Kitabı oku: «Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında xatirələr », sayfa 3

eşitmək olurdu).

Deyirdilər ki, A. M. Şərifzadə yaradıcılığına böyük məhəbbət bəslədiyi, çox yaxın dost olduğu C.Cabbarlıya təklif etmişdir ki, Elxanın intiharından sonra bayaqdan Elxanı tövbə edib islam dinini qəbul etməyə çağıran qardaşı Aqşin kədər və şübhələr içərisində “görəsən Allah varmıdır” – deyə öz-özünə sual versin. Cəfər bu təklifi qəbul etmiş və tamaşanı Aqşinin “doğrudan da, Allah varmıdır?”

sözləri ilə qurtarmağı qərara gəlmişdi.

Bəlkə də söylədiyim bu fakt bir qədər təhrif edilmişdir. Bəlkə də hadisələr eyni ilə belə olmamışdı, lakin bu geniş tamaşaçı kütləsinin öz sənətkarına – onun bacarığına, qaynar yaradıcılığına inam və

ümid bağladığına sübutdur. Bunu hamının çox böyük fərəh və məhəbbətlə danışdığı yaxşı yadımdadır.

“… Doğrudan da, Allah varmıdır” cümləsi böyük və dərin fikri ifadə edir. Elxan intihar edəndən sonra Aqşində tərəddüd hissi doğur. Tamaşaçı Elxanın intihar etməsinə dərin təəssüf edir və onun fikirlərinin ardınca getməyə can atır. Demək, Elxan ölməmişdir, onun mübarizəsi davam edir.

Mən, Abbas Mirzənin oynadığı tamaşalardan, yaxud iştirak etdiyi müsamirələrdən sonra uzun zaman onun təsiri altında olardım. Onun sənəti sarsıdıcı bir qüvvəyə malik idi. O, monoloqlarını elə

real, elə bədii və tutarlı deyərdi ki, tamaşaçı valeh olardı. Onun bir çox monoloqlarını hamımız əzbər bilirdik. Yoldaşlarımızın heç biri, o cümlədən mən də o monoloqları kitabdan oxumamışdıq, yalnız Abbas Mirzənin ifasında eşitmiş, əzbərləmişdik.

Abbas Mirzənin el arasında nüfuzu böyük idi. Onun müsamirə, tamaşa təşkil etməsini, qəzet çıxarmasını, təbliğat briqadasında, hərbi hissələrdə çıxış etməsini, fəhlə klublarınının dram dərnəklərinə yardım göstərməsini, gənc aktyorların yetişməsi üçün studiya yaratmaq təşəbbüsünü gənc vaxtlarımda çox eşitmişəm.

Dünya miqyasında böyük sənətkarlardan söhbət düşəndə mən ağızdolusu Abbas Mirzə

Şərifzadədən danışıram.

22

Hənifə xanım Şərifova

1920-ci ildə Azərbaycan Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bacım Esmira və onun əri Əliabbas Məhərrəmovla birlikdə Bakıya gəldim.

1921-ci ilin qış ayları idi. Bir gün bacım mənə dedi ki, “Otello” tamaşasına bilet almışam, Azərbaycan səhnəsinin ən yaxşı aktyorlarından biri olan Abbas Mirzə Şərifzadə baş rolda çıxış

edəcəkdir. Mən bu xəbərdən hədsiz dərəcədə sevindim. Şekspirin bu ölməz əsərini oxumuşdum, onu səhnədə görmək mənim çoxdankı arzum idi. Axşam tamaşaya gəldik, mən diqqətlə səhnəyə baxır, Otellonun və digər iştirakçıların hər bir sözünü, hər bir hərəkətini mənimsəməyə çalışırdım. Mən səhnədə həqiqi Otellonu gördüm. Bütün hisləri, məhəbbəti, kədəri ilə bərabər bir insan gördüm. Uzun müddət tamaşanın təsirindən qurtara bilmədim. Böyük aktyorun həyəcanlı səsi qulaqlarımda səslənirdi.

