Kitabı oku: «Seksuallığın Psixologiyası», sayfa 3

Daha dərin psixoanalitik tədqiqat Binetin fikrinin düzgün tənqidinə gətirib çıxardı. Əhatə edən şəraitdə fetişin bu marağı necə əldə etdiyini başa düşmək mümkün olmadığı halda, bura aid olan bütün müşahidələr fetişlə birinci toqquşma məzmununa malikdir, bu halda həmin fetiş artıq cəlbedici seksual marağa çevrilir. Bundan əlavə, “erkən uşaqlığın” bütün bu seksual təəssüratları 5-6 yaşdan sonraya düşür, halbuki psixoanaliz belə gec yaşda yenidən patoloji fiksasiya yaratmadan şübhələnməyə məcbur edir. Həqiqi vəziyyət fetişin meydana çıxması barədə ilk xatirənin arxasında seksual inkişafın ölmüş və unudulmuş fazasının yatmasından ibarətdir; bu fazanın qalıq və çöküntüsü fetişdir, “örtən xatirə” kimi fetişlə əvəz olunmuşdur. İlk uşaqlıq illəri ilə üst-üstə düşən fazanın inkişafının fetişizm tərəfə dönüşü fetişin seçilməsi kimi konstitusiya ilə determinasiya olunub.

Ayaq fetişizminin bəzi hallarında, əvvəlcə genitaliyalara istiqamətlənmiş, öz obyektinə aşağıdan yaxınlaşmağa can atan gözaltı baxmaq meyli qadağa və sıxışdırma sayəsində ləngimiş və buna görə ayaq, yaxud başmağı fetiş kimi saxlamışdır. Qadın genitaliyaları, uşaq təsəvvürlərinə uyğun olaraq, təxəyyüldə kişininki kimi rəsm edilmişdir.

Buna uyğun olaraq, botin, yaxud çəkmə qadın genitaliyasının simvoludur.

Mənə belə gəlir, “gözəl” anlayışının kökünün seksual oyanmada olduğu və ilkin olaraq seksual oyatmanı bildirdiyi heç bir şübhə doğurmur. Görünüşü ən güclü seksual ehtiras doğuran genitaliyaları heç vaxt “gözəl” kimi görməməyimiz faktı bununla əlaqədardır.

Nəzərdən keçirmək və özünü göstərməkdən ibarət cəhdi olan perverziyada sonrakı meyllənmədə bizi daha çox məşğul edən olduqca əhəmiyyətli cizgi aşkara çıxır. Bu halda seksual məqsəd ikili: aktiv və passiv formada ifadə olunmuş kimi aşkara çıxır.

Gözaltı baxmaq ehtirasına qarşı duran və bəzən hətta ona qalib gələn qüvvə utanmadır (əvvəl ikrah olduğu kimi).

Sadizm və mazoxizm

Seksual obyektə ağrı vermək və ona əks meyllər, bu ən tez-tez rast gələn və əhəmiyyətli perverziyalar V.Krafft-Ebinq tərəfindən hər iki, aktiv və passiv formalarda sadizm və mazoxizm (passiv forma) adlandırılmışdır. V.Krafft-Ebinq tərəfindən seçilmiş adda birinci plana hər cür aşağılama və mütilik çıxarıldığı halda, digər müəlliflər ağrı, qəddarlıqdan həzzi nəzərə çarpdıran alqolaqniyanın daha dar işarələnməsinə üstünlük verirlər.

Aktiv alqolaqniyanın sadizmin köklərini normal hədlərdə sübut etmək asandır. Kişilərin əksəriyyətinin seksuallığı bioloji mənası, yəqin, seksual obyektin müqavimətini yalnız qulluq göstərmə aktlarının vasitəsilə deyil, başqa cür də aradan qaldırmaq zərurətindən ibarət olan zorla dəf etməyə meylliliyin qarışığından ibarətdir. Bu halda sadizm seksual meylin müstəqil, əsas yerə çəkilmə sayəsində şişirdilmiş, irəli çıxmış aqressiv komponentinə uyğun olardı.

Sadizm anlayışı, bu sözün adi tətbiqində yalnız aktiv, sonra seksual obyektə zorla konstelyasiya və tabelik, iztirabla həzzin müstəsna qırılmazlığı arasında tərəddüd edir. Ciddi deyilərsə, yalnız sonuncu kənar hal perverziya adlanmaq hüququna malikdir.

