Kitabı oku: «Йөзек кашы / Перстень», sayfa 12

Yazı tipi:

XII

Хафизның элекке хатыныннан калган Толя белән Мишага йомшак күңелле ана булу өстенә, югарыда бер әйткәнебезчә, Гыйльменисага яшьлеге яңадан әйләнеп кайтты: илле яшькә җиткән, кызларын кияүгә биргән олы яшьтәге хатын, кеше көләр, гайбәт азыгы булырмын дип куркып тормады, – күрәсең, андый фани исәпләрдән өстен торган көч – табигать көче, яшәргә, үрчергә тырышу көче сакланып калган булган аңарда – Хафиз белән кушылып тора башлагач, берсе артыннан ук икенчесен, тагын ике кыз бала тапты һәм аларын да үстерде. Җиткән вакыты булгандыр, җитмәгән чагы туры килгәндер, берсен дә кешегә чыгармады, юк-бар зарлану белән Хафизны эшеннән бүлмәде… дип үк әйтсәк, чынлыкны чак кына бозу булып чыгар. Шулай да булды аның Хафизга бәйләнеп йөргән берничә вакыты…

Егерме тугызынчы елның азакларында тынгы белмәс Хафиз җиң сызганып колхоз төзү эшенә керешеп китте. Болай да кызу канлы кеше, диңгез сугышлары да күргән, бу яңа һәм шау-шулы хәрәкәт аның җанын кузгатып, ничектер яшәртеп, усалландырып җибәргәндәй итте. Авыл советы эшен бүтән берәүгә калдырып, мәрәк Хафизың башы-аягы белән шул тынычсыз эшкә чумды. Усалланырга сәбәпләре дә бар, авылда бу яңа эшкә каршы килүчеләр, астыртын аяк чалучылар да юк түгел иде. Шундыйларның берсе Хафизның бабасы Әлмөхәммәт кулак булды. Кайтып, кызына кияү булып, кан катышуга да карамастан, Хафизның Әлмөхәммәтләр бусагасын атлап кергәне юк иде, ә менә колхоз файдасына тегенең сбруйлары белән ике атын, урак машинасын һәм сабан-тырмаларын алып чыкканда, аннары тагын, карт белән карчыкны иске аш өендә калдырып, зур яңа өйләрен авыл уртасына колхоз идарәсе итеп күчергәндә, алар беренче тапкыр йөзгә-йөз туры килмичә кала алмадылар.

– Бик очынма, кияү, чабып барганда йөзтүбән капланып төшеп, борыныңны канатудан саклан, – диде карт, якын итеп, алдан кисәтеп кую тоны белән.

– Безнең өчен борчылма, кайнатай, без канны күргән кешеләр, – дип җавап кайтарды Хафиз, артык ачусыз гына. Аннары, үз чиратында бусы да картны кисәткәндәй, тавышын тигез генә тотып өстәде: – Иске өеңдә, үз нигезеңдә түгелмичә-чәчелмичә утырып калуыңа рәхмәт әйт. Югыйсә синең ишеләрне, салкын вагонга төяп, Себер якларына озатырга да күп алмыйлар хәзер.

Бу очрашу да, әлбәттә, җиңел узмаган иде Хафиз өчен – ни генә димә, хатынының атасы бит ул Әлмөхәммәт. Ләкин моннан да авыррагы әле алда булган икән. Бу шау-шулы эшләрнең барысын да күреп-белеп торган һәм ул эшләрдә иренең атаманнардан берсе булып йөрүен, хәвефләнү аралаш эчке ризасызлык белән күзәтеп йөргән Гыйльмениса, иренең бигрәк тә Әлмөхәммәткә каты бәрелүен ишеткәч, берничә көн бөтенләй телсез калып, нәрсә әйтергә, ничек сүз башларга белмичә, авызын турсайтып йөрде. Моңарчы чүкердәшеп яшәгән ир белән хатын арасында кинәт мондый тартынкы сүзсезлек урнашып калуы аларның үзләре өчен дә читен, моны бигрәк тә балалар, аеруча үсмер егет булып килә торган Толя сизә иде.

– Нәрсә булган ул безнең әтигә? – дип сорау бирде ул беркөнне тора торгач. – Ашый да торып чыгып китә, ашый да торып чыгып китә. Килгән кеше кебек.

