Kitabı oku: «Gələcəyə ön söz», sayfa 5
Şairlərin günahı nə?
Səməd Vurğuna və mənəvi dəyərlərimizin digər daşıyıcılarına qarşı növbəti hücumlar haqqında
Qalib gələcəkmi cahanda kamal?
S.Vurğun
1952-ci ilin yazı idi. Opera və Balet Teatrında Azərbaycan yazıçılarının 19-cu qurultayı keçirilirdi. Rəyasət heyətində salonu iti və qəzəbli baxışları ilə süzən respublika rəhbəri Mircəfər Bağırov əyləşmişdi. Tribunada isə xalq şairi Səməd Vurğun danışırdı. O, Azərbaycan poeziyasında mövzu axtarışlarından və özünün yeni şeirlərində bu məsələyə necə yanaşmasından bəhs edirdi. Söhbətin bəlli bir yerində 1-ci katib qaşlarını çatıb qəzəblə şairin sözünü kəsdi:
– Sən şairlərə dərs deməklə yox, şeirlərinlə onlara nümunə olmalısan, ona görə də ləngimədən kommunizmin əlifbasından başlamalısan, yoxsa məhv olacaqsan!
– Oldu, yoldaş Bağırov! – deyə böyük şair soyuqqanlılıqla dilləndi və bir az əvvəl Bağırovun fitnəsi ilə məhv edilmiş filosof Heydər Hüseynovun siması ani olaraq gözlərinin önündən gəlib-keçdi.
* * *
S.Vurğun birinci dəfə deyildi ki, hədələnirdi, məmləkətin hər şeyə qadir olan qəzəbli rəhbəri ona barmaq silkələyirdi. Şair üçün bu hədə-qorxular hələ 30-cu illərin əvvəllərindən başlamışdı. Şeirləri yayıldıqca, kitabları çıxdıqca, şöhrəti artdıqca, onu sevənlərin sayı çoxaldıqca istedad və şəxsiyyətinə paxıllıq edənlərin, hər addımda gənc şairi «vraq naroda» kimi qələmə verməyə çalışanların da sayı-hesabı artırdı. Tez-tez NKVD-də sorğu-suala çəkilirdi.
Sonra 37-ci il yaxınlaşır və ilin əvvəlindən Azərbaycan ədəbi mühitində repressiya hərarəti yüksək həddə çatır. Yazıçılar İttifaqının həmin il yanvarın 28-də keçirilmiş iclasının stenoqramını oxuyanda adam lərzəyə düşür, nə qədər kəskin siyasi fon var, sanki yazıçılar yox, qatı siyasətçilər danışır. Onlar hər dəqiqəbaşı «antisovet trotskiçi, ziyançı, diversiyaçı, casus» kimi ifadələr işlədərək sovet sisteminə sevgilərini bildirir, «Stalinin adı ilə nəfəs alır, Stalin epoxası ilə qidalanırız. Biz Stalinizmi canımızdan artıq seviriz, ona qarşı qalxan xain, murdar və çirkin əllərin kəsilməsini, onun həyatına terror hazırlayan zəhərli ilanların başının kəsilməsini tələb ediriz», – deyirdilər.
1937-ci ilin martında Yazıçılar İttifaqının xüsusi plenumunda ölkənin qələm əhli bir daha Stalinə və sovet rejiminə dərin məhəbbətlərini izhar edirlər. Xüsusən «Azərbaycan əməkçilərinin mübarizəsinə yad olan əsərlər yazmaqdan əl çəkməyən» və buna görə də plenumda əsas tənqid və müzakirə hədəfi seçilmiş H.Cavid, M.Müşfiq, Ə.Cavad və Y.Vəzir də çıxış edərək yeni həyat mövzusuna diqqət yetirəcəklərini deyirlər. Lakin bu «səmimiyyət» onları xilas etmir. Plenumdan keçən iki ay ərzində yazıçılara qarşı repressiya dalğası güclənir, daha kütləvi ifşa aksiyaları üçün məqam gözlənilir. Belə bir məqam Azərbaycan K(b)P 13-cü qurultayında reallaşır.