Eyni dərəcədə “mazoxizm” termini də kənar ifadələri seksual obyekt tərəfindən fiziki və ruhi ağrı duymaqla həzzin qırılmazlığı olan seksual həyata və seksual obyektə bütün passiv konstelyasiyaları ağuşuna alır. Mazoxizm perverziya kimi, görünür, ona əks olan sadizmə nisbətən normal seksual məqsəddən daha uzaq getmişdir. Onun nə vaxtsa ilkin olaraq meydana çıxıb-çıxmamasına, yaxud həmişə dəyişmə sayəsində sadizmdən inkişaf edib-etməməsinə şübhə etmək mümkündür. Mazoxizmin yalnız öz şəxsiyyətinə yönəlmiş və bu halda seksual obyektin yerini müvəqqəti dəyişmiş sadizmin davamı olduğunu tez-tez görmək mümkündür. Mazoxistik perverziyaların kənar hallarının kliniki analizi böyük sayda anların (kastrasion kompleks, günahın dərki) cəm təsirinə gətirir.

Bu halda aradan qaldırılan ağrı libidoya müqavimət göstərən ikrah və utanca bənzədilir.

Sadizm və mazoxizm, onların əsasında yerləşən aktiv və passivliyin əksliyi seksual həyatın ən ümumi xarakterik cizgilərinə aid olduğundan, perverziyalar arasında xüsusi yer tuturlar.

Bəşəriyyətin mədəniyyət tarixi, hər cür şübhədən kənar olaraq, amansızlıq və cinsi meylin ən sıx şəkildə bağlandığını sübut edir, amma bu əlaqənin izahı üçün libidonun aqressiv anından qeyd edilməsindən o yana gedilməmişdir. Bəzi müəlliflərin fikrincə, seksual meylə qarışmış bu aqressivlik kannibal şəhvətinin qalığıdır, yəni onda başqa, ontogenik olaraq, daha köhnə böyük ehtiyacın ödənməsinə xidmət edən mənimsəmə aparatı iştirak edir. Bu münasibətlə seksual inkişafın pregenital fazası barədə aşağıda olan və bu baxışın təsdiq olunduğu məlumatı müqayisə et. Hər cür ağrının özlüyündə həzz alma imkanına malik olduğu fikri də bildirilmişdir. Bu perverziyanın izahının heç bir halda məqbul sayıla bilməyəcəyi və bu halda bir neçə ruhi cəhdin bir effekt üçün birləşməsinin mümkünlüyü təəssüratı ilə kifayətlənək.

Analiz bu perverziyada, bir çox başqalarında olduğu kimi motiv və mənaların gözlənilməz müxtəlifliyini açır. Məsələn, eksgibisionizmin suvaşqanlığı hələ kastrasion kompleksdən də asılıdır; onun sayəsində eksgibisionizmdə öz (kişi) genitaliyalarının bütövlüyü daim qeyd edilir və belə orqanın qadın genitaliyalarında olmaması səbəbilə uşaq həzzi təkrar edilir.

Bu perverziyanın ən fərqli özəlliyi onun passiv və aktiv formalarının həmişə birlikdə eyni şəxsdə qarşılaşmasındadır. Kim cinsi münasibətdə başqalarına ağrı verərək həzz duyursa, o, cinsi münasibətlərdən aldığı ağrıdan ləzzət duymağa da qadirdir. Sadist, perverziyanın aktiv, yaxud passiv hissəsi onda daha güclü ifadə oluna bilsə də və üstün seksual təzahür olsa da, həmişə eyni zamanda mazoxistdir.

Beləliklə, perverziyalardan bəzilərinin həmişə əks cütlər kimi rast gəldiyini görürük, aşağıda veriləcək materialı diqqətə almaqla, buna böyük nəzəri əhəmiyyət vermək zəruridir. Aşağıda xatırlanan “ambivalentliyi” müqayisə et. Əks cütlərin, sadizm-mazoxizmin mövcudluğunu bilavasitə və yalnız aqressivliyin qarışığı ilə izah etməyin mümkün olmadığı tamamilə aydındır. Bunun əvəzinə isə, əhəmiyyəti psixoanalizdə aktiv və passiv arasındakı əksliyə gətirilən və eyni zamanda mövcud olan bu əksikləri biseksuallıqdan ibarət olan kişi və qadın əksikləri ilə əlaqəyə gətirmək istəyi meydana çıxır.

