Kitabı oku: «Son yeniçəri», sayfa 2

Amma “bizimkilər” də mənə digər əsgərlərdən fərqli davranırdılar. Düzdür, digərləri də pis davranmırdılar, lakin daha diqqətsiz və daha məsafəli idilər. Bizimkilərdə isə məni adam yerinə qoyduqlarına dair işarələr vardı. Məni görürdülər, baxışları məni keçib arxamdakı boşluğa dikilmir, varlığımı qəbul edirdi. Düz gözlərimin içinə ba-xırdılar. Deməli, bunlar bizimkilər idi. Neyləmək olardı? Yusifin dediyi kimi, otuzsəkkizinci camaat ortası.

Geniş bir yoldan aşağı düşdük, içində yenə divarlar, divarların içində isə möhkəm qapılarla mühafizə olunan taxta binaların ucaldığı ucsuz-bucaqsız meydana gəlib çatdıq. Bura çatanda, əgər başqa yerdə türk görməmiş ol-saydım, elə düşünərdim ki, bütün türklər yeniçəridir. Çünki hər yer yeniçərilərlə dolu idi.

Qəssab dükanlarının arası ilə keçib böyük qapıya tə-rəf addımladıq. Buranın gözətçiləri bizə Ağa qapısındakı gözətçilərdən daha səmimi davrandılar. Zarafatlaşaraq, qucaqlaşaraq, deyə-gülə, biz əsirlər də daxil olmaqla ha-mıya içəri girmək üçün icazə verdilər.

Yəqin ki, cəhənnəmə düşmüşdüm. Bunlar da yəqin ki, cəhənnəmin zəbaniləri idi.

Düz qarşımızda daha alçaq bir divar var idi, divar-dan o yana yenə qapılardan keçməklə getmək mümkün idi. Divardan o tərəfdə bir məscid və yüzlərlə irili-xırdalı bina görünürdü. Küncdə-bucaqda yeniçərilər oturmuşdu-lar. Qızğın söhbət edirdilər. Yeyib-içir, çubuq çəkir, danı-şırdılar. Binalardakı sıxlıq isə qətiyyən azalmırdı. İnsanlar içəri girib-çıxırdı. Hər yerdə Yusifin və digərlərinin qolla-rındakı işarələrdən daşıyan yeniçərilər gəzişirdi. Əksə-riyyəti silahsız idi, yalnız qurşaqlarına sancdıqları xən-cərlərinin dəstəyi görünürdü. Silahlı olanlar isə əksinə, tə-pədən-dırnağa kimi silahlı idilər və bir arabanın yükü qə-dər silah daşıyırdılar üstlərində.

Səhər-səhər içdiyim şorbadan sonra burda ilk dəfə nəsə yeyə bildim. Böyük sininin içində yemək gəldi. Biz əsirləri də unutmamışdılar. Ətli, düyülü bir yemək idi bu. Plova sevgim bax, beləcə başladı. Yusif onun üçün önəmli olduğu hiss olunan bir ritualı yerinə yetirdi: başındakı pa-pağının qabağına taxdığı iki taxta qaşıqdan birini çıxarıb mənə verdi, digərini isə özünə götürdü. Kürəyimə möh-kəm bir şapalaq ilişdirib:

− Bununla ye, – dedi.

Məni bir növ şərəfləndirdiyini anladım. Plovun ya-nında taxta qablarda açıq qırmızı rəngli içki gətirmişdilər. Adına şirə deyirdilər. Asan içilməsinə və xoş dadına al-danıb bir neçə qədəh içdim. Qısa müddət ərzində başım fırlanmağa başladı, kefləndim və bunun dərhal sərxoşluq verən içki olduğunu anlayıb dilimə də vurmadım. Çünki bunların yanında keflənməyim ziyanıma ola bilərdi. Ata-mın tez-tez mənə verdiyi nəsihətlərdən biri də bu idi.

Oğlum, Pyotr, inanmadığın insanların yanında nə sevincini, nə də kədərini bəlli et. Bundan ziyan çəkə bi-lərsən, – deyərdi həmişə atam.

Günortadan sonra idi və biz hələ də zabitləri gözlə-yirdik. Onlar görünən kimi əsgərlər arasında hərəkət baş-ladı. Artıq hamı öz normal həyatına geri qayıdacaqdı, özünü bu böyük şəhərin bir küncündə itirəcəkdi. Bəs mən neyləyəcəkdim? Nələrlə qarşılacaqdım bu böyük şəhər-də? Bu, Yusifin haqqında danışdığı “evim” necə bir yer idi? Orda mənimlə necə davranacaqdılar? Yusif də, görə-sən, mənimlə gələcəkdi? Gəlməyəcəkdisə, Arif ağanın nə istədiyini necə başa düşəcəkdim? Elə bunları düşünür-düm ki, karvandakı yeniçərilər bir-biriləri ilə qucaqlaş-mağa başladılar. Vidalaşırdılar. Bəziləri yanlarında bir-iki əsir götürür, bəziləri də əsirlərini içəri, o həngamənin içi-nə aparırdılar. Düzü, heç onların yerində olmaq istəməz-dim.

Qəfil, Arif ağa Yusifə işarə verdi. Adının Mehmet ol-duğunu yolda öyrəndiyim “bizimkilər”dən biri və Yusif böyük sandığın qulpundan tutdular. Yusif mənə gözü ilə işarə edərək iki gözlü heybəni göstərdi. Mən də onun de-diyi heybəni çiynimə götürdüm. Artıq “evimizə” gedirdik.

