Kitabı oku: «Νόμοι και Επινομίς, Τόμος B», sayfa 2

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Βεβαίως δεν μας φέρεις κανένα πόλεμον, καλέ Κλεινία. Αλλά, αν δεν υπάρχη κανέν εμπόδιον εις τον Μέγιλλον, πίστευε ότι το κατ' εμέ όσον είναι δυνατόν είμαι σύμφωνος μαζί σου.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πολύ καλά ομιλείς.

ΜΕΓΙΛΛΟΣ

Και εγώ βεβαίως είμαι σύμφωνος.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Καλά είπατε και οι δύο. Λοιπόν ας δοκιμάσωμεν πρώτον με την συζήτησιν να ιδρύσωμεν την πόλιν.

ΒΙΒΛΙΟΝ Δ'.
ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εμπρός λοιπόν, ποίου είδους πρέπει άραγε να φαντασθώμεν ότι θα είναι η πόλις; Το λέγω δε, όχι διά να ερωτήσω διά το όνομά της ποίον είναι σήμερον, ούτε εις το μέλλον πώς θα χρειασθή να την ονομάσωμεν. Διότι ως προς αυτό μεν ίσως και ο συνοικισμός της ή κάποιος τόπος ή το όνομα κανενός ποταμού ή πηγής ή των επιτοπίων θεοτήτων δώση το φημισμένον του όνομα εις την νεόκτιστον πόλιν. Αλλά το εξής θέλω μάλλον να ερωτήσω περί αυτής, αν θα είναι παραλία ή μεσόγειος.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Σχεδόν, καλέ Ξένε, απέχει από την θάλασσαν η πόλις, περί της οποίας ωμιλήσαμεν προ ολίγου, σχεδόν ογδώντα στάδια.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και λοιπόν; Άραγε υπάρχουν και λιμένες εις τα μέρη της ή είναι εντελώς χωρίς λιμένας;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Απ' εναντίας έχει λιμένας καλούς όσον ημπορεί να γίνη, καλέ Ξένε.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Θεέ μου, τι λόγον είπες! Και λοιπόν; Τα περίχωρα αυτής είναι εύφορα δι' όλα τα είδη ή μήπως έχουν από μερικά έλλειψιν;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Σχεδόν καμμίαν έλλειψιν δεν έχουν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Αλλ' άραγε υπάρχει καμμία πόλις γειτονική με αυτήν;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Όχι και τόσον, και δι' αυτό ιδρύεται. Δηλαδή προ καιρού είχε γίνει κάποια μετανάστευσις από αυτόν τον τόπον και άφησε αυτήν την χώραν έρημον εις χρονικόν διάστημα ανυπολόγιστον.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και τόρα πάλιν; Ως προς τας πεδιάδας και τα όρη και τα δάση πόσον της εδόθη από έκαστον από αυτά;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Παρομοιάζει όλη με την φύσιν της άλλης Κρήτης

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Χωρίς άλλο εννοείς όχι είναι μάλλον ορεινή παρά πεδινή.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαιότατα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Τότε λοιπόν βεβαίως δεν είναι αθεράπευτος διά την απόκτησιν της αρετής. Δηλαδή, εάν μεν επρόκειτο να είναι παραλία και με καλούς λιμένας και όχι πολύ εύφορος αλλά στερουμένη πολλών, τότε θα εχρειάζετο κανένα μεγάλον σωτήρα και κάποιους θείους νομοθέτας, εάν δεν ηθέλαμεν να αποκτήση ήθη άστατα και μηδαμινά, αφού έγινε εκ φύσεως τοιαύτη. Τόρα όμως έχει ως ανακούφισιν το διάστημα των ογδώντα σταδίων. Και είναι μεν αληθές ότι είναι πλησιέστερον από όσον πρέπει προς την θάλασσαν σχεδόν όσον λέγεις ότι έχει καλλιτέρους λιμένας, οπωσδήποτε όμως και αυτό είναι αρκετόν. Διότι η γειτονική εις μίαν χώραν θάλασσα προσωρινώς δι' εκάστην ημέραν είναι ευχάριστον πράγμα. Είναι όμως αληθώς αλμυρά γειτονία και πικρά. Διότι την παραγεμίζει από εμπόρια και κερδοσκοπίας καπηλικάς, και γεννά εις τας ψυχάς ήθη άστατα και άπιστα, και όχι μόνον την ιδίαν την πόλιν καθιστά ως προς τον εαυτόν της χρεοκόπον και στερουμένην συμπνοίας, αλλά το ίδιον και απέναντι των άλλων ανθρώπων. Εκτός αυτού όμως βεβαίως είναι παρηγορία δι' αυτήν και ότι είναι εύφορος εις όλα τα είδη. Επειδή όμως είναι ορεινή, είναι προφανές ότι δεν θα είναι πολύ εύφορος καθώς είναι πάμφορος. Δηλαδή, αν είχε τούτο το πλεονέκτημα, επειδή θα έδιδε πολλήν εξαγωγήν, θα εγέμιζε πάλιν απέναντι αυτής με νομίσματα αργυρά και χρυσά, από τα οποία μεγαλίτερον κακόν, διά να εκφρασθώ ούτω πώς, εις μίαν πόλιν κανέν απολύτως δεν ημπορεί να υπάρξη ως προς την απόκτησιν ευγενών και δικαίων ηθών, καθώς είπαμεν εις τους προηγουμένους λόγους, εάν ενθυμούμεθα.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαίως ενθυμούμεθα και συμφωνούμεν ότι και τότε καλά το ελέγαμεν και τόρα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και τόρα πάλιν; Άραγε από ναυπηγήσιμον ξυλείαν πώς πηγαίνει η τοποθεσία της χώρας σας;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Δεν υπάρχει ούτε καμμία ελάτη αξιόλογος ούτε πεύκος, ούτε και πολλά κυπαρίσσια. Την δε πίτυν (κουκουναριάν) πάλιν και τον πλάτανον σπανίως θα τα απαντήση κανείς, τα οποία χρειάζονται διά τα εσωτερικά των πλοίων εις τους ναυπηγούς κάθε τόσον.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και ως προς αυτά δεν είναι κακή η φύσις της χώρας.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Διατί άραγε;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Είναι αγαθόν πράγμα το να μη ημπορή ευκόλως μία πόλις να μανθάνη τας πονηράς συνηθείας των εχθρών.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Εις ποίον από όσα είπαμεν αποβλέπει αυτός σου ο λόγος;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ευλογημένε μου, πρόσεχέ με λαμβάνων υπ' όψιν σου αυτό που είπαμεν εις την αρχήν περί των Κρητικών νόμων, ότι δηλαδή εις έν πράγμα αποβλέπουν, και μάλιστα σεις οι ίδιοι ελέγατε ότι αυτά είναι τα πολεμικά πράγματα, εγώ όμως σας αντέκρουσα και είπα ότι εφ' όσον μεν οι τοιούτοι νόμοι αποβλέπουν εις την αρετήν είναι βαλμένοι καλά, το να αποβλέπουν όμως προς έν μέρος σχεδόν της αρετής και όχι προς ολόκληρον δεν το παρεδεχόμην διόλου.

