Kitabı oku: «Metro-2033», sayfa 4

– Bəs sən nə düşünürsən, oğlan? Rahat ol, amma lazımsız təvazökarlığı kənara burax. Sən də daha çox bit kimi olmaq istərdin? Ya da dinozavr? Onlar canını almağa gələnə qədər oturub gözləyəcəksən? Südün içinə düşən qurbağanın əhvalatını bilirsən? Bir gün iki qurbağa süd qabının içinə düşmüşdü. Qurbağalardan biri məntiqli düşünüb mübarizə aparmağın faydası olmayacağını, alın yazısına qarşı gələ bilməyəcəyini anlamışdı. Kim bilir, bəlkə ölümdən sonra da həyat var, niyə özünü çətinə salıb boş-boşuna ümidlərə qapılmalıdır ki? İkinci qurbağa, ya axmaqdı, ya da Tanrını qəbul etməyən ateist. Nə isə, bu qurbağa dəli kimi çırpınmağa başlamışdı. “Hər şey əvvəlcədən müəyyən edilibsə, niyə çırpınmayım ki?” – düşünmüşdü. Dayanmadan tullanıb-düşmüşdü. Ta ki, süd yağ olana qədər. Daha sonra da çölə dırmanmışdı. İndisə təkamül nəzəriyyəsi, rasional düşüncəyə əsasən, onun yaşamaqdan imtina edən dostu üçün bir dəqiqəlik sükut elan edək!

Artyom yüngülcə öskürdü.

– Siz kimsiz?

– Mən kiməm? Bilmirsən, ovçuyam?!

– Amma ovçu nə deməkdir? Nə edirsiz? Nə ovlayırsız?

– Sənə necə izah edim?! İnsan orqanizminin necə yarandığını bilirsən? Milyonlarla hüceyrədən meydana gəlib. Hüceyrələrdən bəziləri elektrik siqnalları axtarır, digərləri mə-lumat bazaları, başqlarısa qida maddələrini toplayır, yaxud oksigen çatdırır. Amma hamısı hətta içində ən əhəmiyyətliləri belə, immuniteti mühafizə edən hüceyrələr olmasaydı, bir gün içində məhv olardı, bütün orqanizm də gedərdi işinə. Bu tip hüceyrələrə “makrofaj” deyirik. Bunlar eynilə saat, ya da metronom kimi metodiki, düzgün işləyirlər. Bədənə bəzi refleks virusları gətirdiyi anda, harda gizlənir-gizlənsin, gec-tez ona çatırlar, – Hanter əlləriylə kiminsə xirtdəyindən tutub boğurmuş kimi, tükürpədici səs çıxararaq dedi, – … və zərərsizləşdirirlər.

– Amma bunun sizin peşənizlə nə əlaqəsi var?

– Bir anlıq bütün metronun insan orqanizmi olduğunu düşün. Qırx milyon hücüyrədən meydana gəlmiş qarışıq orqanizm. Mən də “makrofaj”am. Ovçu. İşim budur. Orqanizmə ciddi zərər verəcək hər növ təhdid yox edilməlidir. Mənim vəzifəm də bu təhdidləri yox etməkdir.

Saşa əlində çaydanla gələrək fincanlara təzə çay süzdü. Hiss olunurdu ki, bir az özünə gəlib. Hanterə dönərək soruşdu:

– Təhlükənin mərkəzini yox etmək üçün necə cəhd edəcəksən, kovboy? Ova çıxıb bütün qaraları qıracaqsan? Bunu heç cür bacara bilməzsən. Boş-boşuna cəhd göstərmə, Hanter! Başqa heç nə…

– Çıxış yolu həmişə var, Suxoy! Sizin bu şimal tunelini partlatmaq. Tamamilə yerlə-yeksan etmək. Beləcə, sənin yeni növünlə bütün telləri qoparmaq. Qoy yuxarıda istədikləri qədər çoxalsınlar, lakin biz köstəbəklərə dəyməsinlər. Yerin altı, indilik bizim yaşayış məskənimizdir. Və kim bizə qılıncla gələrsə…

– Eh, eləmi? Sənə burda çox az adamın bildiyi şey haqqında danışım. Bizim üstümüzdə yeraltı sular axır. İkinci şimal tunelini çoxdan havaya uçurmuşuq. Az qalmışdı ki, bizi sel aparsın. Partlayıcı maddə bir az da güclü olsaydı, VDNX də gedəcəkdi işinin dalınca. Bu o deməkdir ki, əgər ikinci şimal tunelini də partlatsaq, sadəcə su altında qalmarıq, radiaoaktiv sular bizi yuyub məhv edər. Və yalnız bizi yox, bütün metronu məhv edər, soyumuz tamamilə kəsilər. Biz uduzarıq, olar Şah!

– De görüm, onların axını son vaxtlar güclənibmi?

– Güclənib də sözdür? İnanılacaq kimi deyil, amma bir az əvvələ qədər onlardan xəbərimiz yoxdu. İndisə ən böyük təhlükəyə çevriliblər. İnan mənə, əlimizdə nə varsa, malımız, mülkümüzlə, projektorlarımız və avtomatlarımızla birgə hamımızı yerlə bir edəcəkləri gün yaxındadır. VDNX kimi kiçik stansiyanı mühafizə üçün bütün metronu ayağa qaldırıb əmr verə bilməzsən. Bəli, çox yaxşı çay hazırlayırıq, amma heç kim sırf bunun üçün həyatını təhlükəyə atmır. Xüsusilə, “Kantemirovskaya” stansiyasında bizə rəqib olan bərbad çay var. Buna da bir Şah!

