Kitabı oku: «Пьесалар / Пьесы», sayfa 8

Yazı tipi:

Икенче пәрдә

Беренче пәрдәдәгечә.

I күренеш

Газазил, Мәхәббәт һәм Бәхет.

Газазил.

Каты ак мәрмәр буйсынды миңа;
Буйсынды миңа энҗе һәм җәүһәр;
Буйсынды миңа һәм кара төтен,
Тик буйсынмады иркә, серле өн.
Буйсынды миңа гөлләр, лаләләр,
Буйсынды миңа нурлы шәгъләләр.
Буйсынды миңа дәһшәтле моң төн,
Тик буйсынмады иркә, серле өн.
Ак мәрмәрләрдән сылу тәннәрең,
Сылу тәннәрең, ак беләкләрең.
Кара төтеннән синең чәчләрең,
Сызылып торган кыйгач кашларың,
Ак мәрмәрдән киң күкрәкләрең,
Алсу якуттан ал иякләрең.
Күзләрең синең кара җәүһәрдән,
Нурларын ала якты кәүсәрдән,
Саф ак мәрмәрдән ак муеннарың,
Зифа камыштай зифа буйларың!
Ак керфекләрең лалә үзәге,
Моң күзләреңнең күрекле бизәге.
Язгы таң кебек алланып торган
Бит алмаларың күзекмәс диеп,
Былбыл күзедәй бер миң утыртам,
Шатлык чокыры шат күренсен дип.
Каты ак мәрмәр буйсынды миңа,
Буйсынды миңа энҗе һәм җәүһәр,
Буйсынды миңа һәм кара төтен,
Тик буйсынмады иркә, серле өн.
Акылым эшләтеп азрак уйласам,
Исрафилсыз да өрә алырмын җан.
Бу матур сынга хәят бирә алсам,
Сөенер иде күреп бар җиһан!

II күренеш

Әүвәлгеләр, Яэҗүҗ, Мәэҗүҗ, Шәйтан, Бәдбәхет.

Шәйтан.

Кара, кара! Адәм төслүк, ике аяклы!

Яэҗүҗ.

Куллары да ике ич моның. Борыны да бар.

Мәэҗүҗ.

Адәм төслүк, ике куллы, биш бармаклы.

Шәйтан.

Бары булган. Булмаганның урыны да бар.

Бәдбәхет.

Ха-ха-ха!..

Һәммәсе.

Хи-хи-хи!..

Яэҗүҗ.

Башларына дулкын-дулкын төтен аскан.

Мәэҗүҗ.

Тере төслүк, аягына нинди баскан.

Шәйтан.

Туң боз төсле, тумас борын катып калган.

Бәдбәхет.

Ха-ха-ха!..

Һәммәсе.

Хи-хи-хи!..

Газазил.

Ялган!
Ул туачак. Хәят сурын мин өрермен
Ул туачак бөтен җиһан шатлыгына!
Минем иҗат, мин үк аны терелтермен.
Күтәрермен бөек гарше әгъласына.

Шәйтан.

Нигә соң ул таш курчагың катып тора?
Нигә аның күзләрендә утлар янмый?

Яэҗүҗ.

Исеме ничек аның, барып сора.

Мәэҗүҗ.

Исемең ничек, Биби-бүкән, әллә ташмы?

Бәдбәхет.

Ха-ха-ха!..

Һәммәсе.

Хи-хи-хи!..

Шәйтан.

Чү, туктагыз! Әнә аңар җан кертә!

Яэҗүҗ.

Безне генә тапамаса ярар иде.

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Мәэҗүҗ.

Ай, булмады! Була язып булмый калды!..

Шәйтан.

Хәят сурын борнысына күбрәк өрде.

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Шәйтан.

Әнә, әнә! Яңа тылсым, яңа тылсым.
Бу юлы инде тәгаен ул йөреп китәр.

Яэҗүҗ.

Болай булгач йөрүләрең читтә торсын.

Мәэҗүҗ.

Колагыннан бора калса биеп китәр.

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Шәйтан.

Кара, кара! Җан керә бит, чишмә чыкты.

Яэҗүҗ.

Кай җиреннән?

Шәйтан.

Борыныннан.

Мәэҗүҗ.

………….
………….

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Ирек.

Миһербанлы!
Бир аңа син чын, саф хәят, терелт аны!
Аның дусты булыр идем, аһ, аңласаң!
Ирекле җилдәй ирекле итәр идем аны!

Шәйтан.

Җансыз ташны!

Яэҗүҗ.

Таш курчакны!

Мәэҗүҗ.

Уенчыкны!

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Мәхәббәт.

Шул гөлкәем иркә назлы күкрәгендә,
Ак нур кебек, мәңге янып торсын иде.
Нурга чумып йомшак саба җилләрендә
Күбәләктәй гөлләр сайлап йөрсен иде.

Шәйтан.

Иде, иде, тагын – иде.

Яэҗүҗ.

Янә – иде.

Мәэҗүҗ.

Вә һәм – иде.

Шәйтан.

Чү, туктагыз, башын иде.

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Сикерешеп шаулыйлар, көләләр.

III күренеш

Әүвәлгеләр һәм Дәҗҗал.

