Kitabı oku: «Պատմվածքներ,քառյակներ, բանաստեղծություններ եւ խոհեր», sayfa 12
2
Այն երկիրը, որտեղ տեղի է ունեցել այդ տրագեդիան, մի երկիր է արևի բոլոր գույներով վառվող ծաղիկներով և մրգերով, մի երկիր՝ շրջապատված կապույտ սարերով։
Ցորենավառ, անհո՜ւն դաշտից Եփրատն է անցնում վարարած։
Գիշերները լուսինը կախվում է այդ ծաղիկների, մրգերի, գետի և սարերի վրա՝ կաթով լեցուն ստինքի նման։
Ձմեռը սառնամանիք է, անգութ, անկարեկիր սառնամանիք, կատաղում է երկինքը և ոռնում օր ու գիշեր։
3
Այն հին երկրում աղավնիներ պահելը, «աղվընիկ խաղցնելը», ինչպես բնիկներն էին կոչում, համարվում էր ստոր զբաղմունք։
Ծերերն ասում էին․ «Աղվընիկն անմեղ է, բայց մահ է»։
Մինչև անգամ, երբ աղավնի էին տեսնում երազում, սարսափում էին նրանք։
Ամեն անգամ, երբ մայրս տեսնում էր աղավնին մեր կտուրի վրա իջած, ահով էր բռնվում։
– Աղվընիկը տեներին վրե է նստեր, – ասում էր և խաչակնքում դողահար։
Հին այդ երկրում որևէ մեկին անարգելու համար «աղվընիկ խաղցնող» էին կանչում, եթե մինչև անգամ աղավնիների հետ կապ էլ չունենար։
Դպրոցում մեր կրոնի վարժապետը դաս չիմացող աշակերտի երեսին թքում էր և բղավում.
– Դասդ չես գիտեր, աղվընիկ խաղցնող։
Մենք կարող էինք գանգատվել դպրոցի տեսչին, որ խոսակցության ընթացքում մի աշակերտ մի ուրիշ աշակերտի «աղվընիկ խաղցնող» ածականով է որակել։ Սա ավելի ստոր հայհոյանք էր համարվում, քան մորը հայհոյելը։
Իսկ իսկական աղվընիկ խաղցնողին մատով էին ցույց տալիս, ինչպես պոռնիկին և գողին։
Ո՛չ միայն աղվընիկ խաղցնողին և նրա տղին աղջիկ չէին տալիս, այլև որոնում էին մինչև անգամ, թե տղի կամ աղջկա «ճինսին մեջ աղվընիկ խաղցնող եղե՞ր է, թե չէ»։
Եթե մեկն ու մեկն ասեր, թե՝
– Կըսեն քի՝ աղջկա (կամ տղի) մոր հորեղբոր փեսի ախպարը աղվընիկ խաղցնող է եղե՜ր, – եզրակացությունը պարզ էր. անմիջապես նշանը (եթե մինչև անգամ տվել էին) ետ էին ուղարկում, խնամիական բոլոր կապերը խզում։
Բայց մենք, մանուկներս, սիրում էինք աղավնիները, իսկ աղավնի խաղացնողները մեր աչքում հերոսներ էին։
Մանուկների համար այդ բոլորն անհասկանալի և տարօրինակ էին։
Չէ՞ որ եկեղեցում ոսկյա աղավնու բերանից էին կաթեցնում մեռոնը՝ թևաբաց ոսկյա աղավնու։
Աղավնին գովաբանվում էր, իբրև անմեղության նշան, բոլոր երգերում։
Եվ մենք սիրում էինք աղավնիները։
Մենք մի փոքրիկ մարմարյա արձան ունեինք։ Դա մի մերկ, սիրուն աղջիկ էր՝ աջ ուսին մի աղավնի թառած։
Այդ արձանը հայրս Ստամբոլից էր բերել։ Դրված էր իր սենյակում՝ ընկույզե փայտից շինված պատվանդանի վրա, հետևում թավշյա սև ֆոն։
Որքան որ մայրս սարսափում էր աղավնուց, բայց էլի լավ բաները նմանեցնում էր աղավնու։
Երբ մեծ եղբորս երեխա էր ծնվում, գրկում էր, սիրում, վեր-վեր թռցնում և ասում.
