Kitabı oku: «Seçilmiş Eserler 2. Cilt», sayfa 5

МАНТИҚДАН ЙИРОҚ ¹⁵

1987 йилни Ишонч йили деб аташни истардим. Инсон ўзининг инсонлигига инонди. Бу бизнинг биринчи ютуғимиз.

***

Яқин-яқинларда “Ватан”, “Миллат”, “Она тили” каби муқаддас сўзларни айтиш унчалик осон эмасди. Бу сўзларни такрорлаган кишини миллатчиликда айблашлари мумкин эди-да.

Ўзбек халқи ўз ватани учун жонини фидо қилишга тайёр халқ. Биз букун ватанимизнинг қоровули эмас, эгаси бўлмоғимиз керак.

***

Ўзбек халқи етмиш йил ичида (…) тортган азоб-уқубатлари ҳақида гапирмаслик кўрлик бўлур эди. Коллективлаштириш, Улуғ Ватан уруши, шахсга сиғиниш, турғунлик даврларида ватансиз, миллатсиз кимсалар турли-туман шиорлар ниқоби остида минг-минглаб ҳалол меҳнат кишиларини, ажойиб такрорланмас зиёлиларимизни қурбон қилдилар. Афсуски, қурбон бўлганларнинг ўрнини ҳеч ким, ҳеч қачон боса олмайди. Бу сохта “ғолиблар” ва улар ўзлари учун яратган муҳит ҳақида, албатта, бу кун ошкора гапирмоқ шарт, илло, бу фожеавий хатолар такрорланмасин. Мен ўзбекман, шунинг учун ҳам ўзбекнинг ғалабаси мени жондан қувонтиради, мағлубияти қон йиғлатади.

***

Маълумки, 40 асрлик тарихга эга бўлган маданий-адабий ёдгорликлар фақат ўзбекники, фақат қирғизники, фақат қозоқники, фақат озарбайжонники, фақат туркманники эмас, балки бутун туркий халқларнинг муштарак меросидир. Уларни ўрганиш учун Бирлашган Илмий Марказни ташкил қилиш вақти келгандир.

БИР ШЕЪР ШАРҲИ ¹⁶

Тошкентнинг 2000 йиллиги тантаналари давом этаётган кунларнинг бирида ўтказилган “Шеър ва қўшиқ” кечасида шоир Дадахон Ҳасан афғон қўшиқчиси “Аҳмад Зоирнинг онасига қилган сўнгги ноласи” шеърини ўқиди. Ўша мушоирада мен бир гўзал шеър топдим, бир истеъдодли санъаткорни ўзим учун қайта кашф этдим.

Шоир Дадахон Ҳасан бу шеърни ўқиркан, борлиғимни қўрғошин каби оғир, рангин, пароканда туйғулар чулғадилар, гоҳ хотирамнинг осмонларида нашъа юлдузлари ёндилар, гоҳ чанқоғимнинг саҳроларида севинч ғунчалари очилдилар. Ўша оқшом мен Дадахон Ҳасан сиймосида чин маънода шоир ва ҳофизни кўриб, чексиз қувондим. Бу шеър мақтул ҳофиз Аҳмад Зоир тўғрисида ёзилган барча манзумаларнинг гултожи, десам, муболаға бўлмас. Бу – санъаткор ва замон ҳақидаги ғоят халқона равон асардир. Зеро, бу шеърда ҳофизнинг дунёга муносабати ёрқин ва эзгу манзаралар орқали намоён бўлади.

Дарвоқе, ҳофиз ва дунё…

Ҳофиз она ҳалқининг ҳасратлари, орзу-армонлари, кўндаланг шодликларини кўзда ёш билан куйларкан, оҳанглар беланчагида авайлаб тебратади, ғамгин кишиларга юксак руҳият бағишлайди, шодмон кимсаларни сескантириб уйғотади. Қўшиқ – тушунган инсоннинг содиқ дўсти, елкадошидир. Қўшиқ билан бораётган инсон умидли ва жасур. Қўшиқнинг иккинчи, учинчи, тўртинчи ҳаёти бордирким, уни бўғишга, уни йўлига ғов бўлган кимсалар аянчлидирлар. Афсуски, улар ҳали бор.

