Sadece LitRes`te okuyun

Kitap dosya olarak indirilemez ancak uygulamamız üzerinden veya online olarak web sitemizden okunabilir.

Kitabı oku: «Beynəlxalq Münasibətlər üzrə bələdçi», sayfa 4

Kollektif
Yazı tipi:

Sahə tarixinin müharibələrarası dövrünün bu yaxınlardakı tədqiqatları ilə müqayisə etsək görərik ki, adətən «ikinci böyük debat», və ya «ənənəvilik elmiliyin əksinə debatı» ilə əlaqələndirilən detallar diqqətlə və sistemli tədqiq edilməmişlər. Deməli bu daha sonrakı dövr kifayət qədər yaxşı başa düşülməmişdir, və əlavə tədqiqata ehtiyac vardır. Adətən sahənin elmi statusu haqqında debat kimi nəzərdən keçirilən ikinci debat haqqında mövcud olan ədəbiyyatda ziddiyyətlərin xarakterinin iki müxtəlif hesabatı irəli sürülmüşdü. Ziddiyyətlərin başlanğıcdakı hesabatlarının çoxu bunu sahədəki əsas dəyişikliklərə öz töhfəsini vermiş «böyük debat» elan edirdi (Bull, 1972; Kaplan, 1966; Lijphart, 1974a, 1974b). Məsələn Lijphart iddi edirdi ki, 1960-cı illərin «ənənvilik-elmilik» debatı əvvəllər idealizm və realizm arasında aparılmış olandan daha əhəmiyyətli və fundamental olmuşdur (1974a: 11). O, iddia edirdi ki, BM-də davranışçı inqilab ənənəvi realist paradiqmanın müstəqil tələbləri ilə böyük fikir ayrılığına malik yeni «davranışçı paradiqma» ilə nəticələnmişdi.Bu baxışa görə, ənənəçilər, yəni beynəlxalq siyasətin öyrənilməsinə hüquqi, fəlsəfi, tarixi və ya induktiv nöqteyi nəzərdən yanaşanlar, təbiət elmlərinin metodlarına bənzəməyə çalışan elmi yanaşma kimi qəbul edilmiş şeydə uğursuz olmuşlar. Nəticədə BM daha elmi olmuş, realizm özünün hakim mövqeyini itirmiş və sahə başqa ictimai elmlərlə daha da uyğunlaşdırılmışdır.

John Vasquez-in nüfuzlu The Power of Power Politics (1983) kitabı ilə «ikinci debat» barədə alternativ təsəvvür – əslində mübahisənin daha çox metodoloji məsələlərlə məhdudlaşmış və beynəlxalq siyasətin müzakirə obyektinin mühüm cəhətlərini əhatə etməyən psevdo debat olduğunu iddia edən təsəvvür, meydana çıxmağa başladı. (Guzzini, 1998; Hollis və Smith, 1991; Holsti, 1985, 1998; Vasquez, 1998). Vasquez (1983) göstərməyə çalışırdı ki, davranışçılar əsasən realist anlayışlar sistemi çərçivəsində işləyir və sahənin metodoloji mandatlarını irəli aparmağa çalışırdılar. Bu mənada, debat «yeganə [realist] nəzəri istiqamət daxilində» aparılan «metodoloji debat» şəklində qurulmuşdu, və «bu yanaşma daxilində tədqiqatı necə aparmaq haqqında» idi (Hollis və Smith, 1991: 31). Holsti bu mövqeni təsdiq edir və bildirirdi ki, «davranışçı inqilab dünyaya baxışın yeni yolunu, yeni anlayışlar sistemini, və ya normativ problemlərin yeni dəstini yaratmamışdı» (1998: 33). Bu təftişçi yozumun ən əhəmiyyətli nəticələrindən biri, «sahənin özü mübarizə aparan yanaşmalar və nəzərdə tutduğu nəzəriyyələr haqqında mülahizələrin hamısından daha ardıcıl, sistemli və hətta ümumi olmuşdur» mövqeyidir (Vasquez, 1998: 42).

Mən bu hesabatların hər birinin müəyyən məziyyətə malik olduğunu qəbul etsəm də, fikrimcə onlardan heç biri 1950 və 1960-cı illərdə aparılmış mübahisələrin xarakterini kifayət qədər əhatə etmir. Bu dövrü əhatə etməyin bir yolu hadisələri mülahizələrin tərtibi haqqında Gunnell strukturu çərçivəsində nəzərdən keçirməkdir. Davranışçı debatı xarakterizə edən əsas məsələ BM-in, ikinci tərtib mülahizə kimi, idraki hakimiyyəti problemi idi. Xüsusən də Amerika kontekstində, getdikcə daha çox qəbul edilməyə başlanırdı ki, elm biliyin hakimiyyətini təmin etmək üçün model verir; və 1950 və 1960-cı illər dövründə, eləcə də bu dövrdən əvvəl və sonra, axtarışlar təbiət elmlərində tədqiqat qanunları hesab edilənlərin oxşarını tapmaq istiqamətində idi. Beynəlxalq siyasət barədə elmi cəhətdən etibarlı və praktikaya rəhbərlik edə biləcək biliklər toplusunu əldə etmək vəzifəsi həmişə sahənin müəyyən edilmiş məqsədi olmuşdu. Zaman keçdikcə dəyişən isə elmə aid ideyanın məzmunu idi.