– Ձագո՜ւկս, աղվընիկ կլմանիս։
Իսկ երբ բաղնիսում մի սիրուն, ջահել աղջիկ էր տեսնում, ասում էր․
– Լուսինկայի պես մարմին ունի, թամա՜մ ճերմակ աղվընիկ։
Ես հրճվում էի, որ մայրս այդպես բարձր էր գնահատում աղավնիները, տխրում էի, որ աղավնիները տեսնելիս՝ սարսափով խաչակնքում էր։
Ինձ այրում էր մի տենչանք․ ուզում էի, որ ծնողներ չունենայի, լինեի որբ, բոլորովին ազատ և դառնայի աղվընիկ խաղցնող։
Հրդեհում էր ինձ այդ ցանկությունը։
4
Եվ ամեն օր բարձրանում էի կտուրը, որպեսզի դիտեմ Ակոբի աղավնիները։ Ակոբը, աղվընիկ խաղցնող Ակոբը, մեր հարևանն էր, որ մոտավորապես հարյուր թև աղավնի ուներ։
Կտուր էի բարձրանում գաղտնի, որ ոչ ոք չիմանա։ Ամոթ էր մեր ընտանիքի որևէ անդամի համար, թեկուզ ինձ նման աննշան անդամի, բարձրանալ կտուրը՝ դիտելու աղվընիկ խաղցնող Ակոբի աղավնիները։ Ամոթ էր հրճվել աղավնիների թռիչքով։ Բայց ես անդիմադրելի մղումով բարձրանում էի և դիտում։
Նրանք գլխկոնծի էին տալիս մաքուր, ջինջ, կապույտ օդում։ Հրճվում էի խելագարի նման։ Երբեմն պահվում էի կտուրի լողի հետև, որպեսզի աղավնիները չվախենան, իջնեն մեր կտուրի վրա, և ես կարողանամ, թերևս, բռնել նրանցից մեկն ու մեկը, դպցնել մատներս փետուրներին։ Ո՛չ մի անգամ էլ չէի հաջողում։
Լողի ետևում պահված՝ ես տեսնում էի, որ նրանցից մի քանիսն իջան մեր կտուրի քիվի վրա։ Ես միայն տասը քայլ հեռու եմ նրանցից, դիտում եմ անհանգստությամբ, այնպես զգույշ, շունչս փորս գցած, որպեսզի շուտ չթռչեն։
Ես երազում տեսնում էի Ակոբի աղավնիները։ Իջել են նրանք գլխիս, ուսերիս, թևերիս։ Լսում եմ նրանց մրմունջը։
Սկսում եմ ցատկել, պարել։
Նրանցից ո՛չ մեկը չի փախչում, բռնում եմ, շոյում, սիրում, գգվում համբուրում, դնում ծոցիս մեջ։
Հանկարծ զգում եմ, որ երազ է, բայց շարունակվում է երազը՝ աղավնիները գլխիս վրա են, ուսերիս, ծոցումս։
Զարթնում եմ։
Ամեն ինչ չքանում է, միայն դեռևս կարծես շարունակում եմ լսել նրանց մրմունջը։ Երկար շարունակվում է սպիտակ աղավնիների երազի անիմանալի խայտանքը։
Եվ ես չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչո՞ւ արհամարհում էին աղավնիները, ինչո՞ւ էին անարգում, անպատվում աղվընիկ խաղցնողներին, մանավանդ, աղվընիկ խաղցնող Ակոբին։
Երեկո է։ Արևը դեռ չի թաղվել հեռավոր սարերի հետևը, քիչ տեղացող անձրևը մաքրել է երկրի դեմքը։
Պայծառ լույս է։ Լուսամուտների ապակիները փածկլտում են։
Ակոբը բարձրացավ կտուրը, բաց արավ աղավնիների դռնակը։
Աղավնիները թռան դուրս ուրախ մրմունջներով։
Ոմանք սպիտակ են, կաթնագույն, թռչելիս մի բմբուլ է պոկվում, օրորվելով ընկնում գետնին։ Մանուկները վազում են, իրար ձեռքից խլում, ձեռք բերողն ամրացնում է գդակին։ Ոմանք ժայռային մուգ֊կապույտ գույն ունեն, ոմանք տեղ֊տեղ սպիտակ, տեղ֊տեղ մուգ գույնով, լուսնկայի կաթնային սկավառակի վրա մուգ գույնի թղթի կտորներ փակցվածի նման, ոմանք՝ ծխախառն բաց գույնով, արևմարի վերջին շողերի նման, ոմանք՝ դեղնավուն կարմիր, կարծես աշնան տերևներ են հագել։
Օդում, երբ կաթնագույնները հանդիպում են բամբակի կույտերի նման սպիտակ ամպերի ֆոնին, էլ չեն երևում, կարծես հալչում են. իսկ երբ ամպերը մթին են լինում, մոխրագույններն են անէանում, կարծես լուծվում են մթին ամպերում։