İyunun 3-də M.F.Axundov adına Opera və Balet Teatrının binasında işinə başlayan həmin qurultayda M.C.Bağırov keçmiş silahdaşları S.M.Əfəndiyev, H.Sultanov və başqalarını «əksinqilabçı» elan edir. O, Yazıçılar İttifaqını da yaddan çıxarmır. Artıq həbs olunmuş Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Əli Nazim, Böyükağa Talıblı, Tağı Şahbazi, Əhməd Triniçin ünvanına təhqirlər yağdırır. Həmin günlərdə «Yazıçılar İttifaqını hər cür əksinqilabi millətçi, müsavatçı tör-töküntüdən təmizləyin!» hökmü dəbdə idi.
Qurultaydan beş gün sonra «Pravda» qəzetində (8 iyun, 1937) dərc edilmiş və bütünlüklə Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına həsr olunmuş «Düşmənin hiylələri» adlı baş məqalədən sonra yazıçılar arasında daha geniş «ifşa» kampaniyasına təkan verilir. Ölkənin bir nömrəli ideoloji qəzetinin Yazıçılar İttifaqında düşmən axtarışına məqalə həsr etməsi yüksək səviyyədən komanda verildiyinə işarə idi. Həmin məqalə bunun MK-dan verilməsini göstərirdi. Məqalə «trotskiçi və müsavatçı Ruhulla Axundovu» (?) ifşa etdikdən sonra S.Vurğunu da hədəfə götürür, onun «Bakı olimpində» birinciliyi əldən vermək qorxusu altında olduğu bildirilirdi. Məqalədən bir neçə gün sonra yazıçıların yığıncağında ittifaqın rəhbərlərinin işləri qənaətbəxş hesab edilməmişdi. S.Vurğun isə «sinfi sayıqlığını itirməsi», «siyasi korluğu», «çürük liberalizmi» sayəsində «xalq düşmənlərini, yapon-alman faşist agentlərini, trotskisist, nasional-uklonist, müsavatçı, pantürkist ünsürləri himayə etdiyinə görə» ittiham olunmuşdu. Onun boynuna qoyub tövsiyə edirdilər ki, ictimai cəhətdən məqbul sayılmayan millətçilərlə əlaqələrini birdəfəlik kəssin.
Əcəl qılıncı daim S.Vurğunun başı üzərində yellənib. Respublika rəhbəri də onu 37-ci ilin repressiya dalğasında boğmağa çalışıb. Ona görə də M.C.Bağırovun şəxsi ərizəsinə əsasən, onun «məsələsi» SSRİ Yazıçılar İttifaqında da müzakirə (1937, 26 noyabr) edilir. Müzakirə aparılır və iştirakçılar şairin İttifaqın üzvlüyündə qalmasında israrlı olurlar. İclasda S.Vurğunun keçmişi təftiş edilsə də, «Rus poeziyası antologiyası»nın tərcüməçilərindən biri olması və Lenin ordeni alması qanının arasına girir. Təbii ki, şairin şəxsi keyfiyyətləri və Moskva yazıçıları ilə səmimi münasibətləri də onun müdafiə olunmasına gətirib çıxarır.
Belə nikbin sonluğa baxmayaraq repressiya olunmaq təhlükəsi S.Vurğunu bütün ömrü boyu təqib etmişdir. M.C.Bağırovun məhkəməsi zamanı məlum olmuşdur ki, 1941-ci ildə daxili işlər naziri M.C.Bağırova göndərdiyi məktubda S.Vurğunun hələ ifşa edilməmiş, salamat qalmış «kontrrazvedkanın» üzvü olduğunu xəbər verirdi. Bax indi soruşmaq istəyirəm ki, bütün ömrünü belə səksəkələrdə yaşamış S.Vurğun nədən yazmalıydı, hökumətin siyasətinə qarşı necə çıxmalı idi? Müsavat hökumətini, Cümhuriyyəti vəsf etməli idi, yoxsa Avropada müstəqil Azərbaycan davası aparan, Stalinin ideoloji düşməni olan M.Ə.Rəsulzadəni birbaşa milli lider adlandırmalıydı?
