаяк, і гаварыць не хочацца. Ідзі ты сабе проч.
Жыд. Чы не нап’есся ты гарэлкі?
Селянін. А чы маеш жа ты тут?
Жыд. Я цяпер па сеўбаваным ездзу, есцо засталося тросацка. Вот тут і конь мой за ляском стаіць.
Селянін. Ах, змілуйся, пане арандару! Пакрапі ты мне.
Жыд. Заплаці ты за тую гарэлку, так я табе дам.
Селянін. Пане арандару! Павер жа мне ты, змілуйся. (Кланяецца.) Хоць гэтат разок! А я прысягаю, што за паўдня з гасцінчыкам табе аддам, толькі з д’яблам закончу.
Жыд. Дай жа руку на тым, што ты сам мне аддасі, а пана д’ябла не будзеш прасіць.
Селянін (падае руку і кажа). Верна і шчыра табе як казаў, так і кажу.
Жыд. Ці гнаўся тагды за мною д’ябел, як я уцякаў?
Селянін. Хацеў гнацца, да я не пусціў. Да дай жа мне гарэлкі! Дай.
Жыд. Ой! Як я напузаўся, і дусы ў мяне не было.
Селянін. Арандар! Да ідзі ж ты па гарэлку!
Жыд. Да сказы с ты мне, як ты яго ўздзерзаў?
Селянін. Не. Ужо досыць мне з табою балакаць. Не дасі ты мне гарэлкі?! Зараз свісну ж я на Чорта, а ён прыбяжыць зараз да дасць жа табе, дасць. (Хоча свіснуць.)
Жыд. Не заві, не заві! Я зараз прынясу. (Адыходзіць.)
Селянін. Не бойся ж! Ох! Як ён баіцца д’ябла. Зараз ён тут гарэлкі мне прынясець, ужо ж тагды, напіўшыся, ашукаю і чорта. Чы не казаў я, што ён будзець бавіцца. (Жыд нясе бутэльку.)
Жыд. На, на, на! Толькі цорта не заві.
Селянін. Не буду, не буду. (П’е.)
Жыд. Змілуйся, змілуйся.
Селянін. Чаго ты чорта баішся? Я табе кажу, што не бойся, а так у заклад з нім ідзі, як я.
Жыд. Не хацу, не хацу.
Селянін (п’е і аддае бутэльку). Дзякую.
Жыд. Хто гэта стукаець, ці не д’ябал ідзець?
Селянін. Можа, і ён.
Жыд (трасецца і азіраецца). Ой, ой, ой.
Селянін. Не трапячыся! (Бярэ жыда за плашч.)
Жыд. Пусці, пусці! Пайду, пайду!
Селянін. Пане д’ябле, да ідзі сюды. (За заслонаю стукаюць.)
Жыд (вырываецца і, уцякаючы, крычыць). Ой, ой, ой! Вэй мір, цорны год на табе!
Селянін (смяецца). Ох! Які жыд дурак. Чаму я д’ябла не баюся? А ён трасецца, мала што не ўробіцца. А вот і чорт ідзець.
Сцэна 6-я
Селянін, Чорт
Чорт. Цікуй, бо зараз праб’е гадзіна. А як толькі праб’е, дык зараз жа без ніякіх затрымак ты павінен брацца за выкананне абавязку, абумоўнага прысягай.
Селянін. Добра, добра. Але жыд цябе баіцца.
Чорт. Тут не пра жыда справа, але памятай, што я табе гаварыў. Адзін раз я табе дараваў, але будзь пэўны, што ў другі раз я не буду такім спагадным да цябе. Сцеражыся. я цябе папярэджваю. Не будзеш потым гаварыць, што цябе д’ябал спакусіў, бо я ж цябе ясна перасцярагаю. Глядзі ж, каб ты гэта памятаў! Больш перасцерагаць цябе я ўжо не буду. Памятай мае папярэджанні. (Адыходзіць.)
Сцэна 7-я
Селянін. Да душы ж, не ведаў я і не чуў аб тым, каб д’ябал быў так пачцівы. Вот ён сам мяне наўчаў, як трэба быць асцярожным. А! Да, цяпер ведаю я аб тым, што ён усіх нас хочэць мець у пекле. Вот цяпер згадаць няможна, што яму ў чорта сталася, што ён мяне так напамінаў, так напамінаў, што і папы лепш на споведзі не будуць напамінаць. Ага! Мусіцьбыць, і д’яблы дваякага роду: адныя, мусіцьбыць, добрага, а другія – лядашчага. Гэты, мусіцьбыць, з роду добрага. Ах! Я забалакаўся, а можа,ужо біла гадзіна? Да трэба было б чуць, каб біла. Не, не, – не спадзяваюся. (Падстаўляе вуха.) Да чорт усюды маець загаркі. Можа, ён у балоце гдзе і тут кінуў які, каб я ведаў і чуў, як першага разу? Толькі хвароба яго ведаець, гдзе яго кладзець. Я б зараз украў, да ён так мудра хаваець, як нашыя паны грошы хаваюць; ўкрасць нельга. Так ён свой загарак мусіў схаваць.