3. Perverziyalar barədə ümumi olanlar

Variasiyalar və xəstəlik

Perverziyaları kəskin ifadə olunmuş hallarda və xüsusi şəraitdə ilk dəfə öyrənmiş təbiblər, təbii, onlara xəstəlik xarakteri, ya da inverziyalara oxşar degenerasiyalar istinad etməyə meylli olmuşlar. Lakin verilən halda belə baxışın səhv olduğunu müəyyən etmək o biri haldakından daha asandır. Gündəlik təcrübə bu pozuntuların əksəriyyətinin, hər halda, onların ən ağırlarının, onlara digər intimlər kimi baxan sağlamın seksual həyatının çatışmayan tərkib hissəsini təşkil etdiyini göstərir. Şəraitin bunun üçün əlverişli olduğu yerdə normal şəxs müəyyən müddət normal seksual məqsədi belə perverziya ilə əvəz edə, ya da birinci ilə yanaşı ona yer verə bilər. Hər bir sağlam insanda normal seksual məqsədə münasibətdə perverziya adlandırmaq mümkün olan hansısa hal mövcuddur və perverziya adının qınaq keyfiyyətində istifadəsinin məqsədəuyğun olmadığını sübut etməkdən ötrü artıq belə ümumi yayılma kifayətdir. Məhz seksual həyat sahəsində yalnız fiziologiya sahəsi hüdudlarında variasiya və ağrılı simptomlar arasında kəskin sərhəd çəkmək istəyirsənsə, xüsusi, hazırda, həqiqət deyilərsə, həllolunmaz çətinliklərlə qarşılaşırsan.

Bu perverziyaların bəzilərində yeni seksual məqsədin keyfiyyəti, hər halda, xüsusi qiymət tələb edir. Perverziyalardan bəziləri, xüsusən seksual meylin müqavimətin dəf edilməsi mənasında heyranedici hərəkətlər aşkara çıxardığı hallarda (utanc, ikrah, vahimə, ağrı; nəcisin yalanması, meyidlərin zorlanması) öz məzmununa görə onları “ağrılı” elan edə bilməyəcəyimiz qədər normaldan uzaqlaşırlar. Amma bu hallarda da cinayətkarların həmişə digər çətin, qeyri-normal şəxslər, yaxud ruhi xəstələr olduğunu tam əminliklə düşünmək olmaz. Burada da, adətən, özlərini normal kimi aparan şəxslərin yalnız seksual həyat sahəsində bütün, ən qarşısıalınmaz meyllərin hakimiyyətində özlərini xəstə kimi aşkara çıxarması faktından qaça bilməzsən. Hərçənd, digər həyatı münasibətlərdə qeyri-normallıq arxasında, adətən, həmişə arxa planda qeyri-normal seksual davranış üzə çıxır.

Əksər hallarda perverziyanın xəstə xarakterini seksual məqsədin yeni məzmununda deyil, normala münasibətdə aça bilərik: əgər perverziya, əlverişli şərait normala imkan yaradanda normalla (seksual məqsəd və obyektlə) yanaşı aşkara çıxmırsa, əlverişsiz isə ona maneə olanda, hər cür şəraitdə normalı sıxışdıranda və əvəz edəndə, uyğun olaraq, perverziyanın müstəsnalığı və fiksasiyasında ona xəstə simptom kimi baxmaq üçün daha çox əsas olduğunu görürük.

Psixikanın perverziyalardakı iştirakı

Ola bilsin, seksual meylin dəyişməsində psixikanın ən böyük iştirakını məhz ən iyrənc perverziyalarda etiraf etmək lazımdır. Burada iyrənc təzahürünə baxmayaraq, meylin ideallaşdırılması mənasında qiymətləndirmədən imtinanın mümkün olmadığı ruhi iş görülüb. Məhəbbətin hər şeyə qadirliyi, ola bilsin, onun bu azmalarındakı qədər heç yerdə aşkara çıxmır. Seksuallıqda ən yüksək və ən alçaq olanlar hər yerdə sıx şəkildə əlaqəlidirlər. (“… dünyadan keçməklə, səmadan cəhənnəmə”)

İki nəticə

Perverziyanı öyrənərkən biz seksual meylin müqavimət olaraq, aralarında utanc və ikrah hər şeydən daha aydın seçilən ruhi qüvvələrlə mübarizə aparmalı olduğu baxışına gəlib çatdıq. Bu qüvvələrin meyli normal sayılan hədlərdə saxlamaq işində iştirak etdiyini ehtimal etmək yolveriləndir; əgər onlar fərddə seksual meylin tam gücünə çatmasından əvvəl inkişaf etmişsə, ehtimal ki, onun inkişafına da elə onlar müəyyən istiqamət vermişlər.

