Kitabı oku: «Rüstəm Behrudinin özü haqqında bilmədikləri», sayfa 3

Sən ruhən, daha dəqiq desəm milli təəssübünə, türk-çülük məfkurənə görə mənə əziz adamsan! Sən ədəbiyyatın millətə xidmət vasitəsi olduğunu ilk addımlarından hiss eləmisən! Şeirə döyüş kimi baxmısan, evdarlıq kimi yox!

Sonra yollarımız ayrılmadı! Auditoriyaları bir yerdə ayağa qaldırdıq. Meydan kürsülərinə ilkin çıxdıq, azad mətbuatımızın ilk qaranquşu olan “Azərbaycan” qəzetinin ilk nömrəsinə Sənin "Salam, dar ağacı!" şeirinin böyük və-təndaşlıq havasını qatdıq! Milli azadlıq mübarizəsində bir-gə addımladıq, əldəqayırma siyasətçilərdən olmadıq, düz yolun yolçusu olduq! İlk tanışlığımızda sənə böyük şairli-yini qabaqcadan dediyim kimi, Azərbaycanın rus əsarətin-dən qurtaracağına inamımı da demişdim! İkisi də oldu! Bu falabaxanlıq deyildi, şair intuisiyasının diqtəsiydi! İndi hə-min hissiyyat mənə deyir ki, biz güneyli qardaşımızın da azadlığını görəcəyik! Və orda da Rüstəm Behrudinin şeiri milləti səfərbər edən əsas güclərdən biri olacaq!

Əzizim Rüstəm! Bu gün Azərbaycan-Türk düşmənçili-yi geniş bir cəbhə boyu, hətta sovet dövründəkindən də qorxulu bir şəkildə üstümüzə gəlir. Torpaqlarımızın işğalı bir yana, düşüncəmizi də işğal etməyə çalışırlar, yazı-pozu adamlarımızın böyük bir hissəsi yenilik adına mənəvi də-yərlərimizi dağıtmaqla məşğuldurlar, bu cür proqramlaşdı-rılıblar! Ən böyük işğal ruh işğalıdır! Sən bu millətin bu günkü Azərbaycan sərhədlərindən çox böyük olan ulu Türk ruhunun keşikçisisən! Parlaq poeziyanla, kəsərli pub-lisistikanla! Bircə şey qalır: Hər şeyə daha ciddi yanaşmaq!

Əziz qardaşım! Qardaşların dişlə-dırnaqla bir "Behrud" şirkəti də açmışlar və çox vaxt özlərini olduğundan daha böyük göstərirlər! Allah orda da işlərinizə rövnəq versin! O da balaca kəndinizi böyük dünyaya çıxarmaq yoludur! İnşallah nəsliniz durduqca böyüyər! Ancaq dünyada bir "Behrud" şirkəti də var! Sənin ürəyində! Sahibi də, işçisi də sənsən və tək bir əmlakı var – Söz! "Behrud" şirkətinin tale-yi bizim iqtisadi monopolistlərin insafından asılıdır! Amma sözdə artıq sən özün monopolistsən və zaman keçdikcə bu söz yaşayacaq, səni də yaşadacaq və yüz-yüz "Behrud" şir-kətlərindən daha artıq iş görəcək! Bu söz inflyasiya bilmə-yəcək, ildən ilə bahalaşacaq!

Əzizim Rüstəm! Sən mənim gözümdə həmişə kənddən yenicə gəlmiş o gənc, çılğın, tələskən, haqsızlığa dözməyən, senzurasız dahisən, mübariz həm də etibarlı, saf oğlansan! Vaxt çoxlarının astarını üzünə çıxartdı, sən dəyişmədin! Dəyişilən və böyüyən sözünün kəsəri və coğrafiyası, sənə olan sevgi oldu! Belə də davam edər inşaallah! Səni bu gö-zəl günündə ürəkdən təbrik edir, sənə can sağlığı, yeni-ye-ni yaradıcılıq uğurları arzulayıram, öpürəm.

Praqa

15.09.2012

M. Seyidov

(mifoloq)

Türk mifik düşüncə tərzi, Turan ideyası və türk milliy-yətçiliyi XX əsrin sonlarında Rüstəm Behrudinin şeirləri ilə yenidən həyat qazandı.