Τόρα λοιπόν σεις προσέξατέ με εις την παρούσαν νομοθεσίαν παρακολουθούντες με προσοχήν, μη τυχόν νομοθετώ τίποτε το οποίον δεν αποβλέπει προς την αρετήν ή αποβλέπει μόνον προς κανέν μέρος αυτής. Δηλαδή μόνον εκείνος ο νόμος νομίζω ότι τίθεται ορθώς, ο οποίος ωσάν τοξότης σημαδεύει μόνον εκείνο το οποίον παρακολουθεί πάντοτε κάτι καλόν, όλα δε τα άλλα τα παραλείπει, είτε πλούτος είναι αυτά είτε ακόμη κανέν από όσα είπαμεν προηγουμένως. Και ακριβώς αυτή έλεγα ότι είναι η αντιγραφή των εχθρών η κακή, όταν κατοική κανείς πλησίον της θαλάσσης, βλάπτεται δε από τους εχθρούς, καθώς λόγου χάριν – και δεν το λέγω, σας βεβαιώ, από μνησικακίαν: Δηλαδή ο Μίνως, ως γνωστόν, τους κατοίκους της Αττικής μίαν φοράν τους υπέβαλε εις ένα δύσκολον φόρον, επειδή είχε δύναμιν πολλήν κατά θάλασσαν, ενώ αυτοί δεν είχαν τότε ακόμη, καθώς σήμερον, πολεμικά πλοία ούτε πάλιν είχαν χώραν πλήρη ναυπηγησίμου ξυλείας, ώστε με ευκολίαν να τους δίδη ναυτικήν δύναμιν. Λοιπόν δεν κατώρθωσαν διά της ναυτικής αντιγραφής να γίνουν οι ίδιοι ναύται αμέσως και να αποκρούσουν τους εχθρούς. Δηλαδή τους ήτο ευκολώτερον να χάσουν πολλάς φοράς ακόμη ανά επτά νέους έως ότου από πεζοί οπλίται μόνιμοι να γίνουν ναυτικοί και να συνηθίσουν με ταχύτητα να κάμνουν αποβάσεις και πάλιν αμέσως να αποσύρωνται εις τα πλοία των και να φρονούν ότι δεν κάμνουν κανέν αισχρόν πράγμα, διότι δεν έχουν το θάρρος να αποθάνουν υπομένοντες την επίθεσιν των εχθρών, αλλά να ευρίσκουν αρμοδίας εις αυτούς προφάσεις και να φεύγουν κάτι φευγάλες όχι δήθεν αισχράς. Αύται δε βεβαίως αι λέξεις είναι συνηθισμέναι από το πολεμικόν ναυτικόν, και δεν είναι τόσον πολλών επαίνων άξιαι αλλά το αντίθετον. Διότι δεν πρέπει ποτέ να εξοικειώνεται με πονηράς συνηθείας και μάλιστα το καλλίτερον μέρος των πολιτών. Αυτό δε βεβαίως ήτο εύκολον να το μάθη κανείς και από τον Όμηρον, ότι δηλαδή αυτή η ασχολία δεν ήτο ένδοξος. Διότι με αυτό κατακρίνει ο Οδυσσεύς τον Αγαμέμνονα, ο οποίος, ενώ τότε οι Έλληνες εδεσμεύοντο από τους Τρώας εις την μάχην, διέτασσε να σύρουν τα πλοία εις την θάλασσαν, εκείνος όμως εθύμωσε εναντίον του και του λέγει:

Προστάζεις μέσ' 'ς τον πόλεμο και της φωτιάς τη ζάλη 'ς τη θάλασσα να ρίψωμε τα λαξευτά μας πλοία, Να ελθή 'ς τον τόπον η καρδιά των Τρώων παραπάνω, 'σ εμάς δε μαύρη συμφορά. Διότι ο στρατός μας δεν στέκεται να πολεμά, όταν συρθούν τα πλοία, αλλά θα γίνη πλειο δειλός, τη μάχη θε ναφήση. Κ' η συμβουλή σου συμφορά θα φέρη. Τι είναι τούτα;