Ətmeydanından bir az uzaqlaşandan sonra yoxuşla yuxarı qalxmağa başladıq. Arif ağa bizə nəfəs almağa im-kan vermək istəyirmiş kimi atını yavaş-yavaş sürürdü. Yoxuşu keçəndən sonra künc-bucağına yer-yer daşlar dö-şənən yola çıxdıq. Yolun iki tərəfində müxtəlif mağazalar ard-arda düzülmüşdü. Biz keçəndə sahibləri bir-bir dü-kanlarından çıxır və “xoş gəlmisiniz, Arif ağa!” – deyərək salam verirdilər. Arif ağa da sakitcə başını əyib sağ əlini ürəyinin üstünə qoyur və bu salamları alırdı.

Bir az getmişdik ki, üzümə vuran mehdən dənizə çox yaxın olduğumuzu anladım. Bir az aşağıda getdiyimiz yola paralel başqa yol da var idi və onun qurtaracağında-kı tikilinin kilsə olduğunu başa düşdüm.

− Aman, Həzrəti İsa! – dedim birdən, üstəlik, yüksək səslə, amma dərhal özümü yığışdırdım. Əvvəlcə keşişlər, indi isə kilsə… İnanım yəni? Bu, təxminən Beltsidə məsci-də rast gəlmək kimi bir şey idi. Budur, orda, kirəmit rəng-li divarları ilə tam qarşımda idi.

− Gör e, – dedim öz-özümə, – gör e!!!!

Ətrafında çoxlu binaların olduğu məscidi keçmişdik ki, bir dəstə uşaq başımıza yığışdı. Heç bilmədik hardan peyda oldular. Onlar da eynilə dükan sahibləri kimi qış-qırışırdılar.

Xoş gəldin, Arif ağa! – deyirdilər.

Arif ağa da dükan sahiblərini salamladığı şəkildə on-ları salamlayırdı. Uşaqlar arxamızca gəlir, yaratdığımız bu qəribə karvan dar dalanlardan keçirdi.

Sentyabrın ortasında olsaq da, hava olduqca isti idi. Və mən istidən tər-su içində qalmışdım. Uşaqlar diqqətlə məni süzür, haqqımda danışır, gülüşür və sonra təzədən başdan-ayağa məni süzürdülər. Bir müddət beləcə irəli-lədik, kiçik və köhnə bir məscidin yanından keçdik. Elə məscidi təzə keçmişdik ki, əlli-altmış nəfərlik qrupun bizə tərəf gəldiyini gördük. Bunlar yeniçəri deyildilər. Tacirlə-rə oxşayırdılar. Düz ortalarında eyni ilə bizim karvandakı dərvişlərə bənzəyən Bəktaşi dərvişi var idi. Aramızda on addımlıq məsafə qalanda Arif ağa da, izdiham da dayan-dı. Dərviş irəli addımladı və Arif ağanın atının yəhərin-dən tutdu. Eyni anda Arif ağa da atından ağır-ağır düşdü, əyilib dərvişin ovcundan öpdü, dərviş də onun əlindən öpdü. Arxasınca qucaqlaşmağa başladılar. Birdən bu izdi-hamın ortasında tək qaldım. Tanrı heç bir qulunu tək qoy-masın, nə olardı ki, biri də məni qucaqlayaydı?!

Qucaqlaşma səhnəsi bir müddət davam etdi, sonra nəhayət, başa çatdı. Çox da hündür olmayan bir divarla əhatələnmiş geniş bir bağın içində, ikimərtəbəli evin qar-şısında olduğumuzu indicə gördüm. Çöl qapısının ağzın-da başına ağ şal bağlamış yaşlı qadın dayanmışdı. İlk dəfə idi türk qadını görürdüm. Yəni üzünü. Qəfil, içəridə − qa-pının ağzında başqa bir qadının da dayandığını başa düş-düm. Qadının qucağında yorğana bükülmüş uşaq var idi. Arif ağa yaşlı qadına yaxınlaşdı, əlini öpdü və alnına qoy-du. Yaşlı qadın Arif ağanı qucaqlamışdı, ondan ayrılmaq istəmirdi, elə bil. Nəhayət, yaşlı qadın ağlaya-ağlaya qol-larını Arif ağanın boynundan açdı və evin qapısına tərəf getdilər. Yusiflə Mehmet hərəkətə gələn kimi mən də cəld tərpənib qapıdan bağçaya keçdim. Qapıdakı qadın Arif ağanın əlini öpdü, alnına apardı, üçü də evə keçdi. Mən çaşqın halda Yusiflə Mehmetə baxırdım. Onlar evə tərəf getdilər, mən də qorxa-qorxa arxalarınca addımladım. Bə-li, içəri girdik. Aman, Tanrım, inana bilmirdim. Tanrım, mən sənə neyləmişəm ki?

Sandığı qapıdan girən kimi içəri qoydular. Mən də heybəni yerə qoydum. Əllərini sinələrində saxlayıb, eləcə dayandılar. Mən də.

Dayanmışdıq. İçəridən sevinc dolu uşaq səsləri gəlir-di. Ağlamaq, gülmək səsləri bir-birinə qarışmışdı. Dayan-mışdıq, hələ nə qədər belə dayanacağımızı da bilmirdik. Yusif və Mehmet kimi davrandığıma, onların elədiklərini təkrarladığıma görə gözlərimi qaldırıb ətrafıma baxa bil-mir, ancaq gözucu nəzər salırdım. Geniş otaqda idik. Üçü də bağlı olan qapılar var idi. Yuxarı mərtəbəyə də bir pil-ləkən çıxırdı. Bir də aşağı düşən pilləkən var idi.