Sahənin tarixinin diqqətlə öyrənilməsinə laqeyd yanaşmanın nəticələrindən biri Chicago politologiya Məktəbi üzvlərinin işlərinin layiq olduğu səviyyədə tanınmaması olmuşdur. 1920 və 1930-cu illərdə Harold Lasswell, Charles Merriam və Quincy Wright hesab edirdilər ki, onlar universal siyasət elmi yaratmaq fəaliyyətinin mərkəzindədirlər (Fox, 1975; Kahler, 1997). William T.R. Fox-un qeyd etdiyi kimi, 1948-ci ildə World Politics nəşr edilməyə başlanarkən, BM-in akademik öyrənilməsini formalaşdıran iki müxtəlif fikir məktəbi mövcud idi: realist məktəb və Merriam-ın başçılıq etdiyi, «kökləri vətəndə istehsal edilmiş Amerika politologiyası, plüralist anlayışlar sistemi və insan zəkasının tədricən daha yaxşı dünya yaratmaq gücünə möhkəm inamda olan» məktəb (1975: 597). Chicago məktəbinin beynəlxalq siyasət elmi ilə əlaqədar ideyası, Beynəlxalq münasibətlərə, diqqəti yerli səviyyədən qlobal səviyyəyə qədər assosiasiyaların geniş diapazonunda gücün (hakimiyyətin) rolu üzərində cəmləyən daha əhatəli yanaşmanın ayrıca alt-bölməsi kimi baxmaq idi .

Davranışçıların 1950 və 1960-cı illərdə sahəyə gətirdiyi elm ideyasının niyə başlıca olaraq beynəlxalq sistem üzərində cəmləşməsinin çoxlu sayda izahı mövcuddur (Kaplan, 1957; Rosenau, 1969). Davranışçı hərəkat üçün sistem ideyası mərkəzi olmuşdur, lakin onun BM-ə tətbiqi bir sıra fərqli və problematik xüsusiyyətlərə gətirmişdir. Politologiyada sistemli yanaşmanın (Easton, 1953) təyinatı, davranışçıların arxaik və fənnin geridə qalmasının səbəbi hesab etdikləri dövlətin öyrənilməsini əvəz etmək idi. Bununla belə, sistem anlayışının davranışçı fikrin təsirinin sonradan meydana çıxdığı, və realizmin hakim olduğu BM-in daxilində qəbul edilməsi, dövlətlər arasındakı qarşılıqlı təsirin mərkəzi rolunu əvəz etmirdi, çünki bu, sahənin müəyyənliyinin özünü zərbə altına qoymaq olardı (Little, 1978, 1985). «Beynəlxalq sistemə» aid edilən xassələr başlıca olaraq vahidlərin (dövlətlərin) müfəssəl və getdikcə artan kəmiyyət təhlillərindən alınırdı. (Buzan və Little, 2000). Sistemlər metodu ümumi sistemin əksi kimi vahidlərə aid edilməli olan nisbi çəki məsələsini əhatə edən, «təhlil səviyyəsi problemi» adlandırılmış şeyə gətirirdi (Buzan, 1995; Hollis və Smith, 1991; Singer, 1969). Sistemlər nəzəriyyəsini yaratmaq üçün Waltz-ın (1979) sonrakı cəhdi mikro-iqtisadiyyat modelinə əsaslanır, və sistemçi alimlərin əvvəlki nəslinin ayağına yazdığı reduksionizm (ixtisar etmə) problemini aradan qaldırmağa çalışırdı. Beynəlxalq sistem anlayışının son dərəcə mübahisəli olduğunu deməkdə Buzan və Little (2000) haqlı görünsələr də, hesab edirəm ki, ikinci debat terminlərində nəzərdən keçirilmiş bu dövrün diqqətli təftişi hazırki söhbətə aydınlıq hissi əlavə edə bilər.