Αυτά λοιπόν τα εγνώριζε και εκείνος, ότι δηλαδή είναι κακόν πράγμα να ευρίσκωνται εις την θάλασσαν εμπρός εις τα βλέμματά των τριήρεις την ώραν που πολεμούν. Διότι και λέοντες θα εσυνήθιζαν να τρέπωνται εις φυγήν από ελάφους, εάν έχουν τοιαύτας συνηθείας. Εκτός τούτου όμως αι πόλεις αι ισχυραί εις τα ναυτικά δεν αποδίδουν τας τιμάς εις το καλλίτερον πολεμικόν σώμα. Διότι, αφού η δύναμις αυτών συνίσταται εις την πλοιαρχίαν και πεντηκονταρχίαν και κωπηλατικήν και εις αναμίκτους και όχι πολύ σπουδαίους ανθρώπους, δεν θα ήτο δυνατόν να μοιράζη εις έκαστον τας τιμάς ορθώς. Και όμως πώς ημπορεί πλέον να υπάρξη ορθή πολιτεία, εάν στερηθή τούτο;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Σχεδόν είναι αδύνατον. Αλλ' όμως, καλέ Ξένε, η εν Σαλαμίνι ναυμαχία εναντίον των βαρβάρων λέγομεν ημείς οι Κρήτες τουλάχιστον ότι έσωσε όλην την Ελλάδα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Βεβαίως και Έλληνες και βάρβαροι πολλοί τα λέγουν αυτά. Ημείς όμως, φίλε μου, δηλαδή εγώ και ο φίλος απ' εδώ ο Μέγιλλος, ισχυριζόμεθα ότι η πεζή μάχη εις τον Μαραθώνα και τας Πλαταιάς, η μεν μία έκαμε την έναρξιν της σωτηρίας της Ελλάδος, η δε άλλη επέφερε το τέλος, και αύται μεν έκαμαν τους Έλληνας καλλιτέρους, εκείναι όμως όχι καλλιτέρους διά να εκφρασθώμεν ούτως πως περί των μαχών, αι οποίαι γενικώς μας έσωσαν τότε. Δηλαδή εις το μέρος της εν Σαλαμίνι ναυμαχίας προσθέτω και την περί το Αρτεμίσιον. Αλλά τόρα ημείς βεβαίως λαμβάνομεν υπ' όψιν την αρετήν του πολιτεύματος και την φύσιν της χώρας και εξετάζομεν την διάταξιν των νόμων, διότι δεν θεωρούμεν ως πολυτιμότερον διά τους ανθρώπους μόνον το να σώζωνται οι πολίται και να υπάρχουν, καθώς οι περισσότεροι, αλλά πώς να γίνουν όσον το δυνατόν, καλλίτερο και να μένουν τοιούτοι ενόσω ζουν. Νομίζω δε ότι και τούτο το είπαμεν εις τα προηγούμενα.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Αμέ τι;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Τούτο μόνον λοιπόν ας εξετάσωμεν, αν δηλαδή βαδίζομεν τον ίδιον δρόμον, ο οποίος είναι ο καλλίτερος διά τον συνοικισμόν των πόλεων και διά τας νομοθεσίας.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πάρα πολύ μάλιστα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λέγε λοιπόν τόρα το συναφές ζήτημα, ποίος θα είναι ο πληθυσμός ο οποίος θα συνοικισθή; Άραγε από όλην την Κρήτην όποιος θέλει, διότι ίσως ηύξησε πολύ ο λαός εις εκάστην πόλιν παρ' όσον απαιτεί η παραγομένη από την γην τροφή; Διότι βεβαίως δεν συναθροίζετε, νομίζω, από όλην την Ελλάδα τους επιθυμούντας να έλθουν. Αν και είναι αληθές ότι εις τον τόπον σας βλέπω ότι υπάρχουν κάτοικοι και από το Άργος και από την Αίγιναν και από άλλα μέρη της Ελλάδος. Και λοιπόν ο τορινός πληθυσμός των πολιτών, ειπέ μας, από πού νομίζεις ότι θα γίνη;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Φαίνεται ότι θα γίνη και από όλην ανεξαιρέτως την Κρήτην, αλλά και από την άλλην Ελλάδα, προ πάντων δε από την Πελοπόννησον μου φαίνεται ότι θα δεχθή συνοίκους. Και βεβαίως αυτό, το οποίον λέγεις τόρα, είναι αληθές, ότι δηλαδή υπάρχουν εδώ και από το Άργος, και ότι η φυλή η οποία προκύπτει, περισσότερον εδώ είναι οι Γορτύνιοι. Διότι έκαμε αποικίαν από την Γορτυνίαν, αυτήν την Πελοποννησιακήν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Τότε λοιπόν ίσως δεν ημπορεί να γίνη ομοιόμορφος ο συνοικισμός των πόλεων, όταν δεν γίνεται καθώς εις τα μελίσσια, δηλαδή να έρχεται μία γενεά από καθεμίαν χώραν εις τον συνοικισμόν και να μένουν οι φίλοι πλησίον των φίλων, αφού τους έζωσε κάποια στενοχωρία της γης ή τους εβίασε κάποια άλλη παρομοία ανάγκη. Κάποτε δε και από φατριασμούς είναι ενδεχόμενον να αναγκασθή έν μικρόν μέρος της πόλεως να αποξενωθή εις άλλον τόπον. Μάλιστα έως τόρα κάποτε και ολόκληρος πόλις έφυγε άρδην, αφού ενικήθη εις τον πόλεμον από ισχυροτέρους. Όλοι αυτοί λοιπόν εν μέρει μεν είναι ευκολώτερον να συνοικισθούν και να δεχθούν νόμους, εν μέρει δε δυσκολώτερον. Δηλαδή, όταν είναι μία μόνη γενεά ομόγλωσσος και ομόνομος, έχει κάποιον φιλίαν, διότι συγκοινωνεί εις τα θρησκευτικά και εις όλα τα παρόμοια, νόμους όμως διαφορετικούς και πολιτεύματα διαφορετικά από τον τόπον της δεν τα ανέχεται ευκόλως, όσοι όμως κάποτε εφατρίασαν ένεκα της πονηρίας των νόμων των και από συνήθειαν ζητούν ακόμη να εφαρμόζουν τας ιδίας συνηθείας, εξ αιτίας των οποίων και προηγουμένως κατεστράφησαν, αυτοί είναι δύσκολοι διά τον αρχηγόν του συνοικισμού και ανυπότακτοι διά τον νομοθέτην. Όταν όμως από όλα τα μέρη τρέξουν διαφόρων ειδών γένη, ίσως μεν φανούν πρόθυμοι περισσότερον να υποταχθούν εις κάποιους νεοφανείς νόμους, αλλά το να έχουν σύμπνοιαν και ωσάν έν ζεύγος ίππων όλοι μαζί κατά την παροιμίαν να ξεφυσήσουν, απαιτεί πολύν καιρόν και είναι δυσκολώτατον. Πάντοτε όμως πραγματικώς η νομοθεσία και οι συνοικισμοί της πόλεως είναι το αποτελεσματικώτερον πράγμα διά την αρετήν των ανδρών.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Είναι λογικόν βεβαίως. Αλλά είπε μας πάλιν σαφέστερον εις τι αποβλέπεις και λέγεις αυτά.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Αγαπητέ μου, τόρα που επανέρχομαι και ερευνώ το ζήτημα των νομοθετών μου φαίνεται ότι έχω να είπω και κάτι τι εξευτελιστικόν δι' αυτούς. Πάλιν όμως, εάν το ειπούμεν κάπως επικαίρως, δεν θα μας βλάπτη διόλου πλέον. Και όμως διατί τάχα στενοχωρούμαι; Διότι βεβαίως όλα τα ανθρώπινα πράγματα φαίνεται ότι είναι τοιαύτα.