Eləcə dayanmışdıq.

Sonra yuxarı çıxan pilləkənin yanındakı qapı açıldı, Arif ağa otaqdan çıxıb Yusifə nəsə dedi və təzədən içəri girdi. Yusif dərhal solumuzdakı qapını açdı, Mehmetlə birlikdə sandığı ora apardılar. Mən də heybəni apardım. Pəncərənin yanında bir qarış taxtadan düzəldilmiş uzun döşəyin üstündə oturdular. Mən oturmaqdan qorxdum, elə-beləcə kənarda büzülüb qaldım.

İçəridən gələn səslər azala-azala bir müddət də da-vam elədi. Ailə artıq bir-birindən az da olsa doymuşdu. Qapı təzədən açılanda Arif ağa qucağında oğlan uşağı ilə oturduğumuz otağa gəldi. Üçümüz də dərhal ayağa dur-duq və yenə o əvvəlki vəziyyətdə dayandıq. Bizim necə dayanmağımız Arif ağanın heç vecinə də deyildi. Xoşbəxt idi. O qədər xoşbəxt idi ki, üç qızdan sonra doğulan oğ-lunu, hətta mənə də sevinə-sevinə göstərdi.

Hələ də silahlarını və əbasını çıxarmamışdı. Mənə gülməli gəlirdi bu vəziyyət. Canavar kimi görünən bu adam və balaca yorğana bükülmüş oğlan uşağı… Lakin o, bütün bunları görmürdü. Heç vaxt tərk etmədiyi vüqarlı halını belə tərk etməyə hazır idi. Xoşbəxt idi. Bəlkə də, ye-ganə həyat mənbəyi olan bu uşağı mənə, Yusifə və Meh-metə göstərirdi.

Sonra dayandı, həmin o ciddi və vüqarlı halı təzədən qayıtdı. Belə dedi:

− Oğlum etiqadında, dinə və dövlətə xidmətdə həmi-şə sabitqədəm olacaq. Atasının üzünü ağ edəcək. Anadan yeniçəri kimi doğulub, yeniçəri kimi də yaşayacaq. Ona görə də adını Sabit qoyuram. Allah utandırmasın.

EVİM

İki il necə də tez keçib getmişdi. İndi öz-özümə fikir-ləşirəm ki, gör cavanlıq necə böyük nemət imiş. Cavanlı-ğın çətini-asanı olmur ki. Çətin dediyin işlər asan, asan dediyin işlər bir anda çətin olur.

Tanrı mənə əsarəti layiq bilmişdi, amma dərmanını da gəncliyimlə vermişdi. Güclü idim, tez öyrənirdim. On-lara sarı saçlarım və gömgöy gözlərimlə qəribə görünür-düm.

Bütün bağ-bağat mənə baxırdı. Hökmranlıq edirdim həyətə. Evin zirzəmisində qapısı bağçaya açılan balaca bir otaqda qalırdım. Səhər tezdən bağa çıxır, quyudan su çə-kir, evin giriş qapısının yanında olan böyük qablara tö-kürdüm. Qış olanda odun doğrayır, aşağı mərtəbədəki böyük sobanı qalayırdım. Ağacları budamaq, tut varsa tut, əncir varsa əncir yığmaq mənim işim idi.

İşlərim bununla da yekunlaşmırdı. Sabiti və qızları əyləndirmək, bağçada yelləncək düzəldib onları yellət-mək, cümə günü evdəki böyük xanımın – adı Zəhra idi – arxasınca bazara gedib aldıqlarını evə daşımaq… Bütün bunların hamısı mənim vəzifələrimidi. Qapıdan içəri gi-rən satıcılara fikir vermək, mis qabları qalaylatdırmaq, ev-dəki taxta əşyaların təmir edilməsi – hələ mən bunları saymıram. Həyətdə balaca yer düzəltmiş, tapdığım dül-gər alətlərini ora yığmışdım. Qısa müddət ərzində bu mə-sələni də həll eləmişdim. Sən demə, bu məsələdə də ba-carığım var imiş. Evdəkilər ən çox Beltsi formalı dolabları bəyənirdilər.

Ən mühim və bəlkə də, ən vacib vəzifəm Arif ağanın qonaqlarına xidmət etmək idi. Ən çox həyəcənlandığım vaxtlar da məhz bu anlar idi. İlk vaxtlar türkcə yaxşı bil-mədiyimə görə gələnlərin nə istədiklərini başa düşmür-düm. Amma sonra türkcə öyrəndikcə, gəlib-gedənləri ta-nımağa başladıqca, rahatlaşmış, xidmət barəsində də us-talaşmışdım. Qəhvələri köpüklü hazırlamaq, çubuqları tez-tez dəyişdirmək, yandırmaq mənim üçün elə də çətin deyildi. Türk dilində danışılanları yaxşı başa düşürdüm və söhbətin nədən getdiyini anlayırdım.

Arif ağa, əsasən, qonaqları ilə din və dövlət məsələ-ləri haqda danışırdı. Mən onun daha çox dini mövzularda danışmağını istəyirdim. Çünki bu cür söhbətlər edərkən Arif ağanın üzü, hərəkətləri çox mülayim olurdu. Üzündə təbəssüm yaranır, dərin düşüncələrə dalırdı. Dövlət işlə-rindən danışmağa başlayanda isə olduqca ciddi görkəm alırdı. Elə bil xəncərinin qəbzəsi ilə boynumun dalından vuran insan geri qayıdırdı.