Дәҗҗал.

Ни бар монда?

Шәйтан.

Тәңре Адәмне туфрак-балчыктан
Халык кылгачтын, аңарга каршы
Менә бу шашкан шушы ак таштан
Җансыз таш курчак уйлап чыгарган.
Нәфасәт, пакьлек, чын, саф матурлык
Тәңресе итеп, Тәңрегә каршы
Шул курчак белән гыйсъян чыгарып
Маташкан була, гакылдан язган.

Яэҗүҗ.

Бар җиһанның шатлыгы, ди. Син дә шатлан!

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Мәэҗүҗ.

Барсы булган. Җаны гына тик юк икән.

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Газазил.

Җаны да булыр. Җан сорап аңа,
Каһәр Тәңрегә ярдәмгә бармам!

Дәҗҗал.

Көфер, көфер сөйлисең син, гөнаһкяр җан.
Ләүхелмәхфүз, кодрәт каләм бар чагында,
Санәм ташка асла иңмәс хәят – җан.
Нинди йөрәк батырланган оҗмахында?!
Хакка шәрик булырга син уйладыңмы?!

Газазил.

Ул миңа кимлек булыр иде.

Дәҗҗал.

Кермәс пакь җан, санәм ташка хәят бирмәс.
Хәят бирү тик Тәңренең иркендә ул.
Гарше көрси, ләүхелмәхфүз ирек бирмәс.
Ват санәмен, гөнаһкяр җан! Тиз тәүбә кыл!

Газазил.

Тәңре туфрактан яратты Адәм.
Мин мәрмәр таштан яраттым санәм.
Туфрактан булган күрексез Адәмгә
Бөтен бар оҗмах китте сәҗдәгә.
Җан өрсәм шушы ак таш санәмгә,
Чын илаһ булыр бөтен галәмгә.
Аның кануны, зобанилары,
Утлы дүзәхе, сират мизаны –
Берсе дә булмас! Чөнки ул Гали!..
Тәңрегә Тәңре булыр пакь заты!..

Һәммәсе.

Ха-ха-ха! Шул санәм?!

Газазил.

Әйе, шул санәм.
Озак та үтмәс, килер бер заман,
Тәңреләр бетәр. Ул калыр мәңге.
Аның зур даны күкләргә ашар.
Җитмеш җиде мең галәм алкышлар!
Җитмеш җиде мең галәм җенесен
Ул берләштерер, ул дуслаштырыр!
Аңардан өстен булалмас һич зат,
Чөнки чын илаһ фәкать нәфасәт!..
Ирек, Мәхәббәт – дусларым минем.
Яңа дустымыз – менә нәфасәт!..
Үзем дә аңа сәҗдә кылырмын.
Үзем бирермен аңарга хәят!..

Ирек, Мәхәббәт, Бәхет.

Хәят, хәят, хәят!..

Һәммәсе.

Ха-ха-ха!..

Дәҗҗал.

Ул шашкан.

Шәйтан.

Адашкан.

Яэҗүҗ.

Юлдан язган.

Һәммәсе.

Йа Рахман, йа Рахман!..

Газазил.

Ялган!..
Фикердәшләрем, саф, чын дусларым,
Бирегез сазымны, килде хак илһам!..

Санәмгә карап уйный башлый. Мәхәббәт, Бәхет, Ирек гөлләр-нурлар белән санәмне бизиләр. Булышалар. Түземсезлек белән нәрсәдер көтәләр. Бераздан соң санәм йөреп китә.

Газазил, Мәхәббәт, Ирек, Бәхет.

Хәят! Хәят! Хәят!..

Дәҗҗал груһы һәммәсе.

Ләхәүлә вәләкуәтә иллалла… Эһем, эһем, эһем!..

Шәйтан.

Бу ни булды бу?!

Дәҗҗал.

Бу, бу, бу… эһем…

Яэҗүҗ.

Күрдеңме?

Мәэҗүҗ.

Ә син?!

Яэҗүҗ.

Гаҗәеп бу!

Мәэҗүҗ.

Гараиб⁴³ бу!

Шәйтан.

Ләүхелмәхфүз ни эшли икән?

Дәҗҗал.

Тәңре үзе сизде микән?

Шәйтан.

Тс-с-с!..

Һәммәсе (куркынып чыгып киткәндә).

Тәңрегә тиззз!..

Газазил груһы һәммәсе.

Мәрхәбә, хуш килдең. Мәрхәбә, хуш килдең!

Мәхәббәт.

Син безгә хәят китердең, иркә,
Илаһ булырсың дәртле йөрәккә!

Ирек.

Матурлыгыңнан күңелем курка.
Мине куарлар синең яныңнан.
Кабынсаң әгәр моның утына,
Минем барлыгым чыгар күңелдән.

Санәм.

Мин кем?

Газазил.

Син матурлык, син нәфасәт, син Һава!

Һава.

Мин кайда?

Газазил.

Оҗмахта.

Һава.

Бу кем?

Газазил.

Ирек.

Һава.

Бу кем?

Газазил (кызыл гөл бирә).

Мәхәббәт.
Җиһанны сиңа, сине җиһанга
(Мәхәббәт ак гөл бирә)
Яраттыручы, табындыручы.