Tədqiq olunmuş perverziyalardan bəzilərinin yalnız bəzi motivlərin üst-üstə düşməsi halında aydın olduqlarını qeyd edək. Əgər onlar analizə-dağılmaya yol verirlərsə, öz təbiətlərinə görə mürəkkəb olmalıdırlar. Bu, seksual meylin özünün, ola bilsin, nə isə sadə bir şey deyil, ondan yenidən perverziyalar şəklində ayrılan komponentlərdən ibarət olduğuna işarə ola bilər. Beləliklə, klinika diqqətimizi normal davranış bircinsliliyin-də öz ifadəsindən məhrum olmuş qaynaqlara (Verschmelzunqen) yönəltdi.

İrəliyə qaçaraq, perverziyaların inkişafına münasibətdə onların fiksasiyasına qədər, fetişizmdəki kimi, normal seksual inkişafın rüşeymlərinin olduğunu güman etməyə əsas olduğunu qeyd edirəm. Analitik təhlilin ayrı-ayrı hallarında perverziyanın da inkişafın, Edipəqədərki kompleksin qalığı olduğunu göstərmək olar; həmin qalığın sıxışdırılmasından sonra seksual meylin ən güclü anadangəlmə komponentləri yenidən üzə çıxır.

4. Nevrotiklərdə seksual meyl

Psixoanaliz

Normala olduqca yaxın şəxslərdə seksual meylin bilgisinə vacibli əlavəni yalnız bir müəyyən yolu açıq olan mənbədən əldə etmək olar. Əgər onlar 1893-cü ildə J.Brener və mənim tərəfimdən kəşf olunmuş və o vaxt “katartik” adlandırılmış müalicə metodundan istifadə etməklə psixoanalitik tədqiqata cəlb olunarlarsa, yalnız bu vasitə psixonevrotik (isteriyalar, düzgün olmayaraq nevrasteniya adlandırılan qarayaxalıq nevrozu, dementia praecox, paranoia) adlananların cinsi həyatı barədə əsaslı və düzgün məlumatlar almağa imkan verər.

Xəbərdar etməli, yaxud, artıq əvvəl başqa yerdə dərc olunanı təkrar etməliyəm: bu psixonevrozlar, təcrübəmin göstərdiyi dərəcədə, seksual meyl qüvvələrinin fəaliyyətinin nəticəsidir. Mən bunu seksual meyl enerjisinin xəstə halları (simptomları) qidalandıran qüvvələri tamamladığı kimi başa düşmürəm, bu meyllərin nevrozun yeganə, daimi və ən vacib mənbəyi olduğunu müəyyənliyi ilə təsdiq edirəm, beləliklə, qeyd olunan şəxslərin seksual həyatı yalnız bu simptomlarda müstəsna olaraq, yaxud, əsasən, ya da qismən aşkara çıxır. Başqa yerdə ifadə etdiyim kimi, simptomlar xəstələrin seksual məhvidir. Nəticələri barədə başqa yerdə ayrıca ətraflı hesabat verdiyim və gələcəkdə də yenə verəcəyim isterik və digər nevroz psixoanalizlərinin iyirmi beş il ərzində artan miqdarı mənə bu hökmün sübutu kimi xidmət edir.

Bu hadisənin aşağıdakı kimi dəyişdirilməsi onun məhdudlaşdırılması deyil, yalnız tamamlanması kimi xidmət edə bilər: sinir simptomları bir tərəfdən libidinoz meyllərin tələblərinə, digər tərəfdən “mən”in onlara qarşı tələblərinə əsaslanır.