* * *
Güman etmirəm ki, yaxın dövrlərə qədər siyasi bioqrafiyasında sıxıntılarla üzləşmiş Sərdar Cəlaloğlu bütün bunları bilməsin, hər halda, mütaliəsi olan adamdır. Bilirsə, bəs onda hansı əsaslara görə xalqın böyük əksəriyyətinin qəlbində bir mənəvi-poetik abidə ucaltmış S.Vurğun haqqında belə hədyanlar danışır, hörmətsiz ifadələr işlədir.
S.Cəlaloğlu ilə köhnədən «salam-əleykümümüz» var, hələ 10-15 il əvvəl siyasət və demokratiya haqqında ayaqüstü söhbətlər edərdik. Ziddiyyətlərlə dolu siyasi fəaliyyətini davamlı izləməsəm də, həbsxanadakı əzablarından və istintaq təcridxanalarındakı layiqli davranışından xəbərdaram. Bu gün isə ictimai səhnədə oynadığı roldan çox məyusam. Demokratik düşərgənin xeyli zəif, cəmiyyətin isə ümidsiz olduğu vaxtlarda hədəfləri dəqiq nişan alan bir adamın bu gün boş patronlarla, həm də hara gəldi atəş açmasını anlamağa çətinlik çəkirəm. Əlbəttə, siyasi savaşlarda müəyyən hədəfləri nə zaman vurmağın vacibliyi və döyüş koordinatlarının hansısa qərargahdan verilməsi təbiidir. Amma mənsub olduğu xalqın əsrlər boyu formalaşdırdığı dəyərlərə qərəzli hücumu bu davanın predmetinə çevirmək, deyəsən, yeni texnologiyadır.
Əslində, milli şüurda dəyərə çevrilmiş tarixi şəxsiyyətlərə, xüsusən ədəbi və siyasi simalara hücum yeni məsələ deyil. Neçə illərdir ki, Azərbaycan ictimai mühitində dərisi bir qəpiyə dəyməyənlər Mirzə Cəlil, M.Ə.Sabir, Səməd Vurğun, Rəsul Rza kimi qüdrətli qələm sahiblərini, M.Ə.Rəsulzadə, N.Nərimanov kimi geniş siyasi düşüncə üfüqünə sahib dövlət xadimlərini «yıxıb-sürüyür», onlara böhtanlar atır, təhqir etməkdən belə çəkinmirlər.
Bəli, tarixdə heç kim toxunulmaz deyil, hər kəsin fəaliyyəti təhlil və araşdırma üçün açıqdır, o səbəbdən də adları çəkilən şəxsiyyətlər haqqında tənqidi ruhda və qərəzsiz yazan müəllifləri biz buraya aid etmirik. Söhbət tarix və şəxsiyyət probleminə bacadan baxanlardan, ucuz sensasiya xatirinə hay-küy salanlardan, ədəbi mühiti və tarixi prosesləri lazımınca dərk etməyənlərdən, təbii ki, bu məsələlərdə hansısa şəxsi mənfəət güdərək ağa qara deyənlərdən gedir. Nə etməli, dostumuz S.Cəlaloğlu da Səməd Vurğunla bağlı məhz bu mövqedən çıxış edənlər siyahısındadır və onun milli Herostrat rolunda çıxış etməsi təəssüf doğurur.
Əlbəttə, böyük şairi tarixi həqiqətləri təhrifdə günahlandırması əsla S.Cəlaloğlunun şah Qacara və ya M.Ə.Rəsulzadəyə sevgisi ilə bağlı deyildir. Xüsusən onun ikinciyə məhəbbətinin işartıları belə görünmür. Digər tərəfdən biz bədii əsərlə gerçək olmuşlar arasında oxşarlıq paralelləri aparsaq, gərək onda tarixi mövzuda yazılmış əsərlərin 70-80 faizinin müəllifini güllə qabağına qoyaq. Yazıçı üçün tarixi hadisə və şəxsiyyət bədii obrazdır, qüdrətli qələm sahibləri bu obrazları bədii həqiqətə çevirməklə yadda qalan əsərlər yaradırlar. Şekspir də, Hüqo da, Tolstoy da, Cavid və Səməd Vurğun da bu yolla getmişlər.