Bu iki il ərzində elə bu söhbətlərə görəArif ağa məni şillələmişdi. Bir dəfə söhbət əsnasında ayaq üstə dayan-mışdım və özümdən asılı olmadan öskürdüm. Arif ağa qəzəblə mənə baxdı və:

− Sarı, – dedi, – tez bura gəl.

Yanına getdim, əyildim:

− Buyur, ağam, – dedim. Və deməyimə də peşman ol-dum. Sifətimə dəyən şillədən az qala yerə yıxılacaqdım. Məni ən çox sarsıdan isə beş nəfərin yanında vurulmağım idi. Sanki daha çox vurmaq istəyirdi, amma nəyə görəsə bir şillədən sonra insafa gəldi və eyni səs tonu ilə:

− İndi isə keç yerinə! – deyə əmr etdi.

İkinci dəfə vuranda isə haqlı idi, amma mən qayda-ların məhz belə olduğunu bilmirdim axı. Arif ağa qonaq-ları yola salanda onların ayaqqabılarını hazırlamış, qapı-nın ağzına düzmüşdüm. Ayaqqabıların burnu qapıya tə-rəf baxırdı. Qəfil sifətimə dəyən şillə ilə yerimdə tullan-dım. Mat-mat baxdım və nə baş verdiyini anlamağa ça-lışdım.

− Ayaqqabıları çevir, – dedi.

Mən də ayaqqabıların yönünü yan tərəfə çevirdim. O isə qışqırmaqda davam edirdi:

− Elə yox, axmaq, ayaqqabının burunları mənə bax-malıdır.

Axı mən hardan biləydim ki, ayaqqabıların burnu-nun qapıya tərəf qoyulması qonağın istənilməməsinə işa-rə edir.

Ən çox diqqətimi çəkən, ən çox gəlməyini istədiyim və həsrətlə gözlədiyim qonaq az-az gələnlərdən idi: Əh-məd baba.

Əhməd babanı iki şeyə görə sevirdim. Birincisi, o gə-ləndə Arif ağa çox sevinirdi. Həddindən artıq mülayim olurdu. İkincisi, Əhməd baba və yanındakı dərvişlər bu evə gəlib mənim kimi kölə ilə danışan nadir insanlardan idilər. Halımı-əhvalımı soruşur, əvvəlki həyatımla ma-raqlanır, hətta bəzi məsələlərdə fikrimi öyrənirdilər. Mən onların gələcəyi günü gözləyir və ən çox da onların söh-bətlərinə maraqla qulaq asırdım. Bəlkə bunun bir səbəbi də söhbətlərinin həmişə ahəngli olması və əvvəl-axır gəlib musiqidə dayanması idi. Mehmet dərviş zənburla çalıb oxumağa başlayanda mən artıq göz yaşlarımı tuta bilmir-dim. Bəzən ağlayırdım, bu zaman onlar da mənə qoşulub ağlamağa başlayırdılar. Yaxşı, mənim ağlamaq üçün xeyli səbəbim var idi, bəs Arif ağa niyə ağlayırdı?

Evimizi və yaşadığım məhəlləni artıq tanıyırdım. İs-tanbulu isə demək olar ki, tanımırdım. Bir-iki dəfə Unqa-panına, bir-iki dəfə isə Ətmeydanındakı o qorxunc hərbi düşərgəyə getmişdim. Hamısında da Arif ağa ilə birlikdə.

Arif ağa küçəyə heç vaxt tək çıxmırdı. Ən az iki əs-gərlə gəzir, bəzən mənimlə bir yerdə dörd nəfər olurdu yanında. Bu çoxluqdan istifadə edib əksər hallarda göz-dən itir, ətrafıma göz gəzdirirdim. Amma çölə çox tək çıx-mırdım. Qorxurdum. Kölə və kafir olduğumu hamı bilir-di. Arif ağanın köləsi olmağım məni qoruyur, mənə az da olsa toxunulmazlıq duyğusu bəxş edirdi. Amma eyni za-manda da mən onlardan aşağı idim. Bunu isə heç vaxt unutmurdum.

Rastlaşdığım bir təfərrüat mənim bu kompleksimi aş-mağıma az da olsa, kömək etdi. Əli Fakih və Hacı Həmzə məhəllələrinin arasında bir neçə xristian məhəlləsi yerlə-şirdi. Onlar arasında ermənilər məzhəb baxımından fərqli olsalar da, yunanlarla eyni idik. Bunu keşişlərin geyimin-dən, xaçların formasından və ibadət günlərindən bilirdim. Düzdür, dinlə bağlı elə də çox şey bilmirdim, amma ol-sun, bildiklərim nəyisə başa düşməyimə kömək edirdi. Artıq müqəddəslərimizin adının belə ortaq olduğunu bi-lirdim. Buna görə də nəsə məni tez-tez zəng səslərini eşit-diyim yunan kilsəsinə tərəf çəkib aparırdı.

Vişlovda kilsəyə atam kimi mən də, ancaq anam məc-bur etdiyi üçün gedirdim. Anam hər bazar mən kilsədən qayıdana kimi xüsusi yeməklər hazırlayırdı. Burda isə məni heç kim məcbur etmirdi, əksinə, özüm istəyirdim. Hətta Arif ağanın qorxusu belə bu istəyin qarşısında da-yana bilmirdi.

Nəhayət, bir şənbə günü axşam tərəfi bütün cəsarəti-mi toplayıb Arif ağaya yaxınlaşdım. Nə ola bilərdi? Ən yaxşı halda, məni üçüncü dəfə şillələyəcəkdi. Olsun. Üçüncü şilləni də düşünmüş və öz-özümə təlqin etməyə başlamışdım. Üstəlik, otaqda ikimiz idik. Yəni məni, ən azından, başqalarının yanında vurmayacaqdı. Nəsə de-mək istədiyimi anlayan Arif ağa məni çox gözlətmədi:

− Nə olub, Sarı? – deyə soruşdu. – Danış görüm.