Bacım, yenicə təşkil olunmuş Əli Bayramov adına qadınlar klubunda katibə işləyirdi. Bir gün

“kluba gəl, – dedi – dram dərnəyinin məşğələsi olacaq, Otello rolunu oynayan artisti görə bilərsən”.

Mən ilk dəfə Abbas Mirzəni orada gördüm. Kənarda oturub kitab oxuyurdu. Dərnək üzvləri toplaşdı. Abbas Mirzə danışmağa başladı. Onun səsini eşidən kimi Otello obrazı yenidən xəyalımda canlandı. Gözlərim önündə Otello, Dezdemona, Yaqo durdular. Mən Kipr adasını, Venesiyanı, Senat sarayını görürdüm. Otellonun həyəcanlı sözlərini eşidirdim.

Məşğələdən sonra bacım məni Abbas Mirzə ilə tanış etdi. Çox keçmədi ki, biz evləndik.

Abbas Mirzə olduqca sadə və mehriban insan, yaxşı dost və yoldaş idi. Evimizdə həmişə çoxlu adam olardı. Artistlər, yazıçılar, şairlər, bəstəkarlar, musiqiçilər, bir sözlə bütün sənət işçiləri tez-tez onun yanına gələr, sənət haqqında söhbət edər, mübahisə aparardılar. İsmayıl Talıblı, İsmayıl Dağıstanlı, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Ağarza Quliyev, Süleyman Rüstəm, Mustafa Mərdanov, Əbdürrəhim Haqverdiyev və bir çox başqaları onun yaxın dostları idilər.

Bülbül İtaliyaya oxumağa getməzdən əvvəl bizimlə bir evdə yaşayırdı. Abbas, İsmayıl Dağıstanlıya böyük ümid bəsləyirdi. O, deyərdi: “Mənim oğlanlarım artist olmasalar da, İsmayıl mənim oğlumdur. O, artist olacaqdır”.

C. Cabbarlı , H. Cavid, İ. Hidayətzadə, Maqomayev Abbas Mirzənin ən yaxın dostları idilər.

Onların dostluğu gözəl və incə idi. Nə qədər sadə və mehriban insanlardılar. Həmişə bir yerdə

olardılar. Çox qonaqpərvər idilər. Cəfər Cabbarlının evinə gələndə onun vəfalı arvadı, ağıllı məsləhətçisi Sona xanım əl-ayağa düşər, qonaqları layiqincə yola salardı. İsmayıl Hidayətzadənin arvadı Sultan xanım mehribançılıqda ondan geri qalmazdı. Dostlar hər dəfə məsləhətləşər, tamaşadan sonra birinin evinə qonaq gedərdilər.

Əvvəlcədən söz verərdilər ki, kinodan, teatrdan danışmayacaq, istirahət edəcəklər. Ancaq bu hal beş dəqiqə davam edərdi. Özləri də hiss etmədən sənətdən danışmağa başlardılar. Onlar elə qızğınlıqla mübahisə edərdilər ki, kənarda qalmaq mümkün olmazdı. Onlar sənəti, teatrı bütün varlıqları ilə

sevən zövqlü insanlar idilər.

Abbas Mirzə öz rolları üzərində çox diqqətlə, səbrlə işlərdi. O, zərgər kimi hər sözü, hər hərəkəti bircə-bircə seçərdi.

Abbas Mirzə A.A. Tuqanovla da yaxın idi. Onun Azərbaycan teatrındakı xidmətlərini yüksək qiymətləndirərdi. “Od gəlini” tamaşaya hazırlanarkən C.Cabbarlı, A.A.Tuqanov demək olar ki, hər gün növbəti məşqdən sonra ya bizə, ya da C. Cabbarlıgilə yığışıb ayrı- ayrı rolları, mizanları, səhnələri müzakirə edərdilər. Azərbaycan səhnəsinin istedadlı aktyorlarından biri olan Ülvi Rəcəb də Abbas ilə