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ως προς τι τα λέγεις αυτά;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Μου κατέβη να ειπώ ότι κανείς άνθρωπος ποτέ του δεν νομοθετεί τίποτε, αλλά τύχαι και συμπτώσεις πολυειδείς ερχόμεναι ποικιλοτρόπως μας νομοθετούν όλα τα πράγματα. Δηλαδή ή κανείς πόλεμος διά της βίας ανατρέπει τα πολιτεύματα και μεταβάλλει τους νόμους, ή η ανυπόφορος δυσκολία της πτωχείας. Εις πολλά δε και αι ασθένειαι μας αναγκάζουν να νεωτερίζωμεν, όταν ενσκήπτουν επιδημίαι και όταν υπάρχη πολλά έτη διαρκώς κακοκαιρία. Λοιπόν, εάν όλα αυτά λάβη κανείς υπ' όψιν, σπεύδει να ειπή αυτό που είπα εγώ προ ολίγου, ότι δηλαδή κανείς θνητός δεν νομοθετεί τίποτε, αλλά συμπτώσεις είναι σχεδόν όλα τα ανθρώπινα πράγματα. Νομίζω δε ότι ημπορεί κανείς να κάμη καλήν εντύπωσιν, αν όλα αυτά τα εφαρμόση και εις την ναυτιλίαν και την πλοιαρχικήν και την ιατρικήν και την στρατηγίαν, αλλά πάλιν και το εξής επίσης ημπορεί να ειπή εις αυτά τα ίδια και να φαίνεται ότι ομιλεί ορθώς.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τι πράγμα;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ότι όλα τα ανθρώπινα ο θεός και μαζί με τον θεόν η τύχη και η ευκαιρία τα διοικεί ανεξαιρέτως. Είναι όμως ανθρωπινώτερον να παραδεχθώμεν ότι εις αυτά είναι ανάγκη να ακολουθή και τρίτον τι, η τέχνη. Δηλαδή εν καιρώ χειμώνος να χρησιμοποιή κανείς την πλοιαρχικήν ή όχι, εγώ το θεωρώ μέγα πλεονέκτημα. Ή πώς αλλέως;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Καθώς λέγεις.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν και εις τα άλλα επίσης το ίδιον συμβαίνει και μάλιστα και εις την νομοθεσίαν αυτό το ίδιον πρέπει ν' αναγνωρίσωμεν. Όταν οι άλλοι όροι συντρέχουν, όσοι πρέπει να συμπέσουν, εάν πρόκειται να καταστή ευτυχής ο συνοικισμός πρέπει πάντοτε να συμπέση να υπάρχη εις την πόλιν και νομοθέτης εξοικειωμένος με την αλήθειαν.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πολύ ορθά ομιλείς.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν όστις δι' όλας τας περιπτώσεις που είπαμεν κατέχει την τέχνην, δεν θα ημπορούσε και να ευχηθή ορθώς, τι πρέπει να δοθή από την τύχην, ώστε μόνον η τέχνη να χρειάζεται;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαιότατα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν και όλοι βεβαίως οι άλλοι όσους ανεφέραμεν προ ολίγου, αν παρακινηθούν να ειπούν την ευχήν των, θα την έλεγαν. Δεν είναι έτσι;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Αμέ τι;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Το ίδιον δε νομίζω ότι θα ημπορούσε να κάμη και ο νομοθέτης.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Αυτή είναι η γνώμη μου.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εμπρός λοιπόν, νομοθέτα, ας του ειπούμεν. Ποίαν πόλιν και με ποίους όρους θέλεις να σου παραδώσωμεν, ώστε, αφού την παραλάβης συ, να ημπορέσης με τα υπόλοιπα μόνος σου να την τακτοποιήσης καλά; Τι πρέπει άραγε να απαντήσωμεν ορθώς κατόπιν αυτού;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ως απάντησιν του νομοθέτου να το ειπούμεν αυτό. Δεν είναι έτσι;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Μάλιστα, το εξής. Δόστε μου πόλιν τυραννουμένην, θα ειπή αυτός, ο δε τύραννός της ας είναι νέος και μνημονικός και επιδεκτικός μαθήσεως και ανδρείος και μεγαλοπρεπής εκ φύσεως. Και εκείνο που είπαμεν εις τα προηγούμενα, ότι πρέπει να συνοδεύη όλα τα μέρη της αρετής, τόρα πάλιν αυτά ας συνοδεύη την τυραννουμένην ψυχήν, εάν πρόκειται με τους υπάρχοντας όρους να κερδίση κάτι.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Μου φαίνεται ότι ο Ξένος εννοεί, καλέ Μέγιλλε, ότι πρέπει η σωφροσύνη να συνυπάρχη. Δεν είναι έτσι;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Βεβαίως η δημώδης, καλέ Κλεινία, και όχι εκείνη την οποίαν ημπορούσε κανείς να την ειπή επιδεικτικώτερον, επιμένων ότι η σωφροσύνη είναι φρόνησις, αλλά αυτό το οποίον και εις τα παιδιά εξ αρχής και εις τα ζώα αναπτύσσεται, και εκείνα μεν τα κάμνει ακράτητα εις τας ηδονάς, αυτά δε εγκρατή. Το οποίον, όταν απομονωθή από τα πολλά αγαθά, καθώς τα ονομάζουν, είπαμεν ότι δεν είναι αξιόλογον. Δηλαδή εννοείτε σχεδόν εκείνο που θέλω να είπω.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαιότατα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Αυτό λοιπόν το φυσικόν ας έχη ο τύραννος εκτός εκείνων των άλλων φυσικών του, εάν πρόκειται μία πόλις να αποκτήση πολίτευμα όσον το δυνατόν ταχύτερον και καλλίτερον και, αφού το αποκτήση, να ζήση ευτυχέστατα. Δηλαδή ταχυτέρα από αυτήν την εγκαθίδρυσιν πολιτεύματος και καλλιτέρα ούτε υπάρχει ούτε ημπορεί να υπάρξη.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς δηλαδή και με ποίον επιχείρημα, καλέ Ξένε, ημπορεί να πείση τον εαυτόν του κανείς ότι ομιλεί ορθώς;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Αυτό βεβαίως είναι εύκολον να το εννοήσης, καλέ Κλεινία, ότι δηλαδή αυτό συμβαίνει κατά φύσιν ούτω πως.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς εννοείς; εάν ευρεθή, λέγεις, ο τύραννος νέος, σώφρων, επιδεκτικός μαθήσεως, μνημονικός, ανδρείος, μεγαλοπρεπής;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Πρόσθεσε, και ευτυχής, όχι εις τίποτε άλλο, παρά εις το να εμφανισθή επί της εποχής του νομοθέτης αξιέπαινος και κάποια τύχη να τον φέρη εις συνάντησίν του. Διότι, όταν γίνη τούτο, όλα σχεδόν τα ετελείωσε ο θεός, όσα δίδει, όταν θέλη να κάμη υπερβολικά ευτυχή μίαν πόλιν. Δευτερεύουσα όμως τύχη είναι, όταν κάποτε συμβή να υπάρξουν δύο τοιούτοι άρχοντες, τρίτη δε πάλιν και αναλόγως επίσης χειροτέρα είναι, όταν υπάρξουν όσον το δυνατόν περισσότεροι, όσον δε αντιστρόφως είναι ολιγώτεροι, τόσον είναι καλλιτέρα.