Kamal Abdulla

(şair-yazıçı, professor, dövlət müşaviri)

ÜÇ SÖZÜN TİLSİMİ

… Mən Rüstəm Behrudini düşünürəm. Bütün yaradı-cılığı ilə özünü ədəbiyyata salan – var. Bir şeiri ilə özünü ədəbiyyata salan – var. Misra ilə – var. 4 söz ilə ədəbiyyata düşən – var. Rüstəm, hələlik yeganə şairdi ki, 3 söz ilə ədə-biyyatın düz göbəyinə salıb özünü. “Salam, dar ağacı” ən müxtəlif yaş dövrlərinin, əhvallarının, pessimizm-optimizm qütblərinin hər birində cövlan edən şeirdir. Elə bil ki, bu üç söz paroldu, onu kimə desən ən bağlı ürəklərin də qıfılı açı-lıb öz-özünə ayaqlar altına düşəcək və sən istədiyin qəlb evinə girəcəksən. Azərbaycan poeziyasının bu sehrli 3 sözü nağılların “sim-sim”i kimi təhtəl şüurumuzda arzu və ümidlər aləminə keçidi irahlayır. Bu üç sözün sahibi yer üzündəki bütün sirlərin sahibi ola bilərdi. Olmayıb. Bir sə-bəb – insanlara acıyıbdır, demək. İkinci səbəb..

Bəxtiyar Vahabzadə

(şair)

“Rüstəm Behrudi 9 mərtəbəli bir binaya bənzəyir. Yük-sək binanın gözəlliyi yaxından görünmədiyi kimi, onun gö-zəlliyini sonradan görəcəklər”.

Dünya Behrudi

AVQUSTDA PAYIZ

Həyatımın heç unudamadığım günlərindən biri – ilk iş günüm. Yadımdadı, yağışlı, çiskinli bir payız günü idi. Hə-yəcandan ürəyim titrəyə-titrəyə qapını döyüb, içəri keçdim. Heç kimin əhəmiyyət vermədiyini görüb, özümü itirdim, çaşkın-çaşkın “mən də bu şöbədə işləyəcəyəm” dedim. Qar-şı tərəfdə oturan qadın qəribə əda ilə gözlərini süzdürüb üzümə baxdı, yəni neynəyək ki.

Otağın ortasında donub qalmışdım. Birdən sanki, mö-cüzə baş verdi, otağa cavan bir oğlan daxil oldu, gülümsə-yərək: “təzə gələn qız sənsən və cavab gözləmədən xoş gəl-misən, mən qərib, kimsəsiz, didərgin ruham,” – dedi. Bu qəribə adamın, qəribə təqdimatı mənə qeyri-adi bir güc ver-di. Bir az əvvəl suya düşən xəyallarım yenidən canlandı. Və o gün bütün günü bu misranın ovsunundan çıxa bilmədim.

…"Mən qərib, kimsəsiz, didərgin ruham". O uzaq payız günü bu misraların müəllifinin kimliyini bilməsəm də, dün-yanın ən çox darıxan ən qəribə adamı olduğuna əmin idim. İş yerimə artıq yavaş-yavaş alışırdım. O kədərli misranın müşayiəti ilə o payız da ötüb keçdi. Günlərin bir günü ba-cımgildə oturub söhbət edirdik. Televizor seyr edən bacı-mın yoldaşı “gəl, gör, bu şairi tanıyırsan”, dalınca da, “çox maraqlı danışır” dedi. Qulaqlarıma inanmadım, “Mən qə-rib, kimsəsiz, didərgin ruham”. Bu o idi – bir payız günü iş yoldaşım Azərdən eşitdiyim, ruhumuzun vizit kartına çev-rilən bu məşhur misranın müəllifi. Nə danışacağını ağzını açmamış belə təxmin etdiyimiz gözümüzün alışdığı ölçülü-biçili şairlərdən fərqli, hər halı ilə dəyişik olan bu qəribə adam ikimizi də ovsunlamışdı. O heç kimə məhəl qoyma-dan dərdli-dərdli şeir oxuyurdu.

“Tənhalığım, yalnızlığım səndən qopan, qərib səsəm”, – “Sənin gözlədiyin qərib türk mənəm, Salam dar ağacı, Əleykum Salam!”. “Hər gecə, hər gecə yuxularımda, ağzı atəş kimi bir qurd…”. Bir-birinin ardınca düzülən bu gözəl nəğmələri dinlədikcə, ürəyimdə hislərimin məni yanıltma-dığını düşünürdüm. O şeiri mütləq bu qəribə adam yaz-malıydı.