birlikdə Aqşin rolunu hazırlayırdı. İki qardaşın zindanda görüşdükləri səhnəni ən azı bir ay ikilikdə

məşq etmişdilər. C. Cabbarlı ilə birlikdə Abbas Mirzə “Oktay El oğlu” pyesindəki Oktay rolunu hazırlayırdı. Bu vaxt Cəfər Firəngiz rolunu oxumağa başladı. Abbas zarafatla dedi: “Cəfər, əgər sən çeşməyini çıxarıb ətrafına diqqətlə baxsan, Firəngizdən yaxşısını tapa bilməyəcəksən”. Cəfər isə

cavabında “Əgər sən Firəngizi belə təsəvvür edirsənsə, onda səhnəyə çeşməksiz çıxma”.

23

Abbas Mirzə öz sevimli rollarından biri olan Şeyx Sənanı da çox diqqətlə hazırlayırdı. Bu vaxt o, Hüseyn Cavid ilə birlikdə gecə yarısına qədər, bəzən səhərə qədər küllü miqdarda qəhvə içib işlərdi.

Moskva Akademik Bedaje teatrı sənətkarlarının da Abbas Mirzəyə böyük təsiri olmuşdur. Onların qastrolundan sonra Azərbaycan teatrı Qorkinin “Həyatın dibində” pyesini hazırladı. Abbas bu tamaşada Baron rolunda çıxış etdi. O vaxt bizdə qonaq olan, rus səhnəsinin görkəmli sənətkarları Moskvin və Kaçalov Abbas Mirzə ilə tez-tez bu haqda söhbət edərdilər.

Abbas Mirzə musiqiçi deyildi; heç bir musiqi aləti çalmağı bacarmırdı. Lakin buna baxmayaraq,

“Od gəlini” tamaşasının musiqisini yazmış Əfrasiyab Bədəlbəyli ilə oturub ayrı-ayrı melodiyaları seçər, öz düşünülmüş məsləhətləri ilə ona kömək edərdi. Abbas Mirzə musiqini çox sevirdi. İşinin çox və ağır olmasına baxmayaraq biz tez- tez opera teatrına və filarmoniyaya gedərdik. Bəstəkar Offenbaxın

“Qofanın nağılı” və Çaykovskinin “Qaratoxmaq qız” operalarını çox sevərdi. O, Puşkinin German obrazının vurğunu idi, bu rolu oynamağı çox arzulayırdı. Dostu İsmayıl Hidayətzadə ilə “Qaratoxmaq qız” əsərini dram teatrında tamaşaya qoymaq istəyirdilər. Lakin bu ona qismət olmadı. 1937-ci ildə o, heçsiz ləkələnərək həbs edildi.

Abbasın musiqiyə həvəsindən danışarkən bir hadisəni qeyd etməyi lazım bilirəm. 1924-cü ildə biz Saratov vilayətinə getmişdik. Doktor Rüfət paşa Səfərov da bizimlə idi. O, gözəl tar və skripka çalırdı.

Abbas Mirzə “Qarabağ şikəstəsini” tarda eşitməyi xoşlardı. Çox vaxt o, dostunun yanında oturub ağzı ilə onu müşayiət edirdi. Necə oldusa Rüfət paşanın tar səsi kəsildi. Abbas da daha ağzında çalmırdı.

Ancaq sözləri deklamasiya kimi deyirdi. Bütün ətrafımızdakılar ruslar idi. Bizim dili başa düşmürdülər. Buna baxmayaraq, camaat bağın ətrafına toplaşıb Abbasın deklamasiyasına diqqətlə

qulaq asırdı. Demək istəyirəm ki, Abbas Mirzənin səsi, intonasiyası böyük cazibə və təsir qüvvəsinə

malik idi.

Abbas Mirzə balıq tutmağı da çox sevərdi. Yaşadığımız ev demək olar ki, dəniz kənarında idi.