Һава.

Бу?

Газазил.

Бәхет.
Иркәли алсаң, ул мәңге сиңа
Итагать итәр, иркәләмәсәң,
Ул синнән китәр, ул синнән бизәр.
(Бәхет төссез чуар гөл бирә.)

Һава.

Син кем?

Газазил.

Мәхәббәт, ирек, чын матурлыкка
Мәңге-мәңгегә хезмәт итәргә
Ант иткән бәндә…
Тәңресен ташлап, сине тудырган,
Йөрәге белән тик сезне сөйгән,
Ерак-еракка алга омтылган,
Сезнең хезмәткә җирдән һәм күктән
Урын алырга антлы сүз биргән,
Ул җан менә мин!..

Ирек.

Ирекле җил төсле ирекле итәрмен,
Тәмуг-богаудан азат итәрмен.
Мине яр дисәң, һич үкенмәссең,
Коллык газабын асла күрмәссең!..

Мәхәббәт.

Шәгъләдән тизгер, ак күңлең очар,
Лалә-чәчәкләр тик сине кочар.
Дәртле йөрәгең нурланган чакта
Ашарсың өскә минем кочакта.

Бәхет.

Иркәләп сине шатландырырмын.
Шатландырырмын шат чакларыңда.
Зәмин булмаса, гөлдәй корырмын,
Син дә сулырсың шул чакларыңда.

Газазил.

Җиһанда мәңге тик ул калачак.
Бетсә дә җир, күк, оҗмах, киң җиһан,
Шул чакларда да ул яшәячәк.

IV күренеш

Әүвәлгеләр, Исрафил, Җәбраил, Дәҗҗал, Яэҗүҗ, Мәэҗүҗ һәм башка фәрештәләр.

Исрафил быргы кычкырта.

Җәбраил.

Хәзрәте Адәм тәшриф⁴⁴ боера!

Барысы.

Мәрхәбә! Мәрхәбә! Мәрхәбә!

Адәм керә.

Адәм (күңелсез, аска карап, берәүне дә күрмичә алга үтә).

Күңелсез оҗмах, синдә ямь тапмыйм, синдә тәм тапмыйм.
Күңел ашкына, йөрәк сукрана, күкрәк тарсына.
Күңел юксына, тәмле оҗмахта рәхәт таба алмыйм.
Ярдәм таба алмыйм, кайгым баса алмыйм, нәфес ашкына.
Мин монда үксез, юлдашсыз, дуссыз, кыргыйдай ялгыз,
Эч серләремне, күкрәк дәртемне ачып сөйләрлек
Беркем дә юк, күңелем боек, йөрәгем ярсыз.
Йөрәгем ярсыз, күзләрем нурсыз, гел бертөрлелек
Каплады җанны, каралтты канны бу дәртсез оҗмах.
Иртә-кич сәҗдә, өзлексез тәүбә, булдым чын тоткын.
Оҗмах бизәге күңелне борчый, җан шат булмагач.
Йа Ходай! Әйт син, ни өчен мине, мине яраттың?!

Дәҗҗал.

Сәҗдә кылырга!
Ләүхелмәхфүздә ачык язылган синең язмышың,
Туган көннән языла бара гамәл дәфтәрең.

Олуг Тәңремез кодрәте белән киләчәгеңнең
Барысын алдан хәл кылып куйган
ләүхелмәхфүздә.

Адәм.

Барысын алдан хәл кылып куйгач киләчәгемнең,
Нигә берьюлы ачып бирми соң күрәчәгемне?
Нинди кызыгы аңар бар икән күз яшьләремнең,
Нигә богаулап асрый соң ул теләкләремне?!

Дәҗҗал.

Анысы синнән мәңге яшерен калачак сер.

Адәм.

Беләсем килә киләчәгемне, аңлыйсым килә.
Әгәр дә Тәңре чынлап көчле һәм гадел икән,
Нигә серләргә, тар пәрдәләргә качып яшеренә?

Җәбраил.

Йә Адәм, Тәңреңне исеңдә тот һәрдәм!

Дәҗҗал.

Тәүбә сәҗдәсе, тәүбә сәҗдәсе, тиз тәүбә, тәүбә!

Адәм (сәҗдә кыла).

Ярлыка, Тәңрем, гөнаһкяр җанны, ярлыка мине!
(Торып ташка утыра.)
Ялгыз, мәңге ялгыз!..
Киләчәкләрем яшерен, билгесез, караңгы, нурсыз.
Ләүхелмәхфүзгә язылып куйган кара язмышым,
Нәрсә икәне мәңгегә яшерен, серле, билгесез.
Гомергә шулай коелыр микән ачы күз яшем?

Шәйтан.

Мин синең якын, якын иптәшең,
Нәрсә телисең, барын үтәрмен.
Яшәгән чакта менә шул башым,
Мин сине монда кимсеттермәмен.
Серне ачмаска әгәр сүз бирсәң,
Ләүхелмәхфүздән киләчәгеңне
Күрсәтә алам, әгәр теләсәң…
Яшер куйныңа шушы чәчәкне.

Адәм.

