Kitabı oku: «Qana qan qarışdı», sayfa 3

Alp Aruz. Dədə, artıq gecdir. Sən bu işlərə qarışma, çünki sən də həmişə İç Oğuzun tərəfində olmusan. Onu bizdən üstün tutmusan. İndi isə qoy hərə öz müqəddəratını həll etsin. Məgər Dış Oğuz eli İç Oğuzdan ayrı yaşaya bilməz? Yaşayar, ona görə də biz qərarımızı vermişik. Önümüzdə durma. Haydı, igidlər!

(Dış Oğuz bəylərindən Aruz, Əmən, Bəkil oğlu İmran, Yalıncıq və s. çıxırlar. Dədə Qorqud ağlaya-ağlaya Aruzun dalınca çıxır. Musiqi.)

Qazan xan. Bəylər, burada bir hiylə var, amma mən heç nə başa düşə bilmirəm. Bu gün kafir özünün qırx minlik ordusu ilə qapımıza dirənmiş, Ala dağın ətəyində məskən salmış, hücuma hazırlaşır, dayım Aruz elimizə nifaq salır, parçalanma törədir. İlan balasından olan oğlu Qara Tükəni müdafiə edir. Düzdür, ağsaqqal sözünə baxmayan ağlar qalar.

Bəylər, bütün Oğuz elinə səs saldırın, qoy carçılar bütün elə bəyan etsin, əli qılınc tutan bizə qoşulsun, vətənin bəlasının qarşısını alaq.

Yeni bir döyüşə, çox ağır və həlledici bir döyüşə hazırlanmamız lazımdır. Mərkəzdə özüm duracağam, sağ cinahda oğlum Uruzla Beyrək, sol cinahda isə orduya qardaşım Qaragünə ilə Şir Şəmsəddin başçılıq edəcəklər. Yeynək isə öz igidləri ilə pusquda duracaq, bizim basıldığımızı görərsə, son anda hücuma keçər. Lap son anda.

Hər ehtimala qarşı Dış Oğuz bəylərinə də səs salın, əgər qanlarında Türk qanı axırsa, zərrə qədər vətən üçün yanırlarsa, bizə köməyə gələrlər. Türk təkcə qopuz çalmaqla öyünməməlidir. Türkü türk edən onun bir döyüşçü, bir alp olmasıdır.

Haydı, igidlərim, durmayın. Ər oğlu ağır gündə tanınar. İndi vuran qollar, yürüyən ayaqlar, düşünən başlar lazımdır bizə. Tanrı sizə yar olsun. Gedin, hazırlığa başlayın. Söylədiklərimi hamıya çatdırın!

Bəylər. Oldu, xan, baş üstə.

(Hamısı bir-bir çıxırlar. Qazan xan fikirli-fikirli oturduğu halda pərdə bağlanır.)

III PƏRDƏ

(V şəkil)

(Ay işığı… Gözəl bir bağ. Hovuzun kənarında narahat halda gəzən, enlikürək, yaraşıqlı, yüksək rütbəli şəxslərə məxsus geyimdə olan 30-35 yaşlarında bir gənc. Bu vaxt gözəl bir qız gəlir.)

Naira. Sevgilim, səni çox gözlətmişəm?

Tiqran. Ay mənim göylərdən göndərilmiş pərim, sənin yolunu mən lap ölənə qədər gözlərəm, təki sən həmişə mənim qaranlıq gecəmə belə işıq saçasan.

Naira. (Nazlanır.) Əzizim, yəni sən məni belə çox sevirsən?

Tiqran. (Öpür.) Məgər mənim sənə olan sevgimi görmürsən? Naira, sən bilirsən ki, mənim düşüncəmə görə sevgi iki yerə bölünür: yatağa qədər olan sevgi, torpağa qədər olan sevgi. Mənim sevgim ölənə qədər yaşayan sevgilərdəndir. Mənə de görüm, atan səni mənə nə vaxt verəcək? Sənin vüsalının həsrətinə dözə bilmirəm. Qorxuram ki, vüsal həsrəti məni yandırıb külə döndərə.