Abbas səhər tezdən hələ gün çırtlamamış saat – 4-5 radələrində durar, lazım olan şeyləri götürüb çaya gedər, saatlarla balıq tutmaqla məşğul olardı. Balıq tutduqda: “Təzə balıqdır, tez onu qızardın, yoxsa geriyə qaçar!” deyə uşaq kimi sevincək bütün həyət boyu qaçardı. Buzovnada olduğumuz zamanlarda da Abbas bu sevimli məşğələsindən əl çəkməzdi. Oğlumuz Ərtoğrul bu işdə onun ən yaxın köməkçisi idi.

Abbas Mirzə olduqca mərhəmətli və əliaçıq yoldaş, qonaqpərəst insan idi. O, dəfələrlə gənc artistlərə maddi yardım göstərərdi.

Abbas Mirzə yoldaşlarına məsləhət edərək deyərdi:”Aktyor əməyi çox faydalı və çətin əməkdir.

Yaxşı artist olmaq üçün hər şeydən əvvəl yaxşı insan olmaq lazımdır”. Bunu o, öz uşaqlarına da öyrədərdi. Doğrudur, onun oğlanları aktyor olmadılar. Böyük oğlu Ərtoğrul hüquqşünas, kiçiyi Qaratay mühəndisdir. Qızı Firəngiz isə öz atasının yolu ilə getdi.

Abbas Mirzə haqqında – o gözəl insan, o böyük sənətkar haqqında çox danışmaq olar. Bunun üçün xeyli vaxt lazımdır; bir də ki aradan uzun illər ötmüş, bir çox hadisələr unudulmuşdur. Lakin ürək ağrısı ilə onu qeyd etməliyəm ki, o böyük sənətkarın həyatı çox tez sona yetdi.

24

Rza Təhmasib

Əməkdar incəsənət xadimi

… Abbas Mirzə Şərifzadənin Azərbaycan teatrının yaranması və inkişafında nə qədər böyük rol oynadığı və sarsılmaz bir mövqe tutduğu hamıya bəllidir. Abbas Mirzənin aktyorluq fəaliyyəti şəbehdən başlamışdır. İlk çıxışı müvəffəqiyyətsiz olmuşdur. Onun 1905-ci ildə, üçüncü gimnaziyada olduğu zaman etdiyi ikinci çıxışı da müvəffəqiyyət qazanmadı. 1906-cı ildə Abbas Mirzə məktəblərdə

düzələn gecələrə getməyə başladı. Eyni zamanda ev tamaşaları düzəldir, orda iştirak edirdi. 1908-ci ildə Abbas Mirzənin aktyorluq həyatında qəti rol oynadı. O günlərdə Abbas Mirzə bir çoxlarına üz tutub səhnəyə qəbul olunmasını xahiş etdi. Lakin heç kəs ona bu sənəti məsləhət görmədi.

1910-cu ildə Abbas Mirzə Səməd Mənsurla tanış olub onun vasitəsilə “Səfa” maarif cəmiyyətinə

gəlir. Burada Abbas Mirzə Teymur ağa (“Lənkəran xanının vəziri”), Süleyman bəy (“Dağılan tifaq”), Ağabala (“Dövləti bisəmər”), Dursunəli (Dursunəli və Ballıbadı” rollarını ifa edir. Bu aralıq Abbas Mirzənin aktyorluq şəxsiyyəti artıq müəyyən bir şəkil və mahiyyət almışdı. 1911-ci ildən sonra Abbas Mirzə oynadığı Ağa Məhəmməd şah, Nadir şah rolları üçün paltar, rekvizit və başqa şeylər hazırlamağa başlamışdı. Abbas Mirzənin ictimai həyatımızda da böyük rolu olmuşdur.

Abbas Mirzə “Səfa” cəmiyyətində çalışdığı zaman artıq hər kəsi özü ilə hesablaşmağa məcbur edə

biləcək bir qüvvəyə malik olmuşdur. Hətta böyük və qüvvətli sənətkar Hüseyn Ərəblinski də onunla hesablaşmağa başlamışdı.