 
Овозимни бўғдилар
   яна ўша, ўшалар,
Ўшалардан бу олам,
   билмам, қачон бўшалар…
 

Ҳофизулло Амин бошлиқ сотқинлар тўдаси Аҳмад Зоирни, аввал, афғон радио ва телевидениесида қўшиқ айтишдан маҳрум этдилар. Кейин нафасини ҳам қизғондилар… 1979 йил 31 июль куни Аҳмад Зоирни фожеали тарзда ўлдирдилар. У буюк халқнинг буюк санъаткори эди, дунёга жуда кўп даҳо шоирлар, олимлар, давлат арбобларини берган қадимий Афғонистон тупроғининг майин ва қодир, нафис ва аламли овози эди.

Шоир ва ҳофиз Дадахон Ҳасаннинг “Аҳмад Зоирнинг онасига қилган сўнгги ноласи” шеърини сиз азиз китобхонларга чин юракдан илиндим.

АФҒОН ҚЎШИҚЧИСИ АҲМАД ЗОИРНИНГ ОНАСИГА ҚИЛГАН СЎНГГИ НОЛАСИ

 
Ғунча ишқида булбул куйлар экан мастона,
Гулни эса тонг чоғи узиб кетар бегона…
Бу не кулфат шўрликка, дея ёқамни йиртсам,
Садо келгай ҳамиша – “Бу кечмишдир шарқона –
Шу боис дод этарлар ҳар ошиқи девона”.
Мен ҳам бир аҳли ошиқ, эдим мутриби даврон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Қўшиғимни йўқотдим ғунчани очмасимдан,
Ҳисларимни маржондек гулшанга сочмасимдан.
Ғунча чиройин кўриб, девонавор чарх уриб,
Булутлар теппасинда чўғ бўлиб учмасимдан,
Офтобни қулочлаб, бахтим деб қучмасимдан.
Нетай ахир кўкларга боқиб қолдим нигорон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Овозимни бўғдилар яна ўша-ўшалар,
Ўшалардан бу олам, билмам, қачон бўшалар,
Ўшаларким Маждиддин, Абдуллатиф, Шоҳ Маҳмуд,
Хожа Аҳрор валию Муҳйи, Офоқхўжалар,
Токай руҳимиз улар оёғига тўшалар?!
Мудом аҳли дилларнинг кўнгли вайрон, дили қон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Қўшиқ айтмоқ гуноҳми, нечун бағрим порадир,
Нега чеккан афғоним осмонни ёрадир,
Қўшиқ айтган етарди муродига, водариғ,
Мен етмадим не боис, наҳот, бахтим қорадир,
Бахти банд этилганлар, айтинг, қайга борадир?!
Мен халқимнинг қўшиғи, бағри эдим бир замон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Қўшиғи йўқ улусда файзу фароғат қайда?
Шукуҳ, шиддат, шижоат, кўрку камолат қайда?
Ожизу афтодаҳол, толеи нигун, ўксик,
Нашъу намо, руҳият, идрок-фаросат қайда?
Соз қайда, овоз қайда, санъат-саодат қайда?
Қўшиқсиз халқ халқмидур – у эл-элат, оломон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Билмам, қай кун, қай фасл кўнглимни шод этдилар,
Юртимга хуш ҳаволар қачон келиб кетдилар,
Қалдирғочлар жўр бўлиб маним чеккан оҳимга
Қучиб ҳасратларимни учиб қайга етдилар!
Садо келгай ҳамиша: Ҳиндукушдан ўтдилар,
Тутиб кетди фиғоним Чину Турон, Ҳиндистон –
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Қарға-қузғунга қолса бу кўҳлик дилбар олам,
Махлуқу даррандага ўхшаб кетарди одам,
Бинафша қизил, зангор, жийда гули топталиб,
Адирлар тош қотарди, қирда кулмасди лолам,
Ўн саккиз минг оламни ёндирмасми оҳ-нолам?!
Йиқилмасми тоқидан бошима баланд осмон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 
 