Ահա մի զույգ, կրծքները կլորաձև կանաչին են տալիս, բայց երբ մի ակնթարթ փոխում են դիրքերը՝ կանաչը կորչում է և մանուշակագույնին է տալիս։
Նազանքով և մրմունջներով կտուրի վրա քայլում է մի ուրիշ խումբ, ամբողջովին շագանակագույն֊սուրճի և շաքարի փոշու խառնուրդ, երբ թռչում են՝ պոչերը աղեղնաձև, թևերի տակն ամբողջովին լուսնային սպիտակություն։ Քայլում են քիվի վրա, քչքչում, վզները հարատև շարժման մեջ ջրի նման շարժուն, այնքան թեթև, դարձդարձիկ ու լույծ, ալիքի վրա նետված գնդակի նման։
Եվ աղավնիները մահ էին, չա՜ր, ս՜և մահ։
Ես երբեք չէի կարող հասկանալ մթին այս առեղծվածը։
«Աղվընիկ խաղցուց, տունը մոխիր դարձավ», – ասում էին հին մի աղվընիկ խաղցնողի մասին։
5
Աղվընիկ խաղցնողները մշտական կռվի մեջ էին։ Երբ նրանք տեսնում էին աղավնիներ օդում ճախրելիս՝ բաց էին թողնում իրենց լավագույն աղավնին, որպեսզի գնա, նրանցից մեկն ու մեկը քաշի, բերի։
Իրար ձեռքից աղավնիներ էին խլում – սա էր աղվընիկ խաղցնելու հմայքը։
Աղավնին չափազանց դարպասող թռչուն է, դյութող և դյութվող։
Սեռը աղավնու ամենաուժեղ բնազդն է։
Տաքացած տափակ կտուրի վրա, երբ արևի շողը կաթկթում է հեղուկի նման, աղավնիների կտուցներն այրվում են սիրուց, նրանք քչքչում են, թռվռում, կտուցներն ընկղմում իրենց փետուրների մեջ, կտցահարում մարմինները՝ խայտանքից հարբած, մոտենում են իրար, սիրուց կրակված քսվռտվում են, կտուցները զարկում իրար, թռնում իրար վրա։
Աղվընիկ խաղցնողը տեսնում է, որ կտուրից համարձակ օդ բարձրացավ մի մարի։
Գեղեցիկ է։ Փոփոխակի մանուշակագույն և կանաչ կուրծքը փռփռում է շողերի տակ։
Հակառակորդ աղվընիկ խաղցնողը բաց է թողնում մի դարպասող պապի, «ճինս» աղավնի, տասնյակ հաղթանակներ տարած։
Պապին գնում էր, օդում դարձդարձիկ շարժումներ գործում, դառնում էր, դառնում, անվե՜րջ դառնում, մինչև հմայեր մյուսին, քաշեր բերեր իր բույնը։
Աղավնիների այդ պայքարի ժամանակ երկու աղավնիների տերերը, տարբեր կտուրների վրա, բռնվում էին անսահման անձկությամբ։ Նրանք սրտատրոփ սպասում էին վախճանին, ներքևից ընտանի սուլոցներ բաց թողնելով՝ ոգևորելու և քաջալերելու իրենց պայքարող աղավնիները։
Մինչև պայքարի վախճանը նրանք ապրում էին կես հոգեվարք։ Մութը պատում էր նրան, որի աղավնին, հմայված մյուսից՝ գնում էր նրա հետևից։
Դրանից սկսվում էր մահացու թշնամությունը, մինչև արյուն, մինչև մահ։
Պարտված աղավնու տերը զգում էր իրեն ցեխի մեջ տրորված, անպատվված։ Նրա համար նախընտրելի էր, որ կնոջը բռնեին բոզության մեջ, խայտառակվեր ամբողջ քաղաքում, քան թե պարտվեր աղավնիների պայքարում։
Թշնամությունը տևում էր սերնդից֊սերունդ, չէր մոռացվում ահավոր անպատվությունը։
Եվ հաճախ պարտված աղավնու տերը, չհամբերելով մինչև անգամ մի օր անցնի և պատահարը դառնա պատմություն, գալիս կանգնում էր հաղթանակող աղավնու տիրոջ տան շեմքին։
Փայլում էր դանակը։ Հավաքվում էր աղվընիկ խաղցնողների և աղավնու սիրահարների խումբը, բաժանվում երկու մասի։
– Խարդախությամբ տարավ աղվընիկս, – գոռում էր պարտվողը։
Ի՞նչ խարդախություն կարող էր լինել անմեղ թռչունների սիրային պայքարում, այն էլ օդում։
– Ետ տի տաս աղվընիկս, չէ նե… – և ցույց էր տալիս շողշողուն դանակը։
Հաղթանակող աղավնու տերը, շողացնելով մի ուրիշ դանակ՝ հայտարարում էր.