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Χωρίς άλλο φρονείς ότι από τυραννίαν ημπορεί να καταστή καλλιτέρα μία πόλις, καθώς φαίνεται, όταν έχη νομοθέτην απολυταρχικόν και τύραννον αξιοπρεπή, και ότι ευκολώτατα και τάχιστα θα αλλάξη από την κατάστασίν της, κατά δεύτερον δε λόγον από ολιγαρχίαν. Ή πώς αλλέως εννοείς; Κατά τρίτον δε λόγον από δημοκρατίαν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Διόλου μάλιστα, αλλά πρώτον μεν από τυραννίαν, δεύτερον δε από βασιλικόν πολίτευμα, τρίτον δε από κάποιον δημοκρατικόν, ως τετάρτη δε η ολιγαρχία πολύ δυσκόλως ημπορούσε να επιτρέψη την εγκαθίδρυσιν αυτού. Διότι οι περισσότεροι απολυταρχικοί εις αυτήν υπάρχουν. Λέγομεν λοιπόν ότι αυτά εκτελούνται μόνον όταν παρουσιασθή αληθής νομοθέτης εκ φύσεως γεννημένος, συγχρόνως όμως υπάρξη εις αυτόν κοινή άμυνα με τους έχοντας περισσοτέραν ισχύν εις την πόλιν. Όπου όμως τούτο συμβαίνει αριθμητικώς μεν συντομώτερον, αλλά όμως ισχυρότατον, καθώς εις την τυραννίαν, εκεί μόνον και τότε συνηθίζει να εισέρχεται με ταχύτητα και ευκολίαν η μεταπολίτευσις.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς; Διότι δεν εννοούμεν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και όμως το είπαμεν όχι άπαξ, αλλά πολλάκις νομίζω. Σεις όμως ίσως ούτε είδατε ακόμη πόλιν με τυραννίαν.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ούτε θιασώτης είμαι εγώ τουλάχιστον τοιούτου θεάματος.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Και όμως ακριβώς θα έβλεπες μέσα εις αυτήν ό,τι λέγομεν τόρα εδώ.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τι πράγμα;.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Δεν απαιτείται διόλου κόπος ούτε πάρα πολύς καιρός εις ένα τύραννον, εάν θελήση να μεταβάλη τα ήθη της πόλεως, πρέπει όμως πρώτον ο ίδιος να εφαρμόζη όσα θέλει να εκτελούνται, δηλ. είτε θέλει να προτρέπη τους πολίτας εις εναρέτους ασχολίας είτε και αντιθέτως, αυτός πρώτος πρέπει να είναι τύπος και υπογραμμός εις όλα αυτά, άλλα μεν επαινών και τιμών, άλλα δε κατακρίνων, και τον απειθή ατιμάζων εις εκάστην πράξιν.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Και πώς θα παραδεχθώμεν ότι γλήγορα θα συμμορφωθούν οι άλλοι πολίται με αυτόν που ανέλαβε την τοιαύτην νουθέτησιν και συγχρόνως και βίαν;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ας μην ημπορέση άλλος κανείς να σας πείση ότι είναι ευκολώτερον άλλως πως να μεταβάλη μία πόλις τους νόμους της παρά με το καλόν παράδειγμα των κυριάρχων της ούτε ότι σήμερον συμβαίνει κατ' άλλον τρόπον, ούτε ότι ημπορεί να γίνη εις το μέλλον. Και βεβαίως δι' ημάς δεν είναι το πλέον αδύνατον ούτε το πλέον δύσκολον που ημπορεί να υπάρξη. Αλλά το δυσκολώτερον και εκείνο που συμβαίνει σπανιώτατα εις μεγάλα χρονικά διαστήματα, και, όταν συμβή, φέρει άπειρα και όλα τα αγαθά εις μίαν πόλιν, εις την οποίαν θα συμβή, είναι το εξής.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ποίον εννοείς δηλαδή;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Όταν εμπνευσθή έρως θείος των φρονίμων και των δικαίων ασχολιών εις κάποιας μεγάλας δυναστείας, που κυριαρχούν ή μοναρχικώς ή από υπερβολικόν πλούτον, ή από την υπεροχήν της καταγωγής, ή εάν κανείς επαναφέρη εκ νέου τα φυσικά του Νέστορος, ο οποίος, ενώ λέγουν ότι εις την δύναμιν του λόγου υπερτέρησε όλους τους ανθρώπους, όμως πολύ περισσότερον διεκρίθη εις την σωφροσύνην. Αυτό τουλάχιστον εις την Τρωικήν εποχήν συνέβη μίαν φοράν, καθώς λέγεται, εις την εποχήν μας όμως δεν συνέβη διόλου (!). Εάν λοιπόν υπήρξε ή θα υπάρξη κανείς τοιούτος, ή είναι τόρα κανείς από ημάς (!), αυτός μεν ζη αξιομακαρίστως, είναι δε αξιομακάριστοι και οι ακροαταί των λόγων των εξερχομένων από το συνετόν του στόμα. Επίσης δε το ίδιον εφαρμόζεται και εις κάθε είδους ικανότητα, δηλαδή, όταν εις το ίδιον πρόσωπον συναντηθή η μεγαλιτέρα δύναμις και της φρονήσεως και της σωφροσύνης, τότε παράγεται αρχή της καλλιτέρας πολιτείας και των ομοίων νόμων, αλλέως όμως ποτέ δεν είναι δυνατόν να παραχθή. Αυτά λοιπόν ας τα θεωρήσωμεν ως μαντείας από κάποιαν διάδοσιν και ας θεωρήσωμεν αποδεδειγμένον ότι κάπως μεν είναι δύσκολον μία πόλις να γίνη εύνομος, κάποτε όμως, εάν συμβή αυτό το οποίον λέγομεν, είναι πολύ γλήγορον και εύκολον.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ας προσπαθήσωμεν ωσάν γεροντικά παιδιά να τα εφαρμόζωμεν εις την πόλιν σου και να πλάττωμεν με τον λόγον νόμους.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Εμπρός λοιπόν και ας μη αργούμεν πλέον.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν τον θεόν ας επικαλεσθώμεν διά την διαρρύθμισιν της πόλεως· εκείνος δε είθε να μας εισακούση και να μας έλθη ίλεως και ευνοϊκός εις την διακόσμησιν της πόλεως και των νόμων.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαίως είθε να μας έλθη.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Αλλά τόρα ποίον άραγε πολίτευμα έχομεν κατά νουν να επιβάλωμεν εις την πόλιν;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τι δηλαδή θέλεις να ειπής; ειπέ το καθαρώτερα, λόγου χάριν καμμίαν δημοκρατίαν ή ολιγαρχίαν ή αριστοκρατίαν ή βασιλείαν; Διότι βεβαιότατα δεν εννοείς τυραννίδα εξ όσων ημείς ημπορούμεν να φαντασθώμεν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εμπρός λοιπόν ποίος από τους δύο σας θέλει να απαντήση προηγουμένως, και να ειπή ποίου είδους από αυτά είναι το πολίτευμα της πατρίδος του;