Bədii yaradıcılıqda bir incə məqam da hər hansı tarixi əsərin yazıldığı dövr, siyasi şərait və mühitlə bağlıdır. Biz sənətkar haqqında mülahizə yürüdərkən bədii əsərin yarandığı tarixi şəraitin şərtlərini və tələblərini mütləq göz önünə gətirməliyik. «Tarixilik hissi» deyilən bu anlayışı nəzərə almadan kimisə ittiham etmək ədalətsizlikdir. Bu gün millətin işıqlı adamlarına, dəyərli ziyalılarına qənim kəsilmiş hansısa korrupsioner məmuru tərifləmək də, tarixin ağır vaxtlarında iti qılınc üzərində yeriyə-yeriyə əsər yazmış və bununla da mənsub olduğu xalqın dilinin və bədii təfəkkürünün inkişafına misilsiz töhfələr vermiş bir sənətkarı ittiham etmək də olar. Amma ittihamlar bolşevik-matros təfəkküründən qaynaqlanmamalıdır. S.Cəlaloğlu S.Vurğuna münasibətdə məhz bolşevizm prinsiplərindən çıxış edir. Halbuki dünyanın ən böyük bolşeviki V.İ.Lenin hələ Oktyabr inqilabından 3-4 il əvvəl İ.Armanda yazdığı məktubda tarixi şəxsiyyət və proseslərə obyektiv yanaşmağın vacibliyindən danışırdı. Göstərirdi ki, hər bir müddəa: f) tarixən; i) tarixin konkret təcrübəsinə əsasən; s) başqaları ilə müqayisədə götürülməlidir. İnsafən, ədalətli yanaşmadır və bolşevik təfəkkürünün daşıyıcılarının gələcək bəyanatlarında nəzərə alınması, hər halda, faydalı olardı.
* * *
Əlbəttə, S.Vurğunun ideoloji xətdən kənara çıxdığı vaxtlar olurdu, amma «çekist ruhlu» sovet senzorları onun qarşısını məharətlə alırdı. Araşdırmaçı A.Salmanov bununla bağlı şairin «Aslan və Mahniyar» poemasının avtoqrafından çıxarılmış aşağıdakı nümunəni gətirir:
«O gündən titrədi yurdun üstündə,
Cütbaşlı qartalın qanlı bayrağı.
Tarixin doğduğu o qara gündə,
Böyük bir ölkənin söndü çırağı».
– misraları ilə başlayan və Rusiyanın Azərbaycanı işğalının mahiyyətini açan böyük bir parça (60 misra) nəşrdə ixtisar edilmişdir. Şair əsərin sonrakı hissəsində deyir:
«Üç yüz il ayrıldıq ana dilindən,
Məktəbin adına dedik «uşkola».
…Axdı Rusiyaya neft kəmərləri,
Daşıdı onları ilk dəmir yolu.
Tarixə hökm edən o gündən bəri,
Çalışdı yadlarla azərin oğlu».
Görünür, sovet dövründə də davam edən işğalçılıq siyasətinin (ruslaşdırma, ölkə sərvətlərinin talanması və s.) qabardılması senzorların diqqətindən yayınmamış, nəticədə parça ixtisar edilmişdir.