«Böyük debatın» olması fikrini qəbul edib-etməməyimizdən asılı olmayaraq mühüm olan odur ki, biz, «elmiliyin artan tətbiqi sahənin inkişafı üçün edilmişdi» nəticəsinin rolunu kiçiltmirik. Bu, birinci növbədə, BM-in öz intellektual muxtariyyətini, yeni meydana çıxmış və hansı səbəblərdənsə daha elmi təsir bağışlayan çoxlu sayda qohum sahələrə uduzması ilə nəticələndi. Bu açıq-aşkardır və mən təəssüflə sahəni saran mikro-iqtisadi təhlil modellərindən, və onlardan kəsilməz olaraq alınan borclardan danışıram. İkincisi, elm qarşısında məsuliyyət biliyə pozitivist yanaşmanı təqlid etmək istəyən Amerika tədqiqatçıları icması ilə, qalan dünyanın beynəlxalq siyasətin bu tərzdə öyrənilməsinə dərin şübhə ilə yanaşan əsas hissəsi arasında uçurumun genişlənməsinə öz payını verdi. Məsələn, İngilis məktəbinin üzvləri Hedley Bull, Herbert Butterfield, John Vincent, Martin Wight və başqaları «Beynəlxalq münasibətlərin elmi öyrənilməsi imkanına bədbin yanaşırldılar» (Dunne, 1998: 7). Onlar diqqəti «beynəlxalq cəmiyyət» adlandırdıqları, tarix, mədəniyyət, din və fəlsəfənin öyrənilməsini əhatə edən şeyin üzərində cəmləmək istəyirdilər. (Dunne, 1998; Epp, 1998; Grader, 1988; Little, 2000). İstənilən halda, Britaniyadan olan bütün tədqiqatçılarınkı kimi, onların da işlərinə Amerika tədqiqatçıları tərəfindən bu yaxınlara qədər məhəl qoyulmurdu. Üçüncü nəticə politologiya və Beynəlxalq münasibətlər nəzəriyyələri arasında boşanma oldu (Boucher, 1998). Siyasi fikir tarixi politologiyadakı davranışçıların hücum-larının mərkəzi obyektinə çevrilən kimi, beynəlxalq siyasi nəzəriyyənin öyrənilməsinin sahənin elmi mandatını artıra biləcəyi ideyasından imtina edildi. Dördüncüsü, siyasi nəzəriyyə və beynəlxalq nəzəriyyənin haçalanması normativ məsələlərin izoləsinə gətirdi, və vasitəsilə «özləri müstəqil olaraq təhlilin obyekti olmayacaqları halda normativ məsələləri təhlilə daxil etməyin, sadəcə olaraq, dəbdən düşmüş və qeyri-akademik» olmağa başladığı və Steve Smith-in «qırx illik dolayı yol» adlandırdığı şeyə öz payını verdi (1992: 489). Sahə yalnız bu yaxınlarda bu dolayı yoldan geri qayıtmağa başlamış və nomativ beynəlxalq siyasi nəzəriyyəni yenidən kəşf etmişdir.

Sahənin tarixini anlamaq üçün «böyük debatlar» strukturunun istifadə hüdudları, 1980-ci illərə, «üçüncü böyük debat» adlandırılan şeyə nəzər saldığımız zaman açıq-aşkar görünür. Qismən özünün təsisati inkişafı nəticəsində sahə getdikcə daha çox plüralist olmağa başladığından, debatlar bolluğunun olacağı görünür. «Üçüncü debatın» əvvəllər gətirilmiş iki variantına – anlayışlar sistemləri arasında və post-pozitivist debatlara əlavə olaraq neorealizm və neoliberalizm (Baldwin, 1993; Kegley, 1995); rasionalistlər və reflektivistlər (Keohane, 1988; Walker, 1989); rasionalistlər və konstruktivistlər (Katzenstein və başqaları, 1999; Ruggie, 1998; Wendt, 1999; bax, habelə Fearon və Wendt, bu kitabda Fəsil 3); «hücumçu» və «müdafiəçi» realistlər (Mearsheimer, 1994/1995; Schweller, 1996); kommunaçılar və kosmopolitlər (Brown, 1987, 1992; Hoffinan, 1988) arasında da debatlar mövcuddur. Konstruktivizm, feminizm, realizm və post-strukturalizm kimi konkret yanaşmaların özlərinin daxilində də çoxlu sayda debatlar olduğundan, gətirilmiş siyahı ümumi mənzərənin kiçik bir hissəsini əks etdirir.