Тавышыннан, серле итеп әйтүеннән үк сизелеп тора: ул моны әтисеннән дә бигрәк әнисе өчен борчылып әйтә иде югыйсә. Ләкин Гыйльмениса аны-моны сиздермәде, берни дә булмаган кебек:

– Мәшәкатьләре күп бит аның хәзер. Күрмисеңмени, нинди зур эшләр купты авылда, – дип, кыска гына җавап бирү белән бетерде.

Ләкин үз күңелендәгесе шулай да бетеп үк җитмәгән икән, бер кичне – балаларның йоклардае йоклагач, олыраклары чыгып киткәч, ялгыз икәве генә калгач, ир белән хатын арасында башка, җылырак, ягымлырак сүз әйтелер бер вакытта, үпкә һәм рәнҗү тулган тонык бер тавыш белән әйтте Гыйльмениса:

– Китереп җиткерделәр: минем әти белән әнине Себер җибәрмичә өсләренә җимерелергә торган иске өйләрендә алып калуың өчен, алардан рәхмәт ишетергә теләгәнсең икән, Хафиз, – Гыйльменисаның тавышы калтыранып куйды, сиздерергә тырышмаса да, әллә кайдан сизелеп тора, елап әйтә иде ул сүзләрен, – шулай инде ул безнең әти, гомер-гомергә каты бәгырьле булды. Аның өчен менә мин әйтәм: рәхмәт инде, Хафиз, бик зурладың син хатыныңның әтисе белән әнисен… картайган көннәрендә мунчага ябып куеп…

– Ник мунча булсын, үзләренең гомер иткән өйләре ич, – диде Хафиз, бүтәнчә ни әйтергә дә белмичә. Ул үзе дә, әлбәттә, сизде: бу – әлеге минутта әйтелә торган сүз түгел, ул моны әйтергә теләмәгән иде. Гыйльменисаның моны хәтта ишетмичә дә калганлыгын, аның бик нык рәнҗегәнлеген ул шулай ук сизеп тора иде. Ләкин нишләтсен соң ул үзен, башка сүз килмәде ич тел очына.

Байлык белән түгел, татулык һәм мәшәкать белән тулы, ләкин, асылда, кеше белми, кешегә әйтеп тә булмый торган бәхетле гаилә тормышы өстеннән, яумый узган болыт кебек, салкынча җилле беренче күләгә, беренчесе һәм соңгысы, әнә шулай узып китте.

Икенчесе дә булды. Ләкин анысы болай күңелне рәнҗетеп түгел, әллә ничек, бер дә көтмәгәнчә, бераз җиңелчәрәк, хәтта шуграк та булып, бу ике кешенең характерын якынтын белмәгән кешеләр өчен чак кына көлкерәк тә күренердәй, җәйге тын җилдәй, битләрне сыйпап узды. Турысын гына әйткәндә, әле дә рәхәтләндереп сыйпап тора.

Шул ук җилле-давыллы вакыйгалар әле басылып та бетмәгән иде, әле авыл кешеләренең өчтән бер өлеше диярлек, «Керсәм ничек тә, кермәсәм ничек?» дип, бүрекләре белән киңәш итеп туктамаган көннәрдә, шулай да кергән хәтлеләре Хафиз председатель җитәкчелегендә мәш килеп беренче уңышны җыеп маташканда, уттай эш өстендә ире Хафизның төн йокламыйча чапканын күреп, аңарга ничек тә булышасы, эшен җиңеләйтәсе килгән Гыйльмениса – кирәк бит, беркем әйтмичә, шуны уйлап чыгарырга! – көннәрдән бер көнне Хафизы алдына мәсьәлә китәреп куйды.

– Кара әле, Хафиз, – дип башлады ул, бик тә җитди кыяфәт белән, – уракка кешем җитми дип сукранасың, балалы хатыннарны эшкә чыгарып булмый, дисең. Әгәр без, әйтик, болай итсәк? Бушаган йортларның берсен ачабыз да көндезге эш вакытында балаларның бөтенесен шунда җыеп апкалабыз. Безнең Сәкинә белән Сәлимә дә шунда ук булыр. Үзем карыйм, икмәген-итен колхоз бирсә, сөтен шунда тәрбияләнүче балаларның ата- аналарыннан чиратлашып китертербез, – ул үзенең бу сүзләреннән, аларны алай җиңел генә әйтә алуыннан үзе дә бермәл аптырабрак калган кебек күренә иде, – юк-бар сылтауга урын калмас ие, колхоз эшенә күбрәк чыгарлар ие дигән сүзем инде.