Saşanın üzündə yenə kədərqarışıq kinayə göründü:

– Bizə heç kimin ehtiyacı yoxdur. Çox çəkməz ki, təkcə öz gücümüzlə hücumlara tab gətirəcək halımız da qalmaz. Onların yolunu kəsmək, tuneli çökdürməyəsə, məlum olan səbəblərə görə gücümüz çatmaz. Nə demək istədiyimi, hər halda, başa düşürsən, hamımız çox yaxında toplu şəkildə “mat” olacağıq!

– Görərik, – Hanter sərt səslə cavab verdi, – Görərik.

Bir müddət oturub ordan-burdan danışdılar. Tez-tez Atyomun tanımadığı adlardan, əhvalatlarının bəzi hissələrindən danışdılar. Bəzən də Artyomun çox da başa düşmədiyi, çox illər əvvələ söykənən və ayrıldıqları zaman mənasını itirib, qarşılaşdıqlarında təkrar alovlanan köhnə ixtilaflı mövzulara toxundular.

Sonda Hanter yerindən qalxdı, Artyom kimi növbədən sonra istirahət etmədiyini, artıq yatmaq istədiyini dedi. Saşayla vidalaşdı, lakin çadırdan çıxmazdan əvvəl Artyoma tərəf döndü və qulağına pıçıldadı:

– Mənimlə bir az çölə çıx, zəhmət olmasa.

Artyom atalığının qəribə baxışlarına fikir vermədən Hanterin arxasınca çadırdan çıxdı. Hanter çöldə gözləyirdi.

– Bir az gəzmək istəyirsən? – deyə, təklif etdi və arxayın şəkildə yerləşdiyi qonaq çadırına tərəf addımlamağa başladı.

Artyom qərarsız şəkildə onu izlədi. Bu adamın onunla nə danışacağını təxmin etməyə çalışırdı. Bu günə qədər, həqiqətən, əhəmiyyətli nəsə iş görməmişdi, hələ ağzından süd iyi gələn cavandı.

– Mənim məşğuliyyətim haqqında fikrin necədir? – Hanter soruşdu.

Artyom özünü itirərək:

– Son dərəcə vacib işdir, – deyə, cavab verdi, – Siz olmasaydınız… Yəni, sizin kimi başqaları da… Əgər belələri olmasaydı, biz çoxdan…

Özünü nə qədər bəsit ifadə etdiyini hiss edəndə, utandığından üzü qızardı. Belə bir adam ona nəsə demək istəyir, fikir soruşur, üstəlik baş-başa verib bir şey danışmaq üçün xahiş edir, Artyomsa qız kimi qızarır və qabağına baxaraq kəkələyirdi.

Hanter dodaqaltı gülümsədi:

– Deməli, təqdir edirsən? Bəli, əgər xalq da bunu təqdir edərsə, onda təslimiyyətçilərə qulaq asmağa ehtiyac qalmaz. Atalığını əsmə tutub, budur əsas məsələ. Amma əslində cəsur adamdır. Ən azından, bir vaxtlar beləydi. Sizdə bəzi pis şeylər baş vermişdi, Artyom. Davam etməməsi ehtiyac bir şeylər. Bu yeni məsələ ətrafa soyuq dalğalarını yayır. İki gündür burdayam və bu qorxunun məni necə içinə aldığını hiss edirəm. Bu varlıqlar haqqında nə qədər çox şey bilirsən, onları nə qədər çox araşdırsan, bu qorxunun o qədər də gücləndiyini görəcəksən. Mən belə düşünürəm. Məsələn, sən onları hələ çox görməmisən, elə deyil?

– Bu günə qədər bir dəfə görmüşəm. Şimal tunelində hələ təzəyəm, şimalda keşiyə hələ bu yaxınlarda çıxmağa başlamışam. Amma düzünü demək lazımdırsa, bu, bir dəfə belə mənə bəs etdi. Ondan sonra qorxulu yuxular görürəm. Elə bu gün də çox qorxulu yuxu gördüm. Halbuki, aradan xeyli vaxt keçib.

– “Qorxulu yuxular” dedin? Sən dəmi? – Hanter qaşlarını dartdı, – Bu, nəsə təsadüfə bənzəmir. Burada bir müddət yaşasaydım, nizamlı şəkildə sizinlə növbədə olsaydım, mən də cəsarətimi itirərdim; bu, acı da olsa, həqiqətdir və danılması mümkün deyil. Xeyr, cavan oğlan, sənin ögey atan bir məsələdə çox böyük səhv edir. Danışan, düşünən özü deyil. Onun yerinə onlar düşünürlər, onun ağzından danışanlar da onlardır. “Təslim olun” deyirlər, insanlara aşılayırlar ki, müqavimət göstərmək mənasızdır. Sənin atalığın da adi rupordur. Özüsə bunun heç fərqində də deyil. Sanki xarabadakı bu vəhşi varlıqlar ruhumuza da təsir ediblər. Danış, Artyom…

Hanter bu dəfə birbaşa Artyomun gözlərinin içinə baxaraq adıyla xitab etmişdi.

Artyom onun həqiqətən, əhəmiyyətli nəsə deyəcəyini anladı.

– Bir sirrin varmı? Burada stansiyalardakından heç birinə demədiyin, amma tanımadığın birinə açacağın sirrin?

– Yəni… – Artyom kəkələdi.