Беләсем килә, беләсем килә киләчәгемне.
Шатлык-рәхәтме, әллә хәсрәтле каты газапмы?

Шәйтан.

Хәзер, хәзер үк әнә ул тауга тиз бар, соңайма!
Качып, яшеренеп көтеп тор шунда минем кайтканны.
Ләүхелмәхфүздән чын тәкъдиреңне урлап килермен.

(Дәҗҗал катына барып яшерен сөйләнә, карана.)

Адәм.

Урлап килермен, ни дигән эш бу?!
Беренче тапкыр ишетәм бу сүзне.

Яэҗүҗ.

Сәлам Тәңренең сөйгән колына.
Шушы йөзекне алсаң кулыңа,
Гөлләр үсәрләр баскан юлыңда!
(Йөзек биреп, Дәҗҗал катына килә.)
Һичбер нәрсәдән хәбәре юк бичараның.
Бер күрүдә тозагыма чалкан төште!

Шәйтан.

Гомере озак булмас монда бу хайванның,
Урлашырга хәзердән үк күнде инде.

Мәэҗүҗ.

Сәлам Тәңренең сөйгән дустына!
Шушы коралны алсаң кулыңа,
Дошманың килмәс синең өстеңә.
Яки яшерен төшсә юлыңа,
Харап итәрсең барысын, аңла:
Тик минем сүздән һичвакыт чыкма!
(Корал бирә.)

Дәҗҗал.

Адәм!
Үз дәрәҗәңне белеп йөр монда, монда син хуҗа!
Ал шул «мөһер» не – тәхетеңне саклар гомер
буенча!..

(Шәйтанга.)

Барып Тәңрегә барысын ирештер!

Яэҗүҗ.

Тәңре ник кенә яратты икән,
Киң оҗмахында шушы ахмакны?

Мәэҗүҗ.

Бу Адәм дигән юк нәрсә икән,
Гакыл, фикере бигрәк сай икән.

Дәҗҗал.

Ак көн күрсәтмәү безнең муенда.
Белдегезме соң, нәрсә уенда?..

Яэҗүҗ.

Нәрсәдер көтә, һаман эзләнә.

Мәэҗүҗ.

Һәр якты йөзгә дәррәү тезләнә.

Дәҗҗал.

Ә син, Бәдбәхет, нигә Адәмне тәбрик итмисең?

Бәдбәхет (Адәм янына килеп).

Ха-ха-ха!..

Һәммәсе Адәм янына киләләр.

Дәҗҗал.

Кәефең хуш булсын, Тәңренең яры!
Ал шул шәрабны көчле кулыңа!
Ләүхелмәхфүзнең киң ихтыяры
Тәхет һәм таҗлар куйды юлыңа!..
Гөрзи, богаулар, зиндан һәм дарлар –
Синең дусларың, сине сакларлар.

Мәэҗүҗ.

Бу корал сиңа алдан юл ачар,
Дошманнарыңның каннарын чәчәр!

Адәм.

Нәрсә, дошманнар? Кемнәр соң алар?

Дәҗҗал.

Ирек, мәхәббәт, нәфис матурлык –
Сиңа дошманнар, аларга ат ук!

Адәм (җанланып).

Ирек, мәхәббәт, нәфис матурлык!
Кайда соң алар? Булырмы табып?

Дәҗҗал.

Ләүхелмәхфүздә утлы хәрефләр
Әлмисактан ук алар хакында.
Дәһшәтле сүзләр язып торалар.
Галәм дәфтәрең һәр сулыш саен
Беркетә бара яман уйларың.
Ирек, мәхәббәт, нәфис матурлык
Турында уйлау сиңа ул хәрәм.
Тәхеткә сәҗдә, Тәңрегә коллык –
Муеныңда фарыз, онытма, Адәм!

Җәбраил.

Йә Адәм! Тәңреңне исеңдә тот һәрдәм!..

Адәм.

Ярлыка, Тәңрем! Ярлыка мине!..
(Сәҗдә кыла.)
Кем ул? Кем ул?!
(Һаваны күреп, шашынып.)

Яэҗүҗ.

Матурлык.

Мәэҗүҗ.

Санәм.

Адәм Һавага таба бара башлый. Гөнаһ, Шәйтан, зобанилар акырышып керәләр.

V күренеш

Гөнаһ.

Ул сиңа хәрәм, хәрәм, хәрәм!..
Тәңренең утлы болытларында,
Ыжгырып торган тәмугларында
Гөнаһкяр җаннар мәңге янарлар.
Мәңге янарлар ут упкынында!..

Зобанилар.

Мәңге янарлар ут упкынында!..

Гөнаһ.

Читкә карама, читтә оят бар.
Өскә карама, өстә гөнаһ бар.
Уңга карама, уңда – дәртле уй.
Сулга карама, сулда – зифа буй.

Зобанилар.

Сулга карама, сулда – зифа буй!

Гөнаһ.

Башыңны бөгеп син аска кара,
Аска кара да берни уйлама.
Тәңренең исемен беркет күңелдә.
Бар көчеңне куй тәсбих зикергә!

Зобанилар.

Бар көчеңне куй тәсбих зикергә!..

Гөнаһ.