– Ә колхоз председателе үз хатынын күләгәдә генә тота димәсләрме соң? – дигән булды Хафиз, сүзне чынга алырга теләмәгәндәй күренергә тырышып. Күңеленнән исә ул моны хуплый гына түгел, бу фикернең моңарчы үз башына килмәве, аны нәкъ менә аның Гыйльменисасы уйлап тапканы өчен гаҗәпләнеп бетә алмый торды.

Әлбәттә, ансат кына әйләнеп китмәде. Төрле сүзләргә, гайбәтләргә колак салмаска тырышып, баштарак балаларны авырлык белән генә, ялынып-ялварып кына китертеп башланган бу эш шулай да соңга таба үз юлын тапты, «Якты көн» колхозында беренче балалар бакчасына әнә шулай нигез салынды, һәм ул көннәрдә кулаклардан калган йортның берсендә, кирәкле әсбаплары, савыт-сабасы һәм уенчыклары җиткерелмәгән килеш, ничек кирәк алай ачылып киткән ул бакча, соңыннан киңәеп, махсус йорты, мәйданчыклары ясалып, хәзерге көнгә кадәр дәвам итә, диделәр.

Ә менә Гыйльменисаның олы яшьтә яңадан әйләнеп кайткан бәхете – тынгысыз йөрәкле Хафизы – кызганычка каршы, дәвам итә алмаган, ул башлаган эшне хәзер башкалар – яшьрәкләр дәвам итәләр. Хафизны, данлыклы көрәшче Хафизны шул шау-шулы елларда, кайдандыр киңәшмәдән кайтышлый, ике авыл арасындагы чокырда башына капчык кидереп, арба кендеге белән кыйнап үтереп киткәннәр иде.

Шулай итеп, безнең Гыйльменисабыз картайган көнендә, иңне иңгә куеп, бергәләп атлар кешеңнең – җан дустыңның кирәклеге аеруча нык сиздергән бер вакытта, бу юлы инде дүрт баланы кул астына җыеп, тагын ялгыз кала.

Бик-бик авыр кичерә бу югалтуны Гыйльмениса. «Ха- физым кайда? Хафизымны табып китерегез!» дип дөньяга кычкырасы килгән минутлары була. Үзен, картайгач дөньяга килгән балаларын бәхетсезлектә гаепли. Соңгы вакытларда ничектер оныткан, инде хәтереннән үк чыгарган Барыен кабаттан исенә төшерә, «Бактың исә, бу, мөгаен, шуның каргышыдыр… Бик бирелеп киттең син, Гыйльмениса, дөньясына», – дип, үзен үзе тирги, аннары, курка-курка булса да, аны – Гыйльменисаны – гел болай түбәләп торучы Алласын каһәрли башлый.

Шулай өзгәләнә Гыйльмениса, йөрәге парә-парә килеп теткәләнеп беткәндәй була. Шулай уза көннәр, шулай уза атналар, шулай уза айлар, атасыз калган балалар әкренләп калка, була елаган вакытлары, була җырлаган чаклары, бөтенесе Гыйльменисаның колагында, бөтенесе Гыйльменисаның күз алдында. Һәм тормыш сөючән, кешеләр яратучы, мәшәкать яратучы таза рухлы Гыйльмениса, парә-парә килгән шул тетмәләр арасыннан яңадан терелеп чыга, башын калкыта, күзләрен ача алган хәтле киңрәк ачып, дөньяга карый…

XIII

Ә берчакны – Хафиз фаҗигасеннән соң байтак вакытлар узгач – колхозда Гыйльменисаның яңадан җенен кузгаткан бер эш калкып чыкты. Бу вакытта ул инде балалар бакчасын бүтәннәргә калдырган, шул бүтәннәр арасында аның Сәлимәсе дә кул арасына кергән, Гыйльмениса картаерга, балаларыннан балаларына кунакка йөрергә ниятләгән. Ахыр чиктә калган гомерен күләгәдә бияләй бәйләп, берсен икенчесенә кара-каршы куеп һич сөзештермичә, әле Хафизын, әле Барыен сагынып, карчыкларча балавыз сыккалап уздырса да, берәү дә бер сүз дә әйтә алмас иде Гыйльменисага – эшлисе эшен эшләде, күрәсе нужасын күрде.