ΜΕΓΙΛΛΟΣ

Μήπως λοιπόν είναι δικαιότερον να απαντήσω προηγουμένως εγώ ο γεροντότερος;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ίσως.

ΜΕΓΙΛΛΟΣ

Και όμως, καλέ Ξένε, αν και κατέχω εντελώς εις τον νουν μου το όλον του πολιτεύματος των Λακεδαιμονίων δεν ημπορώ τόσον καλά να σου εξηγήσω ποίου είδους πρέπει να το θεωρήσωμεν. Δηλαδή και με τυραννίαν μου φαίνεται ότι ομοιάζει. Διότι ο θεσμός των εφόρων έγινε εις αυτό τυραννικός εις αξιοθαύμαστον βαθμόν. Και όμως κάποτε μου φαίνεται ότι είναι περισσότερον δημοκρατικόν από όλας τας πόλεις. Αλλά πάλιν να μην ειπώ ότι είναι αριστοκρατία, είναι εντελώς άτοπον. Και όμως επίσης και βασιλεία ισόβιος υπάρχει εις αυτό αρχαιοτάτη από όλας, καθώς κρίνεται και από ημάς και από όλους τους ανθρώπους. Εγώ όμως, καθώς με ερώτησες εξαφνικά, δεν ημπορώ να ειπώ με ακρίβειαν εις ποίον από αυτά τα πολιτεύματα ανήκει.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Το ίδιον πάθημα με σε φαίνεται, καλέ Μέγιλλε, ότι έπαθα και εγώ. Διότι ευρίσκομαι εις μεγάλην δυσκολίαν να ειπώ εις ποίον από αυτά ανήκει το πολίτευμα της Κνωσού.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Διότι, αγαπητοί μου, σεις ανήκετε εις αληθινά πολιτεύματα. Αυτά όμως που ανεφέραμεν τόρα δεν είναι πολιτεύματα, αλλά συνοικισμοί πόλεων, αι οποίαι δεσπόζονται ή είναι υποχείριαι εις μερικά ιδικά των μέρη, και υπερισχύει εις εκάστην το όνομα του κυριάρχου, θα ήτο όμως ορθόν, αν υπήρχε ανάγκη από αυτόν να λάβη το όνομα το πολίτευμα, τότε να λάβη το όνομα του θεού, ο οποίος αληθώς κυριαρχεί όλων όσοι έχουν νουν.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Και ποίος είναι αυτός ο θεός;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Μήπως άραγε ολίγον ακόμη πρέπει να μεταχειρισθώμεν μύθον (2), εάν πρόκειται να εξηγήσωμεν αρμονικώς το ζήτημά μας τούτο;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαιότατα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν αυτό πρέπει να γίνη. Δηλαδή από τας πόλεις, των οποίων προηγουμένως εξετάσαμεν τους συνοικισμούς, πολύ αρχαιοτέρα φημίζεται ότι υπήρξε μία εξουσία και συνοικισμός επί Κρόνου πολύ ευτυχής, της οποίας μίμησις είναι όποια διοικείται σήμερον καλλίτερον.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τότε λοιπόν, καθώς φαίνεται, ίσως είναι πολλή ανάγκη να ακούσωμεν περί αυτής.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εγώ τουλάχιστον αυτό νομίζω. Και διά τούτο έφερα αυτό το ζήτημα εις το μέσον.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πολύ καλά έκαμες. Ώστε, και τον σχετικόν μύθον αν μας τον τελειώσης, αφού είναι κατάλληλος, θα κάμης πολύ ορθά.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Πρέπει να κάμω καθώς λέγετε. Λοιπόν υπάρχει παράδοσις διά την αξιομακάριστον ζωήν της εποχής εκείνης ότι τα είχε όλα με αφθονίαν, και αυτομάτως, η δε αιτία τούτων λέγουν ότι ήτο η εξής. Ο Κρόνος, επειδή εγνώριζε, λέγει, καθώς είπαμεν ημείς, ότι καμμία ανθρωπίνη φύσις δεν είναι ικανή, όταν διοική όλα τα ανθρώπινα απολυταρχικώς, να μη φορτωθή ύβριν και αδικίαν, συμφώνως με αυτά διώρισε τότε βασιλείς και άρχοντας εις τας πόλεις ημών όχι ανθρώπους, αλλά θεότητας από θείον γένος και ανώτερον. Καθώς τόρα ημείς κάμνομεν εις τα ποίμνια και εις όλα όσα σχηματίζουν αγέλας ημέρων ζώων, όπου δεν διορίζομεν βους εις τους βους ούτε αίγας εις τας αίγας ως αρχηγούς, αλλά ημείς κυριαρχούμεν εις αυτάς, οι οποίοι είμεθα ανώτερον γένος από αυτάς. Το ίδιον λοιπόν και ο θεός, λέγει, καθό φιλάνθρωπος, διώρισε τότε το ανώτερον γένος των θεοτήτων ως επιστάτας, το οποίον με πολλήν ευκολίαν ιδικήν του αλλά και ιδικήν μας επεριποιείτο, και μας έδιδε ειρήνην και αιδημοσύνην και ευνομίαν και πλήρη δικαιοσύνην και κατέστησε αφατριάστους και ευτυχείς τας φυλάς των ανθρώπων. Εννοεί λοιπόν και σήμερον αυτή η παράδοσις ότι εις όσας πόλεις δεν κυριαρχεί κάποιος θεός, αλλά κάποιος θνητός, εις αυτήν δεν είναι δυνατόν να ξεφύγη την δυστυχίαν ούτε τους κόπους. Αλλά φρονεί ότι ημείς πρέπει να μιμούμεθα με κάθε τρόπον τον βίον της εποχής του Κρόνου και όσον μέρος αθάνατον υπάρχει εντός μας εις αυτό να υπακούωμεν και δημοσία και ιδιωτικώς να διοικούμεν τας πόλεις και να ονομάζωμεν νόμον την διανομήν του νου (3). Εάν όμως είς άνθρωπος ή μία ολιγαρχία ή και δημοκρατία έχουσα ψυχήν η οποία επιθυμεί τας ηδονάς και επιθυμίας και χρειάζεται να παραγεμισθή από αυτάς, επίσης δε δεν αποκρούει τίποτε, αλλά βυθίζεται εις παμφάγον κακόν νόσημα, κυριαρχήση μιας πόλεως ή κανενός ατόμου και καταπατήση τους νόμους, καθώς είπαμεν προ ολίγου, δεν υπάρχει μέσον σωτηρίας. Λοιπόν πρέπει να εξετάσωμεν αυτόν τον λόγον, καλέ Κλεινία, αν πρέπει να τον ακούσωμεν, ή πώς αλλέως να κάμωμεν.