Ağlı başında olan istənilən adam başa düşərdi ki, Artyom hansısa sirri danışmağa hazırlaşır.

– Mənim də sirrim var. Gəl bu sirləri bir-birimizə deyək. Birinə sirrimi deməliyəm, amma o bir nəfərin gəvəzəlik etməyəcəyindən əmin olmalıyam. Onun üçün, əvvəlcə sən sirrini danış. Amma xahiş edirəm, qadın-qız söhbətləri olmasın, başqa heç kimin bilməməsi lazım olan sirr. Bu mənim üçün çox vacibdir. Çox vacibdir, başa düşürsən məni?

Artyom sirrini danışıb-danışmamaqda qərarsızdı. Az qalırdı ki, maraqdan partlasın, amma bu adama sirrini açmaqdan da qorxurdu. Hanter həyatı başdan-başa macəralardan ibarət adamdı, çox maraqlı həmsöhbətdi. Lakin eyni zamanda, yoluna çıxan bütün maneələri gözünü qırpmadan yox edən soyuqqanlı qatildi. Əgər qaraların hücumlarında Artyomun günahkar olduğu, həqiqətən, ortaya çıxsa, nə baş verərdi?

Hanter ona cəsarət vermək istərcəsinə dedi:

– Məndən qorxmağına ehtiyac yoxdur. Cəzalandırılmayacağına təminat verirəm.

Hanterin çadırına gəldilər. Amma içəri daxil olmadılar. Artyom son dəfə də götür-qoy edib qərarını verdi. Dərindən nəfəs aldı və tələm-tələsik şəkildə “Botaniçeskiy Sad”dakı sərgüzəşti danışmağa başladı.

Artyom sözünü bitirəndən sonra Hanter bir müddət susdu. Sonra yüksək səslə:

– Əslində səni buna görə öldürməliyəm, elə dostlarını da… – dedi, – Amma səfehlikdən sənə söz verdim. Yalnız, sözüm dostların üçün keçərli deyil.

Artyomun ürəyi sıxıldı. Qorxudan sanki donub yerində qaldı, lal kimi növbəti ittihamlara qulaq asdı.

– Amma yenə də hadisə vaxtı yaşınızın azlığını, düşünmədən davranmağınızı nəzərə alıb, sizi bağışlayacam. Xüsusilə, hadisədən uzun müddət keçib. Beləliklə, bağışlandınız. – Hanter, Artyomu bu söhbətin təsirindən uzaqlaşdırmaq üçün ona göz vurdu, – Lakin stansiyadakı yoldaşlarından əfv gözləmə, bunu hər halda bilməlisən. Beləliklə, öz azad iradənlə, sənə qarşı istifadə edə bilməyim üçün, əlimə silah vermiş oldun. İndi söz verdiyim kimi, sənə sirrimi danışım.

Artyom bu gəvəzəliyindən peşman olmuşdu ki, Hanter danışmağa balşadı.

– Bu stansiyaya çatmaq üçün metronu başdan-axıra boşuna gəzmədim. Təhlükələr yox edilməlidir və bu təhlükə də yox ediləcək. Bununla da mən maraqlanacam. Ögey atan qorxur. Ümid edirəm, zamanla düşüncələri dəyişər. Baş verən bu hadisələrə qarşı iradəli davranıb müqavimət göstərmədiyi halda, məni də özü kimi etmək istəyir. Əgər yer altındakı suyla bağlı deyilənlər doğrudursa, tunelin partladılması söhbəti cəfəngiyyatdır. Lakin danışdığın məsələyə əsasən, indi vəziyyəti daha yaxşı dərk edirəm. Əgər qaralar, həqiqətən, siz yuxarıdaykən ortaya çıxdılarsa, o zaman “Botaniçeskiy sad”dan gəlirdilər. Yəqin ki, onları ya Botanika bağında yetişdiriblər, ya da bu növ ordan törəyib. Hər halda, təməldəki suya toxunmadan onları yuxarıya yaxın yerdə bloka ala bilərik. Amma tunelin şimalında 300 metrdən o tərəfdə nələrin baş verdiyini kim bilir ki? Sizin gücünüz, qüdrətiniz orda bitir. Orda Moskva Metrosunun ən böyük hissəsinə hakim olan zil qaranlığın iqtidarı başlayır. Bax, mən ora gedəcəm. Amma bundan heç kimin xəbəri olmamalıdır. Saşaya burdakı vəziyyətlə bağlı səni sorğu-suala çəkdiyimi deyərsən ki, bu da çox duzgündür. Bəlkə də heç kimə nəsə izah etməyə məcbur qalmazsan. Hər şey yolunda getsə, insanlara mən başa salaram.

Hanter bir dəqiqə qədər susdu və maraqla Artyomun gözlərinin içinə baxdı.

– Geri qayıtmaya da bilərəm. Əgər sabah geri qayıtmasam, bununla da bir nəfər maraqlanmalıdır ki, dostlarım başıma nələr gəldiyini, sizin Şimal tunelində nə baş verdiyini öyrənsinlər. Bu gün burada, ögey atan da daxil olmaqla tanıdığım hər kəslə danışdım. Hiss edirəm ki, şübhə və dəhşət hər kəsin beynini qurd kimi yeyir. Bəli, bunları açıq şəkildə görürəm. Lakin hələ ağlı bulanmamış, sağlam insana ehtiyacım var. Sənə ehtiyacım var, Artyom, sənə!

– Mənə? Sizə necə kömək edə bilərəm? – Artyom həyəcanla soruşdu.