Бир менмидур чаманда қўшиқларин йўқотган?
Созини соз этолмай ғаму ғуссага ботган?
Истаб меҳр-ҳидоят, топмай бир валиънемат,
Саҳарлар нола айлаб, кўкларга қараётган,
Жиндай меҳр-шафқатга ҳатто жонини сотган,
Дунёга сиғмаганлар айтинг қайда сақлар жон,
Қўшиғимни йўқотдим, найлай энди, онажон!
 

ДАВР БИЛАН ҲАМНАФАС СЎЗЛАР ¹⁷

Телевизор экранларида, радио карнайлари қошида, одамлар тўпланган тантанали анжуманларда тез-тез кўриниб туришликни севадиган ўртоқларга ҳавасим келади. Мен ундай қилолмайман. Қаттиқ уяламан. Ҳолбуки, тўғри сўзингни ҳар қайда, ҳар қачон айтиш зарур. Журналхонлар мени тўғри тушунар, деб ўйлайман. Гап шундаки, ҳали бизнинг тўғри сўзимиз беқиёс сабрли жафокаш халқимизнинг ўтмиши, ҳозири, келажак тақдири олдида хиралашиб қолади. Хусусан, ўзбек аёлининг қисмати, болаларимизнинг аҳволи ҳар бир фикрловчи инсонни ларзага солади. Нима қилмоқ керак? Бу кунги давр фақат проблемаларни қўйиш даври бўлиб қолмаслиги керак, албатта. Уларнинг амалий натижаларини ҳам талаб қилишимиз лозим.

Учрашувларда кўпинча турли тоифадаги, фикрлаш даражаси турлича бўлган кишилар таъна қилишади – турғинлик йилларида қаерда эдингиз, нега виждонингиз буюрганини айтмадингиз, энди эса лоф урасиз, ундай қилайлик, бундай қилайлик, деб. Лекин ижодий зиёлиларимиз, меҳнаткаш омма бир дақиқа бўлсин, ҳаракатдан тўхтаган эмас – турғунлик уларга ёд нарса бўлган. Янги Инқилоб жараёни моҳият нуқтаи назаридан ғоят кўламли ва мураккаб жараёндир. Мен “яшасин”чиликка мутлақо қаршиман. Аммо “Яшасин Янги Инқилоб! Яшасин Гарбачев!” деб ҳайқиргим келади. Балки мен хато ўйлаётгандирман, ҳар ҳолда мен шундай тушунчада собитман. Буюк ўзгаришларнинг шоҳиди бўлиб турганимдан хурсандман.

Халқ Янги Инқилобни ҳимоя қилишга қодир, деб ўйлайман. Халқ имон-эътиқодига қайтганидан бахтиёрман.

Шахсга сиғиниш даврининг асоратлари ҳақида ҳали яна кўп гапирсак керак. Бу даврда ўзбек халқи ўзининг минг йиллик ёзувидан айрилди. Аввал лотин алифбосига, кейин крилицага ўтказилди. Менимча, бу ўйламай қилинган иш – жиноят эди. Бу жиноят тарихимиз билан бўлган алоқаларимиз ришталарини илдизидан чопиб ташлади, натижада биз ўзимизнинг неча асрлик тарихимиздан, қадим маданиятимиздан ажралиб қолдик. Баъзи сохта олимлар томонидан араб имлоси асосида бунёдга келган ўзбек ёзуви тарихимизга бутунлай ёд, деган нотўғри хулоса олға сурилди. Буни қандай тушунмоқ керак, бир минг тўрт юз йил давомида халқ ривожига, дунё маданияти ва фани тараққиётига мислсиз ҳисса қўшган – Форобий, Хоразмий, Ибн Сино, Беруний, Улуғбек, Кошғарий , Яссавий, Наршахий, Навоий, Жомий, Бобур каби улуғ сиймоларга хизмат қилган ёзувни ёт ва бегоналикда қандай айблаш мумкин!! Крилицага ўтишнинг афзалликларидан бири омма томонидан рус тилини интенсив ўрганишга шарт-шароит яратилади, деган олимларимиз ҳам бўлдилар. Аммо бунинг акси бўлиб чиқди. Ўз ёзувларини сақлаб қолган яҳудийлар, арманлар, грузинлар, латишлар, эстонлар, литваликлар рус тилини биздан яхшироқ билишади. Мен эски ёзувини халққа қайтариш шарт, деб ҳисоблайман.