Psixoanaliz isterikalıların simptomlarını, bu simptomların bir sıra ruhi affektiv proseslərin, istəklərin, canatmaların transkripsiyası olması gümanından çıxış edərək, aradan qaldırır. Əvəzlənmə, xüsusi psixi proses (sıxışdırılma) nəticəsində bu səylərin şüurlu psixi fəaliyyət yolu ilə məhv edilməsi imkanının qarşısı kəsilmişdir. Elə bu, şüursuz vəziyyətdə saxlanmış fikirlər onların affektiv qüvvəsinə uyğun ifadə, çıxış (Abfuhr) tapmağa çalışır və isteriyada onu konverziya prosesindəki somatik fenomenlərdə, yəni isterik simptomlarda tapırlar. Şüurluya çevrilmiş affektiv təsəvvürlər simptomların düzgün, xüsusi texnikanın köməyilə aparılmış əks çevrilməsində əvvəl şüursuz olmuş həmin psixi törəmələrin təbiəti və mənşəyi barədə ən dəqiq məlumatlar əldə etmək imkanı verir.

Seksual inkişafı ləngidən bu qüvvələri – ikrah, utanc, əxlaqı, digər tərəfdən, bəşəriyyətin psixogenezisində seksual meylin yaşadığı xarici ləngimələrin tarixi qalığı kimi də nəzərdən keçirmək zəruridir. Onların öz vaxtında tərbiyə və kənar təsirə işarəyə əməl edərək, ayrıca insanın inkişafında öz-özünə aşkara çıxdığını müşahidə etmək olar.

Psixoanalizin nəticələri

Beləliklə, simptomların öz qüvvəsini seksual meyl mənbələrindən götürən cəhdlərin əvəzlənməsindən ibarət olduğu kəşf edildi. Burada nümunə kimi götürülmüş bütün psixonevrotik və isteriklərin xarakteri, onların xəstəliyi və bu xəstəliyə səbəblər barədə bizə məlum olanlar bununla tam razılıqdadır. İsterik xarakterdə normal hüdudlarından kənara çıxan seksual sıxışdırılmanın, bizə utanc, ikrah, əxlaq kimi tanış olan seksual meyllərə qarşı müqavimətlərin yüksəlməsinin müəyyən payı və parlaq ifadə olunmuş hallarda ta cinsi yetişməyə çatana qədər seksualın tam naməlumluğu səbəbli seksual problemlə intellektual məşğuliyyətdən instiktiv qaçış müşahidə olunur.

Bu, əhəmiyyətli isteriya üçün xarakterik cizgi isteriyanın hədsiz güclü inkişaf etmiş seksual meylin digər konstitusional faktorunun mövcudluğu sayəsində kobud müşahidə üçün əlçatmazdır; amma psixoloji analiz əks cütün: hədsiz güclü seksual tələbatın və seksualın hədsiz uzaq getmiş inkarının konstatasiyası ilə hər dəfə onu açmağı və isteriyanın ziddiyyətli sirliliyini həll etməyi bacarır.

Real seksual tələb öz artan yetişməsinin, ya da xarici həyat şəraitinin nəticəsində öz hüquqlarını onlara ciddi şəkildə təqdim edərkən isterikaya meylli şəxs üçün xəstələnməyə səbəb başlanır. Seksuallığın meyl tələbi və seksuallığın inkarının əks təsiri arasındakı konfliktdən, konflikti həll etməyən, libidinoz cəhdin simptoma çevrilməsi yolu ilə onun həllindən yayınmağa çalışan xəstəliyə çıxış var. Əgər isterik insan, hansısa kişi hansısa bayağı ruhi hərəkətdən, mərkəzində seksual maraq olmayan konfliktdən xəstələnirsə, belə istisna yalnız görüntüdür. Psixoanaliz belə hallarda məhz konfliktin seksual komponentinin ruhi prosesləri normal məhvolma imkanından məhrum edərək, xəstəlik imkanı yaratdığını həmişə sübut edə bilər.

Nevroz və perverziya

Bu müddəama qarşı etirazların əhəmiyyətli hissəsi psixonevrotik simptomlar çıxardığım seksuallığı normal seksual meyllə qarışdırmalarla izah olunur. Ancaq psixoanaliz daha çox şey öyrədir. O, simptomların heç bir halda (hər halda, müstəsna və əksəriyyətlə olmamaqla) normal seksual meyl adlananın hesabına yaranmadığını, meyllərin konvertasiya olunmuş ifadəsi olduğunu göstərir; bu, meyllərin, bilavasitə xəyal olunan məqsəd və hərəkətlərdə şüurdan yayındırmadan aşkara çıxarmaq mümkün olsaydı, pervertasiya olunmuş (geniş mənada) adlandıra biləcəyini göstərir. Beləliklə, simptomlar qismən qeyri-normal seksuallıq hesabına yaranır: nevroz, necə deyərlər, perverziyanın neqatividir.