Əgər bu son hadisələr üçün adekvat tarixi baxışı təmin etmək çətindirsə, bütün mübahisələri bir nəhəng debatın ümumi kütləsinə qatmaq, sadəcə olaraq, qeyri-mümkündür. Debatlara bizim hansı ümumi xüsusiyyətlər aid edəcəyimizdən asılı olmayaraq, bu, sahənin ən son tarixini başa düşməkdə bizə kömək etməyəcəkdir. Waever bildirirdi ki, son dövrlərdəki quruculuğun ayrıca götürülmüş üçüncü debat terminlərində baxılmasının yaratdığı qarışıqlıqdan qaçmağın bir yolu, «dördüncü debata» qədəm qoyduğumuzu etiraf etməkdir (1996). Sahədəki bir sıra başqaları kimi (Lapid, 1989; Smith, 2000; Vasquez, 1995), Waever də güman edir ki, biz tənqidi nəzəriyyə, post-strukturalizm, post-modernizm, eləcə də konstruktivizm və feminizmin post-pozitivizm yarlığı altına düşən xüsusi variantları kimi yanaşmalarla, onun rasionalist ortodoksallığa sadiq olduğunu iddia etdiyi əsas cərəyan arasında dəqiq fərq qoyuruq. Belə görünür ki, sonuncu Waever-in (1996) “neo-neo-sintez” adlandırdığı şeyin (hansının ki, çərçivəsində 1980-ci illərdə neoliberalizm və neorealizm rasionalist tədqiqat proqramına ümumi uyğunlaşmaları nəticəsində faktik olaraq fərqləndirilə bilməyən hala gəlmişdi) nəticəsidir. Konstruktivizmə edilən yeni vurğuya baxmayaraq, bu “neo-neo-sintez” baxışları sahənin təməl bölmələrini hələ də neoliberalizm və neorealizmin təmsil etdiyi ABŞ-ın daxilindən onun xaricində daha populyardır.

Post-pozitivizm sahənin hazırki mənsubiyyəti və tərkibinə əhəmiyyətli miqdarda meta-nəzəri işıq salmışdır. Nəzəriyyənin təbiəti üzərində fikirləşmək fəaliyyəti, BM-dəki mülahizələrin əhəmiyyətli hissəsini əhatə edirdi. Pozitivizmin şübhə altına alındığı başqa sahələrdə olduğu kimi, BM-dəki post-pozitivistlər də sahənin başlanğıcını İntibah dövründən götürdüyü güman edilən ənənəvi epistemoloji təməllərini qiymətləndirərkən, artıq onlara siyasi tədqiqatda legitimlik barədə nüfuzlu qəraralar çıxarmaq üçün fəlsəfi mənada müdafiə edilməsi mümkün olan əsaslar kimi baxmırdılar. Bununla da, «post-pozitivizm dünya siyasətinin elmi öyrənilməsini ciddi böhrana salmışdı» (Vasquez, 1995:234). Belə «alternativ» və ya «dissident» yanaşmalardan çoxu sahənin ənənəvi pozitivist təməllərinin ziddiyyətlərini açmağa, və daha çox səslərin və ya nəzər nöqtələrinin eşidilməsinə imkan verəcək radikal anti-təməlçiliyi daxil etməyə çalışır. Bəziləri buna BM-in, hazırda sahənin predmetini əhatə edən məsələlər haqqında fikirləşmək üçün əlavə yer ayıracaq qaydada, yenidən qurulmasına gətirəcək tədbir kimi baxırlar (George, 1994; George və Campbell, 1990; Neufeld, 1995). Digərləri üçün, post-pozitivizm, xüsusən də postmodernizm relyativizmlə bağlı təhlükəni ortaya çıxarmışdır, çünki alimlərin həqiqət üçün trans-contekstual bazis təmin etmək səlahiyyətlərini sarsıdır (Rosenau, 1990; Vasquez, 1995).

Müxtəlif post-pozitivist yanaşmaların sahənin plüralist xarakterinə öz payını verməsinə, çoxlu sayda maraqlı ədəbiyyat kütləsi yaratmasına və sahəni yeni meta-nəzəri suallar ləşkərinə qarşı dayanmağa vadar etməsinə çox az şübhə olsa da, sahənin hakim nüvəsinə onların təsirinin nə dərəcədə böyük olması hələ də aydın deyildir. Əvvəlki «alternativ» yanaşmalarda olduğu kimi post-pozitivist tənqidin də başlıca hədəfi realizm idi, lakin realizm bu və ya digər formada yaşayır və BM sahəsinin ənənəvi qaydada müəyyən etdiyi beynəlxalq siyasəti izah etmək üçün çoxlarının zəruri ilkin fərziyyələr kimi müzakirə edəcəyi şeyləri təmin etməkdə davam edir (Grieco, 1997; Jervis, 1998; Mearsheimer, 1994/5). Bu, hazırki əsas cərəyanın 1980-ci illərin əvvəlindən sahəyə qədəm basmış alternativ yanaşmaların hamısından daha artıq konstruktivizmin realizm barədə fərziyyələrin çoxunu qəbul edən xüsusi Wendt konsepsiyasını niyə ciddi qəbul etməsini qismən də olsa izah edə bilər. Sahədəki tənqidçi alimlərin bəzilərinin narahatçılığına rəğmən Wendt (1999) bəyan edir ki, konstruktivizmin ona məxsus olan variantı ideyaların, normaların və mənsubiyyətin formalaşdırılması prosesinin rolunu nümayiş etdirməyə, eyni zamanda realist dünyagörüşünə və pozitivist epistemologiyaya abunə olmağa qabildir. Bunula da, sahənin vəziyyəti haqqında ən son ədəbiyyatın bəziləri konstruktivizmi sahənin ən yeni metodu, və ya beynəlxalq siyasəti öyrənmək üçün anlayışlar sistemi elan edir (Katzenstein və başqaları, 1999; Walt, 1998).