* * *
Bütün hücumlara, böhtan və qarayaxmalara baxmayaraq S.Vurğun bizim şüurumuzda qüdrətli milli şair olaraq qalır. Azərbaycan onun yaradıcılığının əsas, ana xəttini təşkil edir, əsərlərinin baş mövzusu və baş qəhrəmanı Azərbaycandır. İndi az qala hamının əzbər bildiyi «Azərbaycan» şeirindən sonra azərbaycanlılar üçün bu məmləkət əbədi olaraq ANA VƏTƏNDİR. Onun poeziyası əlvan rənglərə bürünmüş bir Azərbaycan mənzərəsidir. S.Vurğun həm yaddaşlarda iz salmış parlaq şəxsiyyəti, bir az da mistikləşmiş həyatı, həm də şeirlərindən bulaq suyu kimi süzülüb gələn büllur təbi, xalq təfəkkürünə söykənən hikməti və poetik vüsəti ilə XX əsr ədəbiyyatımızın sönməz işığıdır. Bu işıq zaman-zaman kimlərinsə gözünü qamaşdıra bilər. Amma əsas odur ki, S.Vurğun poeziyasının ülviliyini, ab-havasının duruluğunu hiss edəsən, çünki bu poeziya başdan-ayağa Azərbaycan adlı bir ölkənin mənəvi məkanı, onun döyünən ürəyi və ölməz ruhudur.
08.06.2013
Dilimizi didən dərdlər
Bir xalqın ana dili onun milli varlığının və mənəvi aləminin ifadəsidir.
Mirzə İbrahimov
TQDK-nın orta məktəblərin buraxılış imtahanları ilə bağlı elan etdiyi nəticələr çoxları kimi məni də heyrətləndirdi. Necə ola bilər ki, şagirdlər Azərbaycan dili fənnindən kütləvi şəkildə kəsilsin. İmtahandan 5-10 nəfər keçməsəydi, bunu anlamaq olardı. Amma təsəvvür edin, şagirdlərin təxminən 30 faizi ana-dili imtahanından keçə bilməyib. Bu, 3-4 şagirddən birinin axsaması deməkdir. Deməli, nəsə yerində deyil!
* * *
Məncə, Azərbaycan dili, onun tədrisi, ədəbi dilin çağdaş durumu, mətbuatda, teleradio verilişlərindəki dil nöqsanları ilə bağlı şikayətlərin əsasında bu dili yaxşı öyrənmək hünəri, bir də dil sevgisi çatışmır.
Dil təkcə mədəniyyətin bünövrəsində dayanmır, həm də hər bir fərdin düşüncəsində, millətin, dövlətin təməlində durur. Biz duyğu və düşüncələrimizi bu dildə ifadə edirik. Bu sadə həqiqəti dərk etmək çox vacibdir. Tarixən müxtəlif dillərin (ərəb, fars, monqol, rus və s.) təsirinə məruz qalmış Azərbaycan dili xalqın sevgisindən, özünü məhz bu dildə ifadə etmək istəyindən qaynaqlanaraq cilalanıb və bu günə gəlib çatıb. Ona görə də ana dilimiz kiçilmədən, kirəcləşmədən, energetik potensialına güvənərək daim inkişaf edib, təkcə yazıçı və şairlərin çörək ağacına yox, həm də xalqı yaşadan vasitəyə çevrilib.
Doğrudur, zaman-zaman bu dil basqılara da məruz qalıb, xüsusən sovet dövründə rus dili ilə müqayisədə kölgələrdə sürünməli olub. Bu dilin daşıyıcıları rus dilini daha çevik, daha mobil, həm də məna tutumuna görə daha konkret, sərrast və adekvat görüblər. Şöhrətə və mənsəbə çatmağın qısa yolu kimi də rus dili çoxları üçün cazibədar (və əlverişli) olub. Bu baxımdan müstəqillik dövrü Azərbaycan dilinin qarşısında çox böyük imkanlar açıb. Onun geniş işlənməsi bu dövrdə qazandığımız ən böyük dəyərdir. Bu dil düşüncəmizin ifadəçisi və tariximizin lokomotivi kimi yenə də sabaha yön alıb.