Pervertasiyaya uğrayanların əlverişli şəraitdə həyata keçən və düşməncəsinə başqalarına proyeksiya olunmuş, aydın dərk etdiyi fantaziyalar: psixoanalizin üzə çıxardığı paranoiklərin sərsəm qorxuları və isterikalıların şüursuz fantaziyaları məzmunca simptomlarının əsası kimi xırda detallara qədər üst-üstə düşür.

Öyrəndiyimiz bütün sapmaları normal seksual həyatın variasiyaları və xəstə seksual həyatın ifadəsı kimi psixonevrotiklərin seksual meylində tapmaq olar.

–Bütün nevrotiklərdə (istisnasız olaraq) şüursuz ruhi həyatda inverziya coşquları öz cinsindən olan şəxslərdə libidonun fiksasiyası olur. Ətraflı izahata dalmadan bu anın xəstəlik mənzərəsinin əmələ gəlməsinə təsirini tamamən aydınlaşdırmaq mümkünsüzdür; inverziyaya şüursuz meylin olduğunu, xüsusən, bu meylin kişi isteriyasının izahına böyük xidmət göstərdiyini həmişə iddia edə bilmərəm.

Psixonevroz tez-tez aşkar inverziya ilə birləşir, həm də heteroseksual axın tam yatırılmanın qurbanına çevrilir. İstiqamətləndirildiyim fikrə ədalətlilik göstərərək, ayrı-ayrı hallarda mən üzə çıxardıqdan sonra V.Fliessin Berlindəki qeydinin diqqətimi bütün psixonevrotiklərdə inverziyaya zəruri meylliliyə yönəltdiyini bildirirəm. Bu, kifayət qədər qiymətləndirilməmiş fakt homoseksuallığın bütün nəzəriyyələrinə böyük təsir göstərməli idi.

b) Şüursuz olanda anatomik sərhədləri keçməyə müxtəlif meylləri və onlar arasında tez-tez və intensiv olaraq genitaliya rolunu ağzın selikli qişasına və anal keçidə verənləri psixonevrotiklərdə simptomlar yaradan faktorlar keyfiyyətində sübut etmək olar.

c) Psixonevrozlarda simptomlar yaradan faktorlar arasında müstəsna rolu çox vaxt əks cütlər şəklində aşkara çıxan meyllər (Partialtriebe) oynayır; onlarda yeni seksual məqsədlərin daşıyıcılarını, gözaltı baxmağa və eksgibisionizmə meyli, amansızlığa aktiv və passiv ifadə olunmuş meyli öyrəndik. Sonuncunun iştirakı simptomun doğurduğu iztirabın başa düşülməsi üçün zəruridir və, demək olar, həmişə xəstələrin sosial davranışına həlledici təsir göstərir. Amansızlığın libido ilə bu əlaqəsi vasitəsilə nevrotik halların böyük hissəsinin və, deyəsən, bütün paranoya üçün xarakterik olan məhəbbətin nifrətə, zərif ruhi hərəkətlərin düşməncəsinə hərəkətlərə çevrilməsi baş verir.

Bu nəticələrin marağı faktiki vəziyyətin bəzi özəllikləri ilə daha da artır.

a) Şüursuz olanda əks cüt təşkil etməyə qadir olan belə meylin olduğu yerdə bu əks olanın fəaliyyətini sübut etmək həmişə alınır. Hər bir “aktiv” perverziya beləcə onun “passiv” cütü ilə müşayiət olunur; kim qeyri-şüurlu halda eksgibionistdirsə, o eyni zamanda gözaltı baxmağı (voyeur) sevir, kim sadistik ruhi hərəkətlərin sıxışdırmasının nəticələrindən əziyyət çəkirsə, onda mazoxistik meylliliyin mənbəyindəki simptomlara başqa axın da var. “Müsbət” perverziyaların aşkara çıxması ilə tam oxşarlıq, şübhəsiz, böyük diqqətə layiqdir, ancaq xəstəliyin mənzərəsində əks meyllərdən bu və ya digəri üstün rol oynayır.

b) Nevrozun kəskin ifadə olunmuş halında bu perverziya meyllərindən yalnız birini inkişaf etmiş tapmaq çətindir, ayrı-ayrı meyllər intensivlikdə digərlərinin inkişafından asılı deyil. Bu münasibətlə müsbət perverziyaların öyrənilməsi bizə onların dəqiq əksliyini açıb göstərir.