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Είναι βεβαίως ανάγκη να υπακούσωμεν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εννοείς λοιπόν, ότι μερικοί λέγουν ότι υπάρχουν τόσα είδη νόμων, όσα και πολιτευμάτων, και ότι των πολιτευμάτων είπαμεν προ ολίγου πόσα είδη παραδέχονται οι περισσότεροι; Λοιπόν μη νομίσης ότι η συζήτησίς μας εδώ γίνεται διά μηδαμινόν πράγμα, αλλά διά το σπουδαιότερον από όλα. Δηλαδή το δίκαιον και το άδικον ήλθε πάλιν εις αμφιβολίαν μεταξύ μας εις τι πρέπει να αποβλέπη. Διότι λέγουν ότι οι νόμοι δεν πρέπει να αποβλέπουν ούτε εις τον πόλεμον ούτε εις την συνολικήν αρετήν, αλλά αναλόγως του καθεστώτος να αποβλέπουν εις το συμφέρον του πώς θα κυριαρχήση διά παντός και δεν θα καταργηθή, και ότι ο φυσικός ορισμός του δικαίου καλλίτερον είναι να λέγεται ούτω πως.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ότι αυτός αποτελεί το συμφέρον του ανωτέρου.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ειπέ ακόμη καθαρώτερα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Ιδού. Λέγουν βεβαίως, ότι τους νόμους τους νομοθετούν εκάστοτε εις την πόλιν οι υπερισχύοντες. Δεν είναι έτσι;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Λέγεις την αλήθειαν.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν φρονείς, λέγουν αυτοί, ότι, εάν κάποτε νικήση ο δήμος ή κανέν άλλο πολίτευμα ή τύραννος, θα θέση εκουσίως νόμους διά κάποιον άλλον σκοπόν πρώτον, παρά διά το συμφέρον της διατηρήσεως της κυριαρχίας του;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς είναι δυνατόν αυτό βεβαίως;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν και όποιος παραβαίνει αυτούς τους θεσπισθέντας νόμους δεν θα τον τιμωρήση ο νομοθέτης ως αδικούντα, διότι θα προσθέση ότι αυτά αποτελούν το δίκαιον;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Αυτό φαίνεται τουλάχιστον.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Επομένως πάντοτε αυτό και τοιούτου είδους θα είναι το δίκαιον.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τουλάχιστον αυτά λέγει αυτός ο λόγος.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Βεβαίως, διότι αυτός είναι είς από εκείνους τους βαθμούς της κυριαρχίας.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Ποίους δηλαδή;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Εκείνους που εξετάζαμεν τότε, δηλαδή ποίοι ποίους πρέπει να εξουσιάζουν. Και βεβαίως απεδείχθη ότι οι γονείς πρέπει να εξουσιάζουν τους απογόνους, οι δε γεροντότεροι τους νεωτέρους και οι ευγενείς τους αγενείς, και πολλοί άλλοι βαθμοί είπαμεν ότι υπάρχουν, εάν το ενθυμούμεθα, και διάφορα εμπόδια εις τον καθένα. Και μάλιστα είς από αυτούς ήτο και αυτός, και είπαμεν ότι κατά φύσιν ο Πίνδαρος τρόπον τινά εισάγει το δίκαιον του ισχυροτέρου.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Μάλιστα, αυτά είπαμεν τότε.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Σκέψου λοιπόν εις ποίους άραγε πρέπει να παραδώσωμεν την πόλιν. Διότι βεβαίως το τοιούτον συνέβη έως τόρα μυριάκις εις μερικάς πόλεις.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Τι πράγμα;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Όταν διαφιλονικούνται αι εξουσίαι, τότε οι νικηταί τόσον πολύ οικειοποιούνται και το καθεστώς και την πόλιν, ώστε ούτε ελάχιστον μέρος της εξουσίας δεν δίδουν εις τους νικημένους, ούτε εις τους ιδίους ούτε εις τους απογόνους των, και εις όλην των την ζωήν παραφυλάττουν ο είς τον άλλον, διά να μη τυχόν φθάση κανείς εις την εξουσίαν και αρχίση τα παλαιά του ενθυμούμενος τα προηγούμενα παθήματά του. Αυτά λοιπόν ημείς φρονούμεν ότι ούτε πολιτεύματα είναι ούτε νόμοι, όσοι δεν εθεσπίσθησαν διά το κοινόν συμφέρον όλης της πόλεως. Όσα δε εθεσπίσθησαν προς χάριν ολίγων, αυτά τα ονομάζομεν ημείς φατριεύματα και όχι πολιτεύματα, και τα δίκαια αυτών, τα οποία παραδέχονται ότι υπάρχουν, ημείς φρονούμεν ότι είναι μάταιος λόγος. Λέγομεν δε αυτά, διότι ημείς εις την ιδικήν σου πόλιν δεν θα αναθέσωμεν την εξουσίαν εις κανένα, καθόσον είναι πλούσιος, ούτε καθόσον έχει κανέν άλλο παρόμοιον προσόν, δηλαδή ισχύν ή ανάστημα ή κάποιαν καταγωγήν. Αλλά όποιος είναι ευπειθέστατος εις τους θεσπισθέντας νόμους και νικά αυτού του είδους νίκην εντός της πόλεως, εις αυτόν φρονούμεν ότι πρέπει να αναθέσωμεν και την υπηρεσίαν των θεών, και την μεν σπουδαιοτέραν εις τον πρώτον, την δε δευτέραν εις τον δεύτερον νικητήν, και αναλόγως κατόπιν κατά σειράν να αναθέσωμεν το καθέν. Τους δε ονομαζομένους άρχοντας τόρα τους ωνόμασα υπηρέτας των νόμων, όχι διά να καινοτομώ εις τας λέξεις, αλλά διότι νομίζω ότι με αυτό προ πάντων υπάρχει σωτηρία εις την πόλιν και το αντίθετον. Δηλαδή εις όποιαν πόλιν κυριαρχείται και ακυρώνεται ο νόμος, βλέπω ότι η καταστροφή της είναι ταχεία. Εις όποιαν όμως πόλιν ο νόμος είναι κυρίαρχος των αρχόντων, οι δε άρχοντες δούλοι του νόμου, βλέπω καλά ότι υπάρχει σωτηρία και όλα τα καλά όσα εδώκαν οι θεοί εις τας πόλεις.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Βεβαίως μα τον Δία, φίλε Ξένε. Διότι ως εκ της ηλικίας σου έχεις οξυδερκές βλέμμα.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Βεβαίως, διότι έκαστος, όσον είναι νέος, αυτά τα πράγματα τα βλέπει από όλας τας άλλας ηλικίας αδυνατώτερα, όταν γηράση όμως, τα βλέπει οξυδερκέστατα.