Туа булмый, тора була дигәндәй, менә берзаман колхозда дуңгыз асрау, дуңгыз симертү мәсьәләсе кузгала. Татар авылында дуңгыз – күпләр өчен бу, әлбәттә, сәеррәк ишетелә башта. Ләкин нишләтәсең: бердән заманасы – дөньяга яңачарак карый торган кешеләр килде, икенчедән, колхозның күптән түгел сайланган председателе Мөрсәлимов гаҗәп акча саный белә торган кеше булып чыкты.

– Ашамасагыз, авызыгызга үзе барып кермәс, акыллы хайван ул чучка, но симертеп дәүләткә сатканда, акчаны каерып китерәчәк, безгә аның бигрәк тә шул ягы кадерле, – дип куйды ул мәсьәләне. Куюын куйды, чучка китерәчәк акчаны колхоз кассасына санап салырга әзер торучылар да бар, әмма мәсьәләнең читен ягы шунда: берәү дә чучка көтүчесе яки чучка караучы булып керергә җиң сызганып тормый. Олыраклары булса: «Ошамаганны, ата-баба күрмәгәнне, ишетәсем дә килми, лутчы син миннән таш кистер!» – дип, кул гына селти, яшьрәкләре: «Әле мин өйләнмәгән, чучка сасысы бер сеңсә, кызлар яннарына да китермәсләр, бер үбешергә зар-интизар булып йөрерсең, тиле», – дип, тизрәк уен-көлкегә борып котылалар иде.

Менә шул аптыраган минутта – чакырып та түгел, юк йомышны бар итеп килгән атлы булып күренергә дә тырышмыйча – идарә йортына Гыйльмениса килеп җитте. Һәм ишектән килеп керүе белән, һич сүз җилеме эзләп тормыйча әйтте дә салды:

– Чучка карарга кеше тапмыйсыз дип ишеттем. Бирегез ул эшне үземә, кунактан кунакка йөреп тә туеп бетәм, Хафизым башлап җибәргән колхозыбыз файдасына бер эшем булыр картайган көнемдә, – диде һәм болай сүзгә генә ышанмасалар, минем ул яктан элекке тәҗрибәм дә бар, аһырган юк дигәндәй өстәп тә куйды: – Колокольниковта, Фёдор Ивановичта эшләп күргән кеше мин ул эшне, ярата ие мәрхүм эшемне, кешегә түләмәгәнне арттырып түләр ие.

Һәм сүзнең элекке алпавыт турында барганлыгын, элеккеге колхоз председателе хатыны башы белән «кан эчүче буржуй калдыгын» мактап торганлыгын тиз генә абайлап алып, ярты сүзендә бүленеп калды. Ләкин карашы ачык, карашы теле әйтә алмаганны әйтеп тора иде: «Чучка икән чучка. Барыбер Ходай яраткан җан иясе. Сез риза булсагыз, мин риза. Көтәргә дә, кышын фермасында эшләргә дә!»

Әлбәттә, уйлаштылар, киңәштеләр, картлык саташуы гына түгелме икән дип, Гыйльменисаны идарә утырышына чакырып, тагын бер сөйләшеп карадылар, ләкин Гыйльмениса уйнап сөйләшмәгән, утырышта да үз сүзен кистереп әйтте:

– Минем Хафизым башлап җибәргән колхоз ла ул, уйнап сөйләшергә әллә мин сезгә бала-чагамы? – диде.

Шулай итеп шул, бу төшемле эшне «Якты көн» колхозында да башлап җибәрделәр. Колхоз кассасына, председатель Мөрсәлимов хыялланганча, чучка акчасы берьюлы ташып кермәсә дә, иш янына куш дигәндәй, өстәмә табыш үзен яхшы ук сиздерә иде. Мәсьәлә анда да түгел, мәсьәләнең иң кызыгы бигрәк тә шунда: Гыйльменисаның тормыш сөючән юмарт җанында, озын һәм кыен тормышында да расходка чыгып бетмичә, нәзакәтле наз сакланып калган, имеш.