− İcazə istəyirəm, ağam.

− Nə icazəsi? – deyə maraqla soruşdu.

− Sabah kilsəyə gedəcəyəm.

Vəssalam… Üçüncü dəfə şilləni hardan tutuzduraca-ğını düşünürdüm artıq. Və boynumu ona görə əymək is-təyirdim. Amma Arif ağa məni vurmadı. Bir müddət dü-şündü, sonra da çoxbilmiş adamların insanı şübhələndi-rən ədası ilə gülümsədi:

− Əlbəttə, Sarı, – dedi, – Allah hərəyə bir din verib. Sənin də dinin budur.

Sonra pul kisəsindən iyirmi qəpik çıxartdı:

Bunu da nəzir verərsən, – dedi, – səhər tezdən get, yaxşı?

Görəsən, məni vursaydı, dahamı yaxşı olardı? Allah şahiddir ki, bunun cavabını hələ də bilmirəm.

Səhər tezdən ən təmiz paltarlarımı geyinib kilsəyə tə-rəf getməyə başladım. İlk dəfə orda yanımda atamı, ana-mı axtardım. Kilsəyə gedirdim, onlar isə yanımda yox idi-lər. Ətrafda bir nəfər də olsun ora – kilsəyə gedən görün-mürdü. Qapısı ağzında gözləyən qızlar, oğlanlar yox idi. Ətir eyni idi, onsuz da əgər ətir eyni olmasaydı, çoxdan fikrimdən daşınmışdım. Məhz bu ətir sayəsində mən öl-kələr aşır, son iki ili yaşamamış kimi qəbul edir, Vişlovu, uşaqlığımı xatırlayırdım. Gözlərimi bağlasaydım, ya da kilsədəki dindarlar gözlərini bağlasaydılar, elə bilərdim ki, uşaqlığıma geri qayıtmışam. Amma yox. Gözlərim açıq idi. Kilsədəkilər də gözlərini yummamışdılar. Hamı mənə qəribə-qəribə baxır, “bu türk köləsinin burda nə işi var?” – deyə düşünürdü.

İlahi, mən burdayam. Sənin hüzurundayam. Və ya-dam bu yerlərdə. Qəribəm. Əllərimdən tutub məni ayağa qaldıracaq heç kim yoxdur yanımda… Yaxşı, deyək ki, mən bunlar üçün yadam. Səndəmi Mixailin oğlu Pyotru unutmusan, Tanrım?

Qaça-qaça evə qayıtdım. Gözlərimdən axan yaşlar yanaqlarıma süzülürdü. Saxlaya bilmirdim göz yaşlarımı. Yatağımda oturdum, gözlərim şişənə kimi ağladım.

Arif ağa heç nə demədi. Şişmiş gözlərimi o da gördü. Ümidsizliyimi də gördü. Sadəcə bircə cümlə dedi:

− Səninlə bu yaxınlarda həll edəcəyimiz bir məsələ olacaq, Sarı.

SARI ABDULLANIN HEKAYƏSİ

Səninlə bu yaxınlarda həll edəcəyimiz bir məsələ ola-caq, Sarı.

Elə beləcə də demişdi Arif ağa.

Bu osmanlılar bir cür adamdılar. “Osmanlılar”, − de-yirəm, çünki onlara türk deyəndə acıqlarına gəlir. Biz on-ları türk kimi tanıyırıq, özləri isə nə üçünsə bu addan is-tifadə etmirlər. Qəribəlik burda da deyil, qəribəlik Arif ağanın mənə dediyi sözdə idi.

Əgər tanımasam, bu söz mənə deyilən kimi oturub gözləyərdim. Çünki “yaxında”, demişdi. Amma osmanlı-lar üçün yaxın anlayışı fərqli ola bilərdi. Yəni “yaxında” bu gün də ola bilər, sabah da ola bilər, lap belə desən, üç gün də, üç həftə də, üç ay da, üç il də ola bilərdi. Burda bu iki il ərzində öyrəndiyim şey osmanlıların vaxtla bağlı dediklərinə elə də fikir verməmək olmuşdu.

İndi də elə edirəm. Arif ağanın mənimlə danışmaq is-tədiyi məsələ haqqında heç düşünmürəm. Düşünməyə heç ehtiyac da duymuram. Çünki, düşünməyə başlasam, ağlım başımdan çıxa bilər.

Amma Arif ağanın “yaxında” dediyi məsələni mə-nimlə danışması elə sürətlə baş verdi ki, özüm də heç nə başa düşmədim.

Evdə qonaq olmayanda Arif ağa yeməyini ikinci mər-təbədə − hərəmində yeyərdi. Bir gün axşamüstü − işdən gələndən sonra evin girişindən sol tərəfdə olan otağı gös-tərib:

− Sarı, – dedi, – oğlum, bu axşam burda ikimiz üçün bir süfrə qur, səninlə oturub yemək yeyib danışacağıq.

Belə bir şey ilk dəfə idi ki, baş verirdi. Arif ağa ilə ey-ni süfrədə yemək yemək?! Danışacağı şeylər, hər halda, çox vacib idi. Həm də ilk dəfə mənə, “oğlum”, – deyə mü-raciət edirdi. Görəsən, bu, elə-belə müraciət forması idi, yoxsa altında nəsə gizlənmişdi? İnanmıram, çünki Arif ağa sözlərini elə-belə seçmirdi, düşünüb-daşınır, sonra danışırdı. Bu söz artıq çox ciddi dəyişikliyin əlamətlərin-dən sayıla bilərdi.