Əlbəttə, dildə gedən inkişaf prosesi danılmazdır, amma dilimizin dərdləri də az deyil. Hansıdır bu dərdlər? Elmi baxımdan çox şeylər sadalamaq olar. Dil qaydaları, leksika, qrammatika, xüsusən ortada düzəməlli orfoepiya lüğətinin olmaması və s. Fəqət, bütün bunların içərisində ən böyük çatışmazlıq cəmiyyətdə səmimi dil sevgisinin yoxluğudur. Kağız üzərində hər şey əladır, dilin işlənməsi, əlifba, ədəbi dil və s. haqqında qanun və sərəncamlar var. Xüsusən, dilimizin sabahı üçün narahatlığı ifadə edən «Azərbaycan dilinin qloballaşma şəraitində zamanın tələblərinə uyğun istifadəsinə və ölkədə dilçiliyin inkişafına dair dövlət proqramı haqqında» prezident sərəncamı vacib sənəddir. Həmin sənəd bir tərəfdən, elmi-ədəbi müzakirələr, siyasi-kulturoloji diskussiyalar üçün geniş meydan açır, digər tərəfdən də ana dili barəsində xeyli açıq-aydın fikirlər yürütməyə imkan verir. Amma burası da var ki, heç bir sənəd insanın içində dil sevgisi yaratmaq və ya onu qığılcımlandırmaq gücündə deyil. Çünki dil sevgisi ana bətnindən, ailə mühitindən başlayır. Bu sevginin yoxluğuna bəzilərinin dil yoxsulluğu duyğusu yaradan «Azərbaycan dili naqisdir», yaxud «dilin ağıl qıtlığı» kimi tezislərlə bəraət qazandıra bilmərik. Əvvəla, bu yoxsulluq və naqislik duyğusunu dil, onun leksikası törətmir, adi, ağıllı söhbətlər üçün rus və ingiliscədə hansı sözlər varsa, onlar bizdə də var. Bəlkə, dilin yoxsulluğu duyğusunu qrammatika törədir? Xeyr, dilimizin kifayət qədər cilalanmış qrammatikası var. Deməli, biz naqislikləri özümüzdə, xarakterimizdə, təfəkkür və düşüncə tərzimizdə axtarmalıyıq.
Axı biz azərbaycanlıların xəmiri bir balaca sıyıqdır. Başqalarının dili üçün həmişə əldən gedirik, onlara göstərmək istəyirik ki, bax diqqət edin, sizin də dilinizi bilirik. Şübhəsiz ki, belə yanaşma dilimizlə bağlı müəyyən bir natamamlıq kompleksi yaradır içimizdə. İndi heç kim rus, ingilis, yaxud türk dilində danışmağın əleyhinə deyil, amma öz ana dilini aşağılamaq, onu ikinci dərəcəyə endirmək tendensiyasına qarşı çıxmaq lazımdır. Ölkədə elə dil mühiti yaradılmalıdır ki, yuxarılı-aşağılı hamı bu dildə danışmaq zərurətini hiss etsin. Elə şərait yaranmalıdır ki, ana dili hər kəs üçün həyati vacib olsun, bu dil karyeraya yol açsın. Adamlar anlasın ki, bu dil hər şeydən əvvəl bir ehtiyacdır. Bu ehtiyac artarsa, dil də güclənər. Xüsusən, siyasi elita, onun kişili-qadınlı təmsilçiləri buna ciddi əməl etməlidir. Belə olmasa, Azərbaycan dili yenə də «qara camaatın» dili statusuna enəcək.
Ölkəmizdə dilin işləkliyi ilə bağlı duruma diqqət edək: siyasi xadimlər nə qədər bəsit və cılız dildə danışırlar, pul çamadanlarından fərqli olaraq söz diplomatları çox kasıbdır. Kobud dildə verdikləri bəsit bəyanatları ilə daha çox məzhəkə qəhrəmanlarını xatırladan bəzi partiya «xadimlərini» isə cəmiyyət arasına çıxarmaq sadəcə ayıbdır. Hələ qəzet yazılarına, ekran-efirdəki verilişlərə baxın, ortada quru və çılpaq bir dil var, çünki burada maraqlı diskussiyalar, rəngarəng tok-şoular getmir, əsl fikir yoxsulluğu hökm sürür. Erotik aparıcılar, dardüşüncəli müğənnilər, bazar adamları TV-lərdə meydan sulayır. Ekranın dili mənəviyyatsız şou əhlinin dilinə çevrilir. Yeni çəkilən serialların, dublyajların dili də tamaşaçı qəlbini oxşamır.