– Ուր կուզես նե՝ գնա, չեմ տար, էրիկ մարդ ես՝ դիմացիր։
Դանակները զարկվում էին իրար, նրանց զիլ և սուր զրնգոցը ճեղքում էր օդը՝ իրարանցում, խռնվում, քաշքշոց, շորերի պատառոտում, կանանց և երեխաների լաց, և հոսում էր արյունը մեկն ու մեկից։
Եթե պարտվող աղավնու տերն էր արյուն թափողը, ամիսներով նրան չէր կարելի տեսնել քաղաքի փողոցներում։ Նա փակվում էր տանը, լուսամուտների վարագույրները քաշած։
– Կնկանը վարտիքն է մտեր, դուրս չելլար, – ասում էին նրա հակառակորդները։
Իսկ եթե հաղթանակող աղավնու տերն էր արյուն թափողը, վերքը կապելուց հետո դուրս էր գալիս փողոց, գլուխը բարձր բռնած, ֆեսը հասցրած մինչև հոնքերը և ծոպն առաջ, ամենագոռոզ և ամենալկտի ֆես դնելու ձևը, քայլում էր ոչ ոքին չբարևելով, ոչ ոքի երեսին մտիկ չանելով, ռազմի դաշտից վերադարձած արյունարբու հերոսի նման։
Ահա թե ինչու ծերերն ասում էին՝ աղվընիկն անմեղ է. բայց մահ է։ Աղավնու կաթնագույն թևերի տակ արյուն կար և մահ։
Բայց այդ զարհուրանքից և արյունից հետո էլ իմ հոգին ձգտում էր դեպի աղավնիները։
Երբ փողոցում դանակներն էին շողում և ատելությամբ զարկվում իրար ու շաչում, վերևում, պաղպաջուն և կապույտ երկնքում, աղավնիները շարունակում էին ճախրել և դառնալ իրենց անմեղության պարը։
Ի՞նչ կապ ունեին աղավնիները մարդկանց պատվի, դիրքի և չարության հետ։ Նրանք ճախրում էին արևի շողերի ծովում, շողերի հեշտագին ալիքներում, ի՜նչ փույթ, թե ներքևում մարդիկ արյուն էին թափում և թափված արյան հանցանքը փաթաթում իրենց սպիտակ և անմեղ վզերին։ Մեկը հմայվում էր մյուսից, իջնում նրա տաքուկ բույնը, գիշերն ամբողջ քչքչում, կտուցը կտցին զարկում, հարբում սիրուց և առավոտյան, արևի շողերի տակ, շարունակում սիրո անմեղ խաղը։
6
Մեր հարևան աղվընիկ խաղցնող Ակոբը արհեստով սափրիչ էր։
Նա այդ արհեստին օրվա քիչ ժամանակն էր նվիրում, որովհետև գրեթե միշտ կտուրի վրա էր, աղավնիներ էր թռցնում, ետ կանչում, նորեն բաց թողնում, հետևում յուրաքանչյուր աղավնու թռիչքին, հետևում սրտատրոփ, անձկագին։
Ակոբը թեև լավ ածիլող, մաքրասեր սափրիչ էր, բայց սակավաթիվ հաճախորդներ ուներ, որովհետև հաճախորդ վաստակելու ջանք չէր թափում։
Մենք, մանուկներս, գնում էինք նրա կրպակը։ Ակոբը գործի վրա է – սապնել է հաճախորդի երեսը, սպիտակ փրփուրով լցրել, միայն քիթն ու աչքերն են ազատ։ Ակոբը հենց փորձում էր ածելին սրել կաշվի վրա, որպեսզի սափրի, մենք սկսում էինք խոսել քաղաքում անուն հանած մի որևէ աղավնու մասին։
– Կըսեն քի Պեյրոսի չիլը երկու ձագ հաներ է, – ասում է մեզանից մեկը և գաղտագողի ժպտում։
Մենք միայն իրար հետ էինք խոսում և, իբր թե, սպասում ենք մազներս խուզելու, բայց Ակոբը չի դիմանում, թողնում է հաճախորդին և մոտենում մեզ։
– Ուրկե՞ լսեցիք, վո՞վ ըսավ, – հարցնում է անձկագին։
– Մինասն ըսավ։
– Չէ՜, ջանը՜մ․․․
– Հա՛, իրավ է, երկու ձագ։
– Մինասը սուտ կխոսա…
Հաճախորդը գոռում է, երեսի օճառի փրփուրները հետզհետե սմքվում են։ Քթի տակը, օճառի պղպջակների պայթելուց, քորվում է։
– Ածիլե երթամ, բե՜, ջանը՜մ։
– Շատ մի խոսա, էստեղ գործ ունիմ, – պատասխանում է Ակոբը և շարունակում է վիճել չարաճճի մանուկների հետ աղվընիկ խաղցնող Պեյրոսի չիլ աղավնու մասին։
– Ծո՛, շուտ ըսե, վո՞վ ըսավ, քըզի կըսիմ, – նորեն հարցնում է Ակոբը մտահոգ։
Ակոբը տխրում է։ Դա նշանակում է, որ Պեյրոսը շուտով առավելություն է ձեռք բերելու։ Պեյրոսի չիլը Դիարբեքիրից են բերել, համարվում է Փոքր Ասիայի ամենաազնիվ ճինսերից մեկը, երկնքից կարող է քաշել տանել որևէ աղավնի, և ահա նա աճել է երկուսով։
Մութը պատում է Ակոբին։
– Չիլի անունը մենծ է, ամա էդքան չէ, – հարում է Ակոբը իրեն մխիթարելու համար, բայց թախիծը թանձրանում է նրա աչքերում։
Հաճախորդը զայրանում է.