Һәм ул шушы назны, кешеләргә бер дә кычкырмыйча һәм шул ук вакытта кешеләрдән дә әллә ни оялып та тормыйча, чучка балаларына бүлгәләп өләшергә тотынды. Бигрәк тә ул әлеге мәхлукларны дөньяга килеп тә иләс-миләсрәк йөргән чакларында ярата иде. Җылы су белән сабынлап юар, урыннарын тазартып кына торыр, бала имезгән чагында дип, ана чучкалар өчен аерым «диета» сорап, колхоз җитәкчеләренең теңкәләренә тияр. Алай гына да назлар назы бетмәсә, теге иләс-миләс мәхлукларны берәм-берәм кулына алып, күкрәгенә кысып сөяр һәм тагын да кызыгы – тегеләр ничек кенә ишле булмасыннар, аларның һәрберсенә аерым-аерым исем кушып чыгар: Йомшаккай, Куркаккай, Колаккай, Аккай, Чуаркай, Җонсызкай, Җүнсезкәй… «Колаккай» – әйдә, булсын да ди, колагы бик хуш күренгәндер. Ә менә берсенә тоткан да «Кулаккай» дип кушкан. Кешеләр аптырап калалар, моны ишетеп.

– Ничек инде ул, юбилеен уздырырлык әллә кайчангы бер колхозда, панимаешь, Кулаккай яшәп ятмакта? Килешми, Гыйльменисаттәй, – диләр, тегене шаяртып.

Ә Гыйльменисаның үз туксаны туксан:

– Ничек икәнен мин үзем беләм, – ди ул, бер сүз белән өзеп, – бик тамак колы анысы, салган азыкны үзе генә убып бетерер ие, ирек куйсаң. Мин аңа «Гуҗкай» дип кушмакчы ием әле, ярый инде, кулак дигәне дә, гуҗы да – ике чабата бер кием.

Исемнәре – үзе кушкан исем, ул аларны белә дә белә, соңыннанрак ул аларның хәтта акылларын-фигыльләрен, үзләрен тотышларын, кайсына – әче катык, кайсына каеш чыбыркы ошаганлыгына хәтле белеп бетергән була. Табигый, үз кул астында эшләүче кызларны да «телсез-авызсыз ул юаш мәхлукларга» карата кешелекле булырга, акылларын-фигыльләрен белеп эш итәргә өйрәтә.

– Син, кем, Мөхлисә бәбкәм, ни, ничек дип әйтим, минем Куркаккайга алай каты бәрелмә, яме. Ул каты бәрелгәнне күтәрә алмый, кече-кечедән шулай булды. Әнә Кулаккай-Гуҗкай турында алай әйтеп булмый.

Килешсә килешә бит кешенең кулы. Башта ышаныр-ышанмас кына башланган, күбесе якын килергә дә, исемен атарга да ытыргаган бу эш – чучка үрчетү – соңыннан яхшы ук көчәеп китеп, «Якты көн» колхозының табыш чыганакларыннан берсенә әйләнде. Моның шулай булуына, әлбәттә, башка сәбәпләр дә булгандыр, әмма Гыйльменисаның ихлас күңел белән бу эшкә керешүе һәм яратып эшләве төп сәбәпләрнең берсе дисәк, һич хата булмас. Бу уңган хатынга, шәфкатьле анага рәхмәт йөзеннән, минем үземнең, мәсәлән, бөтен укучыларым исеменнән шулай уйлыйсым килә.