Abbas Mirzənin oynadığı rolların əksəriyyəti İran həyatından olduğu üçün onda həmin həyatı yaxından görmək həvəsi oyanmışdı. O, yeddi nəfər yoldaşını götürüb İrana gedir, Ənzəli, Rəşt, Qəzvin və Tehran şəhərlərində tamaşalar göstərir.

1916-1917-ci illərdə Abbas Mirzə Hacıbəyovlar truppasına dəvət olunur və orada aktyor və rejissor kimi çalışır. 1918-ci ildə isə Azərbaycan aktyorlarını bir yerə toplayıb birinci “Müsəlman aktyorları ittifaqı”nı yaradır, özü də sədr seçilir.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurularkən Abbas Mirzə Azərbaycan aktyorlarının ön cərgələrində birinci idi. Sonralar o, qəzalarda, işçi dairələrində, fəhlə klublarında yorulmadan çalışırdı.

Abbas Mirzəni tanıyan hər kəs onu çox sevirdi. O, heç bir zaman özünü öyməz, çalışar, çalışardı. Abbas Mirzə hamımızın böyük ustadı olmaqla bərabər, həm də hər kəsi sənət zirvələrinə doğru getməyə

həvəsləndirən bir müəllim idi.

Abbas Mirzə yaradıcılığının səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri onun ilk günlərdən başlayaraq bütün proses boyu tamaşa üzərində ciddi çalışması idi. Bu cəhət onda bəzən fanatik dərəcəyə varardı.

Adi həyatda, teatr içərisində, aktyor otaqlarında həmişə deyib gülən, zarafatcıl Abbas Mirzə yaradıcılıq prosesi başlanan kimi tamamilə dəyişir, başqa adam olurdu. Əslində gözəl olmayan Abbas Mirzə

üzünə tam ciddilik verib heç bir zarafata, kənar söhbətə imkan verməzdi; üzünün sərtliyinə

baxmayaraq qəribə bir məlahət saçardı. Misal bir qədər qaba olsa da, o, belə vaxtlarda barama toxumaq üçün kola qalxan barama qurdunu andırırdı. Onun üzündə eyni şəffaflıq, hərəkətlərində eyni yumşaqlıq, ipək zərifliyi müşahidə olunurdu. Bəzən hələ yaradıcılıq aləminə girməyə hazırlaşan yoldaşların üzündəki şux təbəssüm ehtirama, hörmətə çevrilərdi. K.S.Stanislavski yazır ki, xaricdən gələn dahi artistlərin və Rusiyanın dünya şöhrəti qazanmış artistlərinin məşqlərdə və tamaşalarda yaradıcılıq işlərini müşahidə edərkən, öz yüksək talantlı yoldaşlarının yaradıcılığını tədqiq edərkən o, bir xüsusiyyətin böyük artistlərin hamısına xas olduğunu dərk etmişdir. Bu xüsusiyyət, yaradıcılıq zamanı bütün aktyor varlığının tam birliyindən istifadə etmək, onun bütün fikri və diqqətinin səhnədə

cərəyan edən həyatın üzərində mərkəzləşdirmək bacarığıdır. Bu xüsusiyyət Abbas Mirzə yaradıcılığına da xas idi.

Abbas Mirzə yaradıcılığının digər xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, o, səhnədə dediklərinə, elədiklərinə dərin inamla yanaşar və ona bütün varlığı ilə inanardı. O, rolu dərindən öyrənər, öz malı edərdi; obrazla birləşərdi, vəhdət təşkil edərdi. Obrazın bütün hislərini, həyəcanlarını, müsbət və mənfi ehtiraslarını haqlı sanardı və onları bütün artist talantı ilə müdafiə edərdi. O, Ağa Məhəmməd şahın, 25