* * *
İndi televiziyalarda Dil şuraları yaradılır. Tanınmış dilçi professorları və keçmiş diktorları bu şuralara cəlb edirlər ki, bir az sanballı görünsünlər. Allah qoysa, həmin şuralar aparıcılara dil incəliklərini başa salacaq, onların adam dilində danışmasına yardım edəcək. Amma həmin şura üzvlərinin heç bir real səlahiyyəti olmayacaq soruşsun ki, «bu aparıcılar, reportyorlar Azərbaycan dilini yaxşı bilmədiyi halda efirə necə buraxılır?». Çünki belə suallar xatalıdır, həm də axı belə birbaşa suallar dil sevgisi bir yana, heç Vətən və millət sevgisinin nə olduğunu bilməyən, amma əlində böyük ixtiyarları olanların xətrinə dəyə bilər!
15.06.2013
Dəyərlərə daş atanlar
xalqda milli əskiklik kompleksi yaradanlardır
Bir vaxtlar çalışdığım «Səhər» (AzTV) proqramında tarixi hadisələrin təqvimini verərdik. Olanlardan-keçənlərdən söz açır, dünya və Azərbaycan tarixinə aid önəmli hadisələri yada salır, bəşər həyatında iz qoymuş olaylardan bəhs edirdik. Təbii ki, tarixə yön vermiş parlaq simaları da xatırlayır, artıq müəyyən dəyərə çevrilmiş şəxsiyyətlər barədə də tamaşaçılara qısa bilgi verirdik. TV-də növbəti rəhbər dəyişikliyinə qədər bu məsələdə elə bir ciddi problem yox idi. Hər şey yeni təyin olunmuş sədr müavininin iradlarından başladı.
* * *
Növbətçi redaktor pörtmüş halda otağıma gəldi və «Müavin təqvimin yarısını ixtisar elədi» – deyə bir az da doluxsunmuş vəziyyət aldı. İxtisarlara baxdım və gözlərimə inanmadım. AC hökumətinin dəmir yol haqqında dekret qəbul etməsi, yazıçı Bayram Bayramovun doğum tarixi və akademik Ziya Bünyadovla bağlı qısa məlumatlar və indi dəqiq xatırlamadığım daha iki məlumat mətndən çıxarılmışdı. Mən sovet senzurası vaxtında da, ondan sonra da televiziyada çox qadağalar görmüşdüm, amma belə açıq və köntöy «təcavüzlə» ilk dəfə idi rastlaşırdım.
Verilişin qovluğunu götürüb sədr müavininin yanına düşdüm. Aramız babat olsa da, söhbətimiz heç alınmadı. Aşkarca bildirdi ki, adları çəkilən şəxsiyyətlərlə bağlı xeyli ehtiyatlı olmaq lazımdır, Azərbaycan Cümhuriyyəti ilə bağlı isə efirə heç bir məlumat getməməlidir. Mənim «demoqogiyaya» əl atıb AC-nin 80 illiyi ilə bağlı prezident sərəncamını xatırlatmağımın da faydası olmadı. O, gözümün içinə dik baxaraq «sərəncama-zada fikir vermə, sən başa düşməlisən ki, yuxarılarda cümhuriyyət mövzusunu, xüsusən Rəsulzadə söhbətini sevmirlər». Nə deyəsən, xeyli «güclü» arqument idi və mən otağı suyu süzülə-süzülə tərk etdim.