Соңгы матурлык дәхи моңлы саз,
Ирек, мәхәббәт һәм әрсез бәхет
Тәңрегә дошман, сиңа да дошман,
Сиңа ят алар, бул син бәдбәхет!..

Һәммәсе.

Сиңа ят алар, бул син бәдбәхет!..

Адәм.

Кем ул, кем ул?!

Дәҗҗал.

Санәм.

Адәм бара башлый.

Гөнаһ.

Ул сиңа хәрәм!

Һәммәсе.

Ул сиңа хәрәм!

Газазил груһы.

Хата, хата!

Адәм.

Ул серле җанга мин каршы барам!..

Һәммәсе.

Ул сиңа хәрәм!

Адәм.

Хәрәм?!
Ни дигән сүз ул? Кайдан ул килгән?

Гөнаһ.

Ләүхелмәхфүздә уттан язылган.
Сине саклаучы вөҗданы калкан.

Газазил груһы.

Ялган, ялган!

Дәҗҗал груһы.

Йа Рахман! Йа Рахман!

Җәбраил.

Адәм, Тәңреңне исеңдә тот һәрдәм!

Адәм.

Ярлыка, матур! Ярлыка мине!

Һавага сәҗдә кыла. Күк күкри.

Һәммәсе.

Хәрәм, хәрәм!..

Дәҗҗал.

Көфер, көфер!..

Гөнаһ.

Беттең, беттең син, и гөнаһкяр җан!..
(Әләме белән Адәмгә суга.)

Дәҗҗал.

Тәүбә кыл! Хәзер юнәл гарешкә!

Гөнаһ.

Оҗмахта урын юк ул мәшрикъка!

Җәбраил.

Йә Адәм! Тәңреңне исеңдә тот һәрдәм!

Адәм (тезләнә).

Юлыктыр, Тәңре! Юлыктыр мине
Шушы гүзәлгә. Шушы пакь җанга!

Гөнаһ.

Ул сиңа хәрәм!

Дәҗҗал.

Ул – тик таш курчак.

Гөнаһ.

Гөнаһкяр, мордар, түбән уенчак!

Адәм.

Әйт, гүзәл, әйт, кем соң үзең? Кайдан иңдең?
Кайда тудың, кайда үстең, ничек исемең?

Һава.

Исемем Һава, карашымнан нурлар ява.

Дәҗҗал.

Кая, кая, зобанилар, зобанилар!
Тәмугларның ишекләре хәзер, хәзер ачылсыннар!

Гөнаһ.

Оҗмахларда гөнаһ ага!..

Һәммәсе.

Гөнаһ ага, гөнаһ ага!..
(Чыгып китәләр.)

Газазил груһы.

Ха-ха-ха!..

Газазил.

Кара йөрәкләр нурдан качтылар.
Тәмугларына юллар ачтылар.
Юк, юк ул тәмуг безнең пакь җанга,
Шатлыклы хәят балкыйдыр анда.

Барысы.

Шатлыклы хәят балкыйдыр анда.

Мәхәббәт.

Сезгә гомерлек минем бүләгем.

Ирек (нурдан гөл бирә).

Ирекле тормыш катгый теләгем!

Бәхет.

Бөтен барлыгым сезгә багышлыйм.

Адәм.

Күрекле гүзәл, ямьле Һава, кил, кил миңа!
Чолгап алды күкрәгемне көчле ялкын!
(Кавышалар, кочаклашалар.)

Һава.

Чолгап алды йөрәгемне серле ялкын!

Газазил.

Тәңре җиңелде! Тәңре җиңелде!

Һәммәсе.

Тәңре җиңелде! Тәңре җиңелде!
(Шатланышып сикерәләр, бииләр.)

Адәм.

Энҗе бөртекле, нурлы ак гөлгә
Күбәләк булып юлыксам иде!
Шул гөл алдында гомергә бергә
Онытылып шулай торалса идем.

Һава.

Йөрәкнең назы, гөл үзәкләрен
Гомергә шулай сөя алсам иде.
Күкрәккә тулган саф теләкләрем
Күзеңә карап әйтә алсам иде.

Адәм.

Кәүсәрнең нуры шәгълә сипкәндә,
Күзеңдә өмет күрә алсам иде.
Күбәләк төсле назлы очканда,
Канатларыңны коча алсам иде…

Һава.

Гөлнең хуш исе качынган төсле,
Качынып сиңа бара алсам иде.
Суда уйнаган якты нур төсле,
Йөрәкләреңә үтә алсам иде.

Адәм.

Йомшак җил төсле, тавышсыз-тынсыз,
Дулкын чәчеңне үбә алсам иде.
Нурлы шәгъләләр, ал лаләләрне
Сөя алган төсле сөя алсам иде.

Һава.

Былбыл авазы чут-чут иткәндәй
Сызгырганыңны ишетсәм иде.
Керфек уйнатып, дәртле ләхендәй⁴⁵
Ашкынганыңны күрә алсам иде.

Адәм.

Мохит диңгезе дулкыны төсле,
Көчле күкрәгең коча алсам иде.
Дүзәхнең тирән упкыны төсле,
Мәхәббәтеңдә яна алсам иде.
(Кочакланышалар.)