Naira. (Gülərək) Sən nə tez külə dönürsən, əzizim? Bəs məni gözləmirsən?

Tiqran. Naira, mən hərdən bizim qovuşa bilməyəcəyimizdən qorxuram. Qorxuram, səni mənim əlimdən alalar.

Naira. Çox şübhəli danışırsan, bizim əziz baş sərkərdəmiz. Məni sənin əlindən kim ala bilər axı? Sən ki bizim elin qəhrəmanısan. Atamın sağ əlisən. Oğuz eli üzərindəki axırıncı qələbən göstərdi ki, sən əvəzsiz igidsən. Bizim el də, atam da yaxşı bilir ki, hər özündən deyən igid, Oğuz igidləri qarşısında qələbə çala bilməz. Amma sən bunu bacardın. Atam da əməlini qiymətləndirərək sənə ordunun baş sərkərdəliyini tapşırdı. Aslanım, indi de görüm, sən kimdən qorxursan?

Tiqran. (Bir az susur.) Elə sənin atandan.

Naira. Kimdən? Atamdan?

Tiqran. Bəli, gözlərimin nuru, atandan. Sənin xəbərin var ki, atan mənim başımı aldada-aldada səni başqa adama ərə vermək istəyir?

Naira. Yox. Xəbərim yoxdur. Olsa da, inanmaram.

Tiqran. İnanmalısan, gözəl Naira, inanmalısan. Bu acı da olsa, bir həqiqətdir.

Naira. (Ciddiləşir. ) Səndən xahiş edirəm, açıq danış, məni başa sal görüm bu həqiqət necə olur? Axı atam səni sevdiyimi bilir.

Tiqran. Məlumun olsun ki, atan səni bibin oğlu Qara Tükənə ərə vermək istəyir. Bir türk oğluna.

Naira. Necə? Məni türkə ərə vermək istəyir? Axı bizim türklərlə tarixi düşmənçiliyimiz var? Heç indi də münasibətimiz yaxşı deyil. Bəs məni ona necə ərə vermək istəyir? Olsun ki, o, mənim bibim oğludur. Bir də ki Qara Tükən evlidir. Onun bir oğlu da var.

Tiqran. (Saçını sığallayır, öpür.) Əzizim, sənin bu gözəl başının bilmədiyi çox işlər var. Dövlət siyasəti həmişə qurban tələb edir. Bu tarixən belə olub və olacaq da. Başçılar hakimiyyətini qorumaq üçün öz övladlarını öldürə də bilərlər.

Naira. (Ağlayır.) Axı bu necə olur? Niyə olur?

Tiqran. Atanın niyyəti odur ki, Alp Aruzun oğlu Qara Tükəni bizim tərəfə döndərsin, sonra Qazan xanı məğlub edib Qara Tükəni onun yerinə xanlar xanı keçirsin. Axı bizim eldə xan, bəy nəsli yoxdur, ən yuxarı rütbə təkurdur. Ona görə də atan 23 il bundan qabaq qurduğu oyunu indi həyata keçirmək istəyir. Yəni artıq biz bəy nəslindən toxum götürmüşük. Qara Tükəni öz tərəfimizə çəkməklə bizim torpaqlarda daha məliklik yox, xanlıq olacaq, sərhədlərimiz Qara dənizdən Xəzərə qədər genişlənəcək, oğuzları əsarətimiz altında saxlayacağıq. Daha onlara xərac verməyəcəyik, onlardan xərac alacağıq.

Naira. Dayan, bəsdir. Saxla bu sehrli nağılı. Deyəsən, sən bunların hamısına atamdan çox çalışır və baş tutmasına sevinirsən. Bəs sənin bayaqkı vədlərin harda qaldı? Demək, sən məni vəzifəyə satırsan? Atamın gözünə girmək üçün onunla razılaşmısanmı? De, vicdansız, de, yalançı, şöhrətpərəst! (Gözünün yaşını silir. Kinayə ilə.) Yaxşı, de görüm, bütün bunlardan sonra atam sənə nə verəcək? Nə boyun olub? De! De, mən də bilim.