Düz 30 ildi bizimlə birgə yol gedən, gah dayanıb, gü-nahlarımızın bağışlanması üçün hamımızın yerinə tək başı-na Tanrıya üz tutub dualar oxuyan, gah da mən istəsəm, Allahın mələklərini belə tutub əlindən alaram, deyib Al-lahla Allahlıq edən, gah dar ağacına salam verib, ölümə xoşgəldin deyən, günlərin bir günündə ziyalılarımızın mər-hum prezidentimiz Heydər Əliyevlə görüşəndə bütün yal-taq və məddah şairlərin yerinə Azərbaycan xalqından üzr istəyən, gah iblis mələkdən gözəldi deyib iblisi öyən, ayrı-lıqların vüsallardan gözəl olduğuna inanan, gah sevə-sevə öydüyümüz, gah da dar ağacına çəkdiyimiz, ortabab bir həmvətənimizdən fərqlənməyən maddi durumunu qəzet səhifələrinə çıxarıb, gecə-gündüz asıb kəsdiyimiz, canından artıq sevdiyi qardaşı Mehmanın, atası Hidayət kişinin ruh-larının uyuduğu, bir payız günü uçurumun üstündə oturub dizlərini qucaqlayaraq göy üzünə baxan 10 yaşlı uşağı əma-nət etdiyi, doğma kəndindən söz açan kimi yerlipərəst damğası vurduğumuz qəribə adam, olay adam.

Düz 35 ildir bu qəribə adam bizimlə yol gedir. Bu dəli-dolu sözünün əvvəli-sonu bəlli olmayan, Allahla Allahlıq eləyən, iblisə haqq qazandıran, ayrılıqlara qucaq açan, ağrı-nı, dərdi, ölümü sevən, tənhalıqdan həzz alan bu qəribə adam gerçəkdənmi özüdü?

Mən özüm deyiləm o uzaq mənəm…

Bəlkə də onu daha yaxından tanıdığı üçün dostu Sabir Rüstəmxanlı “O bizim aramızda gəzən görmədiyimiz ada-mdı” deyirdi.

Onu yaxından tanıyanlar deyir ki, qəribə adamın bu dünyada ən çox can atdığı bir yer var – doğulduğu kənd.

Hətta kəndə o qədər çox tez-tez gedər ki, yenidən get-mək üçün bəhanə tapammaz. Onda da dinməz-söyləməz, xəbərsiz çıxıb gedər. Özü də oraya tək başına, kənddə bir kimsənin olmadığı vaxt gedər.

Mən sonralar anladım ki, o qəribə adamın o uzağı kənddə uçurumun kənarında qoyub gəldiyi əli qoynunda, kədərli üzü göy üzünə baxan 10 yaşlı o uşaqdı – yəni gör-mədiyimiz Rüstəm.

Vədə tamamdı dönəcəm,

Gəlim qarışım tüstünə.

Gələcəm dua oxuyaq,

Ölən bir şairin üstünə,

Məzarlıqda bitən yovşan.

Ayrılıq fəsli gəldi, hardasan görmədiyimiz adam?

Tofiq Hacıyev

(akademik)

“Dədə Qorqud” kitabından sonra etnik tariximiz heç kəsdə R. Behrudidə olduğu qədər, bu genişlikdə bədiilik predmetinə çevrilməyib.

Tofiq Hacıyev

(akademik)

“DƏDƏ QORQUD” KİTABINDAN

“SALAM, DAR AĞACI”NACAN

Əli Kərimin cığırı uzanıb gəlir: bu cığırda Ramiz Röv-şənin yerişi iz saldı – təzə söz, obrazlarıyla yadda qaldı. Bu cığırda bir çəhlim də görünür – bu, Rüstəm Behrudinin sö-züdür:

İnanmıram, nə vaxtsa

bezsin, doysun, usansın

Yaşıl yosun dənizdən,

mavi dəniz balıqdan.

Yalnızlıq – ölən dəniz,

ölüm də tənha yosun.

Biz ölümdən qorxuruq,

ölüm də tənhalıqdan.