VI күренеш

Дәҗҗал бөтен груһы белән килеп керә. Исрафил быргы кычкырта.

Дәҗҗал.

Әгәр Һавадан ваз кичмәсәң, син
Җәһәннәмендә мәңге янарсың!..

Җәбраил.

Оҗмах, тәмугны юктан яраткан,
Сине яраткан олуг Тәңре
Мәңгегә сөрде сезне оҗмахтан.
Бу – аның соңгы катгый әмере!

Дәҗҗал груһы барысы.

Мәңгегә сөрде сезне оҗмахтан.
Бу – аның соңгы катгый әмере!..

Җәбраил.

Синең, Газазил, ләүхелмәхфүздә
«Мәлгунь» ләкабең⁴⁶ уттан язылды.

Газазил.

Без китәбез ташлап аның ләүхелмәхфүзен һәм үзен;
Без китәбез ташлап аның ләхед төсле
оҗмахларын;
Без китәбез ташлап аның богаулы гарше көрсиен;
Без китәбез ташлап аның кодсиятен⁴⁷, бөтен барын.

Газазил груһы барысы.

Без китәбез ташлап аның кодсиятен, бөтен барын.

Газазил.

Иркен илдә, иркен булып, зобанилардан котылып,
Ямьле тормыш төзербез без. Яшәрбез без бер җан булып;
Әгәр дә сез бер күрсәгез ул ят илнең матурлыгын,
Онытырсыз оҗмахтагы матурлыкларның барлыгын.
Анда дәрья, анда диңгез, анда кырлар, моң тургайлар,
Анда урман, анда күлләр, анда иксез зур тугайлар,
Төрле-төрле булып тора чәчәкләре, лаләләре…
Яз-көзләре, җәй-кышлары, ак көннәре, тын төннәре…
Иркен биек күкләрендә ак болытлар узышалар,
Түбәнрәк һава ярып, ирекле кошлар уйнашалар.
Суларында дулкын ярып, ак балыклар йөзәләр,
Төпләрендә куакланып, кызыл мәрҗәннәр үсәләр.
Без китәбез ирекле илгә, иркен сулыш алыр өчен,
Без яшәрбез мәңге бергә, ирекле, ямьле хәят өчен.

Газазил груһы.

Без яшәрбез мәңге бергә, ирекле, ямьле хәят өчен.

Адәм.

Ялгызлыкның авырлыгын, боеклыгын белсәң иде,
Түзә алмыйча бу упкыннан качар идең, иркә ярым,
Мине монда ялгызымны калдырып, син китсәң
иде,
Сине эзләп табар өчен, корбан итәр идем барын.

Һава.

Мин аңламыйм, аңлый алмыйм, кемнәр уйный
тәкъдир белән?
Сине тоткын итеп, монда хөкем сөргән кем ул
тагын?

Адәм.

Тәңре.

Дәҗҗал.

Гали әмере.

Газазил.

«Көн фәякүн» уены белән уйнап шашкан,
Хәлдән тайган, карт фокусчы!..

Дәҗҗал груһы.

Мәлгунь!

Һава.

Кайда соң ул?

Дәҗҗал.

Ламәкәндә!

Һава.

Ламәкәндә?!

Дәҗҗал.

Әйе, анда…

Газазил.

Юк ул анда!..

Дәҗҗал груһы.

Мәлгунь!..

Газазил.

Фокусчының ихтыярын менә болар,
Менә болар корал итеп алганнан соң,
Ламәкәндә юкка чыкты. Ул юк хәзер.

Дәҗҗал.

Ул бар! Ул көчле!

Адәм.

Юк, юк миңа синнән башка Тәңре, Илаһ!..

Дәҗҗал.

Зур, зур гөнаһ…

Ирек.

Ирекле йөрәк яшәгәндә, юк ул гөнаһ!

Газазил.

Юк ул гөнаһ, йөрәкләрдә якты нурлар
Дулкынланып оча-оча уйнаганда.

Мәхәббәт.

Мәхәббәтнең көчле уты янган чакта,
Гасый канун, рия, гөнаһ юкка чыга!..

Һава.

Канун, гөнаһ нәрсә соң ул?

Газазил.

Саф вөҗданга киертелгән нәләт богау.

Дәҗҗал.

Җан иясен турылыкка өндәүче юл.

Газазил.

Күңелләрдә яктылыкны сүндерүче,
Караңгылык тудыручы зур афәт ул.

Дәҗҗал (Адәмгә килеп).

Син гөнаһкярга хәят бирүче изге гаршендә,
Ләүхелмәхфүздә кара утлардан тәкъдирең яза.
Вакыт үтмәгән: ваз кич болардан!

Адәм (Һавага күрсәтеп).

Менә ул, менә хәят бирүчем, минем илаһым!..
Минем илаһым, дәртле илаһым, күрекле илаһым!
Менә карагыз, аның алдында сәҗдә кыламын.
(Тезләнә.)

Җәбраил.

Шул сулыштан бу оҗмахлар хәрәм сезгә,
Мәңгелеккә Тәңре сөрде сезне җиргә.

Гaзaзил.