– Տ՛ածիլե՞ս, թե չէ, – և հայհոյում է։
Ակոբի աչքերը թարսութուրս են նայում, հաճախորդը վախենում է այդ աչքերից։ Ակոբը հանկարծ կարող է փոխել ածելու իսկական դերը։ Ակոբը մոտենում է հաճախորդին՝ ածելին ձեռքը։
– Ի՞նչ կուզես, – հարցնում է հանգիստ, բայց սարսափելի է այդ հանգիստ տոնը, որովհետև դա զայրույթի բարձրագույն կետն է։
Հաճախորդը մեղմացնում է ձայնը և աղաչական հարում.
– Կուզեմ քի, ածիլես՝ երթամ։
Ակոբը քաշում է սրբիչը, մաքրում հաճախորդի երեսի օճառը և՝
– Վերջացավ, յալլա՜…
Հաճախորդը վեր է կենում նստարանից, ֆեսը դնում և հեռանում, եզրակացնելով, որ ազատվեց ստույգ վտանգից։
– Ուրիշ գործ չունիմ դե՝ իրեն երեսը տածիլիմ, – մրթմրթում է Ակոբը հաճախորդի հետևից։
Մենք հեռանում էինք՝ Ակոբին թողնելով լուռ տանջանքում։ Իսկ նա մի սիգարա էր փաթաթում, քաշում արագ֊արագ, փակում կրպակը, գնում տուն, ճանապարհին աչքերը երկնքին, տեսնելու համար թե ո՞ւմ աղավնիներն են ճախրում երկնքում։
Ակոբը տուն գնալուց հետո բարձրանում էր կտուրը, դուրս բերում իր աղավնիները, մոռանում Պեյրոսի չիլը․ ինքն էլ ունի փոքրասիական հռչակ վայելողներ։
Բռնում էր ոմանց, գլխները կոխում բերանը (դա նրա համբուրելու, սիրելու ձևն էր) և բաց թողնում։
Կտուրի վրա, Ակոբի գլխավերևը, զրնգում էին աղավնիների թևաբախումները։ Ամեն մի թևաբախման՝ Ակոբը ներքևից հափշտակությամբ բացականչում էր.
– Օ՜խ, օ՜խ, թևերուդ ղուրբան, օ՜խ…
7
Մի օր, մի պարտված աղավնու տեր կանգնեց Ակոբի դռանը, հետն առած կողմնակիցներին, գրեթե բոլորն էլ Ակոբի աղավնիներից դաղված աղվընիկ խաղցնողներ։
Եկավ կանգնեց և գոռաց,
– Դու՛րս եկուր։
Երբ Ակոբի կինը լսեց գոռոցը և փոքրիկ լուսամուտից տեսավ փողոցում կանգնած աղվընիկ խաղցնողներին, մանավանդ, երբ տեսավ փայլփլացող դանակը, գլխաբաց, նիհար, մոմի նման տժգույն ձեռքերը պարզած, վազեց դեպի կտուր տանող սանդուղքը։
Այդ ժամանակ Ակոբը դանդաղ, ծանր քայլերով իջնում էր կտուրից։
Դեմքն ամբողջովին այլափոխված էր, դողում էր զայրույթից։
Կինն ընկավ ամուսնու ոտը.
– Ոտքդ պագնիմ, մ՚երթա։
Բայց Ակոբը հավի նման շպրտեց կնոջը․
– Էրիկ մարդ իմ, շատ մի՛ խոսա։
Նա լուռ առաջացավ դեպի պահարանը, որի բանալին միայն իր մոտն էր լինում։ Բանալին ծակը խրելու հետ միասին կինն ընկավ սալահատակին՝ ուշագնաց։
Ակոբը բաց արավ պահարանը, դուրս բերեց հին, պապենական դանակը, քաշեց պատյանից, համբուրեց սառը պողպատը, նորեն դրեց պատյանը։
Աղջիկը տանը չէր, կինը մնաց սալահատակին ընկած։
Ակոբը երևաց դռան առաջ, և բոցավառվեց դանակը։ Հակառակորդները նահանջեցին, որովհետև Ակոբի կողմնակիցներն էլ վրա հասան։
Քիչ անց ոչ ոք չմնաց Ակոբի դռանը։ Ակոբը ներս մտավ հպարտ։
Նա տեսավ կնոջը ընկած գետնին, բարձրացրեց նրան, մի քիչ ջուր սրսկեց երեսին, և երբ կինն ուշքի եկավ, ասաց.