– Yaxşı qulaq as. Əgər geri qayıtmasam, nəyin bahasına olursa olsun, eşidirsən, nəyin bahasına olursa olsun, “Polis” stansiyasına getməlisən. Orada Melnik ləqəbli adamı tapa-caqsan. Bütün bu əhvalatları ona danışacaqsan.

Hanter girişdə asılı kilidi açdı və çadırın bir tərəfini geriyə yəni içəriyə tərəf itələdi.

– İçəriyə gəl. Səni mənim göndərdiyimi sübut etmək üçün, – çadırda demək olar ki, addım atacaq yer qalmamışdı. Artyom lampanın solğun işığında, açıq duran çantanın içində sanballı bir silahın parıltılı qundağını gördü. Bu silahın sökülmüş ordu pulemyotu olduğu görünürdü. Hanter silah-sursatın üstünü örtməyə çalışdısa da, Artyom silahın yanına düzülmüş pulemyot disklərilə yanaşı kiçik əl qumbaralarını da gördü.

Hanter bu silah anbarına bənzəyən çadırı haqqında nəsə danışmadan, çantasının yan ciblərindən birini açaraq patron gilizindən olan kiçik kapsul çıxardı. Gilizin mərmi olan tərəfi bağlıydı. Kapsulu Artyoma verdi.

– Budur, al! Geri qayıtmağımı iki gündən artıq gözləmə. Və əsla qorxma. Hər yerdə sənə köməklik göstərəcək insanlar tapacaqsan. Bunu mütləq özünlə “Polis” stansiyasına aparmalısan. Səndən nə gözlənildiyini bilirsən, təkrar etməyə lüzum yoxdur, elə deyil? Yaxşı, mənə uğurlar arzula. İndisə yatmalıyam.

Artyom özünü itirərək bir neçə dəfə “sağ ol” deyə mırıldandı. Hanterin güclü pəncəsini sıxıb tapşırılan vəzifənin ağırlığında əzilmiş halda çadırına qayıtdı.

3

ƏGƏR GERİ QAYIDA BİLMƏSƏM

Artyom evə qayıdanda atalığı tərəfindən lazımsız sorğu-sual atəşinə tutulacağından əmindi. Ögey atası Hanterlə nələr danışdığını soruşsa, Artyom nə olur-olsun, heç nə da-nışmamalıydı. Amma təəccüb etdi. Atalığı onu kötəklə hazır halda gözləməmişdi, xoruldayaraq yatmışdı. Əlbəttə, asan deyildi, 24 saatdan artıqdı ayaq üstəydi.

Artyom gecə keşik çəkir, gündüzlər yatırdı. İndi də onu çay fabrikində gecə növbəsi gözləyirdi.

Tək işıq mənbəyi kimi bulanıq qırmızı rəngli lampayla on illər boyu torpaq altında yaşamaq insanların gecə gündüz anlayışını yavaş-yavaş yox etmişdi. Gecə oldumu, eynilə vaqonlardakı kimi, insanlar yata bilsinlər deyə, stansiyadakı bütün işıqlar söndürülürdü. Lakin istisna olan yerlər də vardı – fövqəladə hallar zamanı söndürülmürdü. Hə nə qədər illərlə qaranlıqda qalmaqla insanların görmə qabilliyyəti inkişaf etsə də, tuneli və tərk edilmiş yuxarı keçidləri dolduran o vəhşi varlıqlarla müqayisə edilə bilməzdi.

“Gecə və gündüz” ifadəsi insanların vərdişlərinə, yaşayış qaydalarına əsasən seçilirdi. Bu səbəblə əksər stansiya sakinləriyçün “bir gecə”yə sahib olmaq, eyni saatda yata bilmək mənasındaydı.

Heyvanlar da o zaman istirahət edirdilər, işıqlar söndürüldüyü üçün, səs çıxarmaq da qadağan olunmuşdu. İnsanlar tunelin hər iki tərəfindəki girişlərin üzərinə yerləşdirilmiş stansiya saatlarından vaxtı öyrənə bilirdilər. Bu saatlar, strategiya baxımından əhəmiyyətli silah anbarları, su filterləri və genoratorlardan daha az əhəmiyyətli deyildi. Davamlı nəzarət altında saxlanılır, ən kiçik gecikmə, nasazlıq ləngimədən həll edilir, etiraz və ya sırf barbarlıq məqsədilə saatların işləməsinə təsir edə biləcək istənilən cəhd stansiyadan sürgün də daxil, ən ağır şəkildə cəzalandırılırdı.

Təqsirli şəxslərin VDNX rəhbərliyi tərəfindən qısa vaxtda mühakimə olunmasını təmin edən cəza qanunu da vardı. Stansiya davamlı olaraq fövqəladə hallara məruz qaldığından, bu qanunvericiliyinin tələbləri daim qüvvədəydi. Strateji qurumlara qarşı təkrarlanan cəhdlərin cəzası daha ağırdı. Öz ərazisindəki platformadan başqa, hansısa platformada siqaret çəkmək, tonqal qalamaq; eyni qaydada lazımsız yerə əlində silah, partlayıcılarla gəzmək ömürlük stansiyadan qovulmaq və bütün mülkünün müsadirəsilə cəzalandırılırdı.