İndi dəb düşüb, car çəkirlər ki, gəlin birləşək. Balıq, ör-dək və xərçəng kimi hərəsi bir yana dartanlar da, separat-çılar da, xalqın düşmənləri də, bəlkə elə, doğrudan birləş-mək istəyənlər də qışqırırlar. Ancaq səmimi birləşmə çağırı-şı budur: bir halda ki, tənhalıqdan ölüm də qorxur, demək, xalqın ölməməsi üçün birliyi vacibdir. Bu sözü R.Behrudi kimi səmimi, inandırıcı demək gərəkdir, bağıra-bağıra yox, həzin, hətta pıçıltıyla söyləmək lazımdır. Bu çağırışda bir ağı həzinliyi var. Bu həzinlik şairin bütöv sənətini əhatə edir. Oğuz xandan, Atilladan, Əmir Teymurdan danışanda da, sözündən qılınc səsi gələndə də bu həzinlik onun şeri-nin ruhu olur.

R.Behrudinin şair səsində, poeziya nəfəsində bu gü-nümüz üçün çox gərəkli olan iki aydın çalar var, bu iki ça-lar – türklük və Nəsimiçilik – oxucunun duyğularını, zeh-nini iki qol kimi qucaqlayır.

Türklük qədim tarixi (boz qurdu, şamanı, Oguz xanı, Atillası) və geniş coğrafiyası ilə (Baykaldan, Tanrı dağı – Tyanşandan Qara dənizə, Saxa-Yaqustandan Kərkükəcən bütün Turan şəklində) onun sənətində şeirləşir. Şirin xatirə kimi anılır, əziz ağı kimi oxşanır.

“Dədə Qorqud kitabı”ndan sonra heç kəsdə etnik tari-ximiz bu genişlikdə, bu fəallıqda bədiilik predmetinə çevril-məyib. Şair türkün qədim tarixini yada salır və kədərlə öyünür:

Mayası qurddan gələn

Özgə bir dinə gəlməz…

Şamanam – içim köz-köz…

Düşmənə doğubdu dan,

Bağırır bir ağızdan:

Metedən, ya Oğuzdan

Bir də Turana gəlməz.

Nədir bu ulu tarixin qənimi, niyə türk bu günə düşüb:

Nallı kəhər atları

cilovsuz qoymağımız,

Sonra ardınca dil

deyən bayatımız,

qan ağlayan ağımız –

Hər şey ayrılıqdan başladı…

Divin canı şüşədə olan kimi türkün canı birlikdədir. Şairin incə diaqnozu ilə bu yaman azarın bir virusu da tapı-lır:

Oğlumun anası dilimi bilmir…

Babək öz oğlunun xəyanətini

Yad eldən aldığı

qadına yazdı …

Atası Məhəmməd,

adı Oğuzdu…

Soruşuram:

– Ananın adı?

– Dillənir:

– Veradır. Sənin?

Anuşdur…

Bu, şairin ən siqlətli mirası, ən böyük tapıntısıdır ki, türkün dilinə ana dili deyil: …sən mənim ana dilim yox, sən mənim müqəddəs “ata dili”msən (və qəribədir ki, soy kö-kündən türkün iştirak etdiyi ruslar Ana Vətənə atanın adı ilə “Oteçestvo” deyirlər və XIX əsrdə ana dili dərsliklərinin üstündə “Yazık Oteçestvo” yazılardı.) Mən şairin “Ata dili” şerini M.Sabirin “Fəxriyyə” satirası ilə müqayisə edərdim. “Hər şey ayrılıqdan başladı” və “Ata dili” şerləri günümü-zün tarix dərsliyidir. İş budur ki, etnik tarix terminləri, qu-ru sözlər şeirdə şirəli-emosional dil vahidlərinə çevrilir və oxucusuna duyğu aşılayır:

Mənim buntürk, sak babam,

Hun babam, Oğuz babam…

Göy Tanrı,

Qara xan, Oğuz, Gültəkin…

Hərəsi içdiyim

Bir anddan gəlir…

Mənim qərib-qərib

ulayan sözüm

Atilla gözləyən

boz Qurddan gəlir.

Vətənin bu günündə şair həsrətlə Qalın Oğuz dövlətini arzulayır. Beyrəyi öldürüb, eli niqablı qəhrəmansız qoyma-ğa çalışan, İç Oğuzla Dış Oğuzu, Üç oxla Boz oxu parçala-yan At Ağızlı Aruz qocaları tarixin məhkəməsinə verir. Qa-zan xanı çağırır. Bu günün tale yolunu cızmış adlı-sanlı ta-rixi şəxsiyyətləri günahlandırır: Əmir Teymuru, İldırım Bə-yazidi, Xətaini, Soltan Səlimi, Qacarı… tarixin haqq divanı-na çağırır və deyir:

“İttihamım: Bu mənəmlik qovğasında nə günahı məm-ləkətin?” Ancaq sakitcə, həzin, ağı melodiyası ilə danışır. Çünki onlar Ruhdur – Ruhu qışqırıqla yox, ağı ilə çağırmaq olar. Ruh oxşamağı sevir, oxşamaq üçün sevinməyə gələn kimi gəlir.