– Հե՛չ ջիգեր չունիս, կնիկ, մեղք, որ ի՛մ կնիկս ես։
8
Բայց Ակոբի կնոջ սիրտը ուրիշ վերք էր կրծում, նա դանակից վախեցողը չէր, շատ էր տեսել, տեսել էր և ամուսնու արյուն թափելը, շատ անգամ էր նրա վերքը կապել։
Կինը մտածում էր այն մասին, որ աղջիկը մեծացել էր, և եթե ամուսինը ձեռք չքաշեր աղվընիկ խաղցնելուց, սիրուն աղջիկը տանն էր մնալու։
Առհասարակ, երբ աղավնի խաղցնողները հասակնին առնում էին, թողնում էին աղավնիները։
Մինչև անգամ շատերը թողնում էին ամուսնությունից անմիջապես հետո։ Բայց ոչ մի հույսի նշույլ չէր երևում, որ Ակոբը թողներ աղավնիները և խաղաղ զբաղվեր իր արհեստով։
– Վա՛զ անցիր աղվընիկներեն, ա՜յ մարդ, – աղաչում, պաղատում էր կինը, – աղջիկ զավակ ունիս, տունը կմնա, մեղք է։
Ակոբը ցնցվում էր, մարմինը փուշ֊փուշ լինում, երբ կինն աղջիկ զավակի խոսքն էր անում։ Նրա հոգու առաջ ցցվում էին կաթնագույն աղավնիները և կաթնագույն ու սև մազերով աղջիկը, չէր կարողանում ազատվել մեկն ու մեկից, մռայլվում էր, տանջվում։ Թախիծը թանձր, մթին մշուշի նման իջնում էր ճակատի վրա և, չգտնելով ո՛չ մի ելք, ապտակում էր կնոջը և գոռում.
– Նորեն սկսար վռվռալ, հերի՜ք է, մաշեցի՛ր։
Կանչում էր աղջկան՝ Լիլոյին, դիտում նրա հասակը, ձմերուկի կտերի նման սև աչքերը, թշերի կարմիրը, նստեցնում ծնկանը, շոյում մազերը և արցունքոտ աչքերով շշնջում.
– Գըզը՜մ չինար բոյլի գըզը՜մ…
Արցունքները չէին թողնում, որ շարունակի, վեր էր կենում, բարձրանում կտուրը, բաց թողնում աղավնիները դեպի պաղպաջուն և կապույտ երկինքը, մոռանում ամեն բան, մոռանում աշխարհն ու նրա չար օրենքները։
Երբ օդում զրնգում էին աղավնիների թևերը, մռայլը փարատվում էր Ակոբի աչքերից, ճակատի թախիծը սրբվում, և նրա ամբողջ դեմքը փայլում էր անձրևով լվացված կանաչի նման։
Բայց կինը հանգիստ չէր տալիս նրան, կրկնում էր անդադար.
– Աղջիկ զավակ ունիս, հողը դի՛ր, ազատվի։
Բայց Ակոբն ինչպե՞ս ազատվեր աղավնիներից։
Աղավնիների ամեն մի բմբուլը կապված էր նրա հոգու հետ։
Օրվա ամեն մի րոպեին, ինչ էլ որ աներ, քնած թե արթուն, նա ապրում էր աղավնիների հետ, լսում նրանց մրմունջը։
Փողոցում քայլելիս, հանկարծ մի թռչուն էր թռչում նրա գլխի վրայով։ Ակոբը ցնցվում էր և աչքերը հառում վեր։
– Ես կարծեցի քի աղվընիկ է, – ասում էր Ակոբը և ժպտում։
Թափվեց տիեզերքի ձյունը նրա գլխի վրա, դարձավ ալեխառն, նման իր մոխրագույն աղավնիներին, բայց հոգով մնաց մանուկ, ինչքան հասակն առավ, ավելի և ավելի մանկացավ։
Օրերով խանութը չէր բաց անում, որովհետև կարող էր հաճախորդին վշտացնել։
Ածիլած ժամանակ աչքը լուսամուտից դուրսն էր։
Երբ օդում աղավնիներ էր տեսնում, թողնում էր հաճախորդին, գալիս կանգնում էր դռան առաջ, ածելին ձեռքը, սպիտակ խալաթը հագին, մոռացած հաճախորդին՝ հրճվում էր ամբողջական հոգով։
9
Մի օր լուր տարածվեց քաղաքում, որ Հաջի Թումաս աղայի տղան՝ Արան «սեր էր կապել» աղվընիկ խաղցնող Ակոբի աղջկան։
Լուրն ապշեցուցիչ էր. հուզվել էր ամբողջ քաղքենիությունը, աղաների ընտանիքները, մեծից մինչև փոքրը։
– Ծո՛, աղվընիկ խաղցնողի աղջիկը կսիրե, դիվանա է, – ասում էին։
– Սև մաղեցին տան վրա, – ասում էին ուրիշները։
Լուրը շրջում էր բոթի նման, ահավոր աղետի նման։ Թումաս աղայի ընտանիքի հետ ոչ մի կապ չունեցողներն անգամ լուրն ընդունում էին սարսափահար։ Պառավներ կային, որ ծնկներին էին խփում. «Ծո՛, էսպես բան կըլլի՞, ի՞նչ ժամանակի մնացինք»։