NƏTİCƏ

Bizdə sahənin tarixini artıq bilirik kimi bir hiss olsa da, mən sahənin inkişafı haqqında geniş yayılmış tarixçədə çoxlu problemlər olduğunu göstərməyə çalışmışam. BM-in tarixi haqqında ən son işlərdən bəzisi fərz edir ki, sahə barədə bizim hakim təsəvvürlərimizdən çoxu əfsanədən başqa bir şey deyil (Booth, 1996; Kahler, 1997; Wilson, 1998) və belə əfsanələrlə bağlı olan problemlərdən biri onların tez-tez keçmişi təhrif etməsi ilə yanaşı, indini də yanlış məlumatlandırmağı davam etdirməsidir. Sahənin tarixinin öyrənilməsi sadəcə olaraq antikvarlıq məşqi deyil, onun yarandığı intellektual köklərin başa düşülməsi vasitəsilə sahənin müasir xarakterini tənqidi yoxlamaq imkanlarımızı artırmaq cəhdidir. Fənnin müəyyənliyi ilə sahənin tarixini başa düşmək tərzimiz arasında sıx daxili əlaqə vardır. Daim müəyyənlik böhranlarına məruz qalmış kimi görünən sahənin əvvəldə müzakirə etdiyimiz müəyyənliklərinin bəzilərinin diqqətlə nəzərdən keçirilməsi məhsuldar tədqiqat gündəliyi təmin edir. Özünün məxsusi intellektual köklərini tədqiq etmək və belləliklə də keçmiş və gələcək arasında müəyyən varisliyi aşkar etmək üçün müxtəlif yanaşmalardan istifadə etməyə sahənin kifayət qədər imkanları var. Belə bir işin görülməsi, kifayət qədər köhnə bir şeyin təzə kimi qələmə verilməsi meylinin qarşısını almağa da kömək edərdi.

Sahənin tarixini digər tədqiqat sahələrinə edilən intellektual hörmət səviyyəsində tədqiq etmək üçün, cəlb edilən nəzəri və metodoloji fərziyyələrə xüsusi diqqət verilməlidir. Sahənin tarixi barədə mövcud olan ədəbiyyatın böyük hissəsində belə diqqətin çatışmaması, BM-in tarixinin öz-özünə məlum və ya bəsit olması fikrini gücləndirməyə xidmət edir. «Sahənin inkişafının əksər ənənəvi hesabatlarını xarakterizə edən aşkar və ya qapalı kontekstualizmdir» fikri misallardan biridir. Çox vaxt müəyyən tarixi keçiddə «real dünyanın» siyasi hadisələrinin yaratdığı xarici şəraitin sahənin xarakterini izah edən müstəqil dəyişən kimi götürülə biləcəyi fərz edilsə də, bu ikisi arasındakı gerçək əlaqə çox nadir hallarda göründüyü qədər birbaşa və öz-özünə aydın olandır. Xarici hadisələr və konseptual və ya nəzəri dəyişikliklərdə özünü göstərən daxili fənni reaksiya (cavab) arasındakı əlaqə artıq fərz edilməli yox, təcrübi qaydada göstərilməlidir. BM-in beynəlxalq siyasətin öyrənilməsinə həsr edilmiş akademik tədbir kimi fikirləşilməsi hələ, (fənnin) predmetini daxilində saxlayan sistemdənkənar hadisələrin zamanın istənilən anında sahənin daxilində nə baş verdiyini avtomatik olaraq, izah edə biləcəyini nəzərdə tutmur. Fənnin tarixi mövqeyindən məsələnin məğzi, xarici amillərin sahənin daxilindəki dinamikanı nə dərəcədə izah edə bilməsi yox, sahənin xarici amillərə nə dərəcədə şüurlu reaksiya verə bilib-bilməməsi olmalıdır. Sahənin universitet sistemində oturuşması, maliyyə mənbələri və peşəkar qaydalar kimi daxili məzmununa daha çox fikir verilməlidir. Xarici ilə müqayisədə daxili baxış sahənin inkişafındakı fərqli milli müxtəlifliyi başa düşməyə daha çox yardım edə bilər.