R.Behrudi hələ 1987-ci ildə yazırdı ki: “Bu yurdun oğlu var, dədəsi yoxdur”. Və günahı həmin Ruh – Dədələrdə gö-rür – oğullarda yox, Aruzlarda görür – Beyrəklərdə yox. Türkün qılıncını qında paslanmağa qoymayan Dədələr ölüb; Dədə Qorqud qəhrəmanlarını anaraq şair qılıncın dər-dinə şeir deyir: “Bilirsinizmi nə çəkir, Bir igid qılıncı qın-da?” Bu gün türkün adına sığınıb əsl sifətini gizlədən qeyri-türklərin və antitürklərin baş alıb getdiyi, hətta təntənə et-diyi zamanda bu poeziya bizə mənəvi dərmandır.

Nəsimiçilik ideyası Behrudi şeirinin tarixilik məzmu-nunu tamamlayır. Nəsimi deyirdi: “Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam”. R.Behrudi belə söyləyir: Əbə-diyyət andan keçir, Zaman sığan o an mənəm. Bu nədir? Behrudi özünü Nəsimiyə bənzədir? Bu, Nəsimi qarşısında ağız-burun bəhəm etmək deyilmi? Yox. Bu, dərvişlik fəlsə-fəsidir və dərvişlik Nəsimi hürufiliyi ilə əkizdir. Behrudi hətta az sonra Nəsimi ilə həmrəyliyini daha aşkar deyir: “Bu məkana sığışmayan, Dövr eyləyən zaman mənəm”. Söhbət Nəsimi ilə müqayisədən getmir. Nəsimi öz sözü və hərəkəti ilə ölçüsüzlük səviyyəsinə yüksəlir. Fəlsəfi nəsi-miçilik anlayışından Nəsimi özü hamıdan yüksəkdə durur, bu mənada onun simvolu Füzuli, Sabir rəmzlərindən də güclüdür. Və məqsəd Nəsimi ilə Behrudini müqayisə et-mək, riyazi böyüklük və ya kiçiklik işarəsi işlətmək deyil. Həqiqət budur ki, onilliyin şeiri hüququ qazanan “Salam, Dar ağacı” Nəsimi səsinin tarixin dərinliyindən keçərək dövrümüzə çatması əsrimizin siyasi binasının atom-nüvə divarında əks-sədası deməkdir. Bu misralar nə deməkdir:

Səni mən əkmişəm…

Mənə sən qənim,

Səni suvarmağa

halaldır qanım.

Yarpağın rəng alsın

qanımdan mənim…

…budağında yarpağa dönnəm…

Mənim canım səndə,

bil, canın mənəm…

Salam, Dar ağacı.

Bu nə dar ağacıdır ki, əkilir, suvarılır (qanla), yarpaq gətirir, canı var (insanı öldürüb canını özünə götürür). De-məli, bu, xalqın oğullarının əkdiyi ağacdır. Deməli, xalqın oğlu olarsa, bu, “həyat ağacı”na dönər, yox – onda “dar ağacı” bitər, meşə kimi ölkəni bürüyər.

Şair “Elə qürrələnmə… hər yanın mənəm”, “Salam dar ağacı” deyərkən, əlbəttə, asılmalı günahkarların bolluğunu demir, asılmağa gələn Nəsimilərin çoxaldığını söyləyir, Nə-similiyi, mərdliyi təlqin edir. Dərvişlik notları da bu təlqinə xidmət göstərir:

Dərdini sevəni

sevər Tanrı da;

Sən hər şeydən ucadasan,

Ölüm, xoş gəldin,

xoş gəldin.

Bu Yunus İmrədəki açıq ölüm təbliğidir. Ancaq Behru-di dərvişliyində şerin gücü ondadır ki, mənasız, mübarizə-siz yaşamaqdansa, ölüm gözəldir: “Bu “ol”umla nə bul-dum. Olmamaqdır bu olmaq”. Artıq bu Yunus yox, Nəsimi idealıdır. Bu gün düşmənlə vuruşda ölümdən qorxmamaq üçün dərvişlik fəlsəfəsini qavramağın gündəlik əhəmiyyəti var.