Bu “drakon qanunları” onunla izah olunurdu ki, artıq bir neçə stansiya özülünə qədər yanmışdı. Küləyin əsdiyi tərəfə çadır şəhərciyinin üzərindən yayılan tonqallar, demək olar, hər şeyi bir anda udurdu. Fəlakətdən aylar keçdikdən sonra belə, qurbanların qorxulu bağırtıları qonşu stansiyalarda yaşayanların qulaqlarından getməzdi. Yoldan keçən əriyən plastik torbalara, çadır örtüklərinin artıq parçalarına dolaşan kömürləşmiş cəsədlərin cəhənnəm istiliyindən yarılmış dişlərini görən satıcıları, yaxud oraya təsadüfən gələn yolçuları dəhşətə salırdı.

Bu bədbəxt hadisələrdən qaçmaqçün əksər stansiyalarda ən kiçik ehtiyatsızlıqlar belə, ağır cinayətlər siyahısına salınmışdı.

Oğurluq, etirazlar, məsuliyyətsizlik, iş yeri tərk etməyə dair qaydalar vardı, cavan olsun, qoca olsun, hamı müəyyən edilmiş gündəlik vəzifə borclarını layiqincə yerinə yetirməli, ətrafındakılara nümunə olmalıydı. Lakin bütün bunlara baxmayaraq VDNX stansiyasında yuxarıda sadalanan cinayətlərə, demək olar, heç rast gəlmək mümkün deyildi. Çünki əhalsinin sayı 200-dən artıq deyildi, insanlar bir-birlərilə çox mehriban yola gedirdilər. Hamı da bu ağır vəziyyətin çətinliklərini dərk edirdi. Məhz bu baxımdan, qeyd olunan hadislərin bu stansiyada baş verməsi az qala mümkünsüzdü. Baş verən bu tip cinayətlərsə qonşu stansiyalardan gəlib bu stansiyada məskunlaşan yad sakinlər arasında olurdu.

Stansiyada gərgin iş rejimi vardı, cavan, yaşlı, hamı müəyyən edilmiş gündəlik vəzifə borcunu, həvalə edilmiş işləri yerinə yetirmək məcburiyyətindəydi. Buna görə hər kəsin öz öhdəliyi vardı. İstər donuz ferması, göbələk əkini, çay fabriki, ət kombinatları, yanğınsöndürmə, texniki xidmətlər, istər silah hazırlanması olsun, hər stansiya sakininin bir, hətta bəzən iki iş yeri olurdu. Kişilər, xüsusilə, günaşırı tunellərdən birində keşik çəkmək öhdəçiliyi də götürmüşdü. Hansısa atışma olduğu zaman, yaxud metronun dəhlizlərində hansısa yeni təhlükəylə qarşılaşdıqda növbətçi hissələrdəki mühafizə dəstələri gücləndirilir, yol boyu ehtiyat qüvvələr də döyüşə hazır olurdu.

Bu qədər gərgin iş, çətin yaşayış qaydalarına çox az stansiyada rast gəlinirdi.

VDNX stansiyası adıyla məşhurlaşmışdı, bu səbəbdən də burda yaşamaq istəyənlərin sayı hər gün artmaqdaydı, bura gəlib davamlı vətəndaşlıq almaq istəyənlərin çox olmasına bax-mayaraq yeni sakinlər həvəssiz, çox nadir hallarda qəbul edilirdi.

Çay fabrikindəki növbə dəyişikiliyinə hələ bir neçə saat vardı. Artyom vaxtını necə keçirəcəyini bilmədiyindən, ən yaxın dostu Jenyanın yanına getdi; Jenya bir vaxtlar birgə yuxarıya çıxmaq cəsarəti göstərdikləri ən yaxın dostuydu…

Jenya, Artyomla həmyaşıddı, ondan fərqisə, həqiqi ailəsilə yaşamasıydı; atası, anası və özündən yaşca kiçik bacısıyla birgə yaşayırdı. Bütün ailənin xilas olması, demək olar, çox nadir hallardandı. Artyom buna görə ən yaxın dostuna həsəd aparırdı. Atalığını, əlbəttə, çox istəyirdi, ona böyük hörməti vardı; hələ indi, əsəblərinin yaxşıca sakitləşdiyi bu günlərdə atalığına hörməti daha da artmışdı. Lakin yenə də çox yaxşı bildiyi bir şey vardı: Saşa atası deyildi, onuna heç qohumluğu da yoxdu, bu səbəbdən də ona heç zaman “ata” deyə bilməmişdi.

Saşa əvvəldən Artyoma onu “əmi” deyə, çağırmasını xahiş etmişdi. Yaşlı “tunel qurdu” metrodakı işlərlə o qədər yaxından maraqlanmışdı ki, demək olar, ömrünü metroya, tunellərə həsr etmiş, buna görə də ailə qurmamışdı. Səfərdən qayıdanda belə, onu gözləyənlər olmamışdı. Yanında balaca uşaqlarıyla gəzən anaları görəndə ürəyi sıxılır, hər dəfə qaranlıqların içinə soxulmaq məcburiyyətində qalacağını, nə vaxtsa stansiyadakı həyatına bir gün son qoyulacağına ümid edirdi. Sonra da bir gün həyat yoldaşı olmağa hazır qadın tapmağa, ona “Saşa əmi” yox, “ata” deyəcək uşaqlar dünayaya gətirəcəyinə ümid edirdi.

Təəssüf ki, yaşlanma, zəifləmə qorxusu hər gün bir az da yaxınlaşır, get-gedə önündə daha az zamanı qalırdı. Yavaş-yavaş buna alışmalıydı, amma nöqtəni qoyub bu mövzunu bağlamağı da bacarmırdı. Bir-birinin ardınca yeni tapşırıqlar gəlirdi və bu günə qədər də işinin heç olmasa bir hissəsini təhvil verəcəyi kimsə tapa bilməmişdi.