Özlərinin diskursiv inkişaflarının salnaməsini aparmağın müxtəlif səbəblərə görə sahədəki müxtəlif yanaşmalar və ya fikir məktəbləri üçün faydalı olacağını hesab etməyim o demək deyildir ki, fənn tarixi sadəcə olaraq legitimləşdirmə və tənqidi analiz üçün nəqliyyat vasitəsi kimi xidmət göstərməlidir. Gunnell-in qeyd etdiyi kimi, çox vaxt həqiqət əfsanədən daha inandırıcı olur və çox böyük həyati qüvvə daşıyır (1991). Sahənin tarixçələrinin prezentist olması meylinin tez-tez ciddi təhriflərə gətirdiyi aydın olmuşdur. Sahənin keçmişi haqqında dəqiq bir şey söyləmək cəhdi, sahənin hazırki xarakteri haqqında nüfuzlu bir şey söyləmək istəyindən daha faydalı olardı.

Kifayət qədər aşkardır ki, BM-in fənn tarixini bərpa etmək üçün çoxlu sayda yanaşma və metodologiyalar istifadə edilə bilər. Mən başqa bir yerdə ardıcıl olmayan daxili tənqidi tarix kimi təsvir edilə biləcək tarixşünaslıq yanaşmasını (Schmidt, 1998a, 1998b) müdafiə ediyim halda, Guzzini (1998) tarixi-sosioloji yanaşmanı müdafiə edir, Waever (1998) elmin sosiologiyası baxışını qəbul edir, Smith (1995) isə Foucault tərəfindən işlənmiş genealoji metodu müdafiə edir. Sahədə bu yanaşmaların hamısına çatacaq qədər və daha artıq yer vardır, lakin vacib məqam ondan ibarətdir ki, fənn tarixi, həlledici anlayışların yaradılmasının və beynəlxalq siyasətin öyrənilməsinin qarşısında durmaqda davam edən mərkəzi dilemmalar haqqında düşünmək üçün əlavə fəza açılması işində nəqliyyat vasitəsi ola bilər. Lakin bu anlayışlar BM-in tarixi barəsində əvvəllər görülmüş işlərə əziyyət verən yanlış təsəvvürləri aradan qaldırmaqdan asılıdır.

Qeydlər

Bu fəslin əvvəlki variantları barədə faydalı şərh və təkliflərinə görə John G. Gunnell, Steve Smith və redaktorlara təşəkkürümü bildirmək istəyirəm.

Ədəbiyyat

Alker, Hayard R. and Biersteker, Thomas J. (1984) "The Dialectics of World Order: Notes for a Future Archeologist of International Savoir Faire', International Studies Quarterly, 28 (2): 121-42.

Almond, Gabriel A. (1966) 'Political Theory and Political Science', American Political Science Review, 60 (4): 869-79.

Ashley, Richard K. (1981) 'Political Realism and Human Interests', International Studies Quarterly, 25 (2): 204-36.

Bailey, Stanley H. (1932) The Framework of International Society. New York: Longmans, Green, and Co.

Baldwin, David (ed.) (1993) Neorealism and Neoliberal-ism: The Contemporary Debate. New York: Columbia University Press.

Baldwin, David (1995) 'Security Studies and the End of the Cold War', World Politics, 48 (I): 117-41.

Banks, Michael (1985) 'The Inter-Paradigm Debate', in Margot Light and A.J.R. Groom (eds), International Relations a Handbook of Current Theory. London: Francis Pinter Publishers, pp. 7-26.

Banks, Michael (1986) 'The International Relations

Discipline: Asset or Liability for Conflict Resolution?', in E. Azar and J. Burton (eds). International Conflict Resolution: Theory and Practice. Boulder: Lynne Rienner. pp. 5-27.

Bender, Thomas and Schorske, Carl E. (1998) American Academic Culture in Transformation: Fifty Years, Four Disciplines. Princeton: Princeton University Press.

Booth, Ken (1996) '75 Years On: Rewriting the Subject's Past – Reinventing its Future', in S. Smith, K. Booth and M. Zaiewski (eds). International Theory: Positivism and Beyond. Cambridge: Cambridge University Press, pp. 328-39.

Boucher, David (1998) Political Theories of International Relations: From Thucydides to the Present. Oxford: Oxford University Press.

Brecher, Michael (1999) 'International Studies in the Twentieth Century and Beyond: Flawed Dichotomies, Synthesis, Cumulation', International Studies Quarterly, 43 (2): 213-64.

Brown, Chris (1987) 'Not My Department? Normative Theory and International Relations', Paradigms, 1 (2): 104-30.

Brown, Chris (1992) International Relations Theory: New Normative Approaches. New York: Columbia University Press.

Bryce, James (1922) International Relations. Port Washington: Kennikat Press.

Bull, Hedley (1966) 'International Theory: The Case for a Classical Approach', World Politics, 18 (3): 361-77.