Ҳар бир миллат ўзлигини англашга, ўз моҳиятига чуқурроқ кириб боришга, ўзининг ўтмишини билишга, келажагини англашга интилади. Маданият, адабиёт, санъат ҳар бир халқ руҳий имкониятларининг ифодасидир. Миллатлараро муносабатларни яна яхшилаш учун СССРда яшовчи ҳар бир халққа ва миллатга ўзининг маданияти, маорифи, адабиёт ва бошқа барча масалаларни мустақил ҳал қилишга шароит яратиш керак. Иқтисодда ҳам ҳар бир республика мустақил бўлмоғи керак, шунда ҳозирги кунларда тез-тез эшитилиб турадиган биз фалон республикани боқаяпмиз, фалон республика қарзга яшаяпти, деган гап-сўзларга ўрин қолмайди. Ўртага миннат аралашмайди. Миннат ва таъмалар ортида туриб халқлар дўстлиги ҳақида гапирманг, бунинг самимийлигига ишониш қийин.

Оилани планлаштиришга қаратилган барча тадбирлар бу кунги демографик масалаларни чигаллаштирса чигаллаштирадики, аммо ҳал қилолмайди. Оилани планлаштиришдан аввал ўзбек халқининг тарихий психологияси, унинг турмуш тарзи чуқур ўрганилиши зарур. Менимча, аввало, демографик аҳволимизни яхшилаш учун, ижтимоий-иқтисодий программа яратилса. Бу программа ўз ичига уй-жой қурилиши муаммосини ҳал қилиш, қишлоқ аҳолисининг яшаш шароитини яхшилаш, аҳолини иш билан таъминлаш, маданий-оқартув хизматини изга солиш кабиларни қамраб олса. Аммо бу масалаларнинг ҳеч бири алоҳида эмас – булар ҳаммаси бир-бирига боғлиқдир. Уй-жой масаласини ҳал қилиш учун маблағ керак, маблағ бўлиши учун эса ўзимизда етиштирилаётган пахтанинг таннархини одилона баҳолаш, уни четга камроқ чиқазиб, республиканинг ўзида кўпроқ фойдаланиш керак-да. Ўзбекистонда аҳоли сонининг ўсиши масаласини ўраб турган “қобиғ”лар очилгач, муаммони соф ҳолда кўриш мумкин бўлади. Аммо бир нарсага тўхталишни хоҳлардим: болалар ўлими бўйича жаҳонда биринчилардан бўлган халққа яна болалар туғилишини режалаштириш жиноятдир.