Ən azından daha kiçik vəzifəni öhdəsinə götürmək üçün başqalarıyla əlaqələr qura, sirlərini etiraf edə bilərdi. Uzun zamandan bəri daha sakit, rahat işlər yerinə yetirməyi düşünürdü.

Geniş ətrafı olan şəxsiyyəti, təmiz adı, idarəçilikdə böyük səriştəsi, dövlət işində yükək vəzifədə işləyən dostları olduğuyçün nə vaxtsa özünün də hansısa vəzifəyə gətiriləcəyinə ümid edirdi. Lakin hazırda hansısa irəliləyiş görmədiyi üçün xoşbəxt gələcək xəyallarıyla təsəlli tapır, qərarını hər gün bir az da təxirə salır; əməyinin tərini digər stansiyaların qranit daşlarıyla uzaq tunellərin betonlarına sərf edirdi.

Artyom ögey atasını nə qədər sevsə də, onu xələfi olaraq görmədiyini çox yaxşı bilirdi. Onun gözündə – təbii ki, haqsız yerə, işə yaramazın biriydi. Hər keçən gün bir az da böyüdüyü halda, ögey atasından işiylə bağlı hərtərəfli, geniş məlumat ala bilmirdi. Hələ çox kiçik olduğu, qaraların onu alıb götürəcəkləri, siçanlara yem olacağı bəhanəsilə Artyoma heç nə danışmırdı.

Nə var ki, Saşa Artyomu qorxulu qəhrəmanlıqlara sürüyən əsl səbəbin ona qarşı hiss etdiyi bu güvənsizlik olduğunu – bu səbəbdən də ardından yaxşıca sillə yemişdi – nədənsə, hələ də anlamamışdı. Hər halda Saşa Artyomun orda-burda mənasızca dolanıb həyatını riskə atmaq yerinə, öz xəyal etdiyi kimi yaşadığını görmək istəyir, amma sanki özünün gö-zübağlı tonqala atılıb yüzlərlə qəhrəmanlıq göstərdiyini undurdu.

Ögey atasındakı bu davranış özündən razılıq, təcrübəylə bağlı deyil, yaşlılıq və yorğunluqla əlaqədardı. Bunun əvəzində Artyomun bədənindən canlılıq, üzündən qan fışqırırdı. Sağlamdı, hələ həyatının başlanğıcındaydı, sadəcə göbələkləri kiçik-kiçik doğ-rayıb qurutmaq, qundaq dəyişdirmək, 250 metrdən irəli getməmək üçün ömür boyu belə səfil həyat sürmək düşüncəsi ona çox mənasız gəlirdi. İçində stansiyanı tərk etmək arzusu hər gün bir az daha alışırdı; çünki ögey atasının ona necə tale hazırladığını hər keçən gün daha yaxşı hiss edirdi. Çay fabrikində karyera qurmaq, fərqli atalıq rollarına girmək Artyom üçün ola biləcək ən pis şeydi.

Hanter o təhlükəli xahişi edərkən, çox güman, Artyomda metronun qaranlıq tunellərində macəra axtarmaq arzusunu kəşf etmişdi. Onun, yəni ovçunun, insanlara qarşı incə diqqəti vardı; qısa söhbətləri zamanı Artyoma güvənə biləcəyini hiss etmişdi.

Xoşbəxtlikdən Jenya evdəydi, deməli, çayını içərkən yeni xəbərləri və gələcəkdəki hadisələri danışa biləcəkdilər.

Qarşılıqlı salamlaşmadan sonra dostu soruşdu:

– Bu gecə fabrikdə olacaqsan, elə deyilmi? Əla! Məni də bu növbəyə salıblar. Əvvəlcə “dəyişdirə bilərəmmi?” deyə, soruşacaqdım, amma düşündüm ki, sənlə birgə birtəhər keçirərik. Bu gün tuneldə növbədə olmuşdun? Danış! Sizdə bəzi şeylər olduğunu eşitdim. Nə baş vermişdi?

Artyom gözlərini oynadaraq Jenyanın bacısına mənalı şəkildə baxıb işarə etdi. Kiçik qız danışıqlarını diqqətlə dinləyirdi. Hətta əskinin içinə göbələk artıqlarını doldurmağa da ara vermişdi. Gözlərini bərəldib, nəfəsini tutub, çadırın bir küncündən onları gözətləyirdi.

Artyomun nə demək istədiyini başa düşdükdən sonra:

– Mənə bax, balaca, – deyərək Jenya sərt baxışla balaca qıza tərəf döndü, – Dur, oyuncaqlarını topla və get qonşuda oyna. Yəqin Katya da səni gözləyir. Gəl, nəyin varsa, hamısını götür və çıx çölə!

Bəxtinə küsmüş davranışla balaca qız bütün əşyalarını yığmağa başladı, bir tərəfdən də bulanıq gözlərilə axmaq-axmaq tavana tərəfə baxaraq oyuncağıyla danışırdı.

Lenka gedərkən onlara tərəf dönüb rişxəndli ədayla:

– Özünüzü nə dərəcədə də əhəmiyyətli sayırsız! Mən onsuz da hər şeyi bilirəm. Yenə o göbələklərinizdən danışacaqsız! – dedi.

– Amma sən, Lenka, göbələklər haqqında söhbətlər üçün hələ çox balacasan. Hələ əvvəlcə ağzından süd qoxusu çəkilsin, sonra danış, – Artyom balaca qıza cavab verdi.