Bull, Hedley (1972) 'The Theory of International Politics, 1919-1969', in Brian Porter (ed.). The Aberystwyth Papers: International Politics 1919-1969. London: Oxford University Press, pp. 30-55.

Burton, John W. (1972) World Society. London: Cambridge University Press.

Butterfield, Herbert (1959) The Whig Interpretation of History. London: G. Bell and Sons.

Buzan, Barry (1995) 'The Level of Analysis Problem in International Relations Reconsidered', in Ken Booth and Steve Smith (eds). International Relations Theory Today. University Park: Pennsylvania State University Press, pp. 198-216.

Buzan, Barry and Little, Richard (2000) International Systems in World History: Remaking the Study of International Relations. Oxford: Oxford University Press.

Cardoso, Femando Henrique and Faletto, Enzo (1979) Dependency and Development in Latin America. Berkeley: University of California Press.

Carr, E.H. ([1939] 1964) The Twenty Years' Crisis, 1919-1939: An Introduction to the Study of International Relations. New York: Harper & Row.

Chan, Stephen (1994) 'Beyond the North-West: Africa and the Rest', in A.J.R. Groom and Margot Light (eds), Contemporary International Relations: A Guide to Theory. London: Pinter Publishers, pp. 237-54.

Clark, Ian (1989) The Hierarchy of States: Reform and Resistance in the International Order. Cambridge: Cambridge University Press.

Collini, Stefan, Winch, Donald, and Burrow, John (1983) That Noble Science of Politics: A Study of Nineteenth Century Intellectual History. Cambridge: Cambridge University Press.

Cooper, Richard N. (1968) The Economics of Interdependence: Economic Policy in the Atlantic Community. New York: McGraw-Hill.

Crawford, M.A. and Jarvis, Darryl S.L. (2001) International Relations: Still an American Social Science? Toward Diversity in International Thought. Albany, NY: State University of New York Press.

Der Derian, James and Shapiro, Michael J. (eds) (1989) International/Intertextual Relations: Postmodern Readings of World Politics. Lexington: Lexington Books.

Deutsch, Karl W. (1953) Nationalism and Social Communication. Cambridge, MA: MIT Press. Deutsch, Karl W. (1964) The Nerves of Government. New York: The Free Press.

Dickinson, G. Lowes (1916) The European Anarchy. New York: Macmillan.

Dickinson, G. Lowes (1926) International Anarchy. 1904-1914. New York: Century.

Donelan, Michael (1990) Elements of International Political Theory. Oxford: Clarendon Press.

Donnelly, Jack (1995) 'Realism and the Academic Study of International Relations', in James Farr, John S. Dryzek and Stephen T. Leonard (eds), Political Science in History: Research Programs and Political Traditions. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 175-97.

Doyle, Michael W. (1997) Ways of War and Peace: Realism, Liberalism, and Socialism. New York: W.W. Norton.

Dryzek, John S. and Leonard, Stephen T. (1988) 'History and Discipline in Political Science', American Political Science Review, 82 (4): 1245-60.

Duggan, Stephen Pierce (ed.) (1919) The League of Nations: The Principle and the Practice. Boston: The Atlantic Monthly Press.

Dunn, Frederick S. (1948) 'The Scope of International Relations', World Politics, 1: 142-6.

Dunne, Tim (1997) 'Realism', in John Baylis and Steve Smith (eds). The Globalization of World Politics: An Introduction to International Relations. Oxford: Oxford University Press, pp. 109-24.

Dunne, Tim (1998) Inventing International Society: A History of the English School. London: Macmillan.

Dyer, Hugh C. and Mangasarian, Leon (eds) (1989) The Study of International Relations: The State of the Art. London: Macmillan.

Easton, David (1953) The Political System: An Inquiry into the State of Political Science. New York: Alfred A. Knopf.

Epp, Roger (1998) 'The English School on the Frontiers of International Relations', Review of International Studies, 24 (special issue): 47-63.

Evans, Peter (1979) Dependent Development: The Alliance of Multinational, State, and Local Capital in Brazil. Cambridge, MA: Harvard University Press.

Farr, James (1990) 'Francis Lieber and the Interpretation of American Political Science', Journal of Politics, 52 (4): 1027-49.

Farr, James, Seidelman, Raymond, Gunnell, John G., Leonard, Stephen T. and Dryzek, John S. (1990) 'Can Political Science History Be Neutral?', American Political Science Review, 84 (2): 587-607.

Ferguson, Yale and Mansbach, Richard (1993) The Elusive Quest: Theory and International Politics. Columbia: University of South Carolina Press.

Follett, Mary Parker ([1918] 1934) The New State: Group Organization the Solution of Popular Sovereignty. London: Longmans, Green and Co.

Fox, William T.R. (1949) 'Interwar International Relations Research: The American Experience', World Politics, 2: 67-80.