Tiqran. Əzizim, bir dayan! (Qolundan tutur.) Məni düz başa düş. Həqiqətən də, mən hərdən sevgimi unudub bütüb bu dediklərimin baş tutmasına çox sevinirəm, çünki bu, bizim elin müqəddəratıdır, mən də elimi, vətənimi sevirəm. Axı bir düşün, biz nə vaxta qədər məliklik olub ondan-bundan asılı qalacağıq? Artıq vaxtı yetişib. Biz böyük dövlət qurmalıyıq, amma bütün bunlara baxmayaraq, mən səni və gələcək eşqimizi də düşünürəm. Unutma, mən səni sevirəm və hər şeyi də eşqimizə qurban verməyə hazıram. Sən narahat olma, biz heç vaxt ayrılmayacağıq. Bizim iki yolumuz var: birincisi, atanı tələsdirib nişanı həlledici döyüşə qədər etmək, əgər buna atan razı olmasa, ikincini işə salarıq.

Naira. O ikinci nədir elə?

Tiqran. Bu türklərin yaxşı adəti var. Əgər qız onu sevməsə, ona ərə getməyə razı olmasa, onda heç vaxt həmin qızla bir yastığa baş qoymazlar. Səninlə söhbətində sən başqasını sevdiyini desən, Qara Tükən heç vaxt səni almağa razı olmaz. Axı Qara Tükən oğuzların adəti ilə böyümüş igiddir.

Naira. Birdən bunların heç biri baş tutmadı?

Tiqran. Onda mən rütbəmi də, şöhrətimi də sənin ayaqların altına ataram. Vuruşaram, döyüşərəm, səni heç kimə vermərəm, gözəlim, mənə inan. (Qızı qucaqlayır, öpür. )

Naira. (Başını onun çiyninə qoyur.) Əzizim, mən səninlə olmaq üçün hər şeyə hazıram. Hətta sənə qoşulub dağlara qaçmağa da razıyam. Nə edirsən, et, ayrılmağımıza razı olma! Bu qanla başa gəlsə belə, dediyindən dönmə. Buna atamın da haqqı yoxdur. Mən nişanımın tez olmasını atamdan xahiş edəcəyəm.

(Bu vaxt kənardan qılınc səsləri gəlir. Döyüş gedir.)

I səs. Qoyma, sağ tut!

II səs. Vur, türkün casusudur.

I səs. Siz də hücum edin, ayağından yaralamışam. Çox döyüşə bilməyəcək.

Tiqran. Yaxşı, sevgilim, sən get. Mən görüm, bu nə səsdir. Yenə döyüşçülər kimi yaxalayıblar?

Naira. (gedə-gedə) Sən xəbərimi gözlə! Biz ayrılmayacağıq!

Tiqran. (Sarayın divarı yanında vuruşanlara müraciətlə) Qılıncları endirin! Gecə vaxtı bu nə səs-küydür?

Onbaşı. (təzim edir) Ağa, bu bir türk döyüşçüsüdür. Sarayın ətrafında gəzirdi. Təslim olmasını əmr etdim, amma o, qılınc çəkdi. Biz də döyüşməyə məcbur olduq.

Tiqran. Ey türk, sən bizim dili bilirsənmi? Bilirsənsə, söylə görək, buralarda nə işin var?

Türk. Sizin dili bilirəm. Mənim Təkura çatdıracağım xəbər var.

Tiqran. Mən onun baş sərkərdəsiyəm. Nə sözün var, mənə deyə bilərsən.

Türk. Sizə deyə bilmərəm. Yalnız və yalnız Təkurun özünə çatdırmalıyam.

Tiqran. Yaxşı, bunu aparın. Ehtiyatlı olun, aradan çıxmasın. (gedirlər)

VI şəkil

(Təkurun sarayı təsvir olunur. Təkur öz taxtında əyləşmiş, yanında 2 gözəl qız. Qarşısında da biri rəqs edir. Təkur cüssəli olmasına baxmayaraq, içkili oldugundan çox əzgin görünür. Baş sərkərdə Tiqran içəri girir.)