– Süd nədir? – deyə, Lenka soruşdu və Artyomun dediyi, görəsən, doğrudurmu deyə, sual dolu baxışla ona baxdı. Heç nə başa düşməmişdi. Lakin ikisi də daha artıq izah vermək istəməyincə balaca qızın verdiyi suallar göydə qaldı.

Lenka getdikdən sonra Jenya çadırın girişini içəridən bağlayaraq Artyoma tərəf döndü:

– Gəl, danış görüm, nə baş verib? Dilinin altındakını çıxar görək! Təzəliklə yeni xəbərlər eşitdim. Kimi tuneldən çox böyük siçanın gəldiyini deyir, başqaları qaraların bir nəzarətçini diskindirməsindən, hətta yaraladığından danışırlar. Hansına inanım?

– Heç kimə! – Artyom cavab verdi, – Hamısı cəfəngiyyatdır. İtdir. Balaca bir it. Dənizçi Andrey onu tutdu. Onu alman köpəyi kimi yetişdirmək istəyir, – Bunları deyərkən gülümsədi.

– Amma Andreyin özü mənə siçan olduğunu dedi. Mənə bilərəkdən yalan danışdı?

– Bəs nə bilmişdin? O, belə söhbətləri sevir. Hələ donuz qədər böyüklüyündəki siçanlarla bağlı əhvalat… Çox zarafatcıl insandır. Bəs səndə nə yeniliklər var? Alverçilərdən nə xəbər?

Jenyanın dostları səyyar alverçilərdi, “Prospekt Mira”dakı bazarda çay, donuz əti satır, qayıdanda vitaminlər, köhnə geyimlər, ağla gələn hər növ xırdavat alıb gətirirdilər. Bəzən də səhifələri seyrəlmiş, cildləri yağlanmış kitablar da olurdu. Bunlar metronun az qala yarısını gəzdikdən sonra, cibdən cibə, bir alverçidən digərinə əl dəyişdirməklə sahiblərini tapan kitablardı.

Mərkəzi, əhəmiyyətli ticarət yollarına uzaq olduqlarına rəğmən, VDNX stansiyasının sakinləri hərgün bir az da pisləşən bu şəraitdə belə, metronun ən ucqar yerində insanlıq aləminin bir mədəniyyətini qoruduqları üçün qürur duyurdular.

Stansiya rəhbərliyi buna son dərəcə dəyər verirdi. Ailələr uşaqlarına oxumağı öyrətmək məcburiyyətindəydilər. Stansiyada kiçik kitabxana da vardı, insanların bazardan ala bilməcəyi kitabları burda tapmaq mümkündü.

Amma kitablarla bağlı ən böyük narahatlıq bu idi: Çeşidi az, kitablar arasında seçim etmək də çətin olduğuyçün, nə tapırdılarsa, əldə nə vardısa, kitabxanaya gətirirdilər, nəticədə xeyli lazımsız kitab yığılıb qalırdı.

Stansiya sakinlərinin kitablarla rəftarı, xüsusilə, fərqlənirdi. Kitabxanadakı ən lazımsız kitablardan belə, bircə səhifə də cırılmazdı. Kitablara müqəddəs bir şey, köhnə dünyadan qalan son xatirə kimi baxırdılar.

Yetkin yaşda olanlar yaşadıqları bu həyatın özlərinə hədiyyə etdiyi bu xatirələrin hər saniyəsini doyaunca yaşayırdılar. Hər nə qədər o dünyanı xatırlasalar da, kitablarla olan bu sıx dostluğu uşaqlarına da aşılayırdılar.

Metro stansiyaları içində kitablara bu dərəcədə əhəmiyyət verən çox az belə yer vardı. Buna görə də VDNX sakinləri öz stansiyalarını mədəniyyətin son istehkamlarından biri, “Ka-lujsko-Rijskaya” xətti¹⁷ üzərindəki sivilizasiyanın şimal qalası hesab edirdilər.

Artyomla Jenya da kitab həvəskarıydılar. Əllərinə nə kitab keçirdisə, böyük həvəs və həyəcanla oxuyurdular. Jenya dostlarının bazardan qayıtmağını böyük həyacanla gözləyirdi. Stansiyaya yeni şeylər gətirib-gətirmədiklərini öyrənmək üçün onları qarşılamğa ilk özü qaçırdı. Belə hallarda kitab təbii olaraq əvvəlcə Jenyanın əlinə, oradan da kitabxanaya çatdırılırdı.

Artyomun atalığı da hərdənbir ezamiyyətdən qayıdanda kitablar gətirib çadırdakı kitab rəfinə qoyurdu. Rəflərdə bəzən elə olurdu ki, metro stanisyada heç bir kitabxanada olmayan, kiflənmiş, ya da siçan yemiş, bəzən də qəhvəyi rəngli ləkələr olan Marks, Kafka, Boxges, Viandan və digər məşhur klassik Ruz yazıçılarının əsərləri olurdu.

– Bu dəfə yanlarında heç nə gətirməmişdilər, – Jenya dedi, – Amma Lyoxa dedi ki, ona bir nəfər “Polis” stansiyasından kitab partiyası söz verib. Bizə də bir-ikisini verməyə boyun oldu.

Artyom başını buladı:

– Mən kitabdan danışmıram. Ətrafda nə söhbətlər gəzir? Vəziyyət necədir?