Бугун Совет Иттифоқининг бирор ерида бирор аёлнинг аҳволи ўзбек аёлининг аҳволидек оғир ва ачинарли эмас. Бугун энг қийин, энг қора юмушларни аёллар бажараяпти ва эвазига арзимаган ҳақ оляпти. Аёлларимизнинг қўли касов, сочи супурги бўлди. На ҳомиладорман, дейди, на касалман, дейди, индамай меҳнат қилаверади. Аёлларимизнинг турмуш шароитини яхшилашимиз керак, деб жуда кўп сўзлаймиз, аммо ҳеч нарса қилмаймиз. Аёлларимиз ўзини ёндиряпти, ўлдиряпти, биз эса бунинг неча йиллик сабабларнинг оқибати эканини тан олишни истамаймиз, уларнинг хотирасини ҳақорат қиламиз. Ҳамма гапни эр-хотин ёки қайнона-келин муросасига олиб бориб тақаймиз. Баъзан, ҳатто дин таъсири, деб ҳам туриб оламиз. Шу пайтгача ўзини ёққан аёлларнинг турмушини, шароитини фақат фожеа содир бўлгач текширамиз. Олдини олиш учун эса ҳаракатимиз йўқ. Менимча, текширувчи эмас, ўрганувчи махсус бригадалар тузиш лозим. Бу бригадалар ўзбек аёлининг психологияси, ижтимоий аҳволини чуқур таҳлил қилиш керак. Бу бригадалар таркибида психологлар, социологлар, иқтисодчилар, врачлар ва ёзувчилар бўлса мақсадга мувофиқ бўлурди.

Юқорида айтганимдек, ўзбек аёллари шунча ташвишларга қарамасдан шеър ёза олишлари мени беҳад қувонтиради. Шоирларимизнинг асримизнинг барча дағалликлари орасидан ўзларининг назоратларини омон-эсон олиб чиқаётганларига тан бермай иложимиз йўқ. Ўзбек халқи азалдан ўзининг шоиралари билан машҳур. Бу кун ҳам ўз халқининг шоираси деган номга лойиқ қизларимиз кўп. Ҳалима Худойбердиеванинг кўп қамровли, Фароғат Камолованинг соғинч, Қутлибека Раҳимбоеванинг куюнч, Ойдин Ҳожиеванинг назокатли, Ҳалима Аҳмедованинг жўшқин шеърларини севиб ўқиб бораман. Имкониятдан фойдаланиб “Саодат” журналининг барча ўқувчиларига, шу журнал ижодкорларининг ҳаммасига энг эзгу тилакларимни билдираман. Бундан кейин ҳам “Саодат” журнали АЁЛни ҳимоя қилувчи даргоҳ бўлиб қолишини истайман.

…Албатта. Аёл ҳақида ёзмаган кимса йўқ дунёда. Мен ҳам бир вақтлар Аёл ҳақида шундай ёзгандим:

 
Қани, муҳаббатдан тонганлар, келинг,
Бошларга минг савдо солганлар, келинг,
Ҳайкалга айланиб ёнганлар, келинг,
Қон ичиб, қонларга қонганлар, келинг,
Келингиз жам бўлиб сажда қилмоққа
Муқаддас пойида тинглангиз буйруқ,
Одамлар, топининг, туриб оёққа.
Ўзга меҳроб йўқдир, ўзга қалам йўқ.
 

Ҳозир жуда оғир сокинлик билан тайёрланаётган, иккиланаётган китобимни “Она Туркистон” деб атадим. Бу китобда “Аёл” туркуми бор. Туркумга Валерий Брюсовнинг “Сен аёлсан, шу билан ҳақсан” мисрасини тазмин қилиб олдим.

Аёл – бизнинг номусимиз, Ватан каби аччиқ, Ватан каби ширин қисматимиздир.

ЗУЛМ ВА ШЕЪРИЯТ ¹⁸

Дуняни изладим изғиб, борми деб иймонга йўл…

Абдураҳмон ВОДИЛИЙ

Ўзбек халқи маънавият дунёсининг тарихи– ҳазрати муҳаддислар, буюк уламолар, улуғ шоирлар ижодиёти ва ҳаётлариниг муборак тарихи бўлганидек, мақтуллар, хўрланганлар, унитилганлар тарихи ҳамдир.

Шоир Абдурраҳмон Водилий (1993–1963) ҳаёти асримизнинг жаҳолат ва чиркин даври– заъфарон юзли, кир тирноқли, ёвуз-маккор ўргумчак тўрига ўралган замонага тўғри келди.