Qismən meyllər və erogen zonalar

Müsbət və mənfi perverziyaların tədqiqinin bizə ver-diklərinin hamısını xülasə edərək, tamamilə təbii olaraq, onların izahına ilkin olmayan və daha da parçalana bilən “qismən meyllər”lə yanaşı gəlib çatırıq. “Meyl” anlayışı altında xaricdən qəbul edilən ayrı-ayrı oyanmaların doğurduğu “qıcıqlanma”dan fərqli olaraq, fasiləsiz olanın somatik qıcıqlanma mənbəyinin daxilindəki psixi nümayəndəliyini başa düşürük. Beləliklə, meyl ruhi olanın cismi olandan sərhədlənməsi üçün anlayışlardan biridir. Meyllərin təbiəti barədə ən sadə və təbii güman onların özlüyündə heç bir keyfiyyətə malik olmamasıdır, onlar yalnız ruhi həyata təqdim olunan işin meyarı kimi diqqətə alına bilərlər. Yalnız meyllərin öz somatik mənbələrinə və məqsədlərinə münasibəti onların bir-birindən fərqini təşkil edir və onlara özünəməxsus özəlliklər verir. Meylin mənbəyi hansısa orqandakı oyandırıcı prosesdir və meylin yaxın məqsədi bu orqanın qıcıqlanmasının bitməsidir.

Meyllər haqqındakı təlimdə bizim üçün qaçılmaz olan sonrakı ilkin güman bədənin orqanlarının kimyəvi təbiətlərinin fərqi ilə şərtlənmiş ikili tərzli oyanma verdiyini təsdiq edir. Bu oyanmanın bir növünü spesifik seksual və uyğun orqanı onda meydana gəlmiş qismən seksual meylin “erogen zona”sı adlandırırıq.

Burada nevrotik xəstəliklərin müəyyən sinfinin öyrənilməsindən götürülmüş bu gümanın düzgünlüyünü sübut etmək asan deyil. Lakin o biri tərəfdən, bu gümanı göstərməkdən imtina edərək, meyl barədə diqqətəlayiq nə isə demək də mümkünsüzdür.

Ağız boşluğuna və anal dəliyə seksual əhəmiyyət verilən perverziyalarda erogen zonanın rolu tamamilə aşkardır. O, bütün münasibətlərdə cinsi aparatın hissəsi kimi aşkara çıxır. İsteriya halında bədənin bu hissələri və onlardan çıxan selikli qişa traktları həqiqi genitaliyaların normal cinsi münasibətlərdə oyanmanın təsiri altında olduğu şəkildə yeni hissiyyatın əmələ gəlmə və inervasiya dəyişmələrinin, hətta ereksiya ilə müqayisə etmək mümkün olan proseslərin yeri olurlar. Genitaliyaların əlavə aparat və surroqatları kimi, erogen zonaların əhəmiyyəti bütün psixozlar içində ən parlaq şəkildə isteriyada aşkara çıxır; amma bununla xəstəliyin digər formalarına az əhəmiyyət verməyin mümkün olduğu deyilmir, onlarda (qarayaxalıq nevrozunda, paranoyada) simptomların yaranması bədən hərəkətləri mərkəzlərindən bir qədər uzaqda yerləşən ruhi aparat nahiyələrində baş verdiyinə görə, onlar burada yalnız az nəzərə çarpırlar. Qarayaxalıq nevrozunda ən diqqətəlayiq olanı yeni seksual məqsədlər yaradan və, deyəsən, erogen zonalardan asılı olmayan impulsların əhəmiyyətidir. Hər halda, gözaltı baxmaqdan və eksgibionizmdən həzz halında göz erogen zonaya müvafiqdir; seksual meylin ağrı və amansızlıq komponentlərində həmin rolu bədənin ayrı-ayrı yerlərində hissiyat orqanlarına differensasiya edən və erogen zona kimi selikli qişaya modifikasiya edən dəri öz üzərinə götürür.