– Vəziyyət? Göründüyü qədər, pis demək olmaz. Təbii ki, ətrafda şayiələr gəzir, lakin yeni xəbər yoxdur. Sən də yaxşı bilirsən, alverçilərda hər zaman yeni xəbərlər olur. Onların qabağına yemək qoyma, onun yerinə hansısa hekayə danışmaqlarını istə, o da ayrı xoşbəxtlikdir onlar üçün. Amma hazırda hər şey qaydasındadır. Təbii ki, bir vaxtlar “Hanza”lıların “Qızıl Ordu”yla müharibəsində olduğu günlərlə müqayisə etsək. Hə, harda qalmışdım… “Sülh Prospekti”ndə kefləndirici otlar satmaq qadağan olunub, bir satıcı üstündə bununla tutuldumu, bütün mülkü müsadirə olunur, özüsə stansiyadan qovulur. Adını bir siyahıya yazırlar. İkinci dəfə yenə eyni əməl təkrar olunarsa, Lyoxa deyir ki, “Hanza” stansiyasına bir neçə il müddətlə ayaq qoymaq qadağan olunur. Bütün “Hanza” torpaqlarına! Satıcı üçün bu ölüm deməkdir.

– Yaxşı da, belə qanun olar?! Deməli birdən bu cür qadağan edirlər? Səbəb nədir?

– Qərara alıblar ki, guya bu narkotikdir. Çəkəndə insanı xəyal dünyasına aparır. Ot uzun müddət qəbul ediləndə beyin hüceyrələri yavaş-yavaş sıradan çıxır. Yəni, tam mənasıyla qorunma tədbiridir!

– Qoy öz sağlamlıqlarının dərdini çəksinlər. Bizim sağlamlığımızdan onlara nə?

– Bilirsən, Artyom… – Jenya səsini qısdı, – Lyoxa deyir ki, onlar sağlamlığa zərər barədə sadəcə dezo buraxırlar.

– Nə dezo? – Artyom heyrətlə soruşdu.

– Dezinformasiya. Lyoxa deyir ki, özü bir dəfə “Prospekt Mira”dan da o tərəfə getmişdi. “Suxarevskaya”ya qədər gedib çıxmışdı. Alış-verişə görə. Orada maraqlı bir tiplə qarşılaşıbmış, kişi cadugərmiş!

– Nə dedin sən? – Artyom özünü saxlaya bilmədən qeyri-ixtiyari güldü, – Sehrbaz dedin sən? “Suxarevskaya”damı? O da yaman şişirdir ha… Yoxsa cadugər ona sehirli dəyənək hədiyyə edib? Ya da sehirli çiçək?

– Axmaq! – Jenya cavab verdi, özünü çox pis şəkildə təhqir olunmuş kimi hiss etdi, – Hər şeyi hamıdan yaxşı sən bildiyini hesab edirsən, hə? Cadugər görməmisənsə, onlarla bağlı heç bir şey eşitməmisənsə, bu, omadıqları anlamına gəlmir. “Filyovskaya”dakı qorxunc varlıqlara inanırsan?

– Niyə inanmayım ki? Mutantlar var və bu tam dəqiqdir. Mutantların necə qorxunc varlıqlar olduqlarını atalığım danışıb. Amma cadugərlər haqqında bu günə qədər heç nə eşitməmişəm.

– Bağışla, sənin də bu Saşa əmin, hər şey haqqında yaman məlumatlıdır ha. Ya da səni qorxutmaq istəyib. Necə istəyirsən, başa düş, şəxsi işindir. İstəyirsən, heç nəyə inanma!

Artyom güldü:

– Yaxşı, Jenya, danış. Əslində, çox maraqlıdır. Hər nə qədər qulağa qəribə və inandırıcı gəlməsə də…

– Yaxşı! Onlar qərargah ocağının yanında gecələyiblər. “Suxarevskya” stansiyası, bildiyin kimi yaşayış məskəni deyil. Sadəcə digər stansiyalardan gələn alverçilər orada gecəni keçirirlər, çünki “Prospekt Mira”da hər gün bazar bağlandıqdan sonra “Hanza”nın adamları onları qovurdular.

Bəli, sonra da ağla gələn hər növ insan alverçilərin ətrafına toplaşır, şarlatanlar, oğrular və b. Yolçular da cənuba çatana qədər rahatlıq tapa bilmirlər bunların əllərindən. Amma “Suxarevskaya” stansiyasının arxasındakı tunellərdə baş verənlər əsl dəlilikdir. Onsuz da orada artıq heç kim yaşamır, nə siçanlar, nə də mutantlar. Amma yenə də oradan keçməyə çalışan insanların tez-tez yoxa çıxdıqları da olurdu.

Birdən-birə yoxa çıxırdılar, heç bir iz buraxmadan. “Suxarevskaya”dan sonra eyni “Qızıl xətt”ə daxil olan “Turgenevskaya” stansiyası gəlir. Ordan “Oxotnıy ryad”a keçid vardı, amma qırmızılar stansiyasının adını yenidən dəyişdirdilər, “Kirovskaya” qoydular. Deyirlər, köhnə bir kommunistin adıyla bağlıdır.

Heç kim bu stansiyayla qonşu olmaq isəmirdi. Bu səbəbdən yuxarı keçidi bağlamışdılar. İndisə “Turgenevskaya” boş stansiyadır, hamı tərəfindən tərk edilib. Yəni “Suxarevskaya”dan məskən salmış stansiyaya qədər uzun yol var. Bu səbəbdən də insanlar orada yoxa çıxırdılar.