Чин шоир учун Руҳоний Тириклик, оддий тирикчилик доим машаққатли кечган… Аммо ўрис босқинидан кейин машаққат калимаси ҳеч нарса бўлмай қолди. У Илоҳий Руҳни, инсоннинг Ўзлигини, Шахсини бўғди. Ичимиздаги иймонни суғуриб олмакчи бўлди. Бизни бурун остидан бўлак нарсани билмайдирган нафс бандаларига айлантирди. Аллоҳдан айирмак нийяти ила ташланди.

Бу дунёда кечаги, бугунги, эртага бўладиган жамъи жиноятларнинг дояси– ахлоқсизликдир(Абдурраҳмон Водилий).

Ўликлар ичинда тирик, тириклар ичинда унитилганлардан бири шоир Абдурраҳмон Водилийдир. Ундан мерос бўлиб бир “Девон”, Абдурраҳмон Жомийнинг тасаввуфга бағишланган китоби таржимаси, Фаридуддин Атторнинг “Мантиқут тайр”, Алишер Навоийнинг “Лисонут тайр” достонларининг қиёсий насрий баёнлари, Муҳаммад Ҳодийнинг “Алвоҳи интибоҳ” асарининг ўзбекча табдили, фарзандларига ёзган ўгитлари қолгани бизга маълум. Аммо бу асарлар ҳаммаси ҳам изсиз йўқолиб кетмагандир, деб умид қиламиз. Бу асарлар топилгай, иншооллоҳ.

Қўлимизда Абдурраҳмон Водилийнинг фарзандлари Абдулборий, Абдурауф, Абдуллатиф, Абдулазизлар кўз қорачиғидай асраб келаётган шоирнинг қоралама асарлари, қўлёзмалари, айрим пароканда парчалар бор, холос. Тасаввуф шоири Абдурраҳмон Водилийнинг асарларини шоир тириклигида, ундан кейин-да узоқ йиллар давомида чоп этишни тасаввур ҳам қилиб бўлмас эди, албатта. Букун вақти-соати келган экан, Худога шукур.

ЭНГ МАДАНИЯТЛИ АДИБ ¹⁹

Асқад Мухтор– ХХ аср ўзбек-турк дунёсини бутун фожеалари-ла, бутун парвозлари-ла мужассам қилган буюк адибдир. Бу аср не эканини, уни идрок этмак не қадарлигини биз– эртага кўмиладиганлар билмаймиз, Яратганнинг ўзи билади.

ХХ аср… Тақрибан, чамалаб, хомчўт қилиб кўрайлик-чи: Асқад Мухторнинг йигирма жилдлик асарлари кўз ўнгимизда ёрқин намоён бўлади. Миллатимизнинг бу муҳташам меросини яна миллатга бир бутун ҳолда етказмак учун букунги адабиёт сардорлари масъулдирлар.

Асқад Мухтор ижодиёти кўзгусида авлиё Зардўштий, Конфуций, Дао, Муҳаммад алайҳиссалом, Исо алайҳиссалом, Баҳовуддин Нақшбанд таълимотларининг бадиий савлати юз кўрсатади.Бу инъикос у ёки бу даражада бўлишидан қатъи назар, Инсон ва инсонийлик, Инсон бахти учун кураш ғояси билан суғорилгандир. Биз ўзимизнинг майда, икир-чикир тирикчилик гирдобимизга қориштириб фикр қилмайлик. Чунки бу гирдоб юз йиллар изтироб чекиб терган маънавий маржонларимизни ютиб юборишга ҳам қодир.

Асқад Мухтор ижодиётини у жонини фидо қилиб суйган халқига армуғон қилинг, савобга ботгайсиз, илоҳим.

Жаҳон миқёсидаги энг маданиятли адибимиз Асқад Мухтор йигирма биринчи асрга мардларча ҳалол кириб бораётир:

– Ассалому алайкум, устоз Асқад Мухтор, Сизга олқишларимиз, Сизга таъзимларимиз, севгиларимизни қабул қилгайсиз!