Təkur. Ha-ha-ha, mənim ağıllı sərkərdəm, yaxın gəl, əylən, şərab iç!

Tiqran. Minnətdaram, Təkur həzrətləri. Sizi çox vacib bir iş üçün narahat edirəm. Döyüşçülərimiz Sizi görmək istəyən bir türk casusunu tutmuşlar. Sizi görmək istədiyinə israr edir.

Təkur. (Tez yerindən qalxır.) Nə? Məni görmək istəyən bir türk? Tapşır, onu hüzuruma gətirsinlər. Deyəsən, yaxşı bir xəbər var. Tez eləyin! (Türkü gətirirlər.) Ey türk, səni kim göndərib? Mənə gizlin nə sözün var?

Türk. Hörmətli Təkur həzrətləri, məni Sizin yanınıza bacınız göndərmişdir.

Təkur. (Hiyləgərcəsinə) Sənin onun tərəfindən göndərildiyinə necə inanaq?

Türk. (Boynundan asılmış bir medalyon çıxarıb Təkura uzadır.) Alın, baxın! Bu Sizin ananızın yadigarıdır. Bacınız etibar etməyiniz üçün bunu mənə vermişdir.

Təkur. (baxır) Hə, çox gözəl, söylə görək nə xəbərlə gəlmisən?

Türk. Təkur həzrətləri, bacınız mənə məktub vermədi, çünki Qazan xanın keşikçiləri hər yerdə nəzarəti gücləndirib. Üstümdən kağızın tapılması təhlükəli olardı. Məlumunuz olsun ki, artıq Qazan xanla Alp Aruzun arasına nifaq düşüb. Alp Aruz Dış Oğuz bəylərini başına toplayaraq Qazana düşmən kəsildi, yəni Oğuz eli iki yerə parçalanıb. Dış Oğuz bəyləri arasında Yalıncığın başçılığı altında bir neçə tərəfdarımız var. İndi Qazanla həlledici döyüşə girsəniz, Dış Oğuz bəyləri ona kömək etməyəcək. Mənim söylədiklərim bu qədər.

Təkur. (Əl çalır. Hüzuruna gələn saray qulluqçusuna.) Türkə yaxşı qulluq edin. (Türkə tərəf dönərək) Get, rahatlanıb dincəl, bizim cavabımızı sabah eşidib yerinə çatdırarsan.

Tiqran. Ey türk, sənə bir sualım var. Sən deyə bilərsənmi, bizim dili niyə öyrənmisən?

Türk. Ağa, mənim anam da bu ellərdəndir. Türklər onu basqın zamanı qənimət kimi götürmüşdülər. Onun üçün də anam çətinliklə də olsa, mənə bu dili öyrətmişdir.

Tiqran. Gedə bilərsən. (Çıxır.)

Təkur. Hə, mənim cəsur sərkərdəm. Nə deyirsən, həlledici döyüşə hazırlaşaqmı? Artıq əmin ola bilərik ki, qələbə bizimdir. Sən mənim uzaqgörən siyasətimi görürsənmi? Mən bütün bunları Şöklü Məliyin sərkərdəsi olanda fikirləşmişdim. İndi isə bəhrəsini görməkdəyəm. Nəhayət ki, elimiz bizanslıların və oğuzların arasında əzilməkdən yaxa qurtaracaq. Neçə illərdi ki, Oğuz elinə xərac veririk, artıq dövran dəyişib, indi Oğuz eli bizə xərac verəcək. Ha-ha-ha. Xanlar xanı Təkur Qara dənizdən Xəzər dənizinə qədər ərazinin sahibi olacaq. Döyüş üçün nə lazımdırsa, elə. Xəzinənin bütün səlahiyyətlərini sənə verirəm. Çəkinmə.

Tiqran. Təkur həzrətləri, mən sizin kimi düşünmürəm. Mənim başqa təklifim var.

Təkur. De, eşidirəm. Sənin həmişə ağıllı fikirlərin olub.