Evdə yeməkləri çox vaxt böyük xanım, yəni Arif ağa-nın anası hazırlayır, aşağı mərtəbədəki mətbəxdə mənim üçün nəzərdə tutulmuş yerə qoyur, öz yeməklərini isə ikinci mərtəbəyə aparırdı. Mən də öz payımı otağımda yeyirdim. Çox ləzzətli bişirirdi yeməyi böyük xanım, ələx-sus da öyrəşmədiyim dad olan zeytun yağlı yeməklər çox xoşuma gəlirdi. Mətbəxə gələndə növbəti bir dəyişikliklə qarşılaşdım. Zəhra xanım bu dəfə axşam yeməyini çox ayırmışdı mənə. Bundan başqa, yeməklərin yanında pey-manə dedikləri qədəhlər də qoyulmuşdu. Deməli, bu gecə Arif ağanın aşağıda mənimlə birgə yemək yeyəcəyini ha-mı bilirdi. Yəni bu yeməklə bağlı əvvəlcədən qərar veril-miş və hazırlıqlar buna uyğun olaraq görülmüşdü. Elə-dirsə, yəqin ki, Arif ağanın mənimlə danışacağı mövzu həddindən artıq önəmli idi.

Mən süfrəni hazırlayıb gözləməyə başlamışdım ki, Arif ağa ev paltarında aşağı endi. Əlində, içində artıq nə olduğunu çoxdan bildiyim şüşə dolça var idi. Aman Al-lahım! Yəni mən indi Arif ağa ilə rakı içəcəyəm?

Süfrəyə oturduq. Peymanələrə rakı süzmək üçün əli-mi dolçaya uzatmaq istəyirdim ki, Arif ağa yüngülcə əli-min üstünə vurdu və:

− Yox, hələ ki, yox. Hələ ki, sən saqilik edə bilməzsən, – dedi.

Əlimi çəkdim və onun rakı süzməyinə diqqətlə fikir verməyə başladım. Bu qəribə vəziyyəti qəbul etmək üçün bir sıra qəribə hərəkətlər etdim. Əllərimin yerini dəyiş-dirdim, çörəyin içini barmaqlarımla əzişdirdim.

Mən bu qəribə hərəkətləri edəndə Arif ağa peyma-nəni əlinə alıb, “Eşq olsun!” – deyərək rakıdan üç qur-tum içdi. Belə olanda veriləcək cavabı artıq bilirdim. Əh-məd baba iləgörüş zamanı qurulan süfrələrdə bu sözü də-fələrlə eşitmişdim. Cavabı bilirdim, amma o sözü deyə bilmirdim. Yox, unutmamışdım. Sadəcə dilimə yaraşdır-mırdım. Sevirdim, çox gözəl bir cavab idi. Amma mənim dilimdə gülünc alınardı. Görəsən, bu sözü deməliyəmmi? Yenə də peymanəni dodaqlarıma aparanda özümdən asılı olmadan o iki sözü pıçıldadım:

− Nur olsun!

Arif ağa gülümsədi, güldü, hətta belə demək müm-kündürsə, qəhqəhə çəkdi. Kürəyimə sərt bir şəkildə, an-caq dostcasına vuraraq:

− Afərin, Sarı, bax belə,… – dedi.

Mən başımı önə əydim. Arif ağanın isə dili açılmışdı:

–Bilirsən, Sarı, başımıza bəla olmusan. Sənin ucba-tından ailəmizdə səliqə-səhman qalmayıb. İndi bilmirik ki, neyləyək?!

İstər-istəməz başımı qaldırıb Arif ağanın üzünə bax-dım. Gözlərim heyrətdən böyümüşdü. O isə olduqca sakit idi və çöhrəsini təbəssüm bürümüşdü.

–Mən sizə neyləmişəm ki, Ağam? – deyə soruşdum.

–Dərd də elə burasındadır ki, bizə heç bir pislik et-məmisən. Uşaqları əyləndirmisən, hamı səni çox istəyir. Böyük xanım səndən razıdır. Çalışqansan, ağıllısan, qabi-liyyətlisən. Səni yoxlamaq üçün yerə qızıl atdım, götürüb təzədən mənə verdin. Məhəllədə də hamı səndən razıdır. İndiyə kimi heç kim mənə səndən şikayət etməyib.

–Bəs onda, – dedim, – ağam, mənim günahım nədir?

–Dayan da, ağılsız insan, – deyə gülümsədi Arif ağa, – mən sənə günahlarından danışmıram axı. Sənə niyə ba-şımıza bəla olduğundan danışıram.

Sonra susdu, çörəyin qırağını qoparıb, zeytun yağı ilə hazırlanmış noxud yeməyinə batırdı və ağzına apardı.

–Bəs bilirsən ki, sən gələnə kimi yeməkləri həmişə burda yeyirdik? İndi isə yeyə bilmirik.

Deməli, bu gecə mənim gözlərim eləcəheyrətdən bö-yüyəcəkdi. Özümdən asılı olmadan soruşdum:

–Nə üçün, ağam?