ЭРК ВА ИШҚ КУЙЧИСИ ²⁰

***

Ўзбек-турк шеърияти ўзининг неча мингйиллик узоқ тарихида Инсон қисмати – қаҳрамонлик руҳини, фожеанинг аччиқ таъсирини муқаддас туркий сўз билан ифодалади ва сўзга “ипакдан кийим кийдирди” (Чўлпон), яъни илоҳий-туркий оҳанглар яратди.

Ўзбек ҳалқ ижоди чексиз, тубсиз бир уммондир. Халқ қўшиқлари бу уммоннинг жаранглаган инжуларидир. Бу инжуларни асрлардан асрларга, замонлардан замонларга, салтанатлардан салтанатларга ва, энг муҳими, улуғ Миллатга – Турк дунёсига авайлаб етказган Аллоҳ ёрлақаган жасур ва гўзал шоирлар ўзанлар, бахшилар, ошиқлар, ҳофизлардир. Уларнинг тамасиз буюк заҳматлари туфайлидир.

Дадахон Ҳасан ана шундай заҳматкаш шоиримиз ва ҳофизимиздир. Унинг асосий ғояси Туркистон Бирлиги, Турк Дунёси қавмларининг бир бутунлиги.

Дадахон Ҳасаннинг халқ йўлида ёзган ва куйлаган қўшиқлари, шубҳасиз, ўзбек халқининг нодир маънавий-мусиқий бойлиги ҳисобланади.

Дадахон Ҳасан шеърлари содда, аммо ўткир, кўринишда анъанавий, аммо замонавий кескир жаранглайди.

Дадахон Ҳасан шеърияти ҳақида олимлар ҳали фикрлар билдиражаклар. Мен, бир дўст сифатида, шоир ва ҳофиз Дадахон Ҳасанга Туркистон тупроқларрида, шеърият уфқларида доим ярқираб яшашини Аллоҳдан тилаб қоламан.

***

Вақт ўтаркан, кўзларингда Вақтнинг сувратлари, тасвирлари, оҳанглари ҳам ўтаверар экан. Ўзбекистон турк давлатларининг бири ўлароқ мудҳиш кунларни бошидан кечирди. 60, 70, 80, 90-йилларда маънавий нуқтаи назардан уйғонган ўзбек-турк мунавварларининг миллий-ижтимоий-диний тафаккури ҳаракатлана бошлади. Ўзбек миллий руҳини уйғотиш ғояси ва унинг дастурини яратиш фикри кўндаланг бўлиб қолди. Болтиқбўйи, Кавказ ва Қирим туркларининг тарихий Ватанларини қайта тадқиқи учун курашлари ўзбек-туркларининг юрагига кириб келди. Бу буюк ўзгаришларнинг бошида шоир ва ҳофиз Дадахон Ҳасан турганлигини ҳамма ҳам билавермайди. Аввал “Ўзбекистон Миллий Халқ жабҳаси” деб номланган, кейинчалик “Бирлик” халқ ҳаракати отини олган курашнинг биринчи ташкилотчиси Дадахон Ҳасан эди.

Дадахон Ҳасан Эрк ва Ишқ ҳофизи сифатида ўзбек зиёлиларининг фикру ўйини ифода этаркан, сўзини, ўзини, қонини, .... фидо қилди десак, муболаға бўлмас.

Дадахоннинг қўшиқлари ва саъй-ҳаракатлари билан юртимизнинг бугунги мустақиллиги йўлида қилган барча ҳизматларини инкор этишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқдир. Шу ўринда Баҳоуддин Нақшбандни ушбу сатрларини эсламоқ жоиздир: “Ишқда тану дилу жон бўлмас”.

Дадахон Ҳасан билан замондош, маслакдош бўлганимдан фахрланаман.

КЕЙИН-КЕЙИНМИЗ… ²¹

Бас, улуғ Раббинг исмини поклаб ёд эт.

Қуръон. “Воқеа” сураси.

1. Алишер Навоий айтадилар: ”Эл нетиб топкай мениким, Мен ўзимни топмасам.”Ҳазратнинг бу сўзида илоҳий фалсафа-оламча маъно бор.