Öz müasir ideyasını təsirli bədii dillə, oyadıcı, cəlbedici sözlərlə, əlikərimcəsinə yenilikçi təşbeh – obraz – ifadələrlə söyləyir. Bu ifadələr təzədir, təravət mülayimliyi var, eyni zamanda onlarda barıt qoxusu duyulur, ox-kaman iniltisi eşidilir: bayraqlıq köynək, ata dili, içimdə iman evi – kədər-dən minarəsi (deməli, içindəki dərd bu minarədən Azan ve-rir), pəncərəyə yalnızlıq əkmək, sevincdən süzülən kədər, ölüm sevdası (həyat sevdası var, ölüm sevdası dərviş dü-şüncəsinin sintaksisidir), yalnızlığın anası, kədər bala, vətə-nin əyilməyən çinarları – bayrağım, dağından-daşından-adamlarından-otundan qəriblik yağmaq, əkilən toxumdan ayrılıq bitmək, dərdləri ləpə-ləpə danışmaq, tabut söz… Ay-rıca Dədə Qorqud ifadələri var – bunlar Dədə Qorqudun qəhrəmanlarını, əxlaqını, tarixi ab-havasını yada salır: Qarşı yatan qaradağı – yaylağım: Ağ alnıma Araz qara yazıdı; Mənim andım “ya bütövlük, ya qandı” – Qara başım bu yol üstə qurbandı; Eli yağmalanan, gölləri ölən – mən; Qara qazlıq atların kişnərtisi gəlir misralarımdan; qaba ağac tək uğruna çıxmaq…

Bu ideya – məzmunu, bu dil ifadələri ilə bu şeir bu gün bizə çox gərəkdir. Vətənin dar günüdür. Bu şeirlər dar gü-nün şeirləridir. “Ölüm də, olum da birmiş dünyada” deyər-kən şair təlqin edir ki, çalışmayan, vuruşmayan ölüdür, və-tən – xalq yolunda ölən diridir. Bu gün “olum, ya ölüm” su-alı hər hansı fərd üçün deyil, vətənin taleyi üçündür. Ona görə şair şaman duası ilə yalvarır: “Tanrı, sən bu milləti yox olmaqdan hifz elə”. Tanrı şairin duasını eşitsin, ancaq dua oxumaqla donuz darıdan çıxmaz. Buna görə də şairin son sözü budur: “Yurd uğrunda yurd daşına axmayan qanı neyləyim?”. “Özgə bir çarəmiz yox, Ümid qalır qılınca”. Bu çağırış, bu təlqin məhz bu ayın, lap bu saatın dərdi-əhvalı-dır.

Ahmet B. Erculasun

(professor)

ZAMANLAR ÜSTÜNDƏ YAŞAYAN ŞAİR

Son yıllara kadar doğu ve kuzey-doğu sınırlarımızda dünyanın bittiğini sanıyorduk. Aradaki sınırlar o kadar ka-tı, o kadar geçilmezdi! Acaba Kafkaslarda, acaba Urallarda, Hazar`ın ötesinde insanlar yaşıyor muydu? Yaşıyorsa kim-di bu insanlar? Niyahet sınırlar gevşedi, sisli perdeler ya-vaş-yavaş açıldı, dumanlar arasında bize benzeyen insanlar görmeye başladık. Dilimizin, kültürümüzün, kanımızın, sı-nırlarımız ötesinde de devam ettiğini hayretle fark ettik. Si-birya`ya, Moğolistan içlerine, Çin`e kadar uzayan bir ulu çı-narın dallarıydık biz. Meğer tarihlerde okuduğumuz Kaf-kaslar, Orta Asya bir masal değilmiş; canlı kanlı insanlar bu tarihin devamı olarak bugün de yaşarlarmış. Derin bir uy-kunun ardından şimdi güneş parıltılı işıklarını bu dünyaya saçıyor. İşıkların altından bir hoş, bir tatlı ülke görüyoruz. Bu ülkede çağıldayan boz bulanık sular, gür sesler var. Yayda yaylağım, kışta oylağım, yazın seyrangahım olan dağlar var. Bu ülkenin bir tarafı Bahri Hazer, her yanında hayalim dolanıp gezer. Saz üste, tel üste durur bu ülke. Mü-ziki ile, şiir ile yaşayır bu ülke. Karabağ şikestesi ile yürek tellerini sındırır bu ülke… Artık hepimiz biliyoruz, bu şirin ülke Azerbaycandır.