Psixonevrozlarda perverziyalı seksuallığın görüntülü üstünlüyünün izahı

Yuxarıda ifadə olunan mühakimələr, ola bilsin, psixonevrotiklərin seksuallığına yanlış işıq salmışdır. Psixonevrotiklərin anadangəlmə özəlliklərinə görə öz seksual davranışlarında perverziyalılara olduqca yaxınlaşdıqları və eyni dərəcədə normallardan uzaqlaşdıqları kimi görünə bilər. Amma tamamilə mümkündür ki, bu xəstələrin konstitusional meylliliyi seksual sıxışdırılmanın hədsiz böyük ölçülərindən və seksual meylin fövqəladə gücündən əlavə, bu sözün ən geniş mənasında perverziyalara inanılmaz meyllilik daşıyır; ancaq yüngül halların tədqiqi axırıncı gümanın vacib olmadığını, yaxud, ən azından, xəstə effektlərin qiymətləndirilməsində bir faktorun təsirini saymamağın zəruri olduğunu göstərir. Psixonevrotiklərin əksəriyyətində xəstəlik yalnız cinsi yetişmənin başlanmasından sonra sıxışdırılmanın, hər şeydən əvvəl, əleyhinə istiqamətləndiyi normal cinsi həyatın tələbi altında aşkara çıxır. Ya da libido normal yolla həzzdən imtina edərkən daha gec xəstəliklər başlanır. Hər iki halda libido özünü əsas yatağı dolmuş axın kimi aparır; o, buna qədər boş qalmış kollaterial yolları doldurur. Beləliklə, psixonevrotiklərin perverziyaya belə böyük görünən meyli, ola bilsin, kollaterial axınla şərtlənib, ya da, hər halda, bu kollaterial axın güclənir. Amma bu şübhəsiz faktdır ki, seksual sıxışdırılma daxili an kimi, azadlıqdan məhrum edilmiş normal seksual obyektin əlçatmazlığı, normal seksual aktın təhlükəsi kimi, əks halda normal qalacaq fərdlərdə perverziyalar doğuran digər xarici anlarla bir sıraya qoyulmalıdır.

Bu münasibətlə nevrozların ayrı-ayrı hallarında vəziyyət fərqli ola bilər: bir dəfə perverziyaya meylliliyin anadangəlmə yüksəkliyi, başqa vaxt libidonun normal seksual məqsəddən və seksual obyektdən kənara sıxışdırılması sayəsində bu meylin kollaterial güclənməsi həlledici olur. Kooperasiya olan yerdə ziddiyyət yaratmaq səhv olardı. Nevroz ən çox konstitusiya və yaşantının birlikdə fəaliyyət göstərdiyi hallarda aşkara çıxır. Aşkar ifadə olunmuş konstitusiya həyat təəssüratları sarıdan yardımsız keçinə bilər, güclü həyat sarsıntıları orta konstitusiya halında da nevroza gətirir. Bu baxış nöqtələri öz qüvvəsini digər sahələrdə də, həm anadangəlmənin etioloji əhəmiyyəti, həm də təsadüfən yaşananlar üçün eyni dərəcədə saxlayır.

Perverziyalara xüsusi ifadə olunmuş meylliliyin, hər halda, psixonevrotik konstitusiyanın özəlliklərinə aid olduğu ehtimalına üstünlük verilirsə, onda bu və ya digər erogen zonanın anadangəlmə üstünlüyündən, bu və ya digər qismən meyldən asılı olaraq, belə konstitusiyaların böyük müxtəlifliyini fərqləndirmək ümidi yaranır. Xəstəliyin müəyyən formasının seçiminə xüsusi münasibət anadangəlmə perverziyalı meylliliyə müvafiqdirmi, bu, həmin sahədəki bir çox başqaları kimi, hələ tədqiq olunmayıb.

Seksuallığın infantilizminə istinad

Perverziyalı ruhi hərəkətlərin psixonevrozlarda simptomlar yaratdığını sübut edərək, biz perverziyalılara aid etmək mümkün olan adamların sayını ağlagəlməz şəkildə artırdıq. Məsələ yalnız nevrotiklərdən, adamların olduqca çoxsaylı siniflərindən ibarət deyil, nevrozların özlərinin bütün formalarında tədricən, fasiləsiz sıra ilə sağlamlığa keçmələrini diqqətə almaq zəruridir; axı Moebiusc tam əsasla deyə bilmişdi: “Biz hamımız bir qədər isterikik”. Beləliklə, perverziyaların inanılmaz dərəcədə yayılması sayəsində biz perverziyalara meylin nadir özəllik deyil, normal konstitusiya sayılanın hissəsi olduğunu hesab etməyə məcburuq.