Шоир ҳамма вақт сирли ҳодиса. Уни илмий истилоҳлар билан исботлаб бўлмайди, ҳар холда, мен шундай тушунаман.

Шоир дунёни ўз кўзи билан ўзича кўради, бировларга тақлид қилмайди, бировларнинг даражаларини кўзламайди. Ўзининг даражасини, Ўзини излайди.

2. Шеърият – ичкин, билгисиз тафаккур титрамаси, Табиат ва Инсоннинг уйғунликдаги сўзга айланган инъикосидир, эҳтимол.

Ватанни севмак иймондандир -дея такрорлаймиз,аммо Исломда Ватан дейилганда инсонга аталган жаннат кўзда тутилмаганми экан? У ҳолда Комил Инсоннинг манзили таъйин этилган. Бу манзилга менгзатамиз Ватанни, демак.

Жаннатни зикр этмак-Аллоҳни зикр этмакдир.

3. Дунё кундан кунга янгиланиб бораверади.Замон,Вақт ва масофа тушунчалари. Шеърият, Мусиқа ва Тасвирий дунё Санъатлари ҳам янгиланиб, ўзининг Шоирини, Бастакори ва Рассомини сўрайверади.

Шеърият-изтироб ва аламдан ,Гўзаллик ва Нафосатдан туғилган шодликдир – Муҳаббатдир.

Шоир ўзгалардан ўзга ўларак фақат кўрганлари, билганларини, ўқиган,ўрганган нарсаларини эмас,инсоннинг ўзлигини, камолотини, ўз денгизининг тубсиз тубларини, ўз осмони чексизлигининг чегараларини илғайди, бу йўлда рангсиз нарсаларга ранг, ҳаракатсиз нарсаларга ҳаракат, исмсиз нарсаларга исм беради. Уларни нажотга чорлайди.

4. Шоир йўл аҳлидандир.Йўл туйғуси-Гўзаллик ва Нафосат туйғусини юрагидан ўтказади ва бу йўл ўзлик ва Камолот сари бориладиган олий манзил эканини чуқур идрок этади.

5. Ислом ва Шарқ асотири минг йиллардан буён бутун дунё шоирларини жалб этиб келган. Бу борада Шарқнинг донишманд шоирларини яхши биламиз.

Туркияда ҳар йили Турк Дунёси шоирларининг тавбаларидан тузилган “Муножот” мажмуи нашр этилишини ҳам биламиз.

Испанияда исломият тараққий қилганидан хабардормиз, аммо жаҳон адабиётида маълум ва машҳур бўлган буюк шоирларни ҳозир эслаб ўтсак жоиздир, деб ўйлайман.

Буюк Британияда Байрон, Шелли, Колдриж, Теннисон, Браунинг, Киплинг, Честертон, Йетс; Ақшда Эдгар По, Эмерсон, Паунд, Элиот, Фрост; Франсияда Гюго, Шатобриан, Нервал, Эредиа, Бодлер, Аполлинер; Олмонияда Гёте, Гелдерлен, Платен, Шамиссо, Ҳейне, Рилке, Гесс, Брехт; Русияда Пушкин, Лермонтов, Тютчев, Фет, Балмонт, Бунин, Блок, Брюсов, Есенин, Ахматова, Цветаева, Пастернак…

Бу рўйхат шу қадар узунки санашни бас қиламан. Мен бу мавзунинг не чоғли теран,масъулиятли эканини эслатиб ўтмакчи эдим, холос.

6. “Агар инсонда тақво ва нафсни тийиш чегарасиз хуружли эҳтиросга айланиб кетса Табиат ва Инсон мувозанати бузилиши, Камолот йўлини-да тўсиб қўйиши мумкин”– деб ёзади Тҳакур. Бу сўзларни ҳам эслаб юрсак нақадар гўзал. Чунки биз бандамиз, кейин шоирмиз, кейин фониймиз, кейин-кейинмиз…