Соңга таба, чучка исе сеңсә, кияүгә чыкмый калырбыз, дип куркучылар да ишетелми башлады. Чөнки колхозның бу тармагында эшләүчеләр кесә ягына да ярыйсы гына төшерәләр иде. Әлбәттә, Гыйльменисаттәй белән, аның кул астында эшләргә теләүчеләр дә артканнан-арта иде. Боларның барысын да үз күзләре белән күреп торган Гыйльмениса көннәрдән бер көнне колхоз председателе Мөрсәлимов янына кереп, сер чишкәндәй, яшертен тавыш белән генә әйтте:

– Кара әле, кем, бәбкәм Мөрсәлимов, – дип башлады ул җайлап кына, – безнең анда эшләр миннән башка да терәлер кебек түгел хәзер, мине каладагы кызларым чакырганнар ие, барып кайтыйм әле, – диде. Аннары, бер теле ачылгач, әллә шаяртып, әллә чынлап ук инде, өстәп тә куясы итте: – Ул «кала» дигәннәре ошап китсә, бәлкем, шунда тамырланып та калырмын әле.

Юк, тамырланмады, туган туфрагы Ташлыяр аны тагы тартып кайтарды.

Аннары ул соңгы вакытларга чаклы җәйге кыр эшләре чорында станнарда тракторчыларга, куна-төнә эшләүче колхозчыларга аш-су пешерүче булып эшләде. Балалары укып, кайсы кая таралышып беткән, һәрберсе үз эшендә белгеч булып эшли, алардан акчалата булсын, кирәген-кирәк түгелен белер-белмәс тутырылган әйбер посылкасы булсын, әледән-әле килгәләп тора иде. Иң кечесе – үзе янында калган Сәлимәсе һаман элек әнисе эшләгән җирдә – балалар бакчасында эшли. Начар эшләүчеләрдән түгел, елның-елына бәйрәме саен, эшкә йомгак ясалган саен бүләкләп торалар кызны. Ә колхозда, үзегез беләсездер, андый «йомгаклар» әледән-әле ясалып кына тора. Язгы кыр эшләре бетә – бер йомгак. Җәйге кыр эшләрен төгәллиләр, дәүләткә сатасын саталар, колхозчыларга бирәсен бирәләр, инде нәрсә эшләргә? Тагын йомгак ясарга. Ел бетә, үзеннән-үзе аңлашыла, еллык эшкә йомгак ясарга кирәкме? Кирәк. Шулай итеп, Сәлимәсе – бер яктан, Гыйльмениса үзе икенче яктан «йомгак» саен ташып кына торалар бүләкне. Инде аңарга: «Гыйльменисаттәй, булды сиңа, эшлисен эшләдең, инде, давай, пора на боковую!» – диләр. Хәйләкәр хәзерге яшьләр, карчык кеше аңламас бу сүзне, аш-суны бик тәмле пешерә, селкенәсе килә икән, әйдә, яшьләргә акыл өйрәтеп булса да селкенә бирсен, дигән булуларыдыр инде үзләренчә. Картуздан күчеп түбәтәй астына кергән, соңыннан янә картуз астына күчкән ике малай үстереп кеше иткән кеше Гыйльмениса, кирәк икән, моннан шәбрәкләрен, татарчадан – русчага, кирәк икән, русчадан татарчага әйләндереп салырга әзер.

– Китми торсын әле «на боковую», – ди ул, кинәт кабынып, – менә бер дә бер көнне аягымны бөтенләйгә сузармын, «боковуегыз» га да куеп тормассыз, берьюлы кабергә илтеп тыгарсыз, ә хәзергә тәндә җан бар чакта дигәндәй…

Тик кышын гына бераз баш-күз алып торалар карчыктан. Кышын тракторчыларга аш пешерергә кирәк түгел, кышын тагын кызларының әле берсенә, әле икенчесенә, аннары малайларына кунакка йөри башлый карчык. Хәер, анысы да бераз кызыграк, әллә ничегрәк, Гыйльменисачарак килеп чыга. «Бер ай торып кайтырмын, туйдым бу он иләүдән дә ипи салудан», – дип китә, атна да узмый, Сәлимәсе егет белән йөреп, ирек ачып калырга тик исәп итеп кенә өлгерә, тып итеп кайтып төшә карчык. Кайтып төшә һәм шундук боргычлап ала кызны. Шуның өстенә, җәйгә каршырак туры килсә, боргычлап ала колхоз председателен.