El bilir ki sen menimsen,

Yurdum, yuvam, meskenimsen,

Anam doğma vetenimsen!

Ayrılar mı könül candan?

Azerbaycan, Azerbaycan!

Şimdi acıyla hissediyoruz ki, canımızın bir parçası o taydadır, bir parçası bu tayda. Ve canımızın o parçasından bize acı tatlı nağmeler gelip durmaktadır. Ve bu nağmeler bir kor gibi yüreğimizi dağlayıp durmaktadır. Fakat Rüs-tem Behrudi bir başka köz olarak düştü yüreğimize:

Saraltsa da yarpağtek

Derd gem menim sözümü,

Misralarım ağlayıb,

Hönkürse de ağıtek;

Zaman menim kül örtmüş

Ocağdakı közümü,

Min il bele keçse de…

Söndüre bilmeyecek!

Bin yıl kül altında kalmış olan köz, daha bin yıl geçse de sönmeyecek. Rüstem şiirlerinde, işte yüreyindeki bu kö-zü dillendirir. Aslında o yüreğindeki duyguyu tam olarak ifade edebildiğine inanmaz. “Benim asıl şiirlerim, hissedip de yazamadıklarımdır” diyen dahi şairimiz Abdülhak Ha-mid gibi düşünür.

Neğmeye dönmeyen ağrılarım var

Dilim, içimdeki sözüme hesret

Gezebim, nifretim şere dönmür

Tesellim iki soz: “yazaram”, “sabah”…

Hissimi sözlere yüklemir dilim

Belke gaçag düşüb ilhamım, Allah!

diye Tanrıya şikayette bulunurken Hamid gibi sözün, keli-menin kifayetsizliğini anlatmk ister. Fakat yine de o bizi şuur altımızın derin köklerine götürmeyi başarır. Bana öyle geliyor ki, Rüstem Behrudi zamanlar üstünde yaşayan bir şairdir. Öyle bir yerde yaşamaktadır ki, orada dün, bugün yarın yoktur. Yalnız Tanrı Karahan`la su vardır:

Bir vaht,

Dünya dediyimiz bu yer küresi

Üzürdü sularda başına yalgız.

Tanrı Garahanla sular üzbeüz,

Bir Tanrı varıydı, bir de su yalnız…

Şairimiz sanki, o suyun üzerindedir ve oradan dünya-ya bakmaktadır. Rüstemin şiirinin en dipteki kökü işte bu mısralarda gizlidir. O, milletimizin destan ve masal devrini yaşamaktadır.

Kah Göktürkleri türeten dokuz budaklı ağacın altında, kah Oğuz Kağan`a oğullar veren kutsal ışığın içindedir. Ba-zan canı şişeye hapsedilen devrdir, bazan kurşun üzerine atılan yılan. Kimi zaman Babek, kimi zaman Dede Korkut; çok defa ağzı dualı bir Bozkurttur. Aslında o kopuzuyla, davuluyla, duasıyla zamanı tılsımlayan bir Şaman nevesi-dir. Sihirli mısralarıyla zaman düğümlenmiş, zamanın akı-şı durdurulmuş. Şimdi Tanrı Karahan`ın üzerinde kaz olup uçtuğu sularda, şimdi dokuz budaklı ağacın altında, şimdi gökten inen mavi ışıkta, şimdi bu masal çağında Türk, yeni-den yoğrulacak, yeniden oluşacaktır. “Ya ölüm, ya olum” diyor Rüstem; sihirli düğüm ellerinde; “Olum, oluşum” ta-mamlanınca sihri bozacak, düğümü açacak, zamana yol ve-recektir. O zaman ne beden, ne yürek yarım olacaktır, ne de vatan. Ah bu yurdun, bu elin “sıra neferi” Rüstem! Sen orada, ben burada zırhımızı giyib kılıcımızı kuşanmadık mı? Bilirmisin bu kılıcı bize kim kuşattı? Sen Atsız`ı mutla-ka işitmiş olmalısın. Yoksa nasıl Bozkurt`un bu kadar ru-hundan seslene bilirdin? Yoksa nasıl