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πολύ ορθά.

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Τι λοιπόν θα κάμωμεν κατόπιν από αυτά; Άραγε δεν θα υποθέσωμεν ότι έφθασαν και είναι παρόντες οι μετανάσται και τόρα πρέπει να εξετάσωμεν την συνέχειαν του ζητήματος;

ΚΛΕΙΝΙΑΣ

Πώς όχι;

ΑΘΗΝΑΙΟΣ

Λοιπόν ας ειπούμεν εις αυτούς: Κύριοι, ο μεν βεβαίως, καθώς λέγει η παλαιά παράδοσις, αποτελεί την αρχήν και το τέλος και το μέσον όλων των όντων και τα διαπερά κατ' ευθείαν γραμμήν συμφώνως με την φύσιν, ενώ τα περιβάλλει. Αυτόν δε ακολουθεί πάντοτε η θεία δίκη, η οποία τιμωρεί τους παραβάτας του θείου νόμου, και την οποίαν όστις θέλει να ευτυχήση την ακολουθεί στενώς με ταπεινοφροσύνην και κοσμιότητα. Αν δε κανείς υψωθή από καυχησιολογίας ή υπερηφανευθή διά τα χρήματά του ή διά τας τιμάς ή και διά την ευμορφίαν του σώματός του και συγχρόνως από επιπολαιότητα νεανικήν και ανοησίαν φλογίζεται εις την ψυχήν του με υβριστικόν τρόπον, ως να μην έχη ανάγκην ούτε κανενός άρχοντος ούτε αρχηγού, αλλά μάλλον ως να είναι ικανός και άλλους να οδηγή, τότε εγκαταλείπεται έρημος από τον θεόν, αφού δε εγκαταλειφθή και προσελκύση και άλλους ομοίους του, σκιρτά και διαταράσσει τα πάντα, και εις πολλούς ημπορεί να νομισθή ως κάτι σπουδαίον πράγμα, αλλά εις ολίγον καιρόν υποφέρει τιμωρίαν κοινώς επιδοκιμαζομένην από την δικαιοσύνην και εκ βάθρων αναστατώνει και τον εαυτόν του και την οικογένειάν του και την πόλιν. Λοιπόν εμπρός εις αυτά, τα οποία εδημιουργήθησαν ούτω πως, τι πρέπει να κάμνη ή να φρονή όστις έχει φρόνησιν και τι να μη κάμνη;