İblisin, Aydının, Oktayın, Karlın, Otellonun, Hamletin və başqa obrazların qabarıq ehtiraslarından doğan romantik pafosu öz yaradıcılıq varlığı ilə qəbul edər, onları tam inamla göstərərdi. Buna görədir ki, Abbas Mirzə pafosu boş, yalançı pafos deyil, dərin, yüksək, alov püskürən ehtirasların ifadəsi üçün sinfonik orkestrin poetik yüksəlişi kimi səslənirdi. Tamaşaçını dönə-dönə sarsıdırdı. Onda obraza qarşı ya sönməz məhəbbət, ya da barışmaz nifrət oyadırdı. Abbas Mirzə yaratdığı obrazları “aktyor priyomları” vasitəsilə qaldırmağı, ya da gözdən salmağı bacarırdı. O, özünün dərin realist sənəti ilə, romantik yaradıcılıq metodunun qabarıq üsulları vasitəsilə o qədər bariz, o qədər aydın ifa edirdi ki, onları tanımaq, sevmək, ya nifrət etmək üçün tamaşaçının başqa bir köməyə ehtiyacı qalmırdı. Abbas Mirzə yaratdıqlarının doğruluğuna inanırdı, onları sevirdi. Tamaşaçı da Abbas Mirzəyə inanırdı, onu dərin məhəbbətlə sevirdi. Ona öz minnətdarlığını bildirirdi.

Abbas Mirzə çox səmimi adam idi. Teatrdakı dedi- qodulara qarışmazdı. Kin saxlayan deyildi.

Pislik etməyi bacarmazdı. Çox sadə və xeyirxah idi. Peşəkar rəqabəti, qısqanclığı, paxıllığı bilməzdi.

Cavan aktyorlara kömək etməkdən onlara, xüsusilə dublyorlarına meydan göstərməkdən rollarını hazırlatmaqdan xüsusi zövq alardı. Məni İblis roluna Abbas Mirzə hazırladı.

Bir hadisəni heç bir zaman unuda bilməyəcəm.1925-26-cı il mövsümündə müəyyən bir fasilədən sonra teatra qayıtdım. Tuqanov mənə Arif (“İblis”) rolu verdi. Teatrda mürəkkəb bir vəziyyət vardı.

Mən çox ciddi çalışmaq sayəsində özümü göstərə bilmişdim. Cəfər, Cavid, Tuqanov məni xeyli təriflədilər. Axşam tamaşa başlandı. İblis – Abbas Mirzə ilə rastlaşan kimi nədənsə birdən dilim tutuldu. Sözlər ağzımda böyüdü. Bir anlığa müdhiş bir gərginlik yarandı. Hiss edirdim ki, bu hal bir az da davam etsə, tamaşaçı məni günahlandıracaq. Lakin İblis rolunda çıxış edən böyük artist Abbas Mirzə mənim səssiz haraylarımı eşitdi və dadıma çatdı. O, gözlənilməz bir çevikliklə dalını tamaşaçıya çevirdi (belə mizan verilməmişdi) plaşını geniş açdı, sərbəst əli ilə mənim titrəyən əlimi tutdu, bərk sıxdı və pıçıltı ilə dedi: – “Özünü ələ al, neyləyirsən?”. Bu pıçıltıda nə qədər dərin yoldaşlıq qayğısı vardı! Bir anlığa başımı qaldırdım. Abbas Mirzənin – İblisin “kin püskürən, atəş sovuran” gözlərində

nə qədər mehribanlıq, ürəkdirək verən bir keyfiyyət vardı. Elə bil mənə can verdilər. Tamaşada mənim rolum da böyük müvəffəqiyyət qazandı. Bu cür hadisələr Abbas Mirzə üçün tək-tək baş verən hal deyildi. Onun səciyyəvi xüsusiyyəti idi.