Tiqran. Mən istərdim ki, hələ tələsməyək. Birincisi, bacınıza məktub yazıb onu əmin edin ki, Qara Tükən biz tərəfə keçsə, qələbədən sonra ona yüksək vəzifə verəcəksiniz.

Təkur. Çox yaxşı, gözəl təklifdir. Sonra nə kimi təklifin var?

Tiqran. İkincisi, biz gərək Alp Aruzun yanına öz elçimizi göndərək. Ona ittifaq təklif edək. Təklifimizin şərtləri də bu olsun ki, əgər o, bu döyüşdə Qazana tərəf çıxmasa, qələbədən sonra bizim nəzarətimiz altında olmaqla onu Oğuz elinin xanlar xanı kimi tanıyacağıq. Əlbəttə ki, xəracımızı almaq şərti ilə. Biz bununla Aruzu aldatmış olarıq. Qazanın məğlubiyyətindən sonra Dış Oğuzun bizimlə döyüşməyə heç vaxt gücü çatmaz. Ondan cavab gələnədək biz də döyüş hazırlığına başlayarıq. O vaxta qədər gücümüzü toplayarıq. Oğuz elinə həlledici zərbə vurarıq.

Təkur. Əla, əla! Bu saat mən elçilərin getməsi üçün bütün tapşırıqları verərəm. İndi-döyüş qabağı məndən nə diləyin varsa, buyur.

Tiqran. Təkur həzrətləri, mən sizdən qızınız Nairanı istəyirəm. Razı olsaydınız, döyüşə qədər nişan məsələsini yoluna qoyardıq.

Təkur. (Bir az ciddiləşir, düşünür.) Tələsmə, igid. Naira sənindir. Bu tələsikdə nə olub ki, qələbədən sonra biz təntənəli bir nişan mərasimi edərik. Tələsmə. İndi isə get, hazırlaş. Səni qabaqda çox böyük bir iş gözləyir.

(Pərdə bağlanır)

VII şəkil

(Alp Aruzun evi. Qara Tükən atası Aruzun çağırdığı divana hazırlaşır. Dayəsi də ona geyinməyə kömək edir.)

Qara Tükən. Dayə, görürsən də döyüşdə məğlubiyyəti mənim boynuma qoyurlar. Yadındadırsa, mənə Uruzun yazdığı məktubda İç Oğuzla Dış Oğuzun qoşunlarının gün batanda Ala dağın ətəyində görüşəcəkləri bildirilirdi. İndi mən nə edim ki, Uruz günorta ora çatıb. Uruz səriştəsizdirsə, mən nə edim? Amma, dayə, çox yaxşı oldu. Bu, demək olar ki, mənim arzularımla üst-üstə düşdü.

Dayə. (Bayaqdan sakit-sakit Qara Tükəni dinləyirdisə də, indi birdən-birə, elə bil, onun çöhrəsi işıqlanır. Tez deyir.) Niyə, bala? Sənin nə arzun var idi?

Qara Tükən. Dayə, ona görə ki, atam Aruz daha qocalıb. Bu gün-sabahlıqdır. Sözsüz ki, onun yerinə mən Dış Oğuz bəylərinə başçılıq edəcəm. Çünki qardaşım Basat, Təpəgözü öldürəndən sonra şərin kökün kəsmək üçün dünyanın o başına, pəri qızını əsir etməyə gedib. Onun da qayıdıb-qayıtmayacağı hələ məlum deyil. Qolumun gücü, ərənliyim də mənə imkan verir ki, mən Qazan öləndən sonra Qalın Oğuza xanlıq edim. Amma ortada Uruzun olması mənim işimi bir az çətinləşdirir, lakin Uruzun bu məğlubiyyəti onu Oğuz elinin gözündən saldı. Yəqin ki, Qazan da öz yerini ona etibar etməyə çəkinər. Elə deyilmi, dayə?