–Dayan da, deyirəm. Bundan başqa, sən bilirsən ki, Əhməd baba və dərvişləri gələndə hamımız bir yerdə burda süfrəyə oturardıq? Bilirsən ki, xanımım Xədicə xa-nım evin hər yerinə rahatlıqla girib çıxırdı? İndi isə yazıq arvad iki ildir evdə rahat gəzə bilmir. Bilirsən, niyə? Çün-ki sən gəldin! İndi neyləməliyəm mən? Səni satmaq istə-səm, heç biri buna razılıq verməz. Arvad-uşaq sənə öyrə-şib. Hər işlərini görürsən. Qonşular da mənə gülər. Mənə yaraşmaz axı. Deyərlər ki, Arif ağa gör necə pis adamdır ki, yazıq qəribi iki-üç il özünə öyrəşdirdi, sonra təzədən əsirliyini ona xatırlatdı.

Susurdum. Bilirdim ki, Arif ağa əsas demək istədiyini hələ deməyib. Mənə maraqlı gəlirdi ki, görəsən, bu sözlə-rin axırı hara gedib çıxacaq?! Amma eyni zamanda da baş verə biləcəklərdən çox qorxurdum.

–Yaxşı, – deyə Arif ağa sözünə davam etdi, – Həm bu qədər başımıza bəla açmısan, həm də xoşbəxt deyilsən. Küçədən ağlaya-ağlaya gəlirsən evə, bütün günü sürüsü-nü itirən quzu kimi gəzirsən. Yaxşı, necə olacaq bu işin axırı?

Sual dolu gözlərlə onun üzünə baxdım. Təkcə gözlə-rim yox, eyni zamanda bütün varlığım “yaxşı, bəs necə olacaq bu işlərin axırı?” – deyə soruşurdu. O isə olduqca rahat idi, yenə yeməyindən bir neçə tikə yedi, rakısından bir neçə qurtum içdi. Bığlarını sığalladıqdan sonra diq-qətlə mənə baxdı. O, mənə elə baxanda istər-istəməz:

–Danış görək, Arif ağa, – deyə qışqırmaq istədim, – danış görək, nə olacaq bu işlərin axırı?

Amma mən qışqıra bilməzdim, bu, mənim həddimi aşmağım demək idi.

–Əslində, mən çıxış yolunu bilirəm, amma bu, çox həssas məsələdir. Onun babalı da ağırdır. Səhv etsəm, sa-bah ruzi-məhşərdə iki əlin yaxamda olacaq. Məndən haqq-hesab soruşacaqsan. Bu iş könül işidir, könüllə olur və məcburiyyət əsla yoxdur. Dində məcburiyyət olmaz və kimisə nəyəsə məcbur edən yoldan çıxmış sayılır. Mən bi-lə-bilə bunun babalını öz boynuma götürə bilmərəm. Bu-nun hesabını verə bilmərəm.

Təzədən və uzun müddət susdu. Din, bəli, məsələ din idi. Mənim dinim idi əsas məsələ.

–Yaxşı, bəs bunun həlli nədir? – deyə soruşdum.

–Həlli nədir, hələ də başa düşməmisən? – Arif ağa üzündə bezgin ifadə məndən soruşdu, – sən özün anla-malısan hər şeyi. Mən sənə nə deyim axı? Daha çox danı-şıb günaha batmaqdan qorxuram.

Sonra susdu. Bu, bir də heç vaxt danışmayacaqmış ki-mi susmaq idi. Elə bil məndən nəsə gözləyirdi. Mən də ona qoşuldum. Onun kimi susdum. Bir müddət diqqəti-mizi, ancaq Zəhra xanımın hazırladığı yeməklərə verdik.

Sonra…Əgər elədiyim böyük bir günah idisə, əgər bu-nu eləyib böyük günah qazanmışamsa, Həzrəti İsa pey-ğəmbərimiz məni bağışlasın… Birdən başımı qaldırdım. Sözlər, elə bil dodaqlarımdan öz-özünə tökülməyə başla-dı:

Ağam, – dedim, – mən müsəlman olmaq istəyirəm.

Arif ağa gözləri parlaya-parlaya sevinc içində üzümə baxdı:

–Doğrudan? – deyə soruşdu.

–Hə, – deyə cavab verdim, – Söz ağızdan çıxır, ağam!

Bu, onun ən çox sevdiyi və ən çox işlətdiyi cümlələr-dən biri idi.

–Yox, yox, bu elə adi sözlərdən deyil, oğlum. Bizim yolumuz çətin yoldur. İslam dediyin başqa yollara oxşa-mır. Biz, bizə tərəf gələnlərə belə deyirik: “Gəlmə! Gəlmə! Dönmə! Dönmə! Gələnin malı, gedənin canı!” Ona görə də bir də soruşuram oğlum: dəqiq düşünmüsən?

Dəqiq düşündüyümə dair yəqinliyim hardan hasil ol-du, bilmədim, amma qərarlı olduğum gözlərimdən oxu-nurdu yəqin ki:

–Dəqiq düşünmüşəm, ağam, – deyə təkrarladım.

Elə bil mənə qulaq asıb eləmirdi:

–Dəqiq düşünmüsən?

–Hə, ağam! Dəqiq düşünmüşəm.

–Hə, üç dəfə soruşdum, – deyə öz-özünə pıçıldadı, – düz üç dəfə.

Sonra qədəhini götürüb:

–Eşq olsun! – dedi.

Mən də ona:

–Nur olsun! – deyə cavab verdim.

Qədəhini süfrəyə qoyan kimi diqqətlə üzümə bax-mağa başladı. Əlini uzadıb əvvəlcə saçlarımı, sonra yana-ğımı sığalladı:

–Müsəlman olmağa qərar verən insan, yolumuza gir-məyin astanasında olan insan kölə ola bilməz, – dedi, – Sənin qarşında artıq yeni, yepyeni bir aləm açılır, sən bu yeni aləmə girəcəksən. Bundan sonra Arif ağanın qulu de-yilsən. Artıq Allahın qulu və köləsisən. Sən Abdullasan, Sarı Abdulla!