Без курыкмыйбыз ачу иткән утлы көчтән,
Без курыкмыйбыз ләүхелмәхфүз язуыннан.
Бездә гакыл, бездә ирек, алда хәят.
Хур, мөстәбид җәлладларга нәләт, нәләт!..

Газазил груһы.

Хур, мөстәбид җәлладларга нәләт, нәләт!..

VII күренеш

Әүвәлгеләр һәм Дәббәтеларз.

Дәббәтеларз.

Мин дә монда артык калмыйм. Сезнең белән
Җиргә күчәм, тигезлекне эзләр өчен.
Нәләт үлек оҗмахтагы җинаятькә!..

Газазил груһы.

Нәләт үлек оҗмахтагы җинаятькә!..

Дәҗҗал груһы.

Нәләт сезгә, мәлгуньнәргә!

Гaзaзил.

Бер көн килер, кодсиятен, бөтен барын
Көл итәрбез, көрсиләрен, тәхетләрен.
Бер көн килер, нәләт камыты сезне буар,
Тик шул чакта хәят нуры шат ялтырар.
Көчле хәят, дәртле хәят, нурлы хәят!
Оҗмахлардан өстен торган ирекле хәят!

Газазил груһы.

Оҗмахлардан өстен торган ирекле хәят!
(Оҗмахны ташлап чыгалар.)

Дәҗҗал груһы.

Нәләт, нәләт, нәләт!

Ахыргы сүзләрне әйткәндә, күк күкри. Куркынычлы авазлар, быргы тавышлары оҗмахны ду китерә. Оҗмах караңгыланып, төссез, җансыз калган шикелле була.

Пәрдә төшә.

Өченче пәрдә

I күренеш

Сәрәндип атавы. Табигать табигый хәлендә, гаять бай. Гөлләр, яфраклар гадәттәгедән зур һәм матурлар. Бөтен җирдә чын сафлык, матур табигыйлек күренеп, ялтырап тора. Газазил таш-тауның иң биек түбәсенә басып тора. Адәм тау астында, Һаваның тезенә башын куеп, уйланып утыра. Калганнар төрле кыяфәттә табигатьнең матурлыгына сокланып торалар. Әтрафта сулар, болыннар, урманнар, ачык күк йөзендә сирәк-сирәк ак болытлар йөреп тора. Кояш бөтен зурлыгы, матурлыгы белән бергә ялтырый.

Газазил.

Тәмугсыз, оҗмахсыз, иркен киң дөнья!
Богаулы оҗмахтан сөрелдек сиңа.
Кабул ит син безне туганың итеп,
Кабул ит син безне дусларың итеп.
Коллыкка, тәмугка нәләтләр әйтеп,
Ирекле яшәргә без иңдек сиңа.
Ач безгә киң итеп тулы кочагың,
Турылык эзләп без иңдек сиңа.
Без синең мәңгелек якын дусларың,
Җанланып гөлләнер ямьле кырларың,
Иясез боеккан дәртсез көнеңә
Җан-дәрман салырга без иңдек сиңа.
Балыктай йөзәрбез диңгезләреңдә.
Аккоштай очарбыз саф күкләреңдә.
Ташлардан, таулардан оҗмах ясарбыз,
Сәҗдәсез, гөнаһсыз мәңге яшәрбез.

Һәммәсе.

Хаклыкны үз иткән саф вөҗдан белән
Мәңгелек тормышка без иңдек сиңа.

Ирек.

Тәңренең богаулы оҗмахын ташлап,
Богаусыз яшәргә без иңдек сиңа.

Һава.

Чикләнгән упкынны мәңгегә ташлап,
Чикләүсез яшәргә без иңдек сиңа.

Мәхәббәт.

Дуссыз, чын ярсыз тормышны ташлап,
Янып яшәргә без иңдек сиңа.

Дәббәтеларз (сөенеп).

Эшсезләр, ялкаулар дөньясын ташлап,
Мөкатдәс эш өчен без иңдек сиңа.

Адәм.

Без кайда?

Газазил.

Без җирдә.
Биек бу таулар, кырлар, урманнар,
иксез киң дәрья,
Дәрьяда ташлар, көчле болытлар, киекләр, кошлар,
Барлык табигать, бөтен мәхлукат⁴⁸ баш ияр сиңа;
Баш ияр сиңа җилләр, диңгезләр, ерак йолдызлар…
Баш ияр сиңа бар кяинатның⁴⁹ яшерен серләре,
Баш ияр сиңа үкереп торган җирнең үзәге.
Баш ияр сиңа көчле кояшның сихри нурлары,
Баш ияр сиңа сине яраткан табигать үзе.
Үткен карашың, сихри ук төсле, миләрдән үтеп,
Көчле гакылың, фаразлар гизеп, йолдызлар үтеп,
Хөкемен йөртер җитмеш җиде башка җиһанда.

Адәм.

Без кайда?

Газазил.

Без җирдә.

Дәббәтеларз.

Киң илдә.

Ирек.

Иркендә.

Һава.

Без бергә.

Мәхәббәт.

Гомергә.

Һәммәсе бергә.

Гомергә!..

Дәббәтеларз.