Fox, William T.R. (1975) 'Pluralism, the Science of Politics, and the World System', World Politics, 27 (4): 597-611.

Frankel, Benjamin (ed.) (1996) Roots of Realism. London: Frank Cass.

George, Jim (1994) Discourses of Global Politics: A Critical (Re)Introduction to International Relations. Boulder: Lynne Rienner.

George, Jim and Campbell, David (1990) 'Patterns of Dissent and the Celebration of Difference: Critical Social Theory and International Relations', International Studies Quarterly, 34 (3): 269-94.

Goldmann, Kjell (1988) "The Concept of "Realism" as a Source of Confusion', Cooperation and Conflict, 23: 1-14.

Goldmann, Kjell (1996) 'International Relations: An Overview', in Robert E. Goodin and Hans- Dieter Klingemann (eds), A New Handbook of Political Science. Oxford: Oxford University Press. pp.401-27.

Grader, Sheila (1988) 'The English School of International Relations: Evidence and Evaluation', Review a/International Studies, 14 (I): 329-51.

Grieco, Joseph M. (1997) 'Realist International Theory and the Study of World Polities', in Michael W. Doyle and G. John Ikenberry (eds). New Thinking in International Relations Theory. Boulder: Westview. pp.163-201.

Groom, A.J.R. (1994) 'Introduction: The Past as Prelude', in AJ.R. Groom and Margot Light (eds), Contemporary International Relations: A Guide to Theory. London: Pinter Publishers, pp. 1-6.

Gunnell, John G. (1991) 'Disciplinary History: The Case of Political Science', Strategies: A Journal of Theory, Culture and Politics, 4/5: 182-227.

Gunnell, John G. (1993) The Descent of Political Theory:A Genealogy of an American Vocation. Chicago: University of Chicago Press.

Gunnell, John G. (1998) The Orders of Discourse: Philosophy, Social Science, and Politics. Lanham: Rowman and Littlefield.

Gurian, Waldemar (1946) 'On the Study of International Relations', The Review of Politics, 8 (3): 275-82.

Guzzini, Stefano (199S) Realism in International Relations and International Political Economy: The Continuing Story of a Death Foretold. London: Routledge.

Hermann, Margaret G. (1998) 'One Field, Many Perspectives: Building the Foundations for Dialogue', International Studies Quarterly, 42 (4): 605-24.

Hicks, Frederick Charles (1920) The New World Order:International Organization, International Law,International Cooperation. New York: Doubleday, Page.

Hill, Christopher (1987) 'The Study of International Relations in the United Kingdom', Millennium: Journal of International Studies, 16(2): 301-8.

Hoffman, Mark (1988) 'States, Cosmopolitanism, and Normative International Theory', Paradigms, 2 (I): 60-75.

Hoffmann, Stanley (1977) 'An American Social Science: International Relations', Daedalus, 106: 41-59.

Hollis, Martin and Smith, Steve (1991) Explaining and Understanding International Relations. Oxford: Clarendon Press.

Holsti, Kal J. (1985) The Dividing Discipline: Hegemony and Diversity in International Theory. Boston: Alien & Unwin.

Holsti, Kal J. (1998) 'Scholarship in an Era of Anxiety: The Study of International Relations During the Cold War', Review of International Studies, 24 (special issue): 17-46.

Jervis, Robert (1998) 'Realism in the Study of World Polities', International Organization, 52 (4): 971-91.

Jorgensen, Knud Erik (2000) 'Continental IR Theory: The Best Kept Secret', European Journal of International Relations, 6 (I): 9-42.

Kahler, Miles (1993) 'International Relations: Still an American Social Science?', in Linda B. Miller and Michael Joseph Smith (eds). Ideas and Ideals: Essays on Politics in Honor of Stanley Hoffmann. Boulder: Westview. pp. 395-414.

Kahler, Miles (1997) 'Inventing International Relations: International Relations Theory After 1945', in Michael Doyle and G. John Ikenberry (eds). New Thinking in International Relations Theory. Boulder: Westview. pp.20-53.

Kaplan, Morton (1957) System and Process in International Politics. New York: John Wiley.

Kaplan, Morton (1961) 'Is International Relations a Discipline?', Journal of Politics, 23: 462-76.

Kaplan, Morton (1966) 'The New Great Debate: Traditionalism vs. Science in International Relations', World Politics, 19 (I): 1-20.

Katzenstein, Peter J., Keohane, Robert 0. and Krasner, Stephen D. (eds) (1999) Exploration and Contestation in the Study of World Politics. Cambridge, MA: MIT Press.

Kauppi, Mark V. and Viotti, Paul R. (1999) International Relations Theory: Realism, Pluralism, Globalism, and Beyond, 3rd edn. Boston: Allyn and Bacon.