– Сез монда авыз ачып утырмагыз, – ди ул, идарә йортына махсус шуның өчен килеп, – язга-җәйгә әзерлек сабан-тырмаларны көйләп кую белән генә бетми ул, фермагызда, һич югы, ике-өч сарыкны, аерым ашатып, симертеп куегыз. Гыйльменисаттәйнең ашы тәмле була дигәч тә, теге ни… Гыйльменисаттәегез ашка бармагын турап салмас. Аш тәмле була ул, тәмле ит салсаң, ит тәмле була, малы тәнле булса. Ашатсаң, икенче төрле әйткәндә…

Менә бу чаклысында, бөтенесен тик иткә генә аударып, бераз кызыбрак китә Гыйльмениса. Аш тәмле булсын өчен, ул шул әлеге тәмле ит өстенә тагын борычын, укробын өйдән алып барып сала. Өйдә андый бәрәкәте саега башласа, кызларына яки малайларына – бер салганда берсенә, икенче юлы икенчесенә хат яза.

Әле беркөнне әтисе урынына Севастопольгә китеп эшкә кергән малае Мишадан татар сүзләрен рус сүзләре белән аралаштырып бутап бетергән, шулай да Гыйльмениса тәтәң сүзлексез «сукаларлык» хаты, аннары кул белән әйләндереп тарта торган тегермәне белән унлап пачка борчаклы борыч төрелгән посылкасы килде. «Мин синең борыч яратканыңны беләм, кадерле әнкәем, в данный момент тартылган әзер борыч порошогы таба алмадым, кулыңа физкультура булсын дисәң, үзең тартырсың, үземә көч килер дисәң, колхозда көчләрен кая куярга белмәүче пацан-дубинкалар бетәсе түгел, шулардай берәрсен чакырып тарттырырсың. Барыбер колхоз файдасына китәчәк борыч икәнлеген алдан ук белеп торам мин аның», – дип, теленә салынып язган иде хатын. Иң элек утырып елады Гыйльмениса, аннары, тегермәнен – бер култыгына, борыч пачкалары төрелгән посылканы икенче култыгына кыстырып, күршеләренең әле берсенә, әле икенчесенә керә-керә: «Менә Миша улымнан килгән. Әкәмәт ана җанлы булып чыкты анысы да, бер дә башына килмәгән, җибәрмәгән әйбере юк», – дип мактанып йөрде.

* * *

Менә шул тиктормас җанлы кешенең – зур авырлыклар белән берсеннән-берсе уңганрак бер көтү балалар үстереп, үзе җитмеш яшендә дә бала җанлы булып калган Гыйльмениса Рахманованың бөтен тирә-як колхозларны шаулатып үткәрелгән юбилеена туры килдем мин. Мине башта бераз гаҗәпкә калдырган бердәнбер кызыл флаг аның өе өстендә җилферди иде. Дөресен генә әйткәндә, сугыш арты авырлыкларын көчкә-көчкә генә сөйрәп баручы бер колхозда тора торгач болай юбилей ясап уйнаулары мине башта яхшы ук гаҗәпкә калдырган иде. Шуңа күрә бу кеше, аның колхозда башкарган эшләре турында бөтен ваклыклары белән язып тутырган блокноттан мин редакция көткән уңай «материал» ны, әлбәттә, эшли алмадым. Блокнот минем китапханәмдә астагы шүрлекләрнең берсендә башка бик күп кәгазьләр, блокнотлар һәм хатлар арасында аунап ята бирде. Тик еллар узып, керәсе акыл кереп, чыгасы тилелек чыгып беткәч, аннан да бигрәк тирә-юнемдә, байлык белән яшәп тә, бер яки ике баланы рәтләп үстерә алмаучы яки кияүгә чыгып бер-ике ай тору белән, «характерлары туры килмәгәнлектән» тизрәк әти-әнисе өенә йөгереп кайтучы, ә соңыннан әтисез баласын олы яшьтәге үз әнисенең муенына тагарга, үзе тагын «кыз» га әверелеп чабарга әзер торучы кайбер йөгәнсез яшьләрне күргәли башлагач, мин ул блокнотны яңадан тартып чыгардым. Юк, бик тә гыйбрәтле материал күтәреп кайткан булганмын мин. Дөресен генә әйткәндә, шатлык һәм борчулар белән тулган безнең бу гүзәл җиребез, ышанычлы бүтән күп кенә җилкәләр белән беррәттән, әнә шул Гыйльмениса кебек тырыш аналар җилкәсендә дә тора.