***

Zəhra xanımı heç belə görməmişdim. Neçə gün idi ki, təlaş içərisində idi. Sən demə, bütün bunların hamısı mə-nim üçün idi. Dəsmallar alır, corablar yığır, paltar tikirdi. Bir-iki dənə də yox, hərəsindən on-on beş ədəd. Mətbəxi də yaddan çıxarmır, turşular, halvalar hazırlayır, onları müxtəlif qablara doldururdu. Məhz bu cür ciddi-cəhdlə hazırlaşmağından öyrəndim ki, sən demə, Zəhra xanımgil beş nəsildən bəri Bəktaşi imişlər. Bəktaşilər çətinlik çək-dikləri məqamlarda Zəhra xanımdan məsləhət alırdılar. Arif ağaya da o, təlimat verirdi:

–Yox, o, elə deyil. Adətimiz var, on iki ədəd olmalı-dır. On iki ədəd al! Yox, yun olmalıdır! Fikir ver, yun ol-sun, ha! – kimi əmrlərlə onu idarə edirdi. O boyda Arif ağa bitib-tükənməyən əmrlər qarşısında “olar, ana, baş üstə, ana”, – kimi cavablarla kifayətlənir, anasının bitib-tükənməyən buyruqlarını səbirlə yerinə yetirirdi. Böyük bir bayram, ya da toy həyəcanı, təlaşı içində idilər, elə bil. Hamı mənim Pyotr kimi son günümə, Sarı Abdullanın isə anadan olacağı günə ciddi-cəhdlə hazırlaşır, bu doğu-şu həyata keçirəcək Əhməd baba və dərvişləri üçün xü-susi hədiyyələr hazırlayırdılar.

Nəhayət, bir gün axşamüstü Arif ağa bu ölümün və yenidən doğuluşun bütün əvəzini öz üstünə götürəcək bir heyvanla içəri girdi. Bu, qıvrım tükləri olan buynuzlu qoç idi. Buynuzlarının arasındakı ağappaq tüklərə xına qoy-muşdular. Sırsıra muncuqlar da düzülmüşdü buynuzla-rının arasına. Zəhra xanım diqqətlə qoça baxır, şikəstliyi-nin olub-olmadığını yoxlayırdı. Arif ağa da böyük təcrü-bəsinə arxalanaraq təbəssümlə anasının hərəkətlərinə ta-maşa edirdi.

–Qıvrımdır, – dedi Zəhra xanım böyük məmnunluq-la, – Arif ağa da elə bu cür heyvan seçməli idi.

Belə başa düşdüm ki, Arif ağa qurbanın ən gözəlini seçmiş və bunun üçün də bir xeyli pul xərcləməli olmuş-du.

Nəhayət, o böyük günün səhəri açıldı. Məni hamama apardılar və yenə “hər halda, bu mənə bir neçə il kifayət edər”, – deyə düşünəcəyim tərzdə təmizlədilər. Əynimə tər-təmiz paltarlar geyindim.

Bütün bu ritualları həyata keçirdiyim zaman yanım-dan heç ayrılmayan Yusif və Mehmet çox əylənir, mə-nimlə gərdəyə girəcək bir bəy, daha doğrusu gəlin kimi davranırdılar.

Evdən çıxanda arxamızca, demək olar ki, böyük bir karvan gəlirdi. Lap qabaqda qoçu iplə məğrurluqla apa-ran Arif ağa, onun arxasınca isə əlində böyük boğçası ilə Zəhra xanım gedirdi. Yanında əlində boğça tutmuş iki qa-dın var idi. Daha sonra bu hadisənin əsl qurbanı olan mən addımlayırdım. Arxamca da əllərində ərzaq dolu zənbil-lər olan yeniçərilər gəlirdi.

Əvvəllər − qaranlıq günlərimdə hər səhər tək çıxdı-ğım gəzintiyə ilk dəfə idi ki, bu qədər adamla gedirdim. Yol boyunca hamı hörmətlə bizə salam verir, belə bir iş tutduğuna görə Arif ağanı təqdir edirdilər. Hamı hara getdiyimizi, niyə getdiyimizi bilir və bu bilmələri belə ar-tıq mənə salam vermələri üçün kifayət edirdi.

Yeddiqüllə hasarı qapısından qulluqçuların “uğurlar olsun!” nidaları ilə yola çıxdıq. Ərikli babanın həyətində bizi iki dərviş qarşıladı və təkkəyə apardı. Dərvişlərdən biri:

–Rəhbəri kimdir? – deyə soruşdu.

–Yusif, – deyə cavab verdi Arif ağa.

Yusifin bayaqdan bəri hiss elədiyim qürurunun sə-bəbini indi daha çox anlayırdım. Yusif mənim bu xüsusi günümdən məsul idi. Bununla da o, mənimlə münasibət-lərini daha da sıxlaşdırmışdı. Yanıma gəldi və qulağıma:

–Mənimlə gəl, – dedi.

Sağ tərəfdəki otaqlardan birinə keçdik. Hava isti olsa da, otaq sərin və alaqaranlıq idi. Sol küncdə dəsmal, lə-yən, aftafa gözə dəyirdi.

–Dəstəmaz almısan, Sarı? – deyə soruşdu.

–Hə, Arif ağa ilə birlikdə, – deyə cavab verdim.

–Ondan sonra dəstəmazın heç pozulmayıb ki? Yatar-san, bayıra çıxarsan, dəstəmazın dərhal pozular, ha?!…