Мөкатдәс эшнең утлы сулышы ирекле киң җирдә
Мәңгегә калып хаким булачак шунда гомергә.
Мөкатдәс эшнең сихри китмәне, шул киң җир
йөзен
Чын оҗмах ясап, хәйран итәчәк Тәңренең үзен.
Мәңге ялкынлы эшнең көченнән туган бу оҗмах
Тәңре оҗмахын юкка чыгарыр шәүкәте белән.
Мөкатдәс эшнең катгый әмере безгә баш булгач,
Масая алмас Тәңре үзе дә кодрәте белән.

Барысы.

Масая алмас Тәңре үзе дә кодрәте белән.

Адәм.

Без кайда?

Газазил.

Без җирдә.

Дәббәтеларз.

Киң илдә.

Һава.

Без бергә.

Мәхәббәт.

Гомергә.

Ирек.

Иректә.

Һәммәсе.

Гомергә!..

Ирек.

Каршыңда иксез-чиксез зур дәрья, уңыңда урман,
Сулга күз атсаң, сузылып яткан иркен киң дала.
Артка карама, үткән ул, беткән. Анда киң томан;
Дәртле күңелдән башың күтәреп, алга син кара!
Тик алда гына таба алачаксың дәртеңә дәва.
Дәртсез оҗмахны чыгар күңелдән, чыгар мәңгегә,
Ямьле киң җирдә мәңге яшәрбез иркендә бергә.

Адәм.

Мин кайда?

Газазил.

Син җирдә.

Дәббәтеларз.

Киң илдә.

Ирек.

Иркендә.

Һава.

Без бергә.

Мәхәббәт.

Гомергә.

Һәммәсе.

Гомергә!..

Адәм.

Мин җирдә?!

Барысы.

Гомергә!..

Мәхәббәт.

Энҗе-җәүһәрдән тукылган өлге, чәчеп нурларын.
Ачылган чакта еракта – анда ал таң нурлары.
Яшерен сөйләрләр саф йөрәгеңә сөю серләрен,
Ак гөлгә кунып, канат тибрәтеп, җир былбыллары.

Һава.

Мәңге без бергә, ак көн күрергә без иңдек җиргә,
Мәңге без бергә, тормыш төзергә без иңдек җиргә.
Мәңге без бергә, бер булыр өчен без иңдек җиргә.
Оныт үткәнне, үткән көн кайтмас, калсын ул артта.
Алда безгә киң, иркен юл ачык, алда сәгадәт!
Мәңге без бергә, башлык итәргә без иңдек җиргә.
Мәңге без бергә, бәхет корырга без иңдек җиргә!

Барысы.

Гомергә.

Газазил.

Анда ул булса, монда сез хаким бөтен барлыкка.
Күтәр күзеңне каршыңда торган саф матурлыкка!

Дәббәтеларз.

Эш сине чакыра чын турылыкка, алга, зурлыкка!

Ирек.

Ирекле киң илдә урын калмасын түбән хурлыкка.

Барысы.

Анда ул булса, монда сез хаким бөтен барлыкка.

Адәм, Һава.

Анда ул булса, монда без хаким бөтен барлыкка.

Һава.

Мин сине салмам, сөекле Адәм, зарлы коллыкка!

Адәм.

Мин сине салмам, гөлкәем, Һавам, түбән хурлыкка!

Барысы.

Гомер итәрбез җирнең ямьнәрен уртаклап бергә.
Без ташламаска антлар итәбез сезне гомергә.
Чын ярлар булып тормыш төзербез бу җирдә
бергә.

Газазил.

Ант итәм мин йолдызларның кара төндә сүнүе белән,
Ант итәм мин җитмеш җиде мең галәмнең бетүе
белән,
Ант итәм мин диңгезләрнең таң чыгыдай
кибүе белән,
Артка чигенмәм һәм кимсеттермәм заруриятеңне!

Дәббәтеларз.

Мохитләр кибеп, урыны чүл булса,
Җирнең барлыгы янып көл булса,
Шул чагында гына маңгай тирләрем
Үз теләге белән сөртмичә кибәр.
Шул чагында гына көчле китмәнем
Үз ирке белән кулымнан төшәр.

Ирек.

Ант итәм гөрзиләрнең, зинданнарның
Җәһәннәмдә суык көлен күрү белән,
Ант итәм мин юк итәргә богауларын,
Зынҗырларын көчсезләрнең көче белән!

Мәхәббәт.

Ант итәм мин, күбәләкнең ал лаләгә
Кунып канат каккан нурлы көне белән.
Ант итәм мин, сандугачның күләгәдә
Мәгъшукасын сөеп әйткән көе белән,
Йөрәкләрнең теләгенә каршы килмәм!..

Һава.

Ант итәм мин, шәфкать тулы күңелем белән,
Зөрриятеңне мәңге саклап мин калырмын.

Барысы.

Без саклармыз зөрриятең,
Көтәрмез кодсиятең.
Күтәреп без кодсиятең,
Гареш ашар зур өммәтең.
Баш ияр бар, бар кяинат!
Мәрхәбая, хуш килдегез,
Мәрхәбая, хуш килдегез,
Мәрхәбая, адәми зат!..

(Чыгалар. Таулардан, сулардан, кырлардан, урманнардан җавап кайтаралар.)