(Б’е гадзіна: цыт, цыт… )
Сцэна 8-я
Тры браты: Аляксандр, Клеафас і Зосімас
Аляксандр. Браты мае любыя, напаткала нас вялікае гора са смерцю нашага шаноўнага бацькі, які быў нам павадыром да ўсяго добрага.
Клеафас. Праўда, дарагі брацейка. Толькі, паміж намі кажучы, быў вельмі строгі.
Зосімас. Не вяла нас яго строгасць да кепскага, наадварот, яна адводзіла нас ад таго, што нам не трэба, і вяла да выканання таго, што мы павінны.
Клеафас. Толькі ж… праўда, што ўсё гэта было добра, але толькі крыху занадта.
Аляксандр. Можа, табе, братка, уяўлялася, што занадта, а нам было яно дарэчы.
Клеафас. Таму што вы вельмі падлізваліся да бацькі.
Аляксандр. Не маеш права так гаварыць, бо мы толькі выконвалі бацькаву волю.
Клеафас. Аднак і я не працівіўся, наадварот – заўсёды слухаўся.
Зосімас. Але ж ты слухаўся не так, як хацеў бацька. Ты заўсёды рабіў насуперак бацькавай волі. Бацька хацеў, каб ты маўчаў, а ты крычаў на ўвесь двор. Бацька хацеў, каб ты пакараўся яму, ты ж толькі пад прымусам станавіўся на калені і рабіў адзін выгляд пакоры. А ці добра гэта? Ці доказ сыноўскай павагі да бацькі? Я малодшы за васпана, але ведаю, што бацькоў трэба шанаваць і выконваць іх загады. А васпан старэйшы за мяне, а так нягодна паводзіш сябе, і магу сказаць, што бязбожна мяркуеш пра нашага бацьку нябожчыка.
Клеафас. Што паробіш? Усё гэта я ведаю, але ўсяму таму вінавата маладосць.
Зосімас. Я ж маладзейшы за васпана, а чаму ж я трымаюся супрацьлеглага васпану погляду.
Клеафас. Бо васпан ідзе па бацькоўскіх слядах.
Зосімас. Я задаволены тым, што магу назваць сябе сынам, а не вырадкам майго бацькі.
Клеафас. А я што – вырадак?
Зосімас. Калі ты так хутка пасля смерці ўжо бацьку і ведаць не хочаш, дык пэўна што вырадак.
Клеафас. Адкуль ты гэта ўзяў? Малады яшчэ, каб павучаць старэйшага брата.
Зосімас. Я не павучаю, а толькі праўду гавару.
Клеафас. Адкуль яна ў цябе?
Аляксандр. Ціха, Клеафасе! Ты павінен слухаць мяне, як старэйшага брата, замест бацькі. Крыўдзішся, што табе малодшы брат праўду кажа. А ці ж можа так паводзіць сябе кемлівы сын, які любіць бацькоў сваіх?
Клеафас. А што я кепскага сказаў?
Аляксандр. А што ж і добрага? Ці няпраўду казаў наш малодшы брат Зосімас?
Клеафас. І што з таго?
Аляксандр. Каб вось лепей скарыўся і прызнаўся, што ты не адзін раз быў прычынаю бацькавага хвалявання і жалю.
Клеафас. Ну што ж, звычайная рэч – я малады і вясёлы.
Аляксандр. Але твая весялосць адымала ў бацькі здароўе.
Клеафас. Што за прычына, якім чынам?
Аляксандр. А вось гэтак. Бачачы цябе неслухмяным, бачачы, што ты не звяртаеш увагі на яго волю, ён баяўся, што ты, не ўтаймаваўшы свае страсці, калі падрасцеш, дык можаш пайсці на любое зло і станеш ганьбаю нашай сям’і. Гэта і ёсць прычына смерці нашага нябожчыка бацькі.
Клеафас. Гэта ўжо адбылося і вярнуцца не можа. Нават каб ты, брацейка, і тысячу цяпер перасцярог і разваг даваў, імі ўжо бацьку не вернеш да жыцця. Дарэмна, з магілы ўжо не ўстане. А таму не будзем губляць часу і пойдзем у скарбніцу, каб падзяліцца. Але, што гэта за чалавек сядзіць і чаго ён хоча?