26

Mirzə İbrahimov

… Abbas Mirzə Şərifzadə haqqında mənim xatirələrim ancaq bir tamaşaçının xatirələridir. Mən ona yaxın olmamışam, onunla şəxsən oturub durmamışam və dostluq etməmişəm. Mən onu sehrkar bir aktyor olaraq çox yaxından, bir insan olaraq çox uzaqdan tanıyırdım. O, böyük sənətkar kimi məşhur olduğu, adı dillərdə dolaşdığı zaman bizim nəsil hələ gənclik illərinə qədəm qoyurdu. Biz orta təhsili qurtardığımız, ali məktəblərdə oxuyaraq ilk şeir və hekayələrimizi çap etdirdiyimiz illərdə Abbas Mirzə səhnəmizdə dağ kimi yüksəlmişdi, öz şöhrətinin zirvəsində idi. Mən “bizim nəsil” deyəndə

yalnız yaş fərqini nəzərdə tutmuram. İnsanın sənət aləmindəki mövqeyi yaşadığı və çalışdığı illərin sayından çox yaratdıqlarının keyfiyyətindən asılıdır. Abbas Mirzə həqiqi böyük istedad idi. O, elə ilk addımlarından nəzəri cəlb etmiş və bizim gözümüzün qabağında səhnədə heykəl kimi ucalmışdı.

Buna görə də biz onun sənətinə valehlik duyğusu ilə yanaşırdıq. O, sənət məbədinin seçilmiş

kahinlərindən idi, biz isə bu məbədin minlərlə sadə pərəstişkarlarından. O, məbədin yuxarı başında durub hər sözü, hər hərəkəti ilə zövqləri oxşayırdı, biz ürəyi əsə-əsə min bir həyəcan və tərəddüdlə

məbədin astanasına ayaq basıb qabağa boylanır, onun bir sözünü, bir hərəkətini də buraxmaq istəmirdik. Şəxsən tanış olmasaq da, biz onu özümüzə çox yaxın və doğma bilirdik. Onun sözü düşəndə mədəndə işləyən teatr həvəskarları gənclər arasında qeyri-adi bir canlanma əmələ gəlirdi. Biz onu o qədər ehtirasla sevirdik, onun sənətinə o qədər valeh idik ki, yanımızda bir adam cəsarət edib onun haqqında pis fikir deyə bilməzdi.

Ümumiyyətlə 20-30-cu illərdə teatr ictimai fikri özünə çəkmişdi, geniş xalq kütlələri arasında teatr həvəskarları olduqca çox idi. Yadımdadır, mədənlərdə fəhlələr arasında teatr tamaşalarına böyük həvəs vardı. O zaman Bakı teatrlarının neft rayonlarına gəlməsi böyük bir bayrama, camaatın hafizəsində dərin iz buraxan ictimai hadisəyə çevrilirdi. Belə tamaşalara bilet tapmaq çox çətin idi. Hələ

tamaşa başlamamış teatra gedən binanın qabağı adamla dolu olardı, necə deyərlər iynə atsan, yerə

düşməzdi. Teatr tamaşalarına həvəs o qədər güclü idi ki, məktəblərdə, fəhlə klublarında çoxlu dram dərnəkləri fəaliyyət göstərirdi. Əlbəttə, neft rayonlarından Bakıya gəlib xüsusən opera və dram teatrının tamaşalarına baxanlar da çox idi. Bu tamaşaçılar mədənlərdən qayıdanda uzun zaman ağız ləzzəti ilə tamaşadan aktyorların oyunundan danışardı. O zaman adı çəkilən aktyorlar arasında Abbas Mirzə Şərifzadə birinci yeri tuturdu desəm, – səhv etmərəm. Hamı onun misilsiz dərəcədə gözəl və

təsirli oyunundan danışırdı. Xüsusən Oktay El oğlu və Şeyx Sənan rolunda lap möcüzə göstərdiyini deyərdilər. Beləliklə mən hələ Abbas Mirzəni səhnədə, rolda görməmiş adını eşidib qiyabi olaraq ona qarşı ürəyimdə isti bir duyğu oyandığını hiss etmişdim. Əlbəttə, bu həqiqi sənətkara olan ümumxalq məhəbbətinin təsiri idi. Bu təsirdən olmalıdır ki, onu səhnədə görmək arzusu mənim ürəyimin ən şirin arzularından biri olmuşdu.

O zaman mən Lenin rayonunda işləyib orada da yaşadığımdan Bakıya gəlib tamaşaya baxmaq və