Հաջի Թումասի ազգականներից ոմանք եկեղեցում մոմ վառեցին և աղոթեցին։
Լուրը ճիշտ էր, համառ։ Արան սիրահարվել էր Ակոբի աղջկան՝ Լիլոյին։
Հաջի Թումաս աղան հարևան էր Ակոբին, նրանց տան պարտեզներն իրար կից էին, միայն մի պարսպով բաժանված։
Արան՝ Հաջի Թումաս աղայի միջնակ որդին, նոր էր եկել Ստամբոլից, մոտ քսանհինգ տարեկան մի երիտասարդ էր։
Արան մանկուց էր կապվել Լիլոյին, միասին խաղացել էին, միասին բարձրացել էին կտուրը և աղվընիկ բռնել, շոյել և սիրել։
Իհարկե, տասը տարի մնալով Ստամբոլում, Արան մոռացել էր Լիլոյին, մինչև անգամ աղջկա դիմագծերն անհետացել էին նրա հիշողությունից, բայց վերադարձից երկու օր հետո, երբ տեսել էր նրան, կրակվել էր, բռնվել այնպիսի հրդեհով, որից ազատվելն անկարելի դարձավ։
Արան, կանգնած իրենց կտուրի վրա, երբ տեսել էր Լիլոյին պարտեզի ծառերից մեկի տակը, հին, ծանոթ եղանակով շվացրել էր։ Լիլոն անմիջապես գլուխը բարձրացրել, անձկագին աչքերով փնտրել էր շվացնողին և երբ տեսել էր Արային կտուրի վրա, բարձր և ուրախ ծիծաղել էր և թռել ներս։ Լիլոյի ծիծաղը զրնգացել էր օդում, և Արան զգացել էր, որ բոցի մի մեծ լեզու գրկում է իրեն։
Եվ մի քանի օր հետո տեսել էին Արային իրենց պարտեզի պատերի վրայից, կես֊գիշերին, Լիլոյենց պարտեզը ցատկելիս, Լիլոն ծառի տակ։
Լուսնի լույս։ Խաղաղ, անհուն, կապույտ գիշեր։
Ահավոր տեսարան. Արան գրկել էր Լիլոյին, համբուրել, խոսել հետը երկար։ Արան եվրոպական զգեստով, օսլայած օձիքով և թևնոցով, Լիլոն՝ գրեթե կարկատաններով, ծաղկավոր գոգնոցով, գլխին՝ մի գունավոր թաշկինակ։
Արայի ընտանիքն ամենաուշը լսեց զարհուրելի իրողությունը․ իրենց տղան աղվընիկ խաղցնողի աղջկա հետ… Մութ, դժոխային իրողություն։ Արայի մայրը փակվեց տանը, ոչ եկեղեցի գնաց և ոչ էլ բաղնիս, իսկ Հաջի Թումաս աղան երկու օր խանութ չհաճախեց։ Ստեցին թե՝ «Հաջաղան հիվընդցեր է»։ Այնինչ նա տանը նստած՝ երկար մտածում էր և երկար խոսում էր կնոջ հետ։ Նախ որոշեցին կանչել Արային և խրատել, բայց հետո խոհեմություն համարեցին լռել միառժամանակ։
– Ինադի չի բերենք, քիչ մի քու դամարեդ ունի, – ասաց մայրը։
– Աղջի՛, դամարի բան չէ, սարսաղցեր է, երևի կանցնի, – մխիթարեց ինքն իրեն հայրը, բայց քաղքենիական ամոթը կրծում էր նրա հոգին։
Լուրը բոցավառվում էր քաղաքում, բերանները հանգիստ չէին առնում, կարծես աշխարհում ուրիշ ոչինչ չկար, որի մասին կարելի լիներ խոսել։ Հաջի Թումաս աղան՝ աղվընիկ խաղցնողի աղջիկը։ Արան և Լիլոն – այս էր ամեն անկյունի խոսակցությունը։
Հաջի Թումաս աղան քաղաքում համարվում էր ամենահարուստներից մեկը, թեև մի փոքրիկ կրպակ ուներ քաղաքի շուկայում և այդ փոքրիկ կրպակում էլ ապակյա մի տուփ։ Այդ փոքրիկ ապակյա տուփը մի վիթխարի շտեմարան էր ստի, խարդախության, կեղծիքի։ Այդ տուփի մեջ ինչքա՜ն գյուղացիներ, փոքր առևտրականներ և արհեստավորներ խեղդվեցին։ Այդ տուփը կուլ էր տվել ընտանիքներ և անուժների ու անտերների ամբողջ մի սերունդ։
Հաջի Թումաս աղան սեղանավոր էր՝ փող էր մանրում։ Փող մանրելուց գրեթե վաստակ չկար, այսինքն՝ այնպիսի վաստակ, որից մեծահարուստ կարողանար դառնալ մարդ։ Այդ առևտուրը նրա համար քող էր միայն։ Մթնում, գաղտնի, նա վաշխառությամբ էր պարապում։ Բոլոր փոքր առևտրականները նրան պարտք ունեին, պարտք, որ ամեն տարի աճում էր, բոլոր կանանց գոհարները պահ էին տրված Հաջի Թումասին, նա ձեռքի տակ ուներ հողեր, ագարակներ և տներ, իբրև գրավական։