Dayə. (O tərəf-bu tərəfə baxıb Qara Tükəni kənara çəkir. Asta səslə) Qara Tükən, gəl, artıq məqamdır. İndi sənə bir sirr açacağam. Məni yaxşı dinlə. Təşvişə düşmə. Sən heç indiyə qədər fikirləşmədinmi, niyə mən sənin qayğını bu qədər cani-dildən çəkirəm? Sən heç fikirləşmədinmi, niyə sənə heç vaxt əsas döyüşlərdə başçılıq tapşırmırlar? Sən heç düşünmədinmi, uşaqlar niyə səni kafir deyə ələ salırdılar? Sən heç düşünmədinmi, atan Aruz niyə Basatı səndən çox istəyir? Bir yaxşı düşün, gör mən bir yalan söz dedimmi?

Qara Tükən. Dayə, bunları çox düşünmüşəm, amma atamdan bunlara cavab istədikdə həmişə mənə bir şey deməzdi. Mən də unudardım. Məsələn, Qazanın axırıncı şənlikdə hər an Uruza üstünlük verməsi, hətta bərabər yarışdığımız, ox atmağa, qurşaq tutmada mənim igidliyimə biganə olması məni çox sarsıtdı. Səncə, bunların başqa açıqlaması varmı?

Dayə. Var, oğul, var.

Qara Tükən. Nədir? Söylərmisən, dayə.

Dayə. Qara Tükən, mən sənin ananam.

Qara Tükən. Anam? Axı bu necə olur? Mənim anam çoxdan ölmüşdür deyirlər.

Dayə. Olur, bala, olur. Mən sənin doğmaca ananam. Uzun illər bundan qabaq atan Aruz bizim ellərə yürüş etmişdi. Onda mən gözəl bir qız idim. Atan Aruzun igidləri mənim qohum-əqrabamı öldürdü, başlarını kəsdirdi. Elimi talan etdirdi. Sonra məni və mənim bir neçə rəfiqəmi öz məclisinə gətizdirdi, namusumu ləkələdi. Bir sözlə, mənə təcavüz etdi. Beləcə, sən zorla mənim bətnimə düşdün, bundan 9 ay sonra mən səni dünyaya gətirdim və atana vermək qərarına gəldim. Mənim elim səni və məni nə qədər saxlamağa çalışdılarsa da, mən razı olmadım, dedim ki, oğul atasız böyüməz. Bunun üçün də başımı götürüb bura – Oğuz elinə gəldim. Amma məni burada gözləmədiyim hadisələr qarşıladı. Atan da başda olmaqla Oğuzlar səni öldürmək istədilər, məni döydülər. Mənim çox yalvarışlarımdan sonra səni sağ saxladılar. Mənə də sənə qul-qaravaş kimi baxmağa icazə verdilər. Əgər sənə anan olduğumu desəydim, məni də, səni də öldürəcəkdilər. Bu səbəbdən susdum, dinmədim, səni salamat böyütdüm. Bəladan qorudum. İndi artıq vaxtı çatıb, sən artıq qoluzorlu bir igid olmusan, məni də, özünü də Oğuzlardan qoruya bilərsən.

Qara Tükən. Necə? Deməli, mənim zatım Doqquz tümənlik kafir elindəndir?

Dayə. Bəli, oğul, onlar həmişə sənə qapılarını açıq tutarlar. Bir şeyi də bilməlisən, Uruzun sənə yazdığı məktubu mən dəyişdim Bunu da sənin üçün etdim. Əgər məktubu dəyişməsə idim, sən vaxtında ora çatsa idin, kafir dedikləri sənin dayının qoşunu məğlub olacaqdı. Uruz hörmət sahibi olacaqdı və beləcə sən heç vaxt Qazanın yerində otura bilməyəcəkdin. Sənin balaca oğlun sənin yolunu davam etdirə bilməyəcəkdi. Dayılarından məktub almışam, Qazanı taxtdan salan kimi səni Qalın Oğuz elinə xan qoyacaqlar. Ölkəni sən idarə edəcəksən. Al, oxu. İndi bir məsələ qalır ki, sən Dış Oğuz bəylərini özünə inandırasan, dalınca aparmağı bacarasan ki, həlledici döyüşdə Qazana kömək etməsinlər.