Əslində, tarixi proseslərə, tarixin müəyyən məqamlarında anlaşılmaz kimi görünən mövqe tutan şəxsiyyətlərə birmənalı yanaşmaq bolşevizm tərzidir. Tarix heç kimin istəyinə və zövqünə uyğun yazılmır. Kağız üzərinə yazılanlar o zaman tarix adlanır ki, həqiqəti əks etdirmiş olsun. Mən 1990-cı ilin 22 yanvarında və 1994-cü ilin həmin ayında Milli Məclisdə 20 yanvar hadisələrinin qızğın müzakirələri zamanı bu qənaətin vacibliyini bir daha dərk etdim. Birinci müzakirələrdə tarix bütün çılpaqlığı ilə və bir az da xalq ruhunu ifadə edərək emosional tərzdə kağızlara hopurdu. İkinci müzakirələrdə isə siyasi məqsədlərin ürkütdüyü həqiqət qırmızı kresloların arxasından qorxa-qorxa boylanır və tez də yoxa çıxırdı.
Tarixi təhrif etmək, müəyyən hadisə və davranışları tarixi şəraitdən ayırıb təhlil etmək, həm də bu zaman xalq üçün dəyərə çevrilmiş insanlara çamur atmaq, onları ləkələməyə çalışmaq dünən də dəbdə idi, bu gün də. Belə təsəvvür yaranır ki, xalqın yaddaşına hopmuş şəxsiyyətlərə, bu gün də onların ruhunu ifadə edən görkəmli insanlara hücum etmək hardansa idarə olunan sistemə çevrilir. Uzağa getməyək, baxın, son illər Azərbaycanda kimlərə hücum edilir? Üzdə olanlara, cəmiyyətdə mənəviyyatını qoruyub saxlayanlara, ağlı, istedadı və həm də ləyaqətini qoruyan nüfuzlu insanlara, kütlədən və həmin kütləni idarə edənlərdən fərqli düşünənlərə, mənliyini və şəxsiyyətini hər cür maddiyyatdan üstün tutanlara, bir sözlə, xalq üçün dəyərə çevrilmiş adamlara. Sizcə, ulduza hürən köpəklərin Şər qarşısında dizini qatlamayan neçə-neçə ziyalıya, elm adamına, söz və qələm sahibinə davamlı hücumları təsadüfidirmi?
Mən hələ tarixə əl uzadanları, M.Füzuliyə, M.F.Axundova, Mirzə Cəlilə, M.Ə.Sabirə, R.Rzaya, S.Vurğuna və başqa dəyərlərə hücum çəkənləri bir yana qoyuram. Bizi tarixən mağmun, fərasətsiz, düşüncəsiz kimi təqdim edənlərlə də işim yoxdur. Amma bu kampaniyanı kimlərin aparmasında mütləq bir əmma var. Siz çevrənizə baxın, Azərbaycan xalqının tarixində parlaq iz qoymuş, onun milli-ictimai şüurunu oyatmış, könül rübabını dilləndirmiş, bədii-elmi düşüncəsini formalaşdırmış, ona heçdən bir müstəqil dövlət bəxş etmiş şəxsiyyətlərə qarşı çıxanlar kimlərdir? Doğrudanmı, xəmiri bu torpaqla yoğrulanlar millətə və onun dəyərlərinə belə «ləzzətlə» həqarət edə bilər?
* * *
Əlbəttə, istənilən tarixi şəxsiyyəti və tarixi hadisəni obyektiv təhlil və tənqid etmək olar, şəxsiyyətin bu prosesdəki roluna müxtəlif prizmalardan yanaşmaq da normaldır. Amma millətə sevgi yoxdursa, bu, ittihamdan o yana getməyəcək, naqislik burulğanında ilişib qalacaq. M.Ə.Sabir də, Mirzə Cəlil də, Üzeyir bəy və başqaları bu milləti sevərək tənqid edirdi. «Əkinçi» qəzeti ilə bizə ictimai göz vermiş Həsən bəy Zərdabi də qaranlıq bir mühitdə geriliyə səbəb olan savadsızlığı və nadanlığı içindən qovrula-qovrula tənqid edirdi, amma eyni zamanda bu qaranlığı işıqlandırmaq üçün ortaya şam da yandırıb qoyurdu. Çünki onların tənqidi milləti aşağılamırdı, əskiltmirdi, milli natamamlıq kompleksi yaratmırdı…
22.06.2013
Ücretsiz ön izlemeyi tamamladınız.