Այդ տուփից էր կախված գրավականների տերերի գոյությունը։
Հաջի Թումաս աղայի ընտանիքն ապրում էր ճոխ, շռայլ մի կյանք։ Հարսները զարդարվում էին ոսկիներով և թանկագին քարերով, որդիները ամեն տարի ճանապարհորդություն էին կատարում ծովեզերյա քաղաքներ, իսկ Հաջի Թումաս աղան ինքն ապրում էր արտաքուստ խեղճ մի կյանք, հագնում էր կարկատած, հին մի վերարկու, խունացած և ծնկները մաշված մի շալվար, ձեթոտ մի ֆես, ձեռքի գավազանը մի քանի անգամ կոտրվել էր շների վրա, բայց նորը չէր գնել, այլ թիթեղով ամրացնել էր տվել։ Երբ պարտատերերը նրան մոտենում էին պաղատանքով, Հաջի Թումաս աղան կռացնում էր գլուխը մի ուսի վրա և պատասխանում․
– Ես ըլ քըզի պես ֆուխարա մարդ իմ, տե՛ս, վրես֊գլոխս տես։
Իսկապես, այդ վաշխառուի արտաքինը ֆուխարայի՝ աղքատի տեսք ուներ։ Ո՞վ կարող էր համարձակվել նրա երեսին տալ այդ արտաքին կեղծիքը։
– Էդպե՞ս է, ախպար, տո՛ւր փարաս, գնա քու գործիդ, նե՛ առինք, ն՛ե տվինք։
Այսպես էր պատասխանում Հաջի Թումաս աղան այն մարդկանց, որոնք հանդգնում էին երեսին տալ կեղծավորությունը։
Եվ մարդկանց արյունից ու քրտինքից կաթում էին կարմիր ոսկու կաթիլները և լցվում ապակյա փոքրիկ տուփի մեջ։
Մի գիշեր Հաջի Թումաս աղան չքնեց։ Նրա քունն առհասարակ փախել էր այն օրից, երբ լսել էր զարհուրելի լուրը։ Այդ գիշերը, համրիչը ձեռքին, նստել էր բազմոցի վրա, աչքերը գետնի խալիչային հառած, քաշում էր ու տանջվում։ Ամեն քաշելուն կենտ էր դուրս գալիս։ Նորից էր քաշում՝ էլի կենտ։ Նույնիսկ մի անգամ գիտակցաբար համրիչի հատիկներն այնպես սարքեց, որ կենտ չընկնի, բայց էլի կենտ ընկավ։ Սարսափեց։
Կինը ներս մտավ և տեսավ, որ Հաջի աղան մտադրություն չունի քնելու։ Հարցրեց․
– Քա՜, ինչո՞ւ լաթերդ չես հաներ, լաթերդ հանե, պառկի՛ր։
– Ինչ որ կ՚նիմ, թաք կըյնի, կնի՛կ, – ասած սարսափած։
– Վո՜ւյ, աչքս քոռանա։
– Միտքս ուրիշ է, – շարունակեց Հաջի Թումասը, – կուզիմ աչքովս տեսնամ՝ Արայի համար խոսվածները իրա՞վ են։
Եվ կես֊գիշերին Հաջի Թումաս աղան ու իր կինը, գաղտնի, գուլպաներով, բարձրացան կտուրը, պահվեցին լողի հետև։
Բավական սպասելուց հետո Հաջի Թումասը շշնջաց կնոջ ականջին.
– Աղջի՛, տե՛ս, բոզը բաղչան մտավ, – երբ տեսավ Լիլոյին տնից պարտեզ մտնելիս, վրան սպիտակ մի սավան գցած։
Լիլոն եկավ, մոտեցավ մեծ ծառին։ Հաջի Թումասն ու նրա կինը միայն այդ ժամանակ նշմարեցին, որ Արան արդեն ծառի տակն էր։ Լողի հետև պառկած՝ Արայի ծնողները կծկվեցին, հազիվ շնչում էին։ Արան գրկեց Լիլոյին։
– Աննամո՜ւս… – շշնջաց մայրը։
– Ձանը՛դ, – սաստեց Հաջի Թումասը։
– Երթանք վար, վրաս թասա էկավ, – առաջարկեց մայրը։
Եվ նրանք կտուրի վրա սողացին անասունների նման, քայլելով ծնկների և ձեռքերի ափերի վրա և կորսվեցին։
Ներքևում մայրը զարկավ ծնկներին և ողբալով լաց եղավ՝ կարծես որդու դագաղն էր դրված առաջը։
– Լացով ի՞նչ կըլլի, ուրիշ բան պետք է էնինք։
Հաջի Թումաս աղան շատ լուրջ և խոր ձայնով հայտարարեց․
– Եթե ես էս կապը չի կըյրեցի, ալեմը թող վրաս… նի։
Մայրը հանգստացավ։ Թող այդ կապը մի կերպ կտրվի